Klasyfikacja gruntów wczoraj i dziś na podstawie mapy majątku Lekarzewice, pow. Radziejów Kujawski, opracowanej przez prof. Sławomira Miklaszewskiego

\

J A N U S Z P A U L

KLASYFIKACJA GRUNTÓW WCZORAJ I DZlS NA PODSTAWIE MAPY MAJĄTKU LEKARZEWICE, POW. RADZIEJÓW KUJAWSKI, OPRACOWANEJ PRZEZ PROF. SŁAWOMIRA MIKLASZEWSKIEGO

W ojew ód zk ie Biuro G eodezji i U rządzeń R olnych w B ydgoszczy

Profesor Sławomir Miklaszewski niezależnie od prowadzenia badań ściśle naukowych, czego efektem były liczne publikacje i podręcznik, zajmował się również klasyfikacją gruntów jako jedną z dziedzin prak­ tycznego gleboznawstwa terenowego.

W województwie bydgoskim odnaleziono kilka map klasyfikacji grun­ tów opracowanych w latach 1936— 1937 osobiście przez prof. S. Mikla­ szewskiego. Jako przykład tej klasyfikacji może służyć mapa gruntów majątku Lekarzewice, pow. Radziejów Kujawski, należącego w 1937 r. do powiatu Nieszawa w woj. warszawskim.

Majątek Lekarzewice o powierzchni 104,37 ha wchodzi obecnie w skład sołectwa Lekarzewice o powierzchni ogólnej 701,43 ha oraz gm iny Osię­ ciny; położony jest w makroregionie Pojezierza W ielkopolskiego i mezo- regionie Równiny Inowrocławskiej. Gleby na omawianym obiekcie są to czarne ziemie właściw e i zdegradowane, całkowite, wytworzone z glin lekkich, miejscami spiaszczone w wierzchnich poziomach do piasków gli­ niastych mocnych. N iew ielkie obszary zajmują gleby lżejsze w ytw orzo­ ne z piasków podścielonych gliną lekką oraz utwory pyłowe wodnego pochodzenia zalegające na glinie ciężkiej.

„Klasyfikacja skarbowa” w m yśl ustaw y z 26 czerwca 1935 r. miała być przeprowadzona na całym obszarze państwa w celu ustalenia jedno­ litych podstaw do równomiernego podatku gruntowego i stworzenia ew i­ dencji gruntów.

Grunty podzielono na: a) grunty orne, b) łąki,

c) pastwiska,

d) grunty pod wodami, e) grunty pod lasami, f) nieużytki.

Tabela klas gruntów zawierała podział gruntów ornych, łąk, pastwisk i gruntów pod wodami na 6 klas i gruntów pod lasami na 3 klasy.

Ogólna charakterystyka poszczególnych klas gruntów ornych była następująca:

Klasa I — grunty orne najlepsze — zasobne, ciepłe, czynne użytkowo, uniwersalne, wydajne... mady, czarnoziemy nalessowe, najlepsze gleby lessowe nieczarnoziemne, czarne ziemie kujawskie.

Klasa II — grunty orne bardzo dobre — podobne pod względem w ła­ ściwości do poprzednich, ale mniej przepuszczalne, nieco trudniejsze do upraw... mady chude średnio ciężkie, podmakające, różne czarne ziemie na przepuszczalnych podłożach, najlepsze tzw. szczerki mocne, bielice i gliny zmeliorowane.

Klasa III — grunty orne dobre — z reguły gleby lżejsze od gleb spo­ tykanych w klasach I i II, lepsze szczerki mocne, bielice i gliny, lżejsze niskie grunty nadrzeczne itp.

Klasa IV — grunty orne średnie — bez ulepszeń, fizycznie wadliwe i zawodne: lekkie szczerki, tj. przepuszczalne gleby piaszczyste, ciężkie bielice i gliny lub iły nie zmeliorowane, rozmaite gleby podmakające itp.

Klasa V — grunty orne słabe — zawodne i nieurodzajne: piaski czę­ sto za suche, iły oglejone, liczne kam ieniste gleby itp.

