Księża diecezji łomżyńskiej więzieni w latach 1949-1956

S t u d i a T e o l o g i c z n e B i a l . , D r o h . , Ł o m .

1 4 ( 1 9 9 6 )

KSIĘŻA DIECEZJI ŁOMŻYŃSKIEJ WIĘZIENI

W LATACH 1949-1956

KS. W IT O L D J E M IE L IT Y

W o k r e s i e p o w o j e n n y m s z c z e g ó l n i e c i ę ż k i e d l a K o ś c i o ł a w P o l s c e b y ł y l a t a p i ę ć d z i e s i ą t e . A r e s z t o w a n o w t e d y P r y m a s a S t e f a n a W y s z y ń s k i e g o i w i e l u d u c h o w ­ n y c h . W c i e r p i e n i a c h m i e l i u d z i a ł t a k ż e k s i ę ż a z D i e c e z j i Ł o m ż y ń s k i e j . A u t o r z a m i e ­ r z a p r z y p o m n i e ć i c h n a z w i s k a i l o s y w i ę z i e n n e . P o d s t a w ę ź r ó d ł o w ą s t a n o w i ą a k t a o s o b i s t e r e p r e s j o n o w a n y c h i w y w i a d y z k s i ę ż m i s e n i o r a m i . N i k t d o t ą d n i e z a j m o w a ł s i ę t y m z a g a d n i e n i e m . K s . A l e k s a n d e r D r o z d u r o d z i ł s i ę 1 3 X I I 1 8 9 0 r. w B a r g ł o w i e K o ś c i e l n y m w p a r a f i i B a r g ł ó w , s y n J a n a i M a r i a n n y z d o m u R ó ł k o w s k a . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u ­ c h o w n e w S e j n a c h , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 1 6 r. B y ł w i k a r i u s z e m w S t u - d z i e n i c z n e j , G r a j e w i e , R a c z k a c h i S u w a ł k a c h , p r o b o s z c z e m w K a r o l i n i e , R r a s n y m - b o r z e i P o ś w i ę t n e m . W 1 9 6 6 r. o d s z e d ł n a e m e r y t u r ę i z a m i e s z k a ł n a d a l w P o ś w i ę t - n e m , t a m z m a r ł 11 X I I 1 9 7 8 r. K s . A . D r o z d z o s t a l a r e s z t o w a n y w P o ś w i ę t n e m 4 I V 1 9 5 2 r. w i e c z o r e m i p r z e ­ w i e z i o n y d o B i a ł e g o s t o k u . W d w a d n i p o t e m d z i e k a n K o s t r o p o w i a d o m i ł o t y m b p a C z . F a l k o w s k i e g o , a t e n z a r a z b p a C h o r o m a ń s k i e g o w W a r s z a w i e . W ł a d z e p a ń s t w o ­ w e n i e i n f o r m o w a ł y b i s k u p a o a r e s z t o w a n i u . S ą d R e j o n o w y w B i a ł y m s t o k u 1 8 V I I 1 9 5 2 r. s k a z a ł k s . A . D r o z d a n a 1 2 l a t w i ę z i e n i a a p o z a s t o s o w a n i u a m n e s t i i z m n i e j ­ s z y ł k a r ę d o 8 l a t . O t o z a r z u t y . O d 1 9 4 5 d o 1 9 4 7 r. w e w s i K r a s n y b ó r , g m i n i e S z t a b i n , p o w i e c i e A u g u s t ó w u s i ł o w a ł p r z e m o c ą z m i e n i ć u s t r ó j p a ń s t w a p o l s k i e g o p r z y n a l e ż ą c w t y m c e l u d o n i e l e g a l n e j o r g a n i z a c j i A r m i i K r a j o w e j . B y ł o t o p r z e s t ę p s t w o z a r t . 8 6 p a r . 2 K K W P . P o d r u g i e , 1 6 I V 1 9 4 5 r. w K r a s n y m b o r z e n a k ł o n i ł c z ł o n k ó w b o j ó w k i „ G r o ­ m a ” C z e s ł a w a R y c h o r o w i c z a d o z a b ó j s t w a r o d z i n y W i t k ó w , w w y n i k u c z e g o z o s t a ł a z a m o r d o w a n a A n n a W i t e k z a m i e s z k a ł a w K r a s n y m b o r z e . B y ł o t o p r z e s t ę p s t w o z a r t . 2 7 K K W P i a r t . 2 2 5 p a r . 1 K K . D n i a 2 9 V I I I 1 9 5 2 r. J a n K u c z y ń s k i , a d w o k a t o b r o ń c a

283

W IT O L D JE M IE L IT Y

w o j s k o w y p o w i a d o m i ł H e l e n ę W i ś n i o w ' o l s k ą , ż e r o z p r a w ę w S ą d z i e N a j w y ż s z y m w y z n a c z o n o n a 1 2 I X 1 9 5 2 r. K s . A . D r o z d p r z e b y w a ł w B i a ł y m s t o k u , S u w a ł k a c h i o d 6 V I I I 1 9 5 3 r. w I ł a ­ w i e . Z o s t a t n i e g o w i ę z i e n i a 2 1 1 9 5 5 r. p i s a ! d o b p a C z . F a l k o w s k i e g o , i ż z d r o w i e m u s z w a n k u j e , m a b ó l e d z i ą s e ł , n i e ż y t ż o ł ą d k a , r e u m a t y z m . D z i ę k o w a ł z a ż y c z e n i a ś w i ą ­ t e c z n e i n o w o r o c z n e o r a z z a p r z e s y ł a n e p i e n i ą d z e . B i s k u p n a t y c h m i a s t z w r ó c i ł s i ę d o m i n i s t r a J a n a I z y d o r c z y k a , d y r e k t o r a u r z ę d u d o s p r a w w y z n a ń . P i s a ł i ż k a p ł a n t e n m a 6 5 l a t , c i e r p i n a r e u m a t y z m i c h o r o b y ż o ł ą d k o w e . D n i a 2 4 I X 1 9 5 5 r. G e n e r a l n a P r o k u r a t u r a D e p a r t a m e n t I I I N r i s y g n . O g d s 7 4 6 / 5 5 t j n u d z i e l i ł a k s . A . D r o z d o w i p r z e r w y w o d b y w a n i u k a r y n a o k r e s 6 m i e s i ę c y , w t e r m i n i e o d 2 9 I X 1 9 5 5 d o 2 9 I I I 1 9 5 6 r. N a c z e l n i k w i ę z i e n i a w I ł a w i e 2 9 I X 1 9 5 5 r. w y s t a w i ł o d p o w i e d n i e z a ś w i a d c z e n i e i u w o l n i ł w i ę ź n i a . K s . A . D r o z d z g ł o s i ł s i ę d o s w o j e g o b i s k u p a , o t r z y m a ł 6 - m i e s i ę c z n y u r l o p i c e l e b r e t . B p C z . F a l k o w s k i p o w i a ­ d o m i ł b p a C h o r o m a ń s k i e g o o f a k c i e z w o l n i e n i a k s . A . D r o z d a . D n i a 2 8 I I I 1 9 5 6 r. w i c e p r o k u r a t o r G e n e r a l n e j P r o k u r a t u r y w B i a ł y m s t o k u N r W . 1 6 9 / 5 6 p r z e d ł u ż y ł z w o l n i e n i e n a d a l s z e 6 m i e s i ę c y , t o j e s t d o 2 9 I X 1 9 5 6 r. P o t y m t e r m i n i e k o l e j n e p r z e d ł u ż e n i e s t a ł o się. n i e p o t r z e b n e , w P o l s c e n a s t ą p i ł a o d w i l ż p o l i t y c z n a . D n i a 1 0 X I I 1 9 5 6 r. S ą d W o j e w ó d z k i w B i a ł y m s t o k u , w o b e c n o ś c i k s . A . D r o ­ z d a p r z e p r o w a d z i ł r e w i z j ę p r o c e s u s p r z e d k i l k u l a t . K s i ą d z z o s t a ł c a ł k o w i c i e u n i e ­ w i n n i o n y i r e h a b i l i t o w a n y . S t w i e r d z o n o i ż g ł ó w n y o s k a r ż y c i e l z p o p r z e d n i e g o p r o ­ c e s u , S u s z y ń s k i c z ł o n e k b a n d y b y l z ł y m c z ł o w i e k i e m . T a k a r o l a z o s t a ł a m u p o d p o ­ w i e d z i a n a w t o k u ś l e d z t w a . G ł ó w n i e c h o d z i ł o o z a t a r g k s . A . D r o z d a z U r z ę d e m B e z p i e c z e ń s t w a , p o n i e w a ż m i m o w e z w a n i a p r o b o s z c z n i e b r a l u d z i a ł u w z e b r a n i a c h

k s ię ży p a tr io tó w

, t ł u m a c z y ł s i ę , ż e j e s t s t a r y , c h o r y i d o ż a d n e j p a r t i i n i e n a l e ż a ł . O d m ó w i ł u d z i a ł u w k o n g r e s i e p o k o j u . K o l e g i u m w y m i e r z y ł o m u w ó w c z a s g r z y w n ę z a n i e o b e c n o ś ć n a z e b r a n i u w z w i ą z k u z d e k r e t e m o w o l n o ś c i s u m i e n i a i w y z n a n i a . W l i p c u 1 9 5 7 r. k s . A . D r o z d i n f o r m o w a ł b i s k u p a , i ż z a m i e r z a w y s t ą p i ć d r o g ą s ą d o w ą o o d s z k o d o w a n i e z a n i e s ł u s z n e u w i ę z i e n i e . P r o s i ł o z a ś w i a d c z e n i e , i ż n ie m ó g ł z a j m o w a ć ż a d n e g o s t a n o w i s k a k o ś c i e l n e g o z r a c j i c i ą ż ą c e g o n a n i m w y r o k u s ą d o w e g o d o 1 0 X I I 1 9 5 6 r. B p C z . F a l k o w s k i d a ł o d p o w i e d n i e z a ś w i a d c z e n i e . N i e w i a d o m o , c z y k s . A . D r o z d o t r z y m a ł o d s z k o d o w a n i e 1.

