Komunikat nr. 5
Ruch europejskiej konsumcji w ęgla
Zmiany z a le ż n e od koniunktury o g ó ln ej
W ysokość konsum cji w ęgla w E uropie w aha się w granicach od 430 milj. ton do 580 milj. ton. Poziom pierw szy osiągnięty został w roku 1926 i 1932. W roku 1926 niski poziom konsum cji w ęgla był w ynikiem strejk u w przem yśle węglowym brytyjskim , który w yw ołał rzeczyw isty niedostatek węgla. O degrały tu ta j też pew ną rolę ceny, które w roku tym w zrosły na rynkach św iatow ych o 130% w stosunku do roku 1924. W roku 1932 spadek spożycia węgla był w yłącznie w y
nikiem spadku ko n ju n k tu ry ogólnej. P oziom 580 m ilj. ton osiągnięty został w roku 1927 i 1929. W roku 1927 poziom spożycia ujaw niony przez statystyki jest pozorny. Isto tn a konsum cja tego roku nie prze
kraczała praw dopodobnie 490 milj. ton, reszta bowiem ilości poszła na odśw ieżenie zapasów u handlarzy, przew ażnie hurtow ników d rugiego stopnia, zapasów w yczerpanych w roku poprzednim i została w rzeczy
w istości spożyta dopiero w roku następnym . P oziom natom iast spo
życia w roku 1929 był w całości wynikiem w zrostu produkcji p rzem y
słow ej, w zrostu wysokości przew ozów kolejowych i m orskich, a to na- skutek natężenia konjun k tu ry , k tó ra w roku w spom nianym znalazła się w zenicie. W ah an ia konsum cji europejskiej węgla przedstaw ia po
niższa tablica:
Tablica 1.
W skaźnik konsum cji w ęgla w Europie.
1925 do 1929 — 100
K ra j 1 9 2 5 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932
E uropa . . . . 97 8.3 110 I O I 109 102 93 8.3
W . B rytan ja . . 98 97 104 94 95 9 i 90 87
Niem cy . . . . 92 74 116 I O I 106 97 79 75
F ra n cja . . . . 92 95 99 97 116 I O I 102 98
Belg ja . . . . 96 99 105 100 109 104 93 90
Polska . . . . 80 82 104 107 125 96 93 8 4
W łochy . . . . 90 9 1 I O I 105 1 1 3 I I O 107 103
C zechosłow acja . 106 84 94 100 116 99 93 90
Ja k tablica I w skazuje naogół rynek europejski w ykazy
w ał bardzo znaczną solidarność ruchu spożycia w poszczególnych p ań stw ach. Zaznacza się tu ta j tendencja do pow ażniejszych w ahań spo
życia tam , gdzie albo ono m iało w ąsk ą podstaw ę, tj. było niewielkie i zależne od niewielu odbiorców , albo też w głów nej m ierze zależne było od spożycia przem ysłów , w ytw arzających dobra produkcyjne, o najelastyczniejszej na k o n ju n k tu rę stru k tu rze. P ierw szy wypadek do
tyczy takiego k raju , jak P olska, gdzie w ahania spożycia w poszczegól
nych latach były szczególnie wysokie, d ru g i w k rajach jak Niemcy, czy B elgja. W a h an ia konsum cji w ęgla w E u ro p ie w zależności od w ahań produkcji podajem y poniżej.
T ablica 2.
W skaźnik w ahań konsum cji w ęgla i produkcji przem ysłow ej w E uropie.
1925 do 1929 — 100
1 9 2 5 1926 1927 1928 1929 1930 1 9 3 1 1 9 3 2
W sk aźn ik kon
sum cji w ęgla
w E uropie . . 97 83 110 I O I 109 102 93 83
W skaźnik produk
cji przem ysło
wej . . . . 9 1 87 1 0 3 112 103 90 78 74
(W sk a źn ik produkcji przem ysłow ej obliczony przez Sekcję E kono
m iczn ą S e k re ta rja tu L igi Narodów . P roduction and P ric es 1933).