Klasa VI — grunty orne najsłabsze — słabo plonujące lub bardzo nie­ pewne: piaski suche i różne płytkie gleby na żwirach, piaskach lub opo­ ce, piaski silnie podmokłe, gleby górskie kamieniste, niekorzystne poło­ żenie itp.

Według prof. Michała Strzemskiego „wprawdzie zasadnicza Tabela Klas Gruntów była zredagowana bardzo ogólnikowo, ale w połączeniu z instrukcjami regionalnymi stanowiła bardzo w ielkie osiągnięcie pozwa­ lające zaliczyć Polskę do najściślejszej czołówki światowej w zakresie za­ stosowania praktycznego przyrodniczo-rolniczej bonitacji gruntów opar­ tej na podstawach naukowych”.

Prof. Sławomir Miklaszewski — współautor tej tabeli oraz bezpośred­ ni wykonawca prac klasyfikacyjnych, w bardzo dużej mierze przyczynił się do tego.

Obecna gleboznawcza klasyfikacja gruntów wykonywana w oparciu 0 uchwałę Prezydium Rządu z 5 maja 1956 r. oraz rozporządzenia Rady Ministrów z 4 czerwca 1956 r. i 8 stycznia 1957 r. wprowadziła na terenie całego kraju jednolitą i terytorialnie zaktualizowaną tabelę klas grun­ tów. Pełną klasyfikację gleboznawczą gruntów znajdujemy w „Komen­ tarzu do tabeli klas gruntów” — wydanym przez Ministerstwo Rolnictwa w 1963 r.

W obrębie gruntów ornych wydziela się 8 klas bonitacyjnych oznaczo­ nych symbolami: I, II, IIP, IIIb, IVa, IVb, V i VI. K lasy IIP, IIIb, IVa 1 IVb — nie są jakby się wydawało — podklasami, lecz samodzielnymi klasami. Tak pozornie dziwaczna symbolika, ujmująca 8 klas oznaczo­ nych cyframi rzymskimi od I do VI, wynika z pewnej tradycji i przy­

zwyczajenia rolników-praktyków. Poszczególne klasy opisuje się w ra­ mach typów gleb, a w zakresie gleb brunatnych i bielicowych w ramach grup rodzajowych.

W obrębie gleb: użytków zielonych, pod lasami i pod wodami do 10 ha w ydziela się 6 klas od I do VI. Oprócz tego wydzielane są nieużytki oraz grunty przeznaczone do zalesienia, tzw. RzVI i PszVI.

Charakterystyka ogólna poszczególnych klas gruntów na omawianym obiekcie według gleboznawczej klasyfikacji gruntów z 1963 r. przedsta­ wia się następująco:

Klasa II — gleby orne bardzo dobre — czarne ziemie właściw e w y ­ tworzone z gliny, średnio zwięzłe, o właściwościach fizycznych gorszych niż w klasie I. Poziom próchniczny tych gleb o zabarwieniu ciemnosza­ rym i o strukturze gruzełkowatej ma miąższość około 40 cm. Stosunki wodne tych gleb są dobre dla rozwoju roślin. Udają się na nich dobrze w szystkie rośliny uprawne.

Klasa IIIa — gleby orne dobre — czarne ziemie w łaściw e wytw orzo­ ne z glin lekkich i średnio całkowite w ystępujące w położeniach równych, lecz dość niskich. Poziom próchniczny o zabarwieniu ciemnoszarym, 0 strukturze gruzełkowatej, ma miąższość ponad 30 cm. W profilach ich występują jednak rdzawe lub glejowe plamy na głębokościach nie m niej­ szych niż 80 cm (oglejenie plamiste słabe lub średnie). Udają się na nich w zasadzie w szystkie rośliny uprawne, ale w latach obfitujących w desz­ cze mogą być niekiedy nieco za wilgotne.

Klasa IIIb — gleby orne średnio dobre — czarne ziemie w ytw orzo­ ne z glin lekkich i średnich, całkowite, występujące w położeniach rów­ nych i niskich, oraz czarne ziemie wytworzone z piasków gliniastych niecałkowite na glinach. Poziom próchniczny miąższości około 40 cm ma zabarwienie ciemnoszare. Udają się na nich dobrze przede wszystkim żyto, jęczmień, owies i ziemniaki. Udać się może również pszenica i bu­ raki cukrowe.

