1
Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej ze Stolicą. Apostolską, i Ukrainą.
pod. redakcją Mariusza R. Drozdowsldego, Wojciecha Walczaka i Katarzyny Wiszowatej-Walczak
INSTYTUT BADiAN
iAD DZIEOZICTWEtl (DlIBIOWTU EDROrT
Białystok 2012
Spis treści Table of Contents
List gratulacyjny JE Nuncjusza Apostolskiego w Polsce, Abp. Celestino Migliore . . . 17 Congramlatory Lerrer Ironi His Exellency the Apostolic Nuncio in Poland, Archbishop Celestino Migliore 17
List gratulacyjny JE Prymasa Polski-Seniora, Ks. Kard. Józefa Glempa 19 Congratulatory Letter from His Eminencc, thc Senior Polish Primate, Cardinal Józef Glemp . . 19
List gratulacyjny JE Abp. Edwarda Ozorowskiego 21 Congratulatory Letter from His Exellency Archbishop Edward Ozorowski 21
List gratulacyjny JE Bp. Jana Kopca 23 Congratulatory Letter from His Exellency Bishop Jan Kopiec 23 List gratulacyjny JM Rektora Uniwersytetu w Białymstoku, prof. Jerzego Nikitorowicza. .- 25 Congratulatory Letter from rhc Rector of the University of Białystok, Prof. Jerzy Nikkorowicz 25
List gratulacyjny Sekretarza Generalnego Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, prof. Jerzego Wyrozumskiego 27 Congratulatory Letter from the Secretaiy General of the Polish Academy of Arts and Sciences prof. Jerzy Wyrozumski 27
7
Tabula Gratulatoria 29
Wstęp 33 Introduction 33
Spis publikacji prof. dr hab. Teresy Chynczewskiej-Hennel 39 List of publicarions of Prof. Theresia Chynczewska-Hennel 39
Wykaz skrótów 53 Abbreviations 53
POLITYKA POLITICS
Marek Plewczyński
Kozacy w walkach z Moskwą nad Dźwiną i Ułą w latach 1567-1568 57 Cossacks tn the Conflicr wirh Moscow over the Daugava and Ula in the years 1567-1568 57
Krystyna Szelągowska
Missio Scandinavica. Laurentius Nicolai Norvegus, jego życie i działalność 73 Missio Scandinaitica. Laurentius Nicolai Norvegus, his life and work 73
Jerzy Urwanowicz
Leczyć czy odcinać putrida membrdi Stanisław Żółkiewski wobec Kozaków podczas powstania Nalewajki 103 To Ireat or cut off the Diseased Limb? Stanisław Żółkiewski Concerning the Cossacks
During the Nalyvaiko Uprising 103
BpexyHeHKO
„BiTMH3Ha" B y>!BAeHH«X XpHCTHHHCbICHX KO3aUTB X V I - nepiIIOl IIOAOBHHH X V I I CT. . 1 1 7
Tlie „Fatherland" according to Christian Cossacks of the I6lh and first half of the 171'1 Centuries 117
.HKOBCHKO
„OCBOCHHH npocTip": Miota noxoBaHb BOAHucbKoi IIIAHXTH (ccpeAHHa XVI -
XVII CT.) 137 The 'Domestication of Space': Places of Burial of the Elitę of Volhynia (middle of 16th
to middle of the 17lh centuries) 137
B3aCMOBiAHOCHHH KO3aU,TBa 3 iHIIIHMH COItiaAbHHMH BepCTBaMH, KOpOAiBCbKOM Ta MicqeBoro BAaAOio B Pewi LIocnoAnriń 153
The Relationship between O.xssacks and other Social Strata, Royal and Local Authoriries in the Polish-Lithuanian Gommonwealth 153
Karol Łopatccki
Geneza kozackiego prawa i sądownictwa wojskowego. Z badań nad artykułami wojskowymi w Rzeczypospolitej szlacheckiej 167 Genesis of Cossack military and judiciary law based on rhe research of articles of war in the Polish-Lithuanian Commonwealth 167
Hanna Osiecka-Samsonowicz
Nieznane poselstwo obediencyjne biskupa Pawła Wołuckiego do papieża Pawła V w l 6 1 3 r . 183 The Unknown Embassy of Obedience of Bishop Paweł Wołucki to Pope Paul V in 1613 183
BoAbHOCTH IIIAaXeTCKHe H Ka3aLtKHC: OT OTHH3HM «PeHb rioCnOAHTajI» K «OTHH3He Ha-
meń MaAopoccHHCKoń» 197 Cossack Freedom: from the "homelaiid in the Commonwealth" to a "Little Russian Homeland" 197
Henryk Litwin
Posadami wielkich miast Ukrainę ozdobił. Rozwój pogranicznych majątków hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego 209 He Ornamented Ukrainę by the Foundation of Towns. The Development of rhe Borderland Esrtates of Crown Hetman Stanisław Koniccpolski 209
K)piń A. MHU.HK
HH BorAaH XineAbHHUbKHH nHcaB caTHpHMuoro Bipma npo KHH3SI ĄoMimKa OcTpo3bKoro- -3acAaBCbKoro? 221 Did Bogdan Khmelnytski write a Satirical poem about Prince Dominik Ostroski- -Zasławski? 221
Mariusz R. Drozdowski
Wyprawa zborowska w propagandzie dworu królewskiego 227 The Zboriv Expedition in the Propaganda of the Royal Courr 227
Mirosław Nagielski, .