W a h an ia produkcji przem ysłow ej są naogół zgodne z w ahaniem spożycia węgla, jeśli uw zględnić, że wysokie pozorne spożycie roku 1927 zostało w znaczniejszej m ierze istotnie skonsum ow ane dopiero w roku 1928. Z cyfr w yżej przytoczonych widać, że po ro k u 1928 spo
życie w ęgla opadało naogół znacznie wolniej niż p rodukcja przem y
słowa. Jest to w ynikiem sztyw nego spożycia opałow ego, stosunkow o bardzo m ało czułego na kon ju n k tu rę, zw łaszcza w k ra ja c h o wyższym poziom ie życia, gdzie spadek dochodu jednostki nie sięga poziomu, unie
m ożliw iającego jej zaspokojenie najprym ityw niejszych potrzeb życio
wych, do jakich zaliczyć trzeba opalanie węglem, oraz w krajach, gdzie p rz y spadku k o n ju n k tu ry nie w ystępuje konkurencja drzew a jak np.
w Polsce, szczególnie w w ojew ództw ach centralnych i wschodnich.
R ów nież opóźniało spadek spożycia w ęgla w stosunku do spadku p ro dukcji przem ysłow ej spożycie kolei, gazow ni, elektrow ni i innych od
biorców rów nież stosunkow o m niej od k o n ju n k tu ry zależnych.
Zmiany z a le ż n e o poziomu ce n węgla
W ęgiel jest artykułem pierw szej potrzeby i dlatego naogół w yso
kość cen w ęgla w inna decydować w stopniu m inim alnym o jego spo
życiu. T ak jest istotnie.
Tablica 3.
W a h an ia konsumuj i węgla, zależnie od cen węgla 1925 do 1929 — 100
Rok
E u ro p a W. B ry tan ja Niemcy P olska F ra n c ja
Wskaźnik konsumcjiI 'Wskaźnik cen Wskaźnik konsumcji Wskaźnik cen j Wskaźnik konsumcji 'Wskaźnik cen Wskaźnik konsumcji (Wskaźnik cen Wskaźnik konsumcji Wskaźnik cen
: 9 2 5 97 1 0 5 98 98 92 98 80 83 92 102
1926 83 n o 67 87 74 98 82 83 95 97
1927 110 i i i 104 112 116 97 104 102 99 109
1928 I O I 90 94 82 I O I 97 107 102 97 93
1929 109 94 95 82 106 n o 1 2 5 116 116 98
1930 102 95 9 1 100 97 i i i 96 116 I O I 102
1 9 3 1 93 83 90 80 79 I O I 93 116 102 92
1932 83 79 87 81 75 I O I 84 116 98 9 3
Jak z tablicy powyższej widać, istotnie, wysokość cen nie p rze
sądzała o wysokości konsum cji. W idoczna jest natom iast, n a w olnych rynkach (więc poza N iem cam i i P olską, k tó re dzięki kartelow ej o rg a nizacji przem ysłu m ają ceny od popytu na węgiel niezależne) w ybitna zależność cen od wysokości popytu. W m iarę w zrostu popytu w z ra stały i ceny, w m iarę spadku popytu spadały i ceny. W uogólnieniu tern trz e b a zrobić tę uw agę, że w krajach, m ających ceny kartelow e, u trz y m anie się cen węgla na pewnym poziomie m im o spadku cen na inne ź ró d ła energji cieplnej, niż węgiel może spowodować konkurencję tych źródeł z węglem i tą d ro g ą odbić się naw et silnie na wysokości spo
życia. T ak jest np. w Polsce w zakresie węgla opałowego, w ypieranego coraz bardziej w w ojew ództw ach centralnych i na K resach w schodnich przez drzewo.
Zmiany z a le ż n e od konkurencji innych ź r ó d e ł energji K onsum cja w ęgla w E uropie w stosunku do pięcioletniego okresu przedw ojennego zm alała i w ykazuje w czasach pow ojennych tendencję do kurczenia się, m im o naogół silnego w zrostu uprzem ysłow ienia E u ro py po w ojnie św iatow ej. Dzieje się tak przedew szystkiem naskutek
konkurencji innych źródeł energji, bądź to m otorów ropnych, bądź elektryczności. P rzyczyny tego zjaw iska są w ielorakie.
T ablica 4.
W skaźniki stru k tu raln y ch zm ian w spożyciu węgla.