Klasa IVa — gleby orne średniej jakości — czarne ziemie pyłowe niecałkowite na glinie ciężkiej. Położone nisko, okresowo nadmiernie uwilgotnione, nie zmeliorowane. Poziom próchniczny bywa bardzo głę­ boki. Są to gleby zawodne, lecz bywają urodzajne w latach korzystnych. Nadają się przede wszystkim pod mieszanki pastewne.

Klasa IVb — gleby orne średniej jakości — gorsze czarne ziemie lek­ kie wytworzone z piasków słabo gliniastych lub gliniastych, całkowite 1 niecałkowite na glinach. Położone nisko, podmokłe, nie zmeliorowane. Poziom próchniczny bardzo ciem ny lub szary. Nadają się zwłaszcza pod kapustę i jednoroczne rośliny pastewne.

Zestawienie w yników klasyfikacji gruntów na obiekcie Lekarzewice według prof. S. M iklaszewskiego, klasyfikacji gleboznawczej oraz z kom ­ pleksów rolniczej przydatności gleb przedstawia tabela.

N ależy podkreślić, że prof. S. M iklaszewski w swoich opracowaniach już przed niemal 40 laty uwzględnia niektóre kryteria typologiczne i

bo-n it a c y j bo-n e s t o s o w a bo-n e o b e c bo-n ie w p r a c a c h g le b o w o - r o lbo-n ic z o - k a r t o g r a f i c z - n y c h . T a b e l a 1 P o ró w n a n ie k l a s y f i k a c j i g ru n tó w na o b i e k c i e L e k a r z e w ic e w ykonanej p r z e z p r o f . S . M ik la s z e w s k ie g o do k l a s y f i k a c j i g le b o z n a w c z e j o r a z do kom plek ­ sów r o l n i c z e j p r z y d a t n o ś c i g le b C o m p a ra tiv e s p e c i f i c a t i o n o f t h e s o i l c l a s s i f i c a t i o n r e s u l t s on t h e L e k a r z e w ic e o b j e c t a c c o r d in g t o t h e c l a s s i f i c a t i o n o f P r o f e s s o r S . M ik la s z e w s k i and o f c o m p le x e s o f a g r i c u l t u r a l u t i l i t y o f s o i l s K l a s y f i k a c j a p r o f ,S .M ik la s z e w s k ie g o z 1 9 3 7 r . C l a f l s i f i c a t i o n a c c o r d in g t o P r o f . S .M ik la s z e w s k i o f 1 937 K l a s y f i k a c j a g le b o z n a w c z a z 1 9 6 3 г . P e d o l o g i c a l c l a s s i f i c a t i o n o f 1 9 6 3 K om pleksy r o l n i c z e j p r z y d a t n o ś c i g le b wg mapy z 1 9 6 7 r . C om plexes o f a g r i c u l t u r a l u t i l i ­ t y o f s o i l s a c c o r d in g o f t h e map from 1 9 6 7 U iy t e k i k la s a Land and c l a s s ha % U ży tek i k la s a Land and c l a s s ha % K om pleksy r o l ­ n i c z e j p r z y d a t ­ n o ś c i C om plexes o f a g r i c u l t u r a l u~ t i l i t y ha % R - I I 2 2 ,3 8 2 4 ,0 R - I I 1 3 , 2 0 1 3 , 8 1 1 0 ,0 0 1 0 , 0 ’ R - I I I 2 2 ,6 9 2 4 ,3 R - I I I 3 R - I I I b 2 3 * 7 8 2 5 ,9 8 2 4 ,9 2 7 ,2 2 4 1 ,7 0 4 2 ,1 R-IV 3 6 ,4 8 3 9 Д R -lV a 2 7 ,8 0 2 9 ,1 4 2 7 ,9 0 2 8 ,1 R -IVb 4 , 8 2 5 , 0 5 5 , 9 0 5 ,9 R-V 1 1 ,6 7 1 2 ,6 - - - 8 1 3 , 8 0 1 3 ,9 Razem T o t a l 9 3 ,2 2 1 0 0 ,0 razem t o t a l 9 5 ,5 8 1 0 0 ,0 razemt o t a l 9 9 , 3 0 1 0 0 ,0 U ż y t k i z i e l o n e G r a s s la n d s u ż y t k i z i e l o n e g r a s s la n d s 1 I I I 1 , 3 0 2 3 ,8 I I I 1 ,8 5 4 7 ,4 - -IV 0 ,3 5 6 ,4 IV 2 ,0 5 5 2 ,6 2 z 0 ,7 5 1 0 0 ,0 V 3 ,8 2 6 9 ,8 - - - - - -Razem T o t a l 5 ,4 7 1 0 0 , 0 razem t o t a l 3 ,9 0 1 0 0 , 0 razemt o t a l 0 ,7 5 1 0 0 ,0 N ie u ż y t k i W a ste la n d 0 ,3 ? - n i e u ż y t k iw a s t e la n d 0 , 5 7 - - - -D r o g i i rowy Roads and d i t c h e s 5 ,3 1 - a r o s i i rowy _{r o a d s and} d i t c h e s - d r o g i i rowy _{r o a d s and} d i t che s 4 ,3 2 -Ogółem G e n e r a l t o t a l 1 0 4 ,3 7 -o gó łem g e n e r a l t o t a l 1 0 4 ,3 7 -o g ó łem g e n e r a l t o t a l 1 0 4 ,3 7 -I l o ś ć k ontu rów k l a s y f i k a - c y jn y o h Number o f c l a s s i f i c a t i o n c o n t o u r s 36 i l o ś ć k ontu rów k l a s y f i ­ k a c y jn y c h number c l a s s i f i c a t i o n c o n t o u r s 74 i l o ś ć k o n tu ró w g le b o w o - r o l n i c z y c h number o f p e d o l o g i c o - a g r i c u l t u r a l c o n t o u r s 1 4 LITERATURA

