Dostęp do medycznych czasopism elektronicznych

(1)

20

Anna Uryga*, LucjanStalmach**

Biblioteka Medyczna Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński

* Dokum. dypl., mgr ANNA URYGA, dyrektor Biblioteki Medycznej CM UJ i z-ca Dyrektora Biblioteki Jagiel

ińskiej. Absolwentka bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, studia podyplomowe: zarządzanie przedsiębior

cami (dyplom polski i francuski). Ostatnie publikacje: Les avantages et les menaces: la restructuration de la bi- bbothèque médicale universitaire. W: Libraries withoul limits (1999); Programy wspierające działalność bibliotek '"etycznych. Analiza trendów w Polsce i na świecie. EB1B 2000 nr 5 (13). Adres elektr.: AniaU@bm. uj. cdu. pl

** Mgr LUCJAN STALMACH, kierownik Ośrodka Komputerowego CM UJ, kierownik Działu Technologii

’"formatycznych Biblioteki Medycznej CM UJ. Ostatnie publikacje: Szpitalne systemy informatyczne (Kraków wyd. 2 1999); Koncepcja systemu mclawyszukiwania informacji w medycznych bazach internetowych.

GBL 1999, nr 45, s. 361.

dostęp do medycznych czasopism elektronicznych

[ACCESS TO MEDICAL ELECTRONIC JOURNALS]

Abstrakt: Autorzy charakteryzują dostawców czasopism elektronicznych w obszarze nauk Medycznych oraz tendencje związane z organizacją konsorcjów polskich bibliotek medycz

nych. Przedstawiono doświadczenia Biblioteki Medycznej Collegium Medicum UJ w zakre

sie organizacji dostępu do czasopism elektronicznych i pierwsze wyniki badań nad ich wy

korzystaniem przez użytkowników. Autorzy odnoszą się również do aspektów prawnych udo

stępniania czasopism elektronicznych w bibliotekach.

Abstract: The authors describe the suppliers of the electronic journal services in the field of Medical science as well as the trends connected with organizing the consortia of the Polish Medical libraries. The paper presents the example of the Medical Library of Collegium Medi- Cum of the Jagiellonian Library as regards its organization of access to the electronic jour

nals and the first results of the research concerning using the journals by the readers. More-

°ver, the authors refer to the legal aspects of making electronic journals available in the ''braries.

(2)

Czasopisma, prezentując najbardziej aktualny stan wiedzy, stanowiąpodsta wowe źródło informacjidla lekarzy - zarównonaukowców jak i praktyków. Skró

cenieprocesu wydawniczego poprzezpublikację czasopism w Internecie oraz ła

twość dotarcia do tak dystrybuowanychczasopism powodują, iż zainteresowanie prenumeratączasopismelektronicznych gwałtownie wzrasta.

UWAGI WSTĘPNE

Elektroniczne czasopisma mogą być publikowane wyłącznie w elektronicz nymformacie lub równocześnie w elektronicznej i drukowanej wersji. Czasopisma tespełniająwymagania stawiane wszystkim wydawnictwom periodycznym: publi

kowane sąregularnie (w pewnych odstępach), podlegają wydawniczejkontrolii po siadają własne tytuły.

Najważniejsze korzyści, wynikającez samej istoty czasopism elektronicznych, tom. in.:

• dostęp do publikacji odbywającysię z poziomu komputerów osobistych

• ułatwienia wyszukiwawcze (prosta nawigacja)wraz z powiązaniami hiper tekstowymi do innychzewnętrznychźródeł informacji, które przekształcają czaso

pismow rozległybank danych

• możliwość zastosowania grafiki, dźwięku, animacji i klatek wideo, które wzmagają potencjał dydaktyczny i naukowy zwłaszczaw rozwoju telemedycyny.

Mówiąc o niezaprzeczalnych korzyściach publikowania czasopismw formie elektronicznej, należy z dużą uwagą prześledzić trudności natury organizacyjnej iprawnej, które nic pozwalająw pełnym wymiarze wykorzystać potencjału tego nowego medium.

Celem tego artykułujest próba przedstawienia, z perspektywy Biblioteki Me

dycznej CollegiumMedicumUniwersytetu Jagiellońskiego, zabiegów organizacyj

nych i pułapek prawnych, które towarzyszągromadzeniu,opracowaniui udostępnia

niu czasopism elektronicznych.Wewłaściwym uchwyceniu najważniejszych proble

mów pomogła lektura konkretnych umów z wydawcami,które zostałyzawarte w tym iubiegłym roku, oraz dokumentów Europejskiej Platformy Praw Użytkowników (ECUP) i Europejskiego Biura Bibliotek i Stowarzyszeń Informacji (EBLIDA),udo- stępnianych.pod adresem http://www.cblida.org

Ogólnie rzecz ujmując, licencje pozwalające na legalne włączanie czasopism elektronicznych do tradycyjnej kolekcjizbiorów bibliotecznychbędą powodowały zmiany i zakłócenia w dotychczasowym funkcjonowaniu instytucji powołanej do świadczenia dostępu do naukowej informacji. Dlatego właśnie umowy licencyjne przedkładane bibliotekom do podpisu powinnybyć przedmiotem szczegółowej lek tury, nietylkozewzględu na koniecznośćdokonania jednolitego polskiego tłuma czenia, ale nawłaściwezrozumieniei akceptacjęwszystkichklauzuli kontraktu.

(3)

Dostęp do medycznych czasopism elektronicznych 195

ASPEKTY PRAWNE WYKORZYSTANIA CZASOPISM ELEKTRONICZNYCH

W środowisku papieru i druku, bibliotekarze kupujączasopisma, co do któ

rych czytelnicy mają dostęp potencjalnie nieograniczony (czasopismo należy do biblioteki na zawsze). W środowisku elektronicznym biblioteka uważana jest za kupca (koncesjonera)kopii elektronicznej czasopisma na okres i użytkowanie ści śleokreślone. Prawo do tegodostępuokreśla licencja,która jestoficjalną autoryza

cją, umożliwiającą legalne korzystanie z pakietówczasopismnawarunkach zawar

tych w umowie.

Większość umów licencyjnych uznaje użytkowników autoryzowanych jedy nie za członków instytucji (w tym członków personelu zatrudnionego lub związa

nego z instytucