Karpiński, Rafał
"Prawdziwa i wierna relacja o
uwięzieniu w Rzymie", Philippus
Camerarius, przeł. Mikołaj Szymański,
oprac., wstępem i przypisami opatrzył
Lech Szczucki, Warszawa 1984 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 76/2, 405-406
1985
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I 405
o szerszym odbiorze, systematycznie, z częstotliwością praw ie jednego tom iku rocz nie udostępnia mało znane, drobne teksty literackie polskie i łacińskie oraz utw o ry muzyczne (głównie pieśni) dotyczące przeważnie szeroko rozumianej kultury, przede wszystkim religijności społeczeństwa polskiego. Pow stała na m arginesie kwerendy i edycji staropolskich pieśni religijnych. W inna służyć dobrze rozw ija jącym się badaniom nad tą tem atyką. W serii publikuje się na ogół teksty ręko piśmienne, rzadziej edycja opiera się o starodruki, do w yjątków należą przedruki z wydań późniejszych. Przew ażnie na jeden tom składa się kilka różnorodnych te matycznie utworów, choć ogłaszano tomy poświęcone jednorodnej tem atyce (np. nr 1: Tadeusz M a c i e j e w s k i , „Zasób utworów z ksiąg A rchikonfraterni Lite
r a c k ie j w W arszawie 1668—1829”, rok w ydania 1972; n r 2 Wiesław W y d r a , „Pol
s k ie dekalogi średniowieczne”, rok wyd. 1973; n r 4 Tadeusz M a c i e j e w s k i ,
„Kyriale w Polsce do XVII w ieku” r. wyd. 1976; n r 7 Stanisław R y b a n d t , „Katalog ksiąg zachowanych w średniowiecznej bibliotece cystersów w Rudach”, r. wyd. 1979).
W pierwszym z wymienionych w nagłówku tom ików zaw arto trzy bloki te matyczne. Dwa pierwsze naw iązują do rocznicy Jan a Kochanowskiego i jego k rę gu. R. M o n t u s i e w i c z zebrał „Hołdy Janow i Kochanowskiemu »poetycznie składane«” — publikując utw ory autorów od Reja do Kochanowskiego. T. P i e r s i а к zaś przypom niał wierszowany utw ór kanonika krakowskiego M ikołaja Lu bomirskiego (którego autorstw o zwykle dotychczas mylnie określano) pt.: „Słuszny płacz Jego Mości P ana Stanisław a Kochanowskiego” napisany na piątą rocznicę śmierci żony adresata.
Drugi blok charakteryzuje zawartość bernardyńskiej sylwy z końca X VIII w. pochodzącej z K alw arii Zebrzydowskiej. Zaw iera ona 114 tekstów, w tym 109 wierszy i pieśni religijnych, wiele kolend, niektóre z nich są opatrzone notacjam i muzycznymi. K ilkanaście z tych utw orów nie było dotąd znanych. W. W ydra zajął się stroną literacką tej sylwy, drukując najciekaw sze utw ory w aneksie (m .in. kapitalne pieśni „O dziadu” i „B ernardyńską”). T. M aciejewski opracował melodie. Kolejny z prezentow anych tomików „Wokół Bożego N arodzenia” opracowany przez W. R ę b o w s k i e g o zawiera cztery drukow ane już w okresie staropolskim sztuki Bożenarodzeniowe. Jedna z nich anonimowa, pochodzi z XVIII w., trzy pozostałe napisali J. Żabczyc (1617 r.), K. Dachnowski (1620 r.) i S. Miczyński (1624 r.). Teksty poprzedzono obszernym wstępem charakteryzującym Bożonarodze niową twórczość dram atyczną.
Oprawa edytorska serii nie budzi zastrzeżeń. Serią zaczął kierować zespół w składzie M. K o r o l k o , H. K o w a l e w i c z , T. M a c i e j e w s k i i S. N i e - z n a n o w s k i . Zabraknie w nim niestety, niedawno zmarłego profesora Henryka Kowalewicza.
Życzyć należy wydawcom reklam y i większych nakładów . Pierwsze tomy d ru kowano w 300 egz., ostatnio 500 egz. + 330, co świadczy, że seria zyskuje odbior ców, tym bardziej, iż kupić te tom iki nadal niełatwo.
R. K.
Philippus C a m e r a r i u s , Prawdziwa i wierna relacja o uw ięzie
niu w Rzym ie, przełożył Mikołaj S z y m a ń s k i , opracował, wstępem
i przypisam i opatrzył Lech S z c z u c k i , Państw ow y Instytut Wydaw niczy, W arszawa 1984, s. 274.