Ks. Czeslaw D ziondziak

u r o d z i ł s i ę 8 I I 1 8 9 0 r. w P r o m i s k a c h p a r a f i a K r a s n y - b ó r , s y n A n t o n i e g o i M i c h a l i n y z d o m u W a s i l e w s k a . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w ­ n e w' S e j n a c h , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 1 5 r. B y l w i k a r i u s z e m w N a r w i e , W i e l k i m N o w o g r o d z i e , P u c h a ł a c h , M a ł y m P ł o c k u i K o l n i e , p r o b o s z c z e m w L e m a - n i e , W y s z o n k a c h , W i ź n i e i R u t k a c h , g d z i e z m a r ł 11 V 1 9 7 6 r. Z o s t a ł a r e s z t o w a n y w R u t k a c h 2 2 V 1 9 5 2 r. w i e c z o r e m . Z a r z u c a n o m u w s p ó ł ­ p r a c ę z A r m i ą K r a j o w ą : s p o w i e d z i , ś l u b y i u d z i e l a n i e g o ś c i n y . P r z e b y w a ł w w i ę z i e ­ n i u o k o ł o r o k u , p o c z e m w r ó c i ł d o R u t e k . B r a k j e s t b l i ż s z y c h d a n y c h o l o s i e w i ę z i e n ­ n y m k s . C z . D z i o n d z i a k a , p r a w d o p o d o b n i e s i e d z i a ł w e W r o n k a c h . O j e g o u w o l n i e ­ n i e m i a ł a z a b i e g a ć g o s p o d y n i . P o w r ó c i ł w d n i u o d p u s t u p a t r o n a l n e g o ( ś w . A n n y ? ) · k i e d y k s i ę ż a j e d l i o b i a d 2.

1 A rchiw um Diece zjalne w Ł om ży (skrót: ArŁ m), Akta osobiste ks. A. Drozda. Odpis procesu z 10 XII 1956. R ozporzą dzenia Urz ędow e Łomżyńskie j Kurii Diecezjalnej (skrót: R U Ł K D ) 1979 nr 1 s. 29.

2 A rŁm , Akta osobiste ks. Cz. Dziondziaka. Wywiad autora z ks. E d w a rd e m Cw alin ą we wrze­ śniu 1995. R U Ł K D 1976 nr 8 s. 36.

K S IĘ Ż A D IE C E Z JI Ł O M Ż Y Ń SK IE J W IĘ Z IE N I W LATACH 1949-1956

Ks. Stanisław Falkowski

u r o d z i ! s i ę 19 I V 1 9 1 6 r. w e w s i F i l i p y p a r a f i i T o p - c z e w o , s y n S t a n i s ł a w a i B e n i g n y z d o m u T o p c z e w s k a . U k o ń c z y ! s e m i n a r i u m d u ­ c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 4 0 r. B y ł w i k a r i u s z e m w P i e k u ­ t a c h , K u c z y n i e , J a s i e n i c y , B r o k u , Ł a p a c h , Z a m b r o w i e i K o b y l i n i e , p r o b o s z c z e m w C h l e b i o t k a c h , r e z y d e n t e m w Ł y s e , p r o b o s z c z e m w K l u k o w i e , o d 1 9 9 1 r. t a m ż e e m e ­ r y t e m . Z o s t a l a r e s z t o w a n y w Z a m b r o w i e w n o c y 4 I 1 9 5 0 r. i p r z e w i e z i o n y d o B i a ł e ­ g o s t o k u . Ś l e d z t w o t r w a ł o o s i e m n a ś c i e m i e s i ę c y . N a p o c z ą t k u 1 9 5 1 r. m i a ł a o d b y ć s i ę r o z p r a w a w y j a z d o w a w Ł o m ż y . W o b e c p r z y j a z n e j p o s t a w y l u d n o ś c i d l a o s k a r ż o n e ­ g o , r o z p r a w ę o d w o ł a n o . O d b y ł a s i ę o n a w B i a ł y m s t o k u 1 8 V I 1 9 5 1 r. S ą d W o j e w ó d z k i s k a z a ł k s . S t . F a l k o w s k i e g o n a 5 l a t w i ę z i e n i a . S ą d p o w o ł a ł s i ę n a a r t . 2 2 i 2 3 d e k r e t u z 13 V I 1 9 4 6 r. O s k a r ż o n y r o z p o w s z e c h n i a ł f a ł s z y w e w i a d o m o ś c i m o g ą c e w y r z ą d z i ć i s t o t n ą s z k o d ę i n t e r e s o m p a ń s t w a p o l s k i e g o , d o t y c z ą c e s w o b o d y w y z n a ń w P o l s c e . W c e l u r o z p o w s z e c h n i e n i a p r z e c h o w y w a ł r ó ż n e w i e r s z e , p i s m a i d r u k i , r e d a g o w a ł i p r z e p i s y w a ł n a m a s z y n i e k a z a n i a p o c h w a l a j ą c e m . i n . f a s z y z m , c z ł o n k ó w p o d z i e m n y c h b a n d i z a w i e r a j ą c e f a ł s z y w e w i a d o m o ś c i . S k a z a n y o d w o ł a ł s i ę d o S ą d u N a j w y ż s z e g o w W a r s z a w i e , k t ó r y 2 2 I V 1 9 5 2 r. z m n i e j s z y ł k a r ę d o 2 , 5 l a t i z a l i c z y ł n a p o c z e t t e j k a r y o k r e s t y m c z a s o w e g o a r e s z t o ­ w a n i a o d 4 I 1 9 5 0 r. K s . S t . F a l k o w s k i o p i s a ł s w ó j p o b y t w w i ę z i e n i u . P r z e b y w a ł w i z o l a t c e l u b r a z e m z i n n y m i w i ę ź n i a m i , w ś r ó d k t ó r y c h b y l i p o l i t y c z n i , p o s p o l i c i p r z e s t ę p c y , s k a ­ z a n i n a ś m i e r ć . C e l e b y t y c i a s n e , j e d z e n i e z ł e , b a d a n i a ś l e d c z e w y c z e r p u j ą c e . P o o d s i e d z e n i u k a r y 4 V I I 1 9 5 2 r. w y s z e d ł n a w o l n o ś ć , w r ó c i ł d o Z a m b r o w a . P o l a t a c h , 2 4 X I 1 9 9 2 r. o t r z y m a ł p i s m o , iż. w y r o k i S ą d u W o j e w ó d z k i e g o w B i a ł y m s t o k u i S ą d u N a j w y ż s z e g o w W a r s z a w i e b y ł y n i e w a ż n e . Z t r e ś c i w y r o k ó w o r a z i c h u z a s a d n i e n i a w y n i k a ł o b o w i e m , i ż k s . S t . F a l k o w s k i p r o w a d z i ! w a l k ę o n i e ­ p o d l e g ł y b y t P a ń s t w a P o l s k i e g o , w a l k ę s ł o w n ą o w o l n o ś ć w y z n a n i a i o p r a w d ę h i s t o ­ r y c z n ą 1.

