BULLETIN ARCHÉOLOGIQUE POLONAIS
WIADOMOŚCI
AR CHE OLO GICZ NE
PAŃSTWOWE MUZEUM ARCHEOLOGICZNE
w Warszawie
WARSZAWA 2005 VARSOVIE
TOM (VOL.) LVII
2004 – 2005
r
WIADOMOSCI ARCHEOLOGICZNE
TOM LVII
Redaguj e zespó? / Editorial staff:
mgr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / managing editor), dr Wojciech Brzezi?ski (redaktor naczelny / editor in chief),
prof. dr hab. Teresa D?browska (zast?pczyni redaktora naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,
mgr Rados?aw J. Prochowicz, mgr Andrzej Tomaszewski, doc. dr hab. Teresa W?grzynowicz
T?umaczenia / Translations:
Anna Kinecka, Marta Stasiak -Cyran
Anna Mistewicz & Jacek Andrzejowski (podpisy / captions)
Sk?ad i ?amanie / Layout:
] RJ
Rycina na ok?adce: malowana waza gliniana
z Chojna-Golejewka, pow. Rawicz (rys. L. Kobyli?ska)
Cover picture: painted. clay vase
from Chojno-Golejewko, distr. Rawicz (L. Kobyli?ska deI.)
© Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 2005
©Autorzy, 2005
Sprzeda? detaliczna publikacji Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego, w tym egzemplarzy archiwalnych, prowadzona jest
w salach wystawowych muzeum, ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa. P?atno?? gotówk?; wystawiamy rachunki i faktury.
Ponadto nasze ksi??ki i czasopisma mo?na zamawia? w PMA, tel. +48 (22) 831 3221-25/110 lub pod adresem internetowym
wydawnictwapma@pma.pl.
Cennik wydawnictw, wykaz publikacji i pe?en spis zawarto?ci czasopism PMA: pma@pma.pl/wydawnictwa.
Adres redakcji / Editorial office:
Pa?stwowe Muzeum Archeologiczne
ul. D?uga 52 (Arsena?), 00-241 Warszawa
tel.: +48 (22) 831 32 21-25/141,152; fax: +48 (22) 831 51 95; e-mail: j.andrzejowski@pma.pl
,
WIADOMOSCI ARCHEOLOGICZNE
Tom (Vol.) LVII
SPIS TRE?CI
Contents
Rozprawy
Barbara Bargiel, Jerzy Libera, Zespo?y grobowe z krzemiennymi p?oszezami w Ma?opolsce i na Wo?yniu
Grave assemblages with flint projectile points in the Little Poland and Volhynia
3
Miscellanea
Anna Drzewicz, Topór kamienny kultury ceramiki sznurowej z Czubina, pow. pruszkowski
A Corded Ware Pottery culture stone axe from Czubin, distr. Pruszków
29
Anna Drzewicz, Technika produkcji m?otków rogowych z osiedla obronnego kultury ?u?yckiej w Biskupinie
Antler hammers from the fortified settlement ofthe Lusatian culture at Biskupin - technology ofproduction
33
Gra?yna Orli?ska, Naczynie kultury ?u?yckiej z Pyszkowa, pow. sieradzki 41
A Lusatian culture footed beaker from Pyszków, distr. Sieradz
Aleksandra ?órawska, Klamra hakowa z Kargoszyna, pow. ciechanowski.
Uwagi o chronologii i genezie a?urowych klamer z T-kszta?tnym zako?czeniem w pó?nocno-wschodniej Polsce
i na terenach ba?tyjskich 47
The belt clasp from Kargoszyn, distr. Ciechanów.
The dating and origins of open-work belt-clasps with T-shaped endings from north-eastern Poland
and the Balt lands
Jacek Andrzejowski, Wczesna Kragerifibel z Obór i problem jej pochodzenia 57
Early Kragerifibel from Obory and the question of its provenance
Katarzyna Czarnecka, Nieznane materia?y z cmentarzyska kultury przeworskiej
w Wólce Domaniowskiej, w pow. radomskim 67
Unpublished finds from a cemetery ofthe Przeworsk culture at Wólka Domaniowska, distr. Radom
Rados?aw Prochowicz, Znalezisko dziobowatego okucia ko?ca pasa z Przeradowa, pow. makowski 73
A beak-shaped strap end from Przeradowo, distr. Maków Maz.