1913 — 100
1913 1925/29 1925/31
W skaźnik konsum cji węgla w 14
państw ach europejskich . . . . 100 98 89
W skaźnik rozw oju produkcji p rze
mysłowej w 7 państw ach eu ro
pejskich ... 100 109 107 W skaźnik konsum cji ropy naftow ej
w 7 państw ach europejskich . , 100 118 116
W skaźnik udziału statków m otoro
wych w tonażu światowym . . 100 132 136
Ja k z tablicy tej widać, tem po rozw oju produkcji przem ysłow ej było znacznie szybsze niż tem po rozw oju spożycia węgla, zaś spożycie ro p y naftow ej w zrosło po w ojnie św iatow ej poważnie. U m yślnie tu taj u ży te zostały w skaźniki, obejm ujące dłuższe przestrzenie czasu, by się uchronić od przypadkow ości w w yborze takiego czy innego roku po
w ojennego. Ja k tablica ta w ykazuje, pow ażnie w zrósł w stosunku do ton ażu św iatow ego tonaż statków m otorow ych, przechodzenie zaś p rze
m ysłu, a naw et kolei, z p ary na m otory ropne i elektryczność było cechą ch a rak tery sty c zn ą przebudow y przem ysłu po w ojnie. O becnie uznać m ożna, p rzynajm niej na pew ien czas, rozw ój spożycia ropy w stosunku do spożycia w ęgla za zatrzym any, a to w skutek tego, że poza P olską i R u m u n ją niem a w E u ro p ie pow ażniejszych producentów ropy n afto w ej, te zaś państw a, k tóre p ro d u k u ją węgiel, dążyć m uszą, p rz y obec
nych tendencjach autarchicznych do zastąpienia im portu ropy w łasną p ro d u k cją w ęgla. Istotnie, użytek czyniony z produktów przeróbki w ęgla, w pierw szym rzędzie benzolu, pozw ala przew idyw ać, że ropa n aftow a, jako konkurencja węgla, stanie się w E u ro p ie coraz m niej groźna.
T erytorjalny rozkład spożycia w ęgla jest w E u ro p ie b ard zo nie
rów ny. Spożycie w ęgla w głów nych państw ach europejskich k ształto
w ało się następująco:
T ablica 5.
K onsum cja węgla na głowę ludności w tonach m etrycznych na m ieszkańca.
Rynek 1913 1925 1927 1928 1929 1930 1931 1932
W . B rytan ja . . 4,2 3,8 4 ,i 3,7 4 , 4 4,2 4 ,o 3,7
Niem cy . . . . 2,7 2,2 2,4 2,5 2,7 2,3 i ,9 1, 6
B e lg ja . . . . 3,5 3,8 4,4 4,2 4,7 4,5 3,9 3,8
F ra n c ja . . . 1,6 2,0 2,1 2,0 2,3 2,3 1,8 r ,7
S zw ecja . . . 1,1 0,8 1,1 1,0 1,2 1,2 1,1 1,1
P o lsk a . . . . — o , 7 o , 9 9,o 1,0 0,8 o , 7 0 ,6
W łochy . . . . o , 3 o ,3 0,4 o ,3 o ,3 o ,3 o , 3 0,3
C yfry te w ykazują, że przy powolnym w yrów naniu się stopy ży
cia w E u ro p ie istnieją jeszcze ogrom ne możliwości rozw oju spożycia węgla, tem bardziej, że spożycie E u ro p y w schodniej (włącznie z P o l
ską) oraz basenu naddunajskiego przeciętnie w ykazuje 0,3 do 0,5 ton na mieszkańca.
Ź r ó d ł a : L e P roblem e de Charbon. W yd. L ig i N arodów . 1929 i 1932.
S taty sty k a P rzem ysłu węglowego w P ań stw ie Polskiem . 1 9 2 7 /3 1 , O bliczenia wskaźników w łasne, o ile nie podano inaczej.
A n d rze j Jalow iecki.
Z d zia ła ln o ści Instytutu Ś lą s k ie g o
W e w torek dnia 26 czerwca b. r. w południe odbyło się w sali skarbow ej W ojew ództw a nadzw yczajne walne zgrom adzenie In sty tu tu Śląskiego. Zebranie zagaił prezes Z arządu In sty tu tu m inister inż.
E u g en jusz K w iatkow ski, podkreślając cele, zadania i znaczenie In s ty tu tu Śląskiego. N a przew odniczącego zebrania w ybrano prezydenta m iasta K atow ic d ra K ocura, na sekretarza zaś d ra T. Strzem bosza.
N astępnie d y re k to r In sty tu tu dr. R om an L utm an p rzedstaw ił spraw ozdanie z dotychczasowej działalności, oraz omówił p ro g ram prac In sty tu tu na najbliższą przyszłość. In sty tu t rozpoczął sw ą działalność w m aju b. r. Ilość członków w ynosi obecnie 41 w spierających i 62 człon
ków zw yczajnych.