Ks. A poloniusz Stanisław G liński

u r o d z i ł s i ę 1 4 X I 1 9 0 5 r. w Ł o m ż y , s y n G r a c j a n a i M i c h a l i n y z d o m u D w o r a k o w s k a . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 2 9 r. S t u d i o w a ł w L o w a n i u m , b y ! w i k a r i u ­ s z e m w P o ś w i ę t n e m , G r a j e w i e , K a d z i d l e , K o b y l i n i e , L i p s k u , S o k o ł a c h i w k i l k u p a r a f i a c h j a k o g o ś ć . J a k o p r o b o s z c z p r a c o w a ł w B r o n o w i e , Z a l a s i u i A n d r z e j e w i e . W 1 9 6 2 r. p r z e s z e d ł n a e m e r y t u r ę , z m a r ł 13 II 1 9 8 8 r. Z o s t a l a r e s z t o w a n y 7 I V 1 9 5 1 r. w Z a l a s i u . B i s k u p a n i e p o w i a d o m i o n o o a r e ­ s z t o w a n i u . D o p i e r o n a z a p y t a n i e K u r i i D i e c e z j a l n e j z 2 6 I V 1 9 5 1 r.. P r o k u r a t u r a W o j e w ó d z k a w B i a ł y m s t o k u p o d a ł a , i z z m o c y p o s t a n o w i e n i a W o j s k o w e g o P r o k u r a ­ t o r a R e j o n o w e g o w B i a ł y m s t o k u z a s t o s o w a n o d o k s . A . G l i ń s k i e g o ś r o d e k z a p o b i e ­ g a w c z y t y m c z a s o w e g o a r e s z t u . W y r o k i e m S ą d u w B i a ł y m s t o k u k s . A . G l i ń s k i o t r z y ­ m a ł 11 X 1 9 5 1 r. k a r ę j e d n e g o r o k u w i ę z i e n i a . W o p a r c i u o a r t . 18 p a r . 1 d e k r e t u z 13 V I 1 9 4 6 r. w z w i ą z k u z a r t . 8 6 p a r . 2 K K W P i a r t . 4 p a r . 1 d e k r e t u z 13 V I 1 9 4 6 r. o r a z k i e r u j ą c s i ę a r t . 3 , 2 4 0 , 2 4 5 - 2 4 7 K K W P S ą d o r z e k ł , i ż k s . A . G l i ń s k i 17 I I 1 9 4 7 r. w B r o n o w i e u d z i e l i ł ś l u b u M i c h a ł o w i B i e r z y ń s k i e m u z H a l i n ą O b r y c k ą . P a n m ł o d y o

■’ St. F a l k o w s k i , Tak Ojcze. 50 lal kapłaństw a u· czasach niełatw ych ( 1940-1990). W spom nie-

ni«, Kluko wo 1993, s. 80-101. Są akta procesu, opis pobytu w więzieniu.

W IT O L D JE M IE L IT Y

p s e u d o n i m i e S ę p i j e g o d r u ż b a n t T a d e u s z S o p o r e k p s e u d o n i m J u r b y l i c z ł o n k a m i p r z e s t ę p c z e g o z w i ą z k u N Z W i p o s i a d a l i p r z y s o b i e b r o ń . K s i ą d z n i e z a w i a d o m i ł o t y m n a t y c h m i a s t w ł a ś c i w e j w ł a d z y , p o w o ł a n e j d o ś c i g a n i a p r z e s t ę p s t w . N a m o c y a r t . 5 6 K K W P S ą d z a l i c z y ł s k a z a n e m u n a p o c z e t k a r y o k r e s t y m c z a ­ s o w e g o a r e s z t u o d 7 I V 1 9 5 1 r. P r z y w y m i a r z e k a r y S ą d w z i ą ł p o d u w a g ę j a k o o k o ­ l i c z n o ś ć ł a g o d z ą c ą b a r d z o d ł u g i o k r e s c z a s u o d p o p e ł n i e n i a p r z e s t ę p s t w a , p o c h o d z e ­ n i e z m a ł o r o l n y c h c h ł o p ó w i d o t y c h c z a s o w ą n i e k a r a l n o ś ć , z d r u g i e j z a ś s t r o n y t o , ż e o s k a r ż o n y b ę d ą c n a w y s o k i m s t o p n i u r o z w o j u u m y s ł o w e g o z d a w a ł s o b i e w z u p e ł n o ­ ś c i s p r a w ę z e s z k o d l i w o ś c i s w e g o z a n i e c h a n i a . K s . A . G l i ń s k i p r z e b y w a ł w w i ę z i e n i u b i a ł o s t o c k i m . W a r u n k i w i ę z i e n n e s w o j e i k s . A . G l i ń s k i e g o o p i s a ł k s . S t . F a l k o w s k i w k s i ą ż c e

Tak O jcze.

P o o d s i e d z e n i u k a r y , 9 I V 1 9 5 2 r. k s . A . G l i ń s k i p o w i a d o m i ! b p a C z . F a l k o w s k i e g o , ż e w c z o r a j w r ó c i ł d o Z a l a s a . W l u t y m 1 9 5 7 r. p o d j ą ł k r o k i w s p r a w i e s w o j e j r e h a b i l i t a c j i . A d w o k a t F e l i k s K r a j e w s k i u z n a ł t o z a z b ę d n e . N a m o c y p r z e p i s ó w ' u s t a w y o a m n e s t i i z 2 7 I V 1 9 5 6 r. ( D z . U s t . n r 1 1 p o z . 5 7 ) a w s z c z e g ó l n o ­ ś c i a r t . 1 t e j ż e u s t a w y

p u s z c z a ł w n ie p a m ię ć i p rze b a c ze n ie

p r z e s t ę p s t w a z a r t . 18 pa r. 1 d e k r e t u z 13 V I 1 9 4 6 r. p o p e ł n i o n e p r z e d o g ł o s z e n i e m t e j ż e a m n e s t i i . P o n a d t o w m y ś l a r t . 2 t e j ż e u s t a w y a m n e s t y j n e j

sk a za n ie u w aża się za n ie b y łe a ka rty karne

u le g a ją u su n ię c iu z rejestru sk a za n yc h .

W t y c h w a r u n k a c h , p i s a ł a d w o k a t , K s i ą d z n i e j e s t u w a ż a n y z a k a r a n e g o i n i e m a o b o w i ą z k u i n f o r m o w a ć j a k ą k o l w i e k w ł a d z ę o f a k c i e u k a r a n i a . W 1 9 5 9 r. k s . A . G l i ń s k i p r o s i ł B i s k u p a o p r z e n i e s i e n i e g o z Z a l a s a n a i n n e p r o b o s t w o . D o z n a ł t u t a j w i e l u p r z y k r o ś c i , t a k i c h j a k f a ł s z y w e o s k a r ż e n i a , k t ó r e b y ł y p o w o d e m j e g o a r e s z t o w a n i a w 1 9 5 1 r.4

Ks. Józef K ębliński

u r o d z i ł s i ę 1 0 I 1 9 0 5 r. w S t a r y c h C h r ó s t a c h p a r a f i i R o k i ­ c i n y w o j e w ó d z t w i e ł ó d z k i m , s y n L u d w i k a

i

M a r i a n n y z d o m u K o w a l c z y k . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 4 r. B y ł w i k a ­ r i u s z e m w R z e k u n i u i J e d w a b n e m a p r o b o s z c z e m w L i p s k u . T a m z m a r ł 4 V I I 1 9 7 3 r. Z o s t a l a r e s z t o w a n y w L i p s k u 5 I V 1 9 5 2 r. i o s a d z o n y w w i ę z i e n i u k a r n o - ś l e d - c z y m w B i a ł y m s t o k u . O a r e s z t o w a n i u n i e p o w i a d o m i o n o b p a C z . F a l k o w s k i e g o . D n i a 2 6 X I 1 9 5 2 r. k s . J. K ę b l i ń s k i o p u ś c i ł w i ę z i e n i e i w r ó c i ł d o L i p s k a . O t r z y m a ł k a r t ę z w o l n i e n i a N r 1 0 5 1 / 5 2 . N i e z a c h o w a ł y s i ę a k t a p r o c e s u . J e d y n i e w s p ó ł w i ę z i e ń , ks. A . D r o z d p o d a ł , i ż t a k o n j a k k s . J. K ę b l i ń s k i z o s t a l i a r e s z t o w a n i p o d z a r z u t e m u d z i a ­ ł u w A r m i i K r a j o w e j i w m o r d e r s t w i e . K s . J . K ę b l i ń s k i o k a z a ł s i ę b a r d z i e j o d p o r n y m f i z y c z n i e i p s y c h i c z n i e p o d c z a s ś l e d z t w a , i n i e p o d p i s a ł p r o t o k ó ł ó w p r z e s ł u c h a n i a . N i e b y ł o w i ę c p o d s t a w d o w s z c z ę c i a p r o c e s u . P o u w o l n i e n i u , k s . J . K ę b l i ń s k i n a p i s a ł d o b p a C z . F a l k o w s k i e g o , t e n d o b p a C h o r o m a ń s k i e g o w W a r s z a w i e 5.