Filip C a m e r a r i u s (1537—1624) syn wybitnego hum anisty, filologa i teologa luterańskiego, Joachim a, przyjaciela L utra, M elanchtona i A lberta D ürera, sam był praw nikiem , w ieloletnim kanclerzem akadem ii w A ltdorfie. W 1563 r. w yje
'406 Z A P IS K I
chał do Włoch dla uzupełnienia studiów: ciekaw y to przyczynek do postaw mło dzieży protestanckiej, której różnice wyznaniowe nie przeszkadzały w nauce na katolickich uniw ersytetach. Aresztowany w Rzymie w przeddzień pow rotu do Niemiec, najpew niej na podstawie fałszywego czy pomyłkowego oskarżenia, by najm niej nie za propagandę protestancką (co się przydarzyło studentom niem iec kim) osadzony został w więzieniu inkwizycji. Pozostał w nim dni kilkadziesiąt, uwolniony nie bez kłopotliwych zabiegów m. in. am basadora dworu cesarskiego i książąt Rzeszy interw eniujących n a rzecz C am erariusa u Piusa IV. Może przy czynił się do jego uwolnienia, jak sądził, fak t n a tu ry krym inalnej: wym ordowa nie w Turyngii służby audytora nuncjusza papieskiego w Wiedniu. Swój pobyt w więzieniu inkwizycji opisał w 1586 r. lub kilkanaście lat potem około 1600 r., pod wpływem dziełka jezuity niemieckiego Grzegorza R o s s e f e g a , w którym starano się wykazać otw artą postawę tego zakonu wobec protestantów . W „Re lacji” przedstaw ił swe rzym skie więzienie; nie wynika z niej tak ponury obraz inkwizycji jakiego można by się spodziewać od protestanta. Pam iętać jednak trze ba o specjalnych względach jakie zachowywano w stosunku doń z racji pozycji ojca. Jeśli sama inkwizycja nie wypada w Cam erariusow ym opisie jednoznaczmie czarno, to opinia o jezuitach, którzy by zyskać ważny propagandowy sukces p ró bowali naw rócić go n a w iarę katolicką, mieści się w stereotypie czarnej legendy o Towarzystwie.
„Relację” pisaną po łacinie ogłoszono drukiem dopiero w 1740 r., tłum aczenie niem ieckie w 1822 r. Lech S z c z u c k i dla niniejszego przekładu posłużył się edycją oryginału. Poprzedził „Relację” (liczącą blisko 100 stron) biografią Cam e rariusa, szczególnie uwzględniając jego aresztowanie i kłopoty z inkwizycją. Tom otw iera obszerna (100 s.) rozpraw a o inkwizycji rzym skiej w XTVI wieku, p ro stu jąca wiele bałam uctw jakie wokół niej narosły. L. Szczucki sygnalizuje możli wość ogłoszenia obszernego studium na ten tem at.
R. K.
H enryk B a r y c z , Rzecz o studiach w K rakow ie dwóch generacji
Sobieskich, „Biblioteka K rakow ska” nr 124, W ydawnictwo Literackie,
K raków —Wrocław, s. 240.
Pod wymienionym w nagłów ku tytułem wydano dwie drukow ane wcześniej rozpraw y H. B a r у с z a. Mianowicie: „Lata szkolne M arka i Jan a Sobieskich w K rakow ie” (publikowane w dwóch równobrzm iących w ersjach: pierwsza w „Bi bliotece K rakow skiej” n r 98, 1939, druga, ozdobna, w tymże samym roku dla K o m itetu Jubileuszowego uczczenia 350-lecia Liceum Nowodworskich) i „Wychowa nie trzech królewiczów, synów króla Jan a III” (drukow ane pt.: „Nowe i stare ele m enty w wychowaniu rodziny Sobieskich”, [w:] „Studia Pedagogiczne" t. III, 1956, s. 70—127).
Pierw sza dotyczy kształcenia w K rakow ie synów wojewody ruskiego Jakuba: M arka i Jana, druga zaś synów królewskich, przede w szystkim Ja k u b a (Famfanika) oraz A leksandra i K onstantego. Obecnie drukuje się je z kilkoma uzupełnieniam i, z nieco zmienioną stylistyką i odm ienną opraw ą edytorską.
K rótka i treściw a „Przedm owa” autorska ukazuje trudności i kłopoty napoty kane przez H. Barycza przy pracy i publikacji tych rozpraw . Jest ona nie tylko przyczynkiem do charakterystyki uczonego, także świadectwem w arunków w ja kich funkcjonowała hum anistyka polska: rozpraw a o wykształceniu królewiczów — ze względu na „monarchie zny” tem at w ydrukow ana i zaaprobow ana przez urząd kontroli nie weszła jednak do handlu księgarskiego; ukazała się skrócona,