Dzieje upadku hetmana zaporoskiego Iwana Wyhowskiego w świetle korespondencji z 1659 roku : 243 The Fali of the Zaporozhe Herman Ivan Vyhovski in tłie Light of Correspondence of 1659 243
9
Piotr Kroll
Instrukcja na rozmowy z Kozakami uchwalona na konwokacji warszawskiej 1658 r. 263 Insrnictions for talks wirh the Cossacks decreed at the Warsaw Convocation 1658. . 263
Tapac MyxAi6
...Hexau miAbKu Hacmynumb y BiucbKy 3anopo3bKOMy ląupianb ma 3UHAueicmb do KopOAn:
3 icTopii noAiTHiHHX BJAHOCHH ML>K FIoAtmeio Ta ykpaiHoio (1660-ri - neptua noAOBHHa 1670-x pp.) 291 ...let there on/y be sincerity and beneuolence toward the king in the Cossack Army:
the history of political relations between Poland and Ukrainę (l660s — firsr half of rhe 1670s) 291
Maciej Franz
Ideologia religijna a sojusze polityczne Kozaczyzny w drugiej połowie XVII wieku . . 317 Religious Ideolog)' and Political Aliiances of Cossack territory in the Second half of the Eighteenrh Century 317
Marek Wagner
Udział Republiki Weneckiej w wielkiej wojnie tureckiej (1684—1699) 329 The Partićipation of the Republic ofVcnice in the Great Turkish War (1684-1699) 329
Serhii Plokhy
Mystifying die Nation: The History of the Rus' and its French Models 347
IpHHa A,MHTpHIHHH
LpHrip OpAHK - noABCbKHH narpioT? 359 Grygir Orłyk - Polish Patriot? 359
MaKCHM .HpeMemco
AAS "necTi AOMy", 3apaAH Kopncri «OTHH3HH» ra « B npHCAyry rocyAapcTBeHHyK>»
(cTHiayAH AO HaBMaHHfl ArreH KO3aL(bKoi cTapuiHHH y XVIII CT.) 369 For "the Honor of rhe House", for "Benefit of die Fadierland" and "at the State Service"
(the Cossacks Nobility Motivation for schooling in die Eighteenth Century) 369
Andrzej Szwarc'
Ruś w wyobraźni i w rzeczywistości. Polskie koncepcje polityczne i militarne wobec ziem ukraińskich w dobie powsrania styczniowego i próby ich realizacji (przegląd prob- lematyki) . . • 389 Russia in the Imagination and Realiry. Polish Polirical and Milirary Concepts Concerning Ukrainian Ferritory in the Period of die january Uprising (an Overview ' of the Issues) 389
DYPLOMACJA DIPLOMACY
Stanisław Bogaczewicz
Wymiany korespondencji między sekretariatem papieskim a nuncjaturą apostolską w Polsce w czasie misji Juliusza Ruggieriego (1565—1568) 409 The Exchange of Correspoudencc berween the Papai Secretariat and the Apostolic Nunciature in Poland at the Time of the Mission of Julius Ruggieri (1565—1568) . . 409
Ewa Dubas-Urwanowicz
Między troską o losy Kościoła w Rzeczypospolitej a sympatią do Habsburgów. Hannibal z Kapui w Rzeczypospolitej w latach 1588—1591 431 Berween Concern for rhe I-ate of the Church in the Commonwealrh and Sympathy for the Habsburgs: ITannibal de Capua in the Commonwealth in 1588-1591 . . . . 431
Ryszard Skowron
Nuncjusz i ambasador. Korespondencja Annibala z Capui z Guillenem de San Clementem (1586-1591) 453 The Nuncio and the Ambassador. Correspondencc between Annibalc of Capua and San Clemehte (1586-1591) 453 Tadeusz Fitych
Obraz biskupów polskich w oczach nuncjuszów papieskich z połowy XVII 469 Polish Bishops as perceived by papai nuncios in the first half of the 17* century . . 469
Paweł Duda
Działalność oddziałów Hansa Georga von Arnima w Rzeczypospolitej z punktu widze- nia nuncjusza papieskiego Antonia Santacrocego 511 The activities of the Dhdsions of Hans Georg von Arnim in rhe Commonwealth from the yiewpoint of the Papai Nuncio Antonio Santacrocc 511
Katarzyna Wiszowata-Walczak
Pobyt Jana Kazimierza na Śląsku w 1655 roku w świetle korespondencji nuncjusza Piotra Vidoniego 533 The Stay of Jan Kazimier/, in Silesia in the light of the correspondence of the Nuncio Piętro Vidoni 533