Dorota Pop?awska, Archeomuzykologia polska o aerofonach fletowych 81
Polish archaeomusicology on flute o aerophones
Materia?y
Bart?omiej Karch, Naczynia z IV okresu epoki br?zu z Nowego Zatomia, pow. mi?dzychodzki 89
Bronze Age pottery (BA IV) from Nowego Zatom, distr. Mi?dzychód
Anna Drzewicz, Materia?y z cmentarzyska ludno?ci kultury ?u?yckiej w Chojnie-Golejewku, pow. rawicki, z kolekcji 93
Aleksandra Guttmana
Material from a Lusatian culture cemetery at Chojno-Golejewko, distr. Rawicz, from the Aleksander Guttman
collection
Anna Drzewicz, Ozdoby br?zowe z Kruchowa, pow. gnie?nie?ski
Bronze ornaments from Kruchowo, distr. Gniezno
101
Aleksandra ?órawska, Wielokulturowe cmentarzysko w Starym Targu w ?wietle dotychczasowych publikacji,
archiwaliów i ocala?ych materia?ów 111
The multicultural cemetery at Stary Targ in the light of literature, archival records and survived finds
Zbigniew Nowakowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej w miejscowo?ci Bielawy-?uby, pow. ?owicki, stan. 2 177
A Cemetery ofthe Przeworsk Culture at Bielawy-?uby, distr. ?owicz, site 2
Anna Mistewicz, Cmentarzysko ludno?ci kultury przeworskiej z wczesnego okresu wp?ywów rzymskich na stan. 29
w D?bku, pow. m?awski 197
Early Roman Period cemetery of the Przeworsk culture at D?bek, site 29, distr. M?awa
A ne k s :?ukasz Maurycy Stanaszek, Analiza antropologiczna materia?u kostnego z D?bka, pow. m?awski, stan. 29 235
Anthropological assessment ofbone remains from D?bek, site 29, distr. M?awa
I
Teresa LianaI
Osada z m?odszego okresu rzymskiego w ??gonicach, pow. grójecki 241A Late Roman Period settlement ofthe Przeworsk culture at ??gonice, distr. Grójec
Kro n i k a 297
Wykaz skrótów 299
OD REDAKCJI
Wniniejszym tomie "Wiadomo?ci Archeologicznych" zamieszczamy prac? zmar?ej w 1998 roku dr Teresy Liany pt. Osada z m?odszego
okresu rzymskiego w ?egonicach, pow. gr?jecki, przygotowan? izredagowan? przez prof. dr hab. Teres? D?browsk? na podstawie materia?ów
pozostawionych przez Autork?. Redakcja "Wiadomo?ci Archeologicznych" wyra?a t? drog? podzi?kowania Pani pro f. dr hab. Teresie D?-
browskiej za wielki wk?ad pracy w przygotowanie do publikacji tego wa?nego stanowiska kultury przeworskiej.
Redakcja "Wiadomo?ci Archeologicznych" informuje, ?e wpracy Caroline Earwood Wooden artefactsfrom the medieval town of Dawid-
gródek, Belarus opublikowanej wtomie LVI zosta?o wykorzystanych szereg rysunków autorstwa Pani Wies?awy Gawrysiak-Leszczy?skiej.
Redakcja przeprasza Autork? za omy?kowe opuszczenie Jej nazwiska w podpisach pod nastepuj?cymi rycinami: fig. 6 nr 72.7, 10 nr 65,
66:1,79.3, fig. 11 (z wyj?tkiem nr. 16.2), fig. 13 nr 81:3, fig. 16 (z wyj?tkiem nr. 17.7), fig. 19, fig. 22, nr 79.11,81.7,81.14,81.21, fig. 23, fig. 27 nr 79.14,81.19.
Pocz?wszy od bie??cego tomu w "Wiadomo?ci Archeologicznych" Redakcja wprowadzi?a transliteracj? tekstów pisanych gra?dank?
(cyrylic?) zgodn? z zasadami opisanymi w Polskiej Normie PN-ISO 9:2000 (Informacja idokumentacja - transliteracja znaków cyrylickich
na znaki ?aci?skie - J?zyki s?owia?skie i nies?owia?skie ).
Dr Wojciech Brzezi?ski
Redaktor Naczelny
Wiadomo?ci Archeologiczne, t. LViI, 2004-2005
ANNA DRZEWICZ
OZDOBY BR?ZOWE Z KRUCHOWA, POW. GNIE?NIE?SKI
BRONZE ORNAMENT S FROM KRUCHOWO, DISTR. GNIEZNO
W zbiorach Pa?stwowego Muzeum Archeologicznego
(dalej PMA) w Warszawie znajduje si? grupa ozdób
br?zowych z Kruchowa, gm. Trzemeszno, pow. gnie?-
nie?ski, woj. wielkopolskie, sk?adaj?ca si? z naszyjnika,
bransolety oraz czterech naramienników/nagolenników'
(nr inw. PMA/III/5710). Pierwotnie w jej sk?ad wcho-
dzi?y jeszcze dwa inne przedmioty - obecnie zagi-
nione - a mianowicie bransoleta spiralna oraz pi?ty
naramiennik/nagolennik (Ryc. 1).
archeologicznych wcielono do Pa?stwowego Muzeum
Archeologicznego w Warszawie (R. Jakimowicz 1935,
s. 273). Jesieni? 1939 roku zbiory PMAzosta?y wywie-
zione do Poznania', Omawiany zestaw br?zów zainwenta-
ryzowano tam w ksi?dze Landesamt fur Vorgeschichte
podnrinw.1940:122,kat.101, 118, 119jakopochodz?-
cy z miejscowo?ci Bruchfelde', Wwyniku powojennych
rewindykacji do PMA w Warszawie powróci?o tylko
sze?? zabytków z analizowanej grupy.
Analizowane zabytki pochodz? z kolekcji Józefa
Tomasza Przyborowskiego (1823-1896), filologa, histo-
ryka i bibliotekarza, profesora Szko?y G?ównej, a tak?e
redaktora "Wiadomo?ci Archeologicznych" w latach
1873-18822• Nie wiadomo jednak, kiedy i wjaki sposób
wyroby te trafi?y do jego zbiorów. Mo?najedynie przy-
puszcza?, ?e nast?pi?o to w latach 1852-1854, gdy J. T.
Przyborowski pracowa? jako nauczyciel w gimnazjum
w Trzemesznie. Nie s? tak?e znane okoliczno?ci, czas
i dok?adne miejsce znalezienia ozdób. Z pewnym praw-
dopodobie?stwem mo?na s?dzi?, ?e odkryto je oko?o
po?owy XIX wieku, w czasie prowadzonych wówczas
bada? wykopaliskowych nad osadnictwem ?rednio-
wiecznym w okolicy Jeziora Kruchowskiego (Opisanie
1852). Po ?mierci kolekcjonera ca?y zbiór zosta? na
mocy testamentu ofiarowany Muzeum Przemys?u i Rol-
nictwa (dalej MPR) w Warszawie. Wszystkie przed-
mioty z Kruchowa zainwentaryzowano pod wspólnym
numerem MPR 1008 jako naszyjnik oraz 6 kr?gów na
r?ce i nogi, 1 bransoleta spiralna ze zwojów ?redn.
O, 06r. W 1928 roku Dzia? Wykopalisk Przedhistorycz-
nych MPR wraz z ca?o?ci? dokumentacji i zabytków
lWliteraturze toczy si? dyskusja dotycz?ca nazewnictwa oraz interpretacji
funkcji poszczególnych ozdób r?k inóg. Dotychczasowe okre?lenia: bran-
soleta, nagolennik czy naramiennik, sugeruj?ce pierwotny sposób u?ytko-
wania, s? oparte na ma?o precyzyjnych kryteriach wielko?ciowych. Zak?ada
si? bowiem, ?e naramienniki i nagolenniki by?y to obr?cze owi?kszej ?red-
nicy, za? mniejsze pe?ni?y rol? bransolet. Omylno?ci takich za?o?e? przeko-
nuj? obserwacje poczynione w nielicznych w kr?gu kultur popielnicowych
grobach szkieletowych. Okaza?o si?, ?e niekiedy te same formy ozdób mog?
by? noszone na ró?nych cz??ciach cia?a. Wzwi?zku z tym zasugerowano
przyj?cie dla ozdób r?k inóg okre?le? bardziej neutralnych: obr?cz ispirala
(por. np. w. Blajer 1990,s. 44; 1999,s. 52-53; M. Kaczmarek 2002,
s. 157). Jednak wniniejszym opracowaniu, ze wzgl?du najasno?? wywodu,
przyjmuje si? tradycyjn? nomenklatur?: bransoletami nazwane zosta?y ozdo-
by o mniejszej ?rednicy, a obr?cze wi?ksze okre?lono jako naramienniki/
nagolenniki, poniewa? ich forma i rozmiary nie upowa?niaj? do bli?szego
sprecyzowania funkcji.
2 Przyborowski Józef Tomasz (Polski S?ownik Biograficzny, t. XXXIX/l,
Warszawa 1986, s. 76-79 [R. Skr?t]).
3Katalog kartkowy Dzia?u Wykopalisk Przedhistorycznych Muzeum Przemy-
s?u iRolnictwa, Pracownia Inwentaryzacji i Ruchu Muzealiów PMA.
4Zbiory archeologiczne PMAna polecenie prof. E. Petersenazosta?y jesieni?
1939 roku posegregowane na ?elazne, srebrne, z?ote, miedziane, br?zowe,
skarby, monety inaczynia ceramiczne, anast?pnie zapakowane. Wpi?ciu wa-
gonach przewieziono je do Krakowa, astamt?d wi?kszo?? przetransportowano
do Poznania na prze?omie listopada igrudnia tego? roku (W. Anto nie wic z
1946, s. 56-57; 1. E. Kaczmarek 1996, s. 140).
5Ksi?ga inwentaryzacyjna Landesamt fur Vorgeschichte z 1940 roku, Archi-
wum Naukowe Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (MAP).
o 6cm
1-8
Ryc. 1. Ozdoby z Kr u cho wa, pow. Gniezno: l - naszyjnik, 2-4, 6, 7- naramienniki/nagolenniki, 5- bransoleta zamkni?ta, 8- bransoleta spiralna
(poz. 7 i 8- rekonstrukcje na podstawie szkiców w ksi?dze inwentarzowej Landesamifur Vorgeschichte z 1940 roku). Rys. L. Kobyli?ska
Fig. 1. Ornaments from Kr u cho wo, distr. Gniezno: l - necklace, 2-4, 6, 7- armlets/anklets, 5- bangle, 8- spiral bracelet
(7, 8- reconstructions based on sketch drawings in the Landesamt fiir Vorgeschichte inventory book from 1940). L. Kobyli?ska deI.
Opis i analiza zabytków zgrubienie, znacznie d?u?sze od poprzednio opisanego,
b?d?ce ?ladem naprawy miejsca z?amania przez oblanie
go br?zem". Reperacja ta zosta?a wykonana wyj?tkowo
starannie, zeszlifowano nawet ostre kraw?dzie "?aty".
W?ród wyrobów br?zowych z Kruchowa znajduje si?
otwarty, niezdobiony naszyjnik, wykonany z pr?ta o ok-
r?g?ym przekroju (Ryc. 1:1). Jego ko?ce s? ?cienione,
haczykowato zagi?te i zaczepione o siebie. Niemal na-
przeciw zapi?cia znajduje si? zgrubienie, które nale?y
uzna? za pozosta?o?? niedok?adnie usuni?tego nadlewu.
W pobli?u jednego z zako?cze? widoczne jest drugie
6Naszyjnik zosta? poddany badaniom rentgenowskim, które wykaza?y, ?e
zgrubienie naprzeciw zapi?cia jest nadlewem, natomiast drugie - w s?siedz-
twie zapi?cia - ?ladem naprawionego z?amania (Rtg nr 1565-1567 wykona?
mgr in?. W. Weker, Dzia? Konserwacji Muzealiów PMA).
102
Naszyjnik ma kszta?t owalny i wymiary 13,0
x 16,0 cm, a ?rednica pr?ta wynosi 0,3-0,5 cm.
Powierzchni? pokrywa ciemnozielona patyna
szlachetna. Wyniki analizy sk?adu chemicz-
nego surowca u?ytego do odlania ozdoby
przedstawiono w tabeli (por. tab. 1, poz. 1).
o
? o
? o o o
o M o o o
o lf)
o M o o o
o M o o o
= o o
o
< g o
o" o" o" o" o" o"
o C'l l"- o o
o C'l l"- o o
o C'l
\.O o o
Niezdobione naszyjniki br?zowe z haczy-
kowato zagi?tymi ko?cami nie nale?? do
znalezisk zbyt cz?stych i by? mo?e dlatego
dotychczasowa literatura przedmiotu trak-
tuje je do?? lakonicznie. Wyroby te uwa?ane
s? za form? typow? dla terenów pó?nocnych,
po?o?onych na zachód od Odry (G. Kossina
1917, s. 33; W. Szafra?ski 1955, s. 151;
E. Sprockhoff 1956, s. 159). W. Szafra?ski
egzemplarze znalezione w Wielkopolsce uz-
naje za importy z tego w?a?nie obszaru. Oma-
wiane ozdoby ogólnie datowane s? na schy?ek
V okresu epoki br?zu ipocz?tek okresu halsz-
tackiego (W. Szafra?ski 1955, s. 70-71;
E. Sprockhoff 1956, s. 159; D. Durczewski
1961, s. 94; M. Kaczmarek 2002, s. 172-
-173). Wydaje si?, ?e naszyjnik z Kruchowa
o" o" o"
o
\.O o C'l lf)
o 0'\
o
? o
o l"- ,...,
o M 00
o o
UO
o" o" o" Ó
0'\
= lf)
Nó
0'\
o
00 o
o" o"
równie? nale?a?oby umieszcza? w wymienio-
nych ramach chronologicznych. Analogicz-
ne wyroby znane s? na przyk?ad ze skarbów
w S?upach, pow. aleksandrowski, i L?ce,
pow. ??czycki, datowanych na okres halsz-
tacki C (W. Szafra?ski 1955, s. 152, ryc. 328,
330-332; D. Durczewski 1961, s. 55-57, ryc.
50-52; H. A. Z?bkiewicz-Kosza?ska 1966,
s. 134, 146, tabl.III:l) oraz U?cikówcu,
stan. 1, pow. obomicki, ??czonego z V okre-
sem epoki br?zu lub okresem halsztackim C
(L. J. Luka 1953, s. 63, 68, ryc. 4h.i; W. Sza-
fra?ski 1955, s. 153, ryc. 419; W. Blajer
2001, s. 62, 357, poz. 49; M. Kaczmarek
2002, s. 198, tabl. 55:28), a tak?e z grobu
XLI na cmentarzysku w Gorszewicach, pow.
szamotu Iski, pochodz?cym z wczesnej epo-
ki ?elaza (Z. Pieczy?ski 1954, s. 118, ryc.
27:2).
?o00 ?o00
\.O "
,..., o
?o00 ?o00 ?M00
l"- "
,..., o
l"- "
,..., o
00 "
,..., o
lf) "
,..., o
o o o o o
o o o o o
e e e e e
o o
o o
o o
o o
00 M
;.... o" o" o" o" o
o"
U
?O'\
00lf) "
\.00 00 o
e
o 00
o"
o o
o o
o o
o o
o o
o o
o" Ó o" o" o" o"
o o
o
Wspomniana wcze?niej reperacja, doko- o
nana na omawianym naszyjniku, nie stanowi
w pradziejach zjawiska wyj?tkowego. Na-
prawy uszkodzonych wyrobów br?zowych
zdarza?y si? bowiem do?? cz?sto. W taki
sam sposób jak egzemplarz z Kruchowa,
ale mniej starannie, zreperowano na przy-
k?ad datowane na pó?ny okres epoki br?zu
naszyjniki z Szadka, pow. kaliski, Be?dowa,
pow. zgierski, czy Ostrowa nad Gop?em,
pow. inowroc?awski (A. Karpi?ska 1922-
-1924, s. 27, ryc. 4; W. Blajer 2001, s. 341,
348). Uszkodzony naszyjnik ze skarbu
z U?cikówca naprawiono natomiast przez
owini?cie miejsca z?amania ta?m? br?zow?
(L. J. Luka 1953, s. 69).
Ó o"
o o
00 o o" o"
103
1955, s. 65, 153; D. Durczewski 1961, s. 91; M. Kacz-
marek 2002, s. 162).