W śród członków w spierających jest 9 sam orządów (M ag istra ty m iast:
K atow ic, Bielska, K rólew skiej H uty, Cieszyna i R ybnika; Pow iatow e Zw iązki K om unalne: w K atow icach, Pszczynie, Świętochłowicach i R ybniku), 10 insty- tucyj gospodarczych i społecznych (Stow . Pol. Inż. Górn. i H utn., Izba H a n dlowa w K atow icach, Śląska Izba R olnicza, R ada Adwokacka, Izba Rzem ieśl
nicza, Tow. P rz y jac ió ł N auk na Śląsku, Z. O. K . Z., Bank G ospodarstw a K ra jowego, Bank Polski, P aństw ow y Bank Rolny) i 22 przedsiębiorstw przem y
słowych (B iuro S prz. Pol. W alc. R ur, Synd. Pol. H u t Żel., P ol. Konw. W ęglo
wa, T he H enckel v. D onnersm arck, Z jedn. S prz. K w asu S iark., P ań stw . F -k a Zw. Azot., H ohenlohe, Rybn. Gw. W ęglowe, Lignoza, Rudzkie Gw. W ęglow e, W irek, P ol. K op. S karb., Zw. Koks., Górnośl. Z jedn. H u ty K ról., i L au ra, K a
tow icka Sp. Akc., Godulla, D yr. Kop. ks. D onnersm arcka, Śl. Kop. i Cynk., Sp. Akc. Giesche, Tow. „ S a tu rn “ , B iuro Rozdz. Z jedn. Pol. W alc. Blachy Cynk., i U n ja P ol. P rzem . G ó rn .-H u tn .). N adto S ejm Śląski przyznał In sty tu towi subw encję na rok 1934/35 w kwocie zł. 24.000.—
Dzięki życzliwemu stanow isku p. M arszałka S ejm u Śląskiego In sty tu t otrzym ał tym czasowe pom ieszczenie w ubikacjach S ejm u Śląskiego. Od połowy lipca zaś otrzym a dzięki życzliwem u stanow isku p. W ojew ody Śląskiego stałe pom ieszczenie w Domu O św iatowym .
In sty tu t Śląski p rzy gotow uje obecnie w ydanie dwóch p rac zb io ro wych, jedną pośw ięconą zbadaniu stan u i potrzeb nauki polskiej o Śląsku, d ru g ą, pośw ięconą om ów ieniu K onw encji Genewskiej. N a d to In s ty tu t przygotow uje w ydanie m aterjałów statystycznych G órnego Śląska i m apę w ojew ództw a śląskiego. In sty tu t rozpoczął rów nież w ydaw anie kom unikatów , om aw iających aktualne zagadnienie śląskie. W ciągu m aja i czerw ca w ydano 4 takie kom unikaty. Dalsze kom unikaty są w przygotow aniu. K om unikaty te są rozsyłane do prasy, członków oraz instytucyj i osób w k ra ju i zagranicą. D otąd In sty tu t przyciągnął d o konkretnej w spółpracy 56 pracow ników naukow ych. W dalszym sw ym pro g ram ie In s ty tu t przew iduje prace poświęcone zagadnieniom gospo
darczym i k ulturalnym W ojew ództw a i Śląska Opolskiego, o raz z o rg a nizow anie stałej pracy naukow ej w dziedzinie zagadnień śląskich.
N astępnie dyrek to r dr. L utm an om ów ił i przedłożył p relim in arz budżetow y. B udżet został ułożony w ten sposób, że subw encje Sejm u Śląskiego przeznaczone są w całości na cele naukow e i w ydaw nicze.
W y d atk i zaś ad m inistracyjne In sty tu tu pokryw ane są w yłącznie ze składek członkowskich.
W alne zgrom adzenie po dyskusji przyjęło do w iadom ości sp ra w ozdanie d y re k to ra i uchw aliło przedłożony budżet, poczem przew od
niczący prezydent dr. K o c u r zam knął zebranie.
K atow ice, w Lipcu 1934.
S P R O S T O W A N IE .
W kom unikacie nr. 3 pierw szy w iersz pow inien brzm ieć:
„Do końca w ielkiej w ojny całe hutnictw o żelazne na Śląsku było“
U W A G A : Z ezw a la się na dowolne korzystanie z kom unikatów In s ty tu tu Śląskiego dla celów prasowych.
Tłoczono w Z ak ła d a c h G ra fic z n y c h K . M iarki Sp. W y d . z o. p. w M ikołow ie