Maria Domin
Jan Kazimierz Denhoff i Józef Karol Lubomirski — reprezentanci króla Jana III w Rzymie 543 Jan Kazimierz Denhoff and Józef Karol Lubomirski — Representatives ot King Jan 111
in Rome 543
U
Bp Jan Kopiec
Pierwsze spotkanie nuncjusza Nicola Spinoli z królem Augustem II w 1710 r. . . . . 563 The First Meeting of Nicolo Spinoli the Papai Nuncio with King August II in 1710 563
Wojciech Kęder
Rzymska misja Karola Litawora Chreptowicza — przyczynek do dziejów dyplomacji konfederackiej na przełomie 1767/1768 roku . 573 The Roman Mission of Karol Lirawor Chreptowicz - a Contribution to the History of Confederare Diplomacy ar rhe ruin of 1767/1768 573
Wojciech Biliński
Bywalcy „Salonu Ambasadorowej". Ze Sztambucha Leonii Papee 587 Guesrs in rhe Salon of the Ambassadors Wite: the Stammbnch of Leonia Papee . . . 587
RELIGIA RELIGION
Jan Stradomski
Z kart antyłacińskiej literatury cerkiewnosłowiańskiej w dawnej Rzeczypospolitej . . . 641 Excerpts from rhe Chapter of Anti-Latin Church Slavonic Literarure in the Former Republic of Poland 641
Jacek Brzozowski
Otwarrość religijna a interes państwa. Zygmunt I wobec wyznań i religii w latach
1506-1548 657
Religious opermess and national interest. Sigismund Is attitude towards denominations and religions in the years 1506-1548 657
Konrad Kuczara
Działalność Joachima V na rzecz poprawy materialnej i duchowej Kościoła prawosław- nego w Rzeczypospolitej . . ; 685 The activities of Joachim V to lead to the Materiał and Spiritual lmprovement of the Ordiodox Church in the Commonweakh 685
Piotr Chomik
Przemiany religijności wyznawców Kościoła prawosławnego na obszarze Wielkiego Księstwa Litewskiego od drugiej połowy XVI wieku do połowy XVII wieku 693 Religious Transformations Aniong the Followers of die Oithodox Church in die Grand Duchy ofLithuania in die Second Half of the Sbcteenth Century ro die Mid-Sevenreeiirh Cenauy 693
Marek Melnyk
Chrzest - sakrament jedności chrześcijańskiej na pograniczu polsko-ukraińskim XVT—
-XVII wieku 709 Baptism - die Sacrament of Chrisrian Unity in the Polish-Ukrainian Borderlands in die sbcteenth and seventecnrh century 709
Marzanna Kuczyńska
Piotr Mohyła — ojciec duchowy „dziesięciu świętych Akademii Kijowsko- -Mohylariskiej" 729 Peter Mohyla - Spiritual Father, "the Ten Holy Men of the Kiev-Mohyla Academy" 729
Tomasz Kempa
Protopop słucki Andrzej Mużyłowski — antagonista unii brzeskiej z pierwszej połowy XVII wieku 745 Andrzej Mużyłowski of Slursk, an Anragonist of the Union of Brest in the first half
of the 17lh century 745
Irop CKOHHAHC
Peuenuw BepecTeńcbKoi ymi y AbBiBCbKió enapxii B nepuiiń noAOBHm XVII croAiTTa (cnpocTyBaHHa OAHOFO icTopiorpacj)iHHoro Mi<j)y) 775 Perceptidn of the Union of Brest in the Diocese of Lviv in the First Half of the Seventeenth Century (Correction of a Hisroriographical Myth) 775
Wojciech Walczak
Spór o granice. Przynależność Mozyrszczyzny do unickiej eparchii turowsko-pińskiej 795 The dispute over rhe boundaries. The Inclusion of Mazyr Province in the Uniate Turovsk-Pinsk Eparchy 795
Paweł Zając OMI
Tomasz Antici, rewolucja i cierpienia Kościoła w korespondencji kardynała Franciszka Herzana z lat 1798-1799 807 Revolution and the Sufłcring of the Church in the Corrcspondence of Cardinal Franziskus Hertzan von Harras, 1798-1799 807
Aleksander Naumow
Obraz Mazepy w cerkiewnych tekstach obrzędowych 835 The Portrayal of Mazepa in the Liturgical Literaturę of the Orthodox Church . . . . 835
Katarzyna Losson
