Mączak, Antoni
"The general crisis of the seventeenth
century", wyd. Geoffrey Parker і Lesley
M. Smith, London 1978 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/3, 644
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
644
Z A P I S K IThe General Crisis oj the Seventeenth Century, wyd. Geoffrey
P a r k e r і Lesley M. S m i t h , Routledge and Kegan Paul, London 1978, s. X + 284.
Koncepcja kryzysu XVII wieku, k tóra wywołała w Polsce przed dwudziestu laty pewne zainteresow anie historyków, w nauce św iatow ej powraca wciąż w 'n o wych w ersjach; wysuwane są świeże argum enty za i przeciw. Z najduje to słaby oddźwięk w publikacjach polskich, a studenci m ają do dyspozycji praktycznie jedynie dwa artykuły — E. H o b s b a w m a i H. R. T r e v o r - R o p e r a — sprzed 25 i 20 lat. W yprzedzili nas pod tym względem Czesi, umieszczając burzli wą problem atykę swego k ra ju i Europy środkowo-wschodniej w układzie wielkich przekształceń Europy i św iata (prace M. Hrocha, J. P etráň a i J. Polišensky’ego).
Przedstaw iany tu zbiór artykułów pom ija wspom nianych wyżej klasyków tem atu (tłumaczonych zresztą już na wiele języków). Najszerszy charakter ma rozpraw a Nielsa S t e e n s g a a r d a (Uniwersytet w Kopenhadze) „Kryzys XVII w.”, tłum aczona z duńskiego i przedstaw iana też w 1970 r. na kongresie w Moskwie. A utor tak podsum owuje swe wnioski: „Wedle woli, możemy odrzucić pojęcie kryzysu całkowicie lub powiązać je z problem em absolutyzm u. Jednakże w łaśnie to powiązanie obu problem ów zdaje się dostarczać możliwości owocnego wznowienia dyskusji”. Je st wedle niego błędem traktow anie absolutyzm u jako biernego narzędzia, np. jakiejś klasy; trzeba w system ach rządów widzieć także czynnik kształtujący społeczeństwo (s. 48). Jest to kierunek zgodny z nowymi b a daniam i duńskimi, a także szwedzkimi, które wniosły wiele w zakresie analizy społecznej i gospodarczej funkcji państw a tego okresu.
A rtykuł „Między XVI a XVII wiekiem: kryzys gospodarczy 1619—22” R ug giero R o m a n o (Ecole des H autes Etudes en Sciences Sociales, Paryż) bywa u nas cytowany; doczekała się ta praca także krytycznych uwag Jerzego Topol skiego („Narodziny kapitalizm u w Europie XIV—XVII w ieku”, W arszawa 1965, s. 159—165).
Dwie rozpraw y tra k tu ją o problem ie rew olucji w XVII wieku. John E l l i o t t (obecnie Institute for Advanced Study, Princeton) przedrukow uje swój odczyt inauguracyjny w K ing’s College U niw ersytetu Londyńskiego: „Rewolucje i . ciąg łość w Europie wczesnonowożytnej”, zaś A. Lloyd M o o t e (University of S outhern California, Los Angeles) rozpraw ę „Przesłanki rew olucji w Europie wczesnonowo żytnej: czy istniały rzeczywiście?”.
Dwa arty k u ły dotyczą Niderlandów, które od początku dyskusji kryzysowej spraw iały niemało problemów. Geoffrey P a r k e r (St S alv ato r’s College, University of St Andrews) pisze o „Rewolcie holenderskiej i polaryzacji polityki m iędzyna rodow ej”, a Ivo Schöffer (Uniwersytet w Lejdzie) pyta: „Czy Złoty Wiek H olandii zbiegł się z okresem kryzysu?”.
O statnia rozpraw a ma charakter całkowicie odmienny. „M inimum M aundera: plam y słoneczne i klim at za panow ania Ludw ika XIV” Johna A. E d d y (National Center for A tm ospheric Research, Boulder, Colorado) potw ierdza w ysuw aną już u schyłku ubiegłego w ieku obserwację o niem al całkow itym b rak u plam na słoń cu w latach 1645—1715. W stęp wydawców wiąże te spraw y ściślej z klim atem i sy tu acją gospodarczą, zwłaszcza rolnictw a, Europy tych lat. Ûw wstęp, nader zw ię zły, ale pełen erudycji, wiąże całość, doskonale zarazem inform ując o zróżnicowa nych, niekiedy egzotycznych, m arginaliach zagadnienia.
Jeszcze jedna książka pilnie potrzebna w naszych bibliotekach naukowych.