Ks. A ntoni Kin

u r o d z i ł s i ę 2 V i l i 1 9 0 3 r. w K o r d o w i e p a r a f i i O s t r o ł ę k a , s y n J a n a i M a r i a n n y z d o m u G r o m e k . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę ­ c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 2 r. B y l w i k a r i u s z e m w C z e r w i n i e , R a j g r o d z i e , G r a j e ­ w i e , K a d z i d l e i Ś n i a d o w i e , p r o b o s z c z e m w C h l e b i o t k a c h , N u r z e i R o m a n a c h . W 1 9 6 6 r. p r z e s z e d ł n a e m e r y t u r ę . 4 1 1 9 7 8 r. z m a r ł w O s t r o ł ę c e .

4 ArŁm, Akta osobiste ks. Λ. Glińskiego. Jest wyrok z 11 X 1951. Ł om żyńskie W ia d o m o ś c i Diece zjalne (skrót: ŁWD) 1988 nr 1 s. 112. Archiw um Sądu W ojewódzkiego w Białym st oku (skrót: A S W ) SR626/55.

5 ArŁm, Akta osobiste ks. J. Kębliiiskiego. Jest karta zwolnien ia z 26 XI 1952. R U Ł K D l q7-' nr 6-7 s. 56.

K SIĘ Ż A D IE C E Z JI Ł O M Ż Y Ń SK IE J W IĘ Z IE N I W LATACH 1949-1956

Z o s t a l a r e s z t o w a n y w N u r z e 2 5 X 1 9 5 0 r. W o j s k o w y S ą d R e j o n o w y w W a r s z a ­ w i e 13 V I 1 9 5 1 r. s k a z a ł g o z a r t . 8 8 K K W P n a 7 l a t w i ę z i e n i a i z a r t . 2 4 M a ł e g o K o d e k s u K a r n e g o n a 2 l a t a w i ę z i e n i a a r a z e m n a 8 l a t w i ę z i e n i a . P o z a s t o s o w a n i u a m n e s t i i z m n i e j s z o n o k a r ę d o 5 l a t i 4 m i e s i ę c y . Z a t e m c a ł k o w i t ą k a r ę m i a ł u k o ń c z y ć 2 5 I I 1 9 5 6 r. J e g o s p r a w a z 13 V I 19 5 1 r. n o s i ł a n u m e r 4 7 3 / 5 1. W d n i u 1 1 1 1 9 5 5 r. b p C z . F a l k o w s k i p r o s i ł m i n i s t r a J a n a I z y d o r c z y k a , d y r e k t o r a u r z ę d u d o s p r a w w y z n a ń o u w o l n i e n i e k s . A . K i n a . N a s t ą p i ł o t o 2 8 I 1 9 5 5 r., z t y m ż e n a w o l n o ś c i o b o w i ą z y ­ w a ł c z a s p r ó b y d o 2 6 II 1 9 5 6 r. P o d c z a s w o j n y k s . A . K i n p s e u d o n i m K u r p b y ł ż o ł n i e r z e m A r m i i K r a j o w e j n a t e r e n i e o k r ę g u b i a ł o s t o c k i e g o o b w o d u o s t r o ł ę c k i e g o p e ł n i ą c f u n k c j ę k a p e l a n a o d ­ d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h . J u ż p o w o j n i e , w C h l e b i o t k a c h p r o b o s z c z a o d w i e d z a l i p a r t y ­ z a n c i , z a c h o d z i l i z j e ś ć i o d p o c z ą ć . K s . A . K i n t r a f i ł d o c i ę ż k i e g o w i ę z i e n i a w e W r o n ­ k a c h . N a b y ł t a m c h o r o b ę u s z t y w n i e n i a k r ę g o s ł u p a , s k r z y w i e n i a s z y i i c u k r z y c ę . O s w o i c h p r z e ż y c i a c h m ó w i ł n i e c h ę t n i e ; z e s w o i m w i k a r i u s z e m w R o m a n a c h t y l k o j e d e n r a z p r z e z o k r e s d w u l a l w s p ó l n e g o p o b y t u 6. K s . E d w a r d P o l a k u r o d z i ł s i ę 2 4 I 1 9 0 3 r. w S i e k i e r k a c h p a r a f i i T y k o c i n , s y n S t a n i s ł a w a i J ó z e f y z d o m u J a c k o w s k a . P o m a t u r z e o d b y ł d w u l e t n i ą s ł u ż b ę w o j s k o ­ w ą . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 1 r. B y ł w i k a r i u s z e m w Ł a p a c h , G r a j e w i e , D ą b r o w i e W i e l k i e j , A n d r z e j e w i e i M y s z y ń c u , p r o b o s z c z e m w Z ł o t o r i i , H o d y s z e w i e , B a r g ł o w i e i W ą s o s z u . W 1 9 8 2 r. o d s z e d ł n a e m e r y t u r ę , z m a r ł 2 9 V I I 1 9 8 9 r. w T y k o c i n i e . Z o s t a ł a r e s z t o w a n y 2 0 V 1 9 5 2 r. p ó ź n y m w i e c z o r e m ; u z b r o j e n i m i l i c j a n c i o t o ­ c z y l i p l e b a n i ę w B a r g ł o w i e . K i l k u z n i c h w e s z ł o d o ś r o d k a i p o k a z a l i n a p i ś m i e n a ­ k a z p r z e p r o w a d z e n i a r e w i z j i i w z w i ą z k u z p o d e j r z e n i e m o p o s i a d a n i e b r o n i i l e k t u r y n i e l e g a l n e j . R e w i z j a p r z e c i ą g n ę ł a s i ę d o p ó ł n o c y . M i l i c j a n c i z a b r a l i n o t a t k i k a z n o ­ d z i e j s k i e , k o r e s p o n d e n c j ę i i n n e p i s m a . W r e s z c i e p o k a z a l i n a k a z a r e s z t o w a n i a i s a ­ m o c h o d e m o s o b o w y m , w' t o w a r z y s t w i e d w ó c h f u n k c j o n a r i u s z y z a w i e ź l i d o B i a ł e g o ­ s t o k u . N a ś l e d z t w i e z a r z u c a n o s z c z e g ó l n i e w s p i e r a n i e p i e n i ę d z m i a k o w c ó w , a n a w e t k o n k r e t n i e f a k t , ż e k s . E . P o l a k d a ł 3 9 t y s . b a n d y c i e W r ó b l o w i ; k s i ą d z t a k i e j o s o b y w c a l e n i e z n a ł . C z a s a m i m ó w i l i , i ż s a m i n i e w i e r z ą w t e o s k a r ż e n i a , n i e c h t y l k o p o d p i s z e w s p ó ł p r a c ę a w y j d z i e z w i ę z i e n i a . P o m o c p r z y s z ł a z z e w n ą t r z . W e w s z y s t ­ k i c h w i o s k a c h p a r a f i i B a r g ł ó w s o ł t y s i z b i e r a l i p o d p i s y i s t e m p l o w a l i w ł a s n y m i p i e ­ c z ę c i a m i . Z ł o ż y l i p o d a n i e d o w ł a d z ż ą d a j ą c z w o l n i e n i a p r o b o s z c z a . T o s a m o c z y n i ł y o r g a n i z a c j e s p o ł e c z n e , j a k L i g a K o b i e t i i n n e . W o d p o w i e d z i n a t o m i l i c j a n c i z w o ł a l i z e b r a n i e i o ś w i a d c z y l i , z e p r o b o s z c z t o b a n d y t a , p r z y r e w i z j i z n a l e ź l i n a p l e b a n i i s a m o c h ó d c i ę ż a r o w y b r o n i i a m u n i c j i . O p r ó c z p a r a f i a n , o u w o l n i e n i e z a b i e g a ł y s i o ­ s t r z e n i c a i g o s p o d y n i k s . Ii. P o l a k a . P i e r w s z a n a w i ą z a ł a k o n t a k t y z w a ż n y m i o s o b i ­ s t o ś c i a m i , d r u g a z b i e r a ł a p i e n i ą d z e . Z d e c y d o w a ł y r a c z e j s t a r a n i a o b u p a ń , w i e d z i a ł y k i e d y k s i ą d z o p u ś c i w i ę z i e n i e , c z e k a ł y p r z e d b r a m ą . D n i a 3 V I I 1 9 5 3 r., p o p i ę t n a s t u m i e s i ą c a c h w i ę z i e n i a k a r n o - ś l e d c z e g o k s . F . P o l a k o p u ś c i ł z a k ł a d ; o t r z y m a ł k a r t e c z k ę : Z w o l n i o n y z a r e s z t u p r e w e n c y j n e g o . N a t e l e f o n i c z n e z a p y t a n i e d z i e k a n a z A u g u s t o w a , j a k s i ę c z u j e , o d p o w i e d z i a ł , ż e p o

6 ArŁm, Akta osobiste ks, Λ. Kina. Jest postanow ienie sądu z. 25 I 1955. Wywiad autora z ks. Witalisem Łapińskim we wrześniu 1995.