[1] M apa k la sy fik a c ji gru n tów m ajątk u L ek arzew ice prof. S ław om ira M ik la szew ­

skiego, 1937 r.

[2] M apa k la sy fik a cji gruntów i operat z pow szech n ej gleb ozn aw czej k la sy fik a c ji gru n tów w y k o n a n y przez k la sy fik a to ra W BG iU R w B yd goszczy — Józefa B i- jaczyka, 1963 r.

[3] M apa gleb o w o -ro ln icza i dokum entacja opracow ana przez redaktora te r e n o w e ­ go W BG iU R — inż J ózefa N apartego.

[4] M. S t r z e m s k i : P rzyrod n iczo-roln icza b on itacja gru n tów ornych. P u ła w y

1972 r.

[5] K om entarz do T ab eli K las G runtów — M in isterstw o R oln ictw a, W arszaw a

Я. П А У Л К Л А С С И Ф И К А Ц И Я ЗЕМ ЕЛЬ В Ч Е Р А И СЕГОДНЯ Н А О С НО ВАН ИИ Д А Н Н Ы Х К А Р Т Ы Л Е К А Ж ЕВ И Ц Е , У Е ЗД РА Д ЗЕ Й О В К У Я В С К И , С ОСТАВЛЕН НО Й П РО Ф ЕССОРО М СЛАВО М И РОМ М И К Л А Ш ЕВС К И М В оеводск ое бюро геодези и и сел ьск охозяй свен н ой мелиорации, Бы дгощ Р е з ю м е П р оф ессор Славомир М иклаш евски кроме н аучн о-и ссл едов ател ьск ой д е я ­ тельности зани м ался и практическим почвоведением . П римером этого м ож ет п осл уж и т ь карта с 1937 года бывш его имения Л ек аж ев и ц е, у е зд Р а дзей ов К у - явски, воеводство Бы дгощ . П очвы обсуж даем ого объ екта это черны е зем ли ти ­ пичны е либо деградированны е, сл ож ен н ы е преим ущ ествен но из мощ ны х с у ­ глинков легкого м еханического состава, локаолы ю опечан енны е в поверхностном горизонте до глинисты х песков. К л асси ф и к ац и я (бонитировка) „ф и ск ал ьн ая “ согласно зак он у с 1935 г. предусм атривала 6-к л ассов ое дел ен и е п ахотн ы х почв, лугов, пастбищ и грунтов под водами и 3-к л ассов ое зем ель под пологом леса. С овременная к л асси ф и к ац и я почв согласно П остановлению П резидиум а П рав и ­ тельства с 5 мая 1956 г. сод ер ж и т дел ен и е па 8 классов п ахотн ы х почв и на 6 классов зел ен ы х угодий, зем ель н аходя щ и хся под покровом леса и вод. К роме того обособлено зем ли под л есон асаж ден и я и бросовы е земли. На обсуж даем ом о бъ ек т е п р оф ессор Сл. М иклаш евски вы делил 36 к ласси ф и к ац и он н ы х к он ст у- ров в к лассах: НИ — 24,0%; R III — 24,3%; R IV — 39,1%; и RV — 12,6%. Современная к ласси ф и к ац и я почв с 1963 г. отмечает 74 класси ф и к ац и он н ы е констуры в к л ассах: R II — 13,8%; R l l l a — 24,9%; R l I I b — 27,2%; R