·
W
?rupie
zachowanych zabytków z Kruchowa znaj-duj? SI? tak?e cztery niezdobione zamkni?te naramien-
niki/nagolenniki br?zowe, wykonane z pr?ta o okr?g?ym
przekroju (Ryc. 1:2-4.6). Na ka?dym z nich, po zew-
n?trznej stronie obwodu, zachowany jest niewielki ?lad
po niezbyt starannie usuni?tym nadlewie. Ozdoby maj?
kszta?t okr?g?y lub lekko owalny i wymiary:
Z Kruchowa pochodzi tak?e zamkni?ta, owalna bran-
soleta br?zowa, wykonana z pr?ta o przekroju w przy-
bli?eniu soczewkowatym (Ryc. 1:5). Jej wymiary wy-
nosz? 6,3x7,15 cm, a grubo?? pr?ta 0,3-0,4xO,4-0,5 cm.
?a
stronie zewn?trznej znajduje si? niewielkie zgrubie-nie, b?d?ce ?ladem po niestarannie usuni?tym nadlewie.
Wewn?trzna powierzchnia zabytku jest starta, co suge-
r?wa?oby
jego intensywne i/lub d?ugotrwa?e u?ytkowa-me. Bransoleta ma barw? z?otobr?zow? z niewielkimi
plamkami ciemnozielonej patyny. Sk?ad chemiczny su-
rowca, z którego zosta?a odlana, zdecydowanie odbiega
od sk?adu innych ozdób z omawianej grupy stosunkiem
g?ównych pierwiastków stopowych, tj. miedzi i cyny
(por. tab. 1, poz. 6).
a) ?rednica 10,0-10,7 cm, ?rednica pr?ta 0,7-0,75 cm
(Ryc. 1:2),
b) ?rednica 10,0-10,7 cm, ?rednica pr?ta 0,7-0,8 cm
(Ryc. 1:3),
c) ?rednica 10,1-11,4 cm, ?rednica pr?ta 0,5-0,6 cm
(Ryc. 1:4),
d) ?rednica 10,3-11,3 cm, ?rednica pr?ta 0,5-0,55 cm
(Ryc. 1:6).
Powierzchnie pokrywa ciemnozielona patyna szla-
chetna, miej scami starta. Pi?ty, zaginiony naramienniki
/nagolennik mia? podobny wygl?d jak wy?ej opisane
(Ryc. 1:7). Jego ?rednica wynosi?a prawdopodobnie
oko?o 10,6 cm, a ?rednica pr?ta oko?o 0,75 cm", Na
podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, ?e
sk?ady chemiczne stopów br?zu, z których wykonano
poszczególne zachowane ozdoby nieco ró?ni? si? mi?-
dzy sob? (por. tab. 1, poz. 2-5).
Bransolety takie, o przekroju okr?g?ym lub soczew-
kowatym, pochodz? m. in. ze skarbów z Deszczna, pow.
gorzowski i Karmina (skarb I), datowanych na V okres
epoki br?zu (M. Ged11995, tabl. 63:8; J. Ku?nierz 1998,
tabl. 54A:3-4.7.11; W. Blajer 2001, s. 343, 345) oraz
z obiektu 51 na cmentarzysku w Radojewicach, pow.
inowroc?awski, ??czonego równie? ze schy?kiem tej
epoki (A. Cofta-Broniewska 1996, s. 20, ryc. 10:6). Ana-
logiczny egzemplarz znaleziono tak?e w grobie 493 na
nekro.poli
w Przeczycach, pow. zawiercia?ski, u?ytko-wanej w pó?nym okresie epoki br?zu i w pocz?tkach
okresu halsztackiego C (E. Szyd?owska 1968, tabl. 87d;
1972, s. 204-205). Analizowane ozdoby spotykane s?
równie? na innych stanowiskach z wczesnej epoki ?e-
laza. Znane s? na przyk?ad ze skarbu z Gi?ycka, pow.
gi?ycki (Ha C), oraz z osiedla obronnego kultury ?u?yc-
kiej w Kamie?cu, pow. toru?ski (Ha D) (E. Sprockhoff
1934, tabl. 32:6.10; B. Zielonka 1955, tabl. XX:7;
W.
Bla?er
2001, s. 355). Nie ma natomiast pewno?ci czyzamkni?ta obr?cz z pr?ta o okr?g?ym przekroju ze Sto-
???yna, pow. w?growieckijest rzeczywi?cie bransolet?,
czy mo?e naramiennikiem lub naszyjnikiem, poniewa?
nie s? znane wymiary okazu. W. Szafra?ski sugeruje, ?e
wymieniony rodzaj ozdoby nale?a?oby ??czy? z zamk-
ni?tymi,
niezdobionymi naszyjnikami pó?nocnymi,ktore uwa?a za pomorski import nadodrza?ski i datuje
na pó?ny okres epoki br?zu (W. Szafra?ski 1955, s. 59,
142, 206, ryc. 376). Zgodnie z tym tokiem rozumowania
zamkni?te bransolety z okr?g?ego lub soczewkowatego
pr?ta mo?na tak?e wi?za? z wcze?niej zaprezentowany-
n:i nara?.ie?nikami/nagolennikami,
od których ró?ni?SI? w?a?ciwie tylko wymiarami. W rozwa?aniach nad
pochodzeniem omawianej bransolety istotne znaczenie
mo?e mie? wyposa?enie wspomnianego ju? obiektu 51
z cmentarzyska w Radojewicach, interpretowanego jako
pochówek odlewcy, zwi?zanego z miejscowym schy?-
kowobr?zowym o?rodkiem metalurgicznym. Winwen-
tarzu tego grobu znaleziono m. in. sze?? naramienników
br?zowych, które uznano za pó?wytwory. Jeden z owych
E. Sprockhoff (1932, s. 70) niezdobione, zamkni?te
naramienniki/nagolenniki z okr?g?ego pr?ta uznaje za
c?ar?kterystyczne
dla obszarów nadodrza?skich, gdzieWIdZI tak?e "ojczyzn?" tej formy, i datuje je na sam
schy?ek epoki br?zu i pocz?tek okresu halsztackiego C.
Tego typu ozdoby znane s? m. in. ze skarbów w Miejscu,
pow. namys?owski, pochodz?cym z drugiej po?owy IV
okresu epoki br?zu (G. Kossina 1917, s. 65, 130; W. Bla-
jer 2002, s. 339), w Goszczanowcu, pow. strzelecko-
-drezdenecki, Sokolinie, pow. kazimierzowski i Kar-
minie (skarb I), pow. milicki, ??czonych z V
?kresem
epoki br?zu (D. Durczewski 1939-1946, s. 100-101;
1948, s. 48, tabl. CVI:14-17; M. Ged11995, s. 49-50,
tabl. 66A:15; J. Ku?nierz 1998, tabl. 54A:1.8; W. Blajer
2001, s. 344-345, 351). Znaleziono je tak?e w materia-
?ach z cmentarzysk, np. w Ulwówku (grób 1), b. pow.
sokalski, u?ytkowanym w ko?cowych okresach epoki
br?zu, oraz w Kwaczale-J ankowicach, pow. chrzanowski,
datowanym na okres halsztacki C (T. Sulimirski 1931,
s. 111, tabl. XXVIII: 10; Z. Durczewski 1939-
-1946, s. 100; 1948, s. 84, tabl. LXXXVII: 1). Analogicz-
n?
naran:iennik/nagolennik
pochodzi tak?e ze wspom-ruanego JU? skarbu z U?cikówca (L. J. Luka 1953, s. 54,
ryc. 6d). Na okres halsztacki Djest natomiast datowana
ozdoba ze znaleziska gromadnego z Poznania-Ratajów
(D. Durczewski 1961, s. 49, 91, ryc. 41 :4). Szerokie ramy
chronologiczne, jakie wyznaczaj? zespo?y zawieraj?ce
zamkni?te naramienniki/nagolenniki wskazuj?, ?e jest to
f?rma ??ugotrwa?a,
cho? na wi?ksz? skal? pojawiaj?caSI? dopiero wV okresie epoki br?zu i okresie halsztackim
C, a prze?ywaj?ca si? a? po okres halsztacki D. W lite-
raturze przedmiotu sugeruje si?, ?e wyroby te na obsza-
rze Wielkopolski stanowi? import z terenów nadodrza?-
skich (Z. Durczewski 1939-1946, s. 100; W. Szafra?ski
7Ksi?ga inwentarzowa Landesamt jur Vorgeschichte z 1940 r., Archiwum
Naukowe MAP.
104