W IT O L D JE M IE L IT Y

s i e d z e n i u c h c e s i ę l e ż e ć . O r g a n i z m b y l w y c z e r p a n y , g r o z i ł a s l e p o t a g d y b y n i e w y ­ s z e d ł n a w o l n o ś ć . P o d c z a s w o j n y k s . E . P o l a k b y l w s z e r e g a c h A r m i i K r a j o w e j n a t e r e n i e o k r ę g u b i a ł o s t o c k i e g o . D o k o ń c a s i e r p n i a 1 9 4 5 r. p e ł n i ł f u n k c j ę k a p e l a n a . S a m t w i e r d z i ł , ż e z o s t a ł a r e s z t o w a n y i p r z e b y w a ł w w i ę z i e n i u ś l e d c z y m z a u d z i a ł w A r m i i K r a j o w e j . K s . E . P o l a k d o k ł a d n i e o p i s a ł p o b y t w w i ę z i e n i u ; j e g o w s p o m n i e n i a n i e s ą p u b l i k o w a n e . U m i e s z c z o n o g o w p i w n i c y p o d b u d y n k i e m U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a w B i a ł y m s t o k u n a u l i c y M i c k i e w i c z a . K a j u t a z n a j d o w a ł a s i ę p o d s c h o d a m i i d z i e l i ł a s i ę n a t r z y c z ę ś c i : p i e r w s z a n a w y s o k o ś c i p o n i ż e j m e t r a , d r u g a o k o ł o p ó ł t o r a m e t r a , t r z e c i a n i e c o w y ż s z a , c a ł k o w i c i e c i e m n e . W d r u g i e j c z ę ś c i s t a ł a p r y c z a d o s p a n i a . W c e l i b y ł o p e ł n o m y s z y i s z c z u r ó w . P o d w i e c z ó r b ł y s ł o ś w i a t ł o e l e k t r y c z n e , s t r a ż ­ n i k p r z y n i ó s ł k u b e k k a w y i s p o r ą k r o m k ę c h l e b a . P o w t a r z a ł o s i ę t o p r z e z d w a t y g o - d n i e . P o z a d o z o r c ą , k t ó r y t r z y r a z y d z i e n n i e p r z y n o s i ł p o s i ł k i , n i k t i n n y s i ę n i e p o j a w i ł . W r e s z c i e p r z y s z ł o d w ó c h p a n ó w , w s a d z i l i d o z a k r a t o w a n e j b u d y i p r z e w i e ź l i d o w i ę z i e n i a . K a z a l i z d j ą ć s u t a n n ę , d a l i w i ę z i e n n e ł a c h m a n y i u m i e ś c i l i r a z e m z p i ę ­ c i o m a w i ę ź n i a m i . C e l a p o s i a d a ł a w y m i a r y d w a n a c z t e r y m e t r y . B y ł y d w i e p r y c z e d o s p a n i a i s i e d z e n i a , p ó l k a n a m i s k i i ł y ż k i , t a b o r e t z m i e d n i c ą , k u b e ł e k n a w o d ę i w i a d r o z d e k l e m j a k o u b i k a c j a . P o d s u f i t e m z n a j d o w a ł o s i ę m a l e o k i e n k o , z a s ł o n i ę t e z z e w n ą t r z w y g i ę t ą b l a c h ą . W c e l i p a n o w a ł c i ą g ł y s m r ó d , p o t ę g o w a ł s i ę p r z y o p r ó ż ­ n i a n i u w i a d r a d w a r a z y d z i e n n i e . R a z n a t y d z i e ń l u b r a z n a d w a t y g o d n i e w i ę ź n i o w i e p r z e b y w a l i k r ó t k o n a p o d w ó r k u , c h o d z ą c g ę s i e g o d o k o ł a k l o m b u . P o s i ł k i o t r z y m y w a l i t r z y r a z y d z i e n n i e : r a n o c z a r n y c h l e b z k a w ą , n a o b i a d k a s z ę z k a r t o f l a m i , w i e c z o r e m k a p u s t ę g o t o w a n ą . C o k i l k a d n i b y w a ł a , t a k z w a n a , w y p i s k a , m o ż n a b y ł o k u p i ć b i a ł e g o c h l e b a , m a r m o l a d y a n a w e t k o ń s k i e j k i e ł b a s y . N i e w s z y s t k i m n a t o z e z w a l a n o , m . i n . k s . P o l a k o w i , b o n i e p r z y z n a w a ł s i ę n a ś l e d z ­ t w i e . T a k i e p o ż y w i e n i e s p o w o d o w a ł o d ł u g o t r w a ł y r o z s t r ó j ż o ł ą d k a , l e ż a ł n a p r y c z y o c z e k u j ą c ś m i e r c i . P r z e w i e z i o n o g o d o s z p i t a l a w i ę z i e n n e g o , g d z i e p r z e b y w a ł d w a t y g o d n i e . Ś l e d z t w a o d b y w a ł y s i ę p r z e w a ż n i e w n o c y . D o z o r c a w c h o d z i ! d o c e l i , s t a w i a ! w s z y s t k i c h n a n o g i , p o k o l e i p y t a l o i m i ę i n a z w i s k o , a t y l k o j e d n e g o z a b i e r a ł . W ś r ó d m i e s z k a ń c ó w c e l i z d a r z a l i s i ę p r o w o k a t o r z y , w y g a d y w a l i n a r z ą d , u s t r ó j i t p . , t r z e b a b y ł o u w a ż a ć n a s w o j e s ł o w a i z a c h o w a n i e . O d c z a s u d o c z a s u p r z e r z u c a n o w i ę ź n i a d o i n n e j c e l i . N a j w i ę k s z ą k a r ę s t a n o w i ł a b e z c z y n n o ś ć . N i e b y ł o k s i ą ż k i , g a z e t y , ż a d ­ n e j g r y . R o b i o n o z c h l e b a f i g u r k i s z a c h o w e l u b d o w a r c a b , a l e d o z o r c a j e z a b i e r a ! a w ł a ś c i c i e l a k a r a ł . O p o w i a d a n o d o z n u d z e n i a r ó ż n e b a j k i a z w ł a s z c z a n a j g r u b s z e k a ­ w a ł y ; b y ł j e d y n y m k s i ę d z e m w c e l i . P r z e z c a ł y c z a s p o b y t u w w i ę z i e n i u ś l e d c z y m k s . E . P o l a k n i e m i a ł ż a d n e j w i a d o m o ś c i z z e w n ą t r z . P r z e d a r e s z t o w a n i e m c ię ż k o c h o r o w a ł a m a t k a , n i e w i e d z i a ł c z y ż y j e l u b z m a r ł a . T a k s p ę d z i ł p i ę t n a ś c i e m i e s i ę c y ·

Ks. Z ygm unt Poniatow ski

u r o d z i ł s i ę

12 VI 1911

r. w B e l d z i e p a r a f i i R a jg ró d , s y n J a n a i B r o n i s ł a w y z d o m u M u c h a . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 8 r. B y ł w i k a r i u s z e m w L u b o t y n i u , S ta w is k a c h , T y k o c i n i e , Z a r ę b a c h K o ś c i e l n y c h , S z u m o w i e , Z a m b r o w i e , B a r g ł o w i e i W ą s o s z u , p r o ­