I V a — 29,1%; и R I V b — 5%. С ледует подчерк нуть, что Славомир М иклаш евски у ж е 40 лет тому н азад учиты вал в свои х т р удах типологи ческие и бопитировочпы е критерии, которы е в настоящ ее время прим еняю тся в агропочвенной картограф ии, на это у к а зы ­ вает оф ор м лен и е карты и сравнительны е данны е сводки. J . P A U L LA N D V A L U A T IO N ONCE A N D TO D A Y — A S B A SE D ON A M A P OF LEK ARZEW ICE (COUNTY OF R A D ZIEJÓ W K U JA W SK I), SU RV EY ED

B Y PR O FESSO R SŁAW O M IR M IK LA SZ EW SK I

P ro v in cia l B ureau of A g ricu ltu ra l G eod esy and R echam ation in B ydgoszcz

S u m m a r y

P ro fesso r S ław om ir M ik laszew sk i, b esid e his scien tific research w ork w as also occupied w ith practical soil science. An e x a m p le of this is a m ap, m ade in 1937, of th e form er esta te L ek arzew ice (county of R ad ziejów K u jaw sk i, p rovin ce of B y d ­ goszcz). T he soils o f th e area are black earth s (typ ical and degraded), form ed m o stly on deep lig h t loam s, lo ca lly san d y in th eir top soil. The ’’fis c a l” cla ssifica tio n , accord­ ing to th e la w of 1935, divid ed th e so ils into 6 classes of arab le land (also 6 classes for m ead ow s, pastu res, and sub m erged land), as w e ll as 3 classes for fo rest soils. T he p resen t cla ssifica tio n (by order of th e G overn m en t of M ay 5th, 1956), divid es

so ils into 8 classes o f arable land and 6 classes o f grassland, forest, and u n d erw ater land. It also discerns land to be a fforested and w a ste land.

Prof. S. M ik la szew sk i drew 36 cla ssifica tio n contaurs on th e m ap of th e esta te m en tion ed , n am ely in th e b on itation classes: R II — 24.0%, R III — 24.3%, RIV — 39.1%, and RV — 12.6% (R = arable land). T he p resen t cla ssifica tio n of 1963 sh ow ed 74 cla ssifica tio n contours in the lan d valu a tio n classes: R II — 13.8%, RHIa —

24.9%, R H I b _ 27.2%, RIVa — 29.0%, and RIVb _ 5.0%.

It is n ecessary to stress the fa ct th at Prof. M ik la szew sk i — as early as n early 40 years ago — m ad e u se in this w ork of typ ologie and b o n ita tio n criteria, w h ich are now used in soil cartograp h y for agricu ltu re; this is in d icated by his m ap and com p arative sp ecification s.

M g r J a n u s z P a u l

W o j e w ó d z k i e B i u r o G e o d e z j i i U r z ą d z e ń R o l n y c h