Stosunek państwa do religii w Hetmanacie kozackim 851 Religion and State in.the Hetmana te 851
13
Antoni Mironowicz
Prawosławne szkolnictwo teologiczne na terenie Rzeczypospolitej 863 Schools of Ecclesiastic Brotherhoods in the Commonwealth in the Sixteenth and Seyenreenth Cenruries 863
Andrzej Gil
Materiały do dziejów unickiej diecezji chełmskiej w opisie księdza Pawła Szymańskiego z 1825 r. 881 Materia! for the History of the Chełm Uniate Diocese in the Descriprion of Father Paul Szymanski of 1825 881
Frank Sysyn
The Ukrainian Populist Clergy and tńe Habsburgs: The Conflicted Vision of Father Mykhailo Zubryts'kyi 901
Hieronim Fokciński SI
Sługa Boży Zygmunt Łoziński. Biskup miński i piński 913 Seryant of God Zygmunt Łoziński. Bishop of Mińsk and Pinsk 913
O. Bopnc IyA3flK
nocTpaAaHCbKe uepKOBHe jKHrra y HesaAOKHiii yicpaiHi: eMÓAeMaranHi smHma Ta BHKAHKH XXI CTOAiTTH 929
Post-Soviet Orthodox Church Life in Independent Ukrainę: the Challenges of the 21st centuiy 929
Ks. Tadeusz Kasabuła
Z dziejów Kapituły Katedralnej Wileńskiej i Białostockiej Kapituły Metropoliralnej. . 951 The history of the Vilnius Cathedral Chapter and the Metropolitan Chapter of Białystok 951
KULTURA CULTURE
Giovanna Brogi Bercoff
UEretico, owero di Jan Hus. Storia e idee nella poesia di Taras Śevćenko 967 The Heretic, or Jan Hus. History and ideas in Taras Shevchenko's poem 967 Andrew B. Pernal
Two newly-discovered seventeenth-century manuscript maps of Ukrainę 983
Magdalena Piwocka
.Antyk na dworze Jagiellonów". Refleksy rzymskich kolekcji starożytności w arrasach króla Zygmunta Augusta 1001
"Antiquiry at the Court of the Jagiellonians". Reflecrions on rhe Roman Antiquiries depicted in the Tapestries of King Sigismund Augusrus 1001
Włodymyr Ałeksandrowycz
Trimorfon z Chrystusem w chwale na sklepieniu lubelskiej zamkowej kaplicy Trójcy Przenajświętszej 1027 The Trimorphon with the Majestas Domini on the Vaulting of the Most Holy Trinity Chapel in Lublin Castle 1027
Co6oAb
rianeripMKH npo KHHry, ocBiTy, HayKy 1043 Panegyric about the book, education and crudition 1043
Tomasz Hodana
Sodoma i królestwo babilońskie. Rzeczpospolita w pismach Iwana Wiszeńskiego . . . 1057 Sodom and the kingdom of Babylon: the Commonwealth in the writings of Ivan Vishenski 1057
Viviana Nosilia
Le figurę di ripetizione nelle operę di Ivan (Ioann) Viśenskij 1069 Rhetorical Figures of Repetition in die Works of Ivan Vishenski 1069
Aapwca
"AiaAoriMHe MHCAeHH>i" y noe3ii Aa3apa BapaHOBHHa 1091
"Dialogical tłiinking" in the poetry of Lazarus Barano\ych 1091
Piotr Borek
Nowe materiały do biografii Daniela Bratkowskiego 1103 New Information on the Biography of Daniel Bratkowski 1103
Witali) Perkun
Rękopisy Zakładu Zbiorów Mikrofilmowych Biblioteki Narodowej w Warszawie do studiów ukrainistycznych XVII —XVIII wieku 1119 The Value of the Microfilm Collcctions of the Manuscripts Division of the National Library in Warsaw for Studies ot Ukrainę in the Seventeenth and Eighteenth Centuries 1119
15
Bożena Popiołek
Szlachcic w podróży. Regestr wydatków podróżnych Jana i Antoniego Cetnerów z lat 1724-1727 1127 The Nobleman on his Travels: The Travcl Expenses ot Jan and Antoni Cetnerów in
1724-1727 1127
M. Marcella Ferraccioli, Gianfranco Giraudo
Quanto costa un Principe in incognito? Appunti sul viaggio dei Conti del Nord a Venezia 1145 How Much does the Incognito Journey of a Prince Cost? On the journcy of tlić
„Counts from the North" to Venice 1145
Natalia Pylypiuk
May the yictorious cross be a sword in his hand. On a Morality Play by Mykhailo Kozachyns'kyi 1173