7 A rŁm, Akia osobiste ks. E. Polaka. ŁWD 1989 nr 3 s. 137. W sp o m n ie n ia ks. E. Polaka- maszynopis.

K S IĘ Ż A D IE C E Z JI Ł O M Ż Y Ń S K IE J W IĘ Z IE N I W LATACH 1949-1956

b o s z c z e m w P r z e r o ś l i , w 1 9 7 4 r. o d s z e d ł n a e m e r y t u r ę , z m a r ł 1 0 X I I 1 9 7 5 r. w T y k o c i n i e . Z o s t a l a r e s z t o w a n y 18 I 1 9 4 9 r. N a z a p y t a n i e K u r i i z 8 I I 1 9 4 9 r., W o j e w ó d z k i U r z ą d B e z p i e c z e ń s t w a w B i a ł y m s t o k u 15 I I t. r . w y j a ś n i ł , i ż W o j s k o w a P r o k u r a t u r a R e j o n o w a w B i a ł y m s t o k u p o d e j r z e w a k s . P o n i a t o w s k i e g o o p r z e s t ę p s t w a /. a r t . 2 8 K K W P w z w i ą z k u z a r t . 8 6 p a r . 2 K K W P ; c h o d z i ł o o k o n t a k t y z p o d z i e m i e m . O s k a r ­ ż o n y p r z e b y w a ł w w i ę z i e n i u k a r n o - ś l e d c z y m w B i a ł y m s t o k u . O p u ś c i ł j e w c z e r w c u 1 9 5 3 r. D n i a 18 V I t.r. K u r i a c h c i a ł a m i a n o w a ć k s . P o n i a t o w s k i e g o , n i e m a j ą c e g o s t a ł e g o z a j ę c i a , w i k a r i u s z e m w L i p s k u , n a c o n i e z g o d z i ł a s i ę W o j e w ó d z k a R a d a N a r o d o w a w B i a ł y m s t o k u ; 2 0 V i l i 1 9 5 3 r. w y r a z i ł a z g o d ę n a W ą s o s z . K s . Z . P o n i a ­ t o w s k i c h o r o w a ł p o w a ż n i e n a n i e d o w ł a d n ó g , d o c z e g o p r z y c z y n i ł s i ę p o b y t w w i ę ­ z i e n i u 8. K s . M a r i a n P r u s a k u r o d z i ł s i ę 4 1 1 9 1 2 r. w M a m l i c z u p a r a f i i L i s e w o K o ś c i e l ­ n e p o w i a t I n o w r o c ł a w , s y n J ó z e f a i H e l e n y z d o m u P r z y g o d z i ń s k a . U k o ń c z y ł s e m i ­ n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 7 r. B y ł w i k a r i u ­ s z e m w S t u d z i e n i c z n e j , Z b ó j n e j i T u r o ś l i . S t ą d w 1 9 4 1 r. u d a ł s i ę d o W a r s z a w y , w 1 9 4 5 r. d o G d a ń ś k a , g d z i e p o m a g a ł p r z y k o ś c i e l e g a r n i z o n o w y m i u c z y ł w s z k o l e p o d s t a w o w e j . Z o s t a ł a r e s z t o w a n y w G d a ń s k u 3 X I 1 9 4 9 r., r a z e m z k s . W ł . Ż e b r a c k i m , m i a i z n i m w s p ó l n y n u m e r S R - 2 3 0 / 4 9 . O t r z y m a ł 5 l a t k a r y , w d r u g i e j i n s t a n c j i 6 l a t . Z o s t a ł z w o l n i o n y 3 V 1 9 5 3 r. n a p o d s t a w i e a m n e s t i i . O d t ą d p r a c o w a ł w N o w e j W s i , w 1 9 7 1 r. o d s z e d ł n a e m e r y t u r ę i z a m i e s z k u j e w G d a ń s k u . P o w y j ś c i u z w i ę z i e n i a d z i ę k o w a ł b p C z . F a l k o w s k i e m u z a p i e n i ą d z e n a d o ż y ­ w i a n i e o r a z z a r a t o w a n i e g o z w i ę z i e n i a . W w i ę z i e n i u c h o r o w a ł n a g r u ź l i c ę g a r d ł a i p ł u c , j e s z c z e n a w o l n o ś c i b y ł y o b j a w y p r ą d k o w a n i a . Z r a c j i b r a k u z d r o w i a w c z e ś n i e o d s z e d ł n a e m e r y t u r ę . W y d a j e s i ę , ż e z a r z u c a n o m u t o s a m o , c o k s . W ł . Ż e b r a c k i e ­ m u 4.

Ks. Czeslaw R akow ski

u r o d z i ł s i ę 2 0 V I I 1 9 0 9 r. w Ł o m ż y , s y n A l e k s a n d r a i B a l b i n y z d o m u J a g o d z i ń s k a . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 6 r. B y ł w i k a r i u s z e m w P i ą t n i c y , Ł a p a c h , K o l a k a c h , p r o b o ­ s z c z e m t e ż w K o l a k a c h . T u t a j z m a r ł 1 6 I 1 9 7 9 r. K s . C z . R a k o w s k i p r z e b y w a ł w Ł a p a c h o d 1 9 3 7 r., p r z e z c a ł ą w o j n ę i p o j e j z a k o ń c z e n i u . J a k o p r e f e k t z n a ł w i e l u l u d z i , t a k ż e a k o w c ó w . C i p o w o j n i e w a l c z y l i z n o w y m u s t r o j e m w k r a j u . W t y c h s t r o n a c h b y l s ł y n n y o d d z i a ł

H u za ra .

W l a t a c h p i ę ć d z i e s i ą t y c h d o w ó d c a i w i e l u p o d k o m e n d n y c h t r a f i ł o d o w i ę z i e n i a . D n i a 1 9 X I I 1 9 5 2 r. z o s t a ł a r e s z t o w a n y k s . C z . R a k o w s k i . W d n i a c h 2 4 - 2 6 I I I 1 9 5 3 r. W o j s k o w y S ą d R e j o n o w y w W a r s z a w i e n a w y j a z d o w y m p o s i e d z e n i u w Ł a p a c h w y d a ł w y r o k . N a ł a w i e o s k a r ż o n y c h z a s i e d l i ; K a z i m i e r z K a m i e ń s k i p s .

H u z a r

, M i e c z y s ł a w G r o d z k i p s .

Ż u b r y k ,

W a c ł a w Z a l e w s k i p s .

Z b ysze k,

T a d e u s z K r y ń s k i p s .

R o kita ,

m c - l i n i a r z „ b a n d y " K a z i m i e r z Ł a p i ń s k i o r a z k s . W i k t o r B o r y s i e w i c z p r o b o s z c z w P o b i - k r a c h i k s . C z . R a k o w s k i . O a r e s z t o w a n i u j e g o n i e p o w i a d o m i o n o b i s k u p a . W t r z y m i e s i ą c e p o a r e s z t o w a n i u b p C z . F a l k o w s k i s t w i e r d z i ł , i ż o t y m f a k c i e d o w i e d z i a ł s i ę г

ów czesn ych gaz.et.

W T r y b u n i e L u d u i G a z e c i e B i a ł o s t o c k i e j r e l a c j o n o w a n o p r z e ­

* ArŁm, Akta osobiste ks. Z. Poniatow skiego. R U Ł K D 1976 nr 2 s. 30. 4 ArŁm, Akta osobiste ks. ML Prusaka.

W IT O L D JE M IE L IT Y

b i e g p r o c e s u . P o d a w a n o , i ż k s . C z . R a k o w s k i k o n t a k t y z H u z a r e m r o z p o c z ą ł j u ż w 1 9 4 5 r ., k i e d y t o p r z y j m o w a ł H u z a r a w s w o i m m i e s z k a n i u . G d y w ł a d z e b e z p i e c z e ń ­ s t w a c o r a z b a r d z i e j p a r a l i ż o w a ł y d z i a ł a l n o ś ć . . b a n d y ” , k s . C z . R a k o w s k i n a p o l e c e ­ n i e H u z a r a p o d j ą ł s i ę f u n k c j i ł ą c z n i k a m i ę d z y n i m a r e s z t ą o d d z i a ł u . Z e s w e g o m i e ­ s z k a n i a s t w o r z y ł

sk rzy n k ę p o c z to w ą ,

d o k t ó r e j n a p ł y w a ł a k o r e s p o n d e n c j a w y m i e n i a ­ n a m i ę d z y H u z a r e m a i n n y m i p a r t y z a n t a m i . G a z e t a B i a ł o s t o c k a d o d a ł a , i ż k s . C z . R a k o w s k i w 1 9 4 6 r. z o r g a n i z o w a ł n a t e r e n i e g i m n a z j u m w Ł a p a c h S o d a l i c j ę M a r i a ń ­ s k ą , g d z i e w y c h o w y w a ł m ł o d z i e ż w d u c h u w r o g i m i a n t y p a ń s t w o w y m . W w y n i k u p a t r o n a t u o s k a r ż o n e g o n a d m ł o d z i e ż ą , w 1 9 4 8 r. z o s t a ł o a r e s z t o w a n y c h k i l k u s o d a l i - s t ó w z a w s p ó ł p r a c ę z „ b a n d a m i ” . S ą d W o j s k o w y s k a z a ł : K a m i e ń s k i e g o , Z a l e w s k i e g o , K r y ń s k i e g o i G r o d z k i e g o n a k a r ę ś m i e r c i , Ł a p i ń s k i e g o n a 1 0 l a t w i ę z i e n i a , k s . B o r y s i e w i c z a n a 7 i k s . C z . R a k o w s k i e g o n a 5 l a t w i ę z i e n i a . P r z e b y w a ł w n a j c i ę ż s z y c h w i ę z i e n i a c h : w M o k o t o w i e , B i a ł y m s t o k u i W r o n k a c h . W s t y c z n i u 1 9 5 5 r., d z i ę k u j ą c b p C z . F a l k o w s k i e m u z a ż y c z e n i a ś w i ą t e c z n e , p i s a ł z W r o n e k , i ż n a j g o r s z a j e s t t ę s k n o t a z a w o l n o ś c i i t a w i e l k a m o n o t o n i a ż y c i a . W m a j u t e g o ż r o k u d z i ę k o w a ł b i s k u p o w i z a p i e n i ą d z e , k t ó r e o t r z y m y w a ł s t a l e c o m i e s i ą c . W s t y c z n i u 1 9 5 5 r. b p C z . F a l k o w s k i z w r ó c i ! s i ę d o m i n i s t r a J a n a I z y d o r c z y k a , d y r e k t o r a d o s p r a w w y z n a ń o u w o l n i e n i e k s . C z . R a k o w s k i e g o . T a k ą d e c y z j ę p o w z i ą ł 2 4 IX 1 9 5 5 r. S ą d W o j e w ó d z k i d l a m . s t . W a r s z a w y , W y d z i a ł I V k a r n y , l . d z . 2 1 6 / 5 3 . N a z a s a d z i e a r t . 1, 3 i I I u s t a w y z 31 X 1 9 5 1 r. o w a r u n k o w y m p r z e d t e r m i n o w y m z w o l n i e n i u o s ó b o d b y w a j ą c y c h k a r ę p o z b a w i e n i a w o l n o ś c i ( D z . U s t . 1 9 5 1 p o z . 3 9 9 ) , S ą d W o j e w ó d z k i p o l e c i ! n i e z w ł o c z n i e u w o l n i ć s k a z a n e g o . G e n e r a l n a P r o k u r a t u r a D e p a r t a m e n t 111 w W a r s z a w i e 2 4 I X 1 9 5 5 r. z a n r D s - 0 6 7 4 6 / 5 5 p o w i a d o m i ł a C e n t r a l n e W i ę z i e n i e w e W r o n k a c h , i ż k s . C z . R a k o w s k i e m u u d z i e l o n o p r z e r w ę k a r y n a p r z e ­ c i ą g s z e ś c i u m i e s i ę c y , o d 2 4 I X 1 9 5 5 d o 2 4 I I I 1 9 5 6 r., p o c z e m m a s i ę z g ł o s i ć d o w i ę z i e n i a w W r o n k a c h c e l e m o d b y c i a d a l s z e j k a r y . D n i a 3 0 I X 1 9 5 5 r. l . d z . 3 8 5 4 / 5 5 k s . C z . R a k o w s k i o t r z y m a ! d o k u m e n t z w a l n i a j ą c y . D o W r o n e k j u ż n i e p o w r ó c i ł . D w a l a t a p r a c o w a ł j e s z c z e w Ł a p a c h , n a s t ę p n i e p r z e s z e d ł d o K o ł a k 10.

Ks. Czesław Roszkowski

u r o d z i ł s i ę 2 6 X I I 1 9 0 3 r. w R o s z k a c h - W o d ź k a c h p a r a f i i P ł o n k a K o ś c i e l n a , s y n A d a m a i Z o f i i z d o m u B u j n a . Ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 0 r. B y ł w i k a r i u s z e m w A n d r z e j e w i e

i

O s t r o w i M a z o w i e c k i e j , p r o b o ­ s z c z e m o d 1 9 4 5 d o 1 9 6 2 r. w Z u z e l i , g d z i e z m a r ł 14 I X 1 9 6 6 r. Z o s t a ł a r e s z t o w a n y r a c z e j w p a ź d z i e r n i k u 1 9 5 0 r. ( b r a k d o k ł a d n e j d a t y ) . P r z e ­ b y w a ł o k o ł o r o k u w w i ę z i e n i u n a u l i c y R a k o w i e c k i e j w W a r s z a w i e . Z a r z u c a n o m u p r z y n a l e ż n o ś ć d o A r m i i K r a j o w e j , p o s ł u g i d u s z p a s t e r s k i e ś w i a d c z o n e p a r t y z a n t o m o r a z k o n t a k t y z P r y m a s e m S t e f a n e m W y s z y ń s k i m . P r y m a s o d w i e d z a ! s w o j ą r o d z i n ­ n ą p a r a f i ę Z u z e l ę . W ł a d z e r z ą d o w e p r z y p u s z c z a ł y , ż e z w i e r z a ł s i ę p r o b o s z c z o w i ze s w o i c h p l a n ó w l u b z o s t a w i a ł d o p r z e c h o w a n i a j a k i e ś d o k u m e n t y . C h c i a n o o d p r o b o ­ s z c z a w y m u s i ć z e z n a n i a d o m o n t o w a n e g o p r o c e s u p r z e c i w P r y m a s o w i . K s . C z . R o s z k o w s k i e g o b i t o , g ł o d z o n o i p o n i ż a n o . P o d c z a s d ł u g i c h b a d a ń p o ­ z b a w i a n o s n u i o d p o c z y n k u . T r z y m a n o w z i m n e j w o d z i e i t a k g ł ę b o k i e j , ż e d l a o d d e ­ c h u m u s i a ! w s p i n a ć s i ę n a p a l c e . W i ę z i e ń n i e p r z y z n a ł s i ę d o n i c z e g o , w i ę c g o z w o l­ n i o n o . D o k o ń c a ż y c i a b y ł c h o r y . M i a ł t r u d n o ś c i w w y s ł a w i a n i u s i ę , z a p o m i n a ł s ł o ­

111 A rŁm , Akta osobiste ks. Cz. Rako wskiego. Jest zw olnienie z 24 IX 1955. R U L K D 1979 nr2 s. 88. T ryb una Ludu AB 29 III 1953. Gazeta Białostocka AB 24 III 1953, 25 III 1953, 26 III 1953, 27 111 1953. AS W, S R - 2 16/51 tom III.

K S IĘ Ż A D IE C E Z JI Ł O M Ż Y Ń SK IE J W IĘ Z IE N I W LATACH 1949-1956

w a . M a ł o k o n t r o l o w a ł r u c h y r ą k i n ó g , n a p r z y k ł a d ł y ż k ą z p o k a r m e m c z a s a m i n i e t r a f i a ł d o u s t ; n i e p o t r a f i ł k r a j a ć w ę d l i n y c z y m i ę s a ; n i e k o o r d y n o w a ł p o s ł u g i w a n i a s i ę w i d e l c e m i n o ż e m ; p o d r y w a ł j e d n ą n o g ę ; b y ł n e r w o w y . B a r d z o n i e c h ę t n i e i s k r ó t o w o w s p o m i n a ł p o b y t w w i ę z i e n i u , i r a c z e j b e z ś w i a d ­ k ó w . P r z e c i ę t n i e r a z w m i e s i ą c u , a j e ś l i c o ś p r z e ż y ł n e r w o w o t o i c z ę ś c i e j , ś n i ł y m u s i ę b a d a n i a w i ę z i e n n e . P r z e z s e n s t ę k a ł , k r z y c z a ł , j ę c z a ł a ż t e n j ę k p r z e c h o d z i ł w w y c i e i n i e l u d z k i e r y c z e n i e . S ł y s z a ł t o w i k a r i u s z ś p i ą c y w s ą s i e d n i m p o k o j u . P o p r z e ­ b u d z e n i u k s . C z . R o s z k o w s k i n i c n i e p a m i ę t a ł . B y l c a ł y z l a n y p o t e m . N a d r u g i d z i e ń l e d w i e c h o d z i ł , n i e c h c i a ł j e ś ć , t y l k o p i l h e r b a t ę . W t a k i m s t a n i e p r o b o s z c z o w a ł k i l k a n a ś c i e l a t , w ł a ś c i w i e p r a c o w a l i w i k a r i u s z e . B p C z . F a l k o w s k i n a m a w i a ł g o d o z . r / . e c z e n i a s i ę p a r a f i i , p i s a ł m . i n . с

po w o d u trudności, z

jakim i K sią d z P roboszcz stykał się z p o w o d u sw ego n ie za w in io n eg o stanu z d r o w ia ..." .

Ks. W ładysław B artłom iej Szepietowski

u r o d z i ł s i ę 2 3 V I I I 1 8 8 9 r. w M o c z y ­ d ł a c h p a r a f i i D ą b r o w a W i e l k a , s y n L u d w i k a i M a ł g o r z a t y z d o m u W o j n o . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w S e j n a c h , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 1 4 r. B y ł w i k a ­ r i u s z e m w W ą s o s z u , K o b y l i n i e , S / u m o w i e i Z a m b r o w i e , p r o b o s z c z e m w K a r o l i n i e , S ł u c z u , Ś n i a d o w i e , G r a b o w i e i K u l e s z a c h K o ś c i e l n y c h , g d z i e z m a r ł 6 X I 1 9 7 6 r. Z o s t a ł a r e s z t o w a n y w G r a b o w i e 2 1 X 1 9 5 0 r. w i e c z o r e m . Z a w i e z i o n o g o d o B i a ł e g o s t o k u i o s a d z o n o w p i w n i c y . N i e b y ł o n a c z y m l e ż e ć i c z y m s i ę p r z y k r y ć . C e l a m i a ł a 4 m d ł u g o ś c i i 2 m s z e r o k o ś c i a w n i e j p r z e b y w a ł o 1 7 - t u w i ę ź n i ó w . S p a l i i s i e d z i e l i n a c e m e n c i e . C e l ę o ś w i e t l a ł a i w n o c y 1 5 - w a t o w a ż a r ó w k a . O k i e n k o b y ł o t a k m a l e i w ą s k i e , ż e l e d w i e r ę k a m o g ł a p r z e z n i c p r z e j ś ć . G d y k s . W ł . S z e p i e t o w s k i o z n a j m i ł s t r a ż n i k o w i , ż e ś l e p n i e i n i e s ł y s z y , p r z e w i e z i o n o g o d o w i ę z i e n i a n a s z o s ę B a r a n o w s k ą . W w i ę z i e n i u c i ą g l e g o p r z e s ł u c h i w a n o w m a w i a j ą c n a j r o z m a i t s z e w i n y i z a r z u t y . P o d z i e s i ę c i u m i e s i ą c a c h , 4 V I I I 1 9 5 1 r. o d b y ł s i ę p r z e w ó d s ą d o w y . D o p i e ­ ro w t e d y o s k a r ż o n y d o w i e d z i a ł s i ę , z e m i a ł z a m b o n y p o w i e d z i e ć c o ś p r z e c i w r z ą d o ­ w i . S ą d u n i e w i n n i ł k s . W ł . S z e p i e t o w s k i e g o . U n i e w i n n i e n i e n o s i n r S r 4 1 9 / 5 1 , k a r t a z w o l n i e n i a z w i ę z i e n i a ś l e d c z e g o n r 2 3 3 4 / 5 1 . W c z a s i e p o b y t u w w i ę z i e n i u p y t a n o g o , c z y p o s i a d a d o l a r y l u b z ł o t o . P o u w o l ­ n i e n i u n a k a z a n o w o b e c m i l i c j a n t a i ś w i a d k ó w o t w o r z y ć k a s e t k ę z a w i e r a j ą c ą w s k a ­ z a n e 1 0 3 d o l a r y i z a n i e ś ć p i e n i ą d z e d o b a n k u . Z a p ł a c o n o z a n i e b a r d z o n i s k ą c e n ę 12.

Ks. W ładysław Ż ebracki

u r o d z i ł s i ę 1 X I I 1 9 0 3 r. w B a ż a n ó w c e p a r a f i i J a ć ­ m i e r z p o w i e c i e S a n o k , s y n J a k u b a i A n t o n i n y z d o m u M a l i k o . U k o ń c z y ł s e m i n a r i u m d u c h o w n e w Ł o m ż y , ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e p r z y j ą ł w 1 9 3 0 r. B y l w i k a r i u s z e m w C z y - ż e w i e . Ł o m ż y , C z e r w i n i e , N u r z e , B a r g ł o w i e i M a ł y m P ł o c k u , o d 1 9 3 9 r. p r o b o s z c z e m w L e m a n i e . P o d c z a s w o j n y p r z e b y w a ł w W a r s z a w i e i w P r z e m y s k i e m . W k o ń c u 1 9 4 4 r. z o s t a ł k a p e l a n e m w o j s k o w y m w B i a ł y m s t o k u , p o t e m w G d a ń s k u . O d 1 0 V I I 1 9 5 3 r. b y ł w i k a r i u s z e m w M a ł y m P ł o c k u , p o t e m p r o b o s z c z e m w P o r y t é m i L a c h o ­ w i e , g d z i e z m a r ł 1 4 I V 1 9 8 7 r. Z o s t a l a r e s z t o w a n y w G d a ń s k u 3 X I 1 9 4 9 r. S ą d W o j s k o w y w G d a ń s k u , S R 2 3 0 / 4 9 p o s t a w i ł m u t r z y z a r z u t y : u ł a t w i a n i e u c i e c z k i z a g r a n i c ę , k o n t a k t z p o d z i e ­ m i e m i p o s i a d a n i e b r o n i , z a c o s k a z a ł n a 7 l a t w i ę z i e n i a . S ą d d r u g i e j i n s t a n c j i p o d ­ n i ó s ł k a r ę d o 9 l a t . S ą d t r z e c i e j i n s t a n c j i u t r z y m a ! w m o c y t y l k o z a r z u t n i e l e g a l n e g o

" ArLm, Akta osobiste ks. Cz. Ros zkowskiego. Wywiad autora z ks. Tadeuszem G órskim w grudniu 1995.

13 ArLm, Akta osobiste ks. Wl. Szepietowskiego. R U L K D 1977 nr 1 s. 31. ASW, SR-4 19/55 .

W IT O L D JE M IE L IT Y

posiadania broni. Oskarżony odwołał wszystkie zeznania złożone w śledztwie jako

wymuszone fizycznie i moralnie. Sąd uchylił karę z 9 do 5 lat.

Ks. Wł. Żebracki skorzystał z amnestii i opuścił więzienie na wiosnę 1953 r.

Dnia 11 IV t.r. bp Cz. Falkowski skierował go do parafii Filipów w charakterze go­

ścia, aby nabrał sil po ciężkim okresie13.

Ks.

Stanisław Chudzik

urodził się 25 X 1910 r. w Janowie parafii Losewo, syn

Leopolda i Rozalii z domu Śliwka. Ukończył seminarium duchowne w Łomży, święcenia

kapłańskie przyjął w 1937 r. Był wikariuszem w Sztabinie, Bialaszewie, Dąbrowie Wiel­

kiej, Lachowie, Stawiskach, Grabowie, Szczepankowie i Wiźnie, proboszczem w Brono­

wie, Berznikach i Bialaszewie. W 1967 r. przeszedł na emeryturę, zmarł 17 IX 1982 r.

W 1961 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku zgłosiło

zastrzeżenie w'obec mianowania ks. St. Chudzika na stanowisko proboszcza parafii

Rydzewo. W uzasadnieniu podano, iż ksiądz miał ostatnio szereg wykroczeń, za co

nawet był karany kilkumiesięcznym aresztem. Nie wiadomo jednak za co byl karany,

gdzie przebywał w więzieniu, kiedy. Jego wikariusz z Bialaszewa wspomina, że

proboszcz narzekał na komunistów. W sądzie zarzucano, że był wielkim wrogiem

Polski L udow ej. W celi stal w w odzie, nieraz kapala w oda z sufitu specjalnie

puszczana. W nocy wzywano go na przesłuchania, zwracano się przy „ty” , uderzono

w twarz. Po latach byl zastraszony do tego stopnia, że jak coś mówił o więzieniu, to

oglądał się na boki, czy nie ma kogo, bo „ściany słyszą” 14.

Wydaje się, że w latach pięćdziesiątych przebywał w więzieniu i ks. Jan Józef

Skrzeczkowski, ale nie ma na to dokumentu. Po 1945 r. siedem parafii diecezji łom­

żyńskiej włączono do Związku Radzieckiego. Pracujący tam nasi księża, jak Jan

Bołtralik i Kazimierz Orłowski przez dłuższy czas byli więzieni. Dotyczy to wpraw­

dzie innego państwa, ale należy przynajmniej wspomnieć.

W latach 1949-1956 w więzieniach przebywało kilkunastu księży z diecezji łom­

żyńskiej. Wszystkim zarzucano współdziałanie z Armią Krajową. Po wydarzeniach z

1956 r. uniewinniono ich z zarzutów, rehabilitowano, ale zdążyli już odbyć.calą lub znaczną

część kary. Księży aresztowano późnym wieczorem. Śledztwo trwało w'iele miesięcy,

sądy wojskowe ogłaszały wyroki. Księża przebywali w celach wraz z więźniami poli­

tycznymi i kryminalnymi. Warunki pobytu były wyjątkowo złe w Białymstoku, Iławie i

Wronkach. Władze cywilne nie powiadamiały biskupa o fakcie aresztowania

i

o miejscu

pobytu księży. Biskup Czesław Falkowski zawsze powiadamiał biskupa

C h o ro m a ń sk ie -

go w Warszawie, który pośredniczył w kontaktach z rządem.

Autor starał się ustalić nazwiska wszystkich więzionych księży. Gdyby jednak

kogoś pominął, prosi Czytelników o nowe dane. W ogóle prosi usilnie o

w szelk ie

uzupełnienia: kiedy dany Ksiądz przebywał w więzieniu, gdzie, za co, w jakich wa­

runkach, skutki fizyczne i psychiczne pobytu itp. Prosi o przesłanie wiadomości na

adres: ks. Witold Jemielity, ul. Piękna 16 m 7, 18-400 Łomża. Może w

arch iw ach

prokuratorskich i więziennych znajdują się dodatkowe akta

z

procesów i opinie o

przebywających

w

zakładach karnych. Niech kolejny badacz podejmie

z a g a d n ie n ie

w wymiarach ogólnokrajowych i ewentualnie uzupełni to opracowanie. Już będąc na

wolności księża ci byli nadal szykanowani przez władze polityczne i policyjne. Nale­

żałoby podjąć i to zagadnienie.

13 ArLm, Akta osobiste ks. Wt. Żebrackiego. LWD 1988 nr 2 s. 69.

ы ArLm, Akta osobiste ks. St. Chudzika. Wywiad autora z ks. Józefem Gwardiakiem we wrze­

śniu 1995. RUŁKD 1982 n r 4 s . 87; 1987 nr 3 s. 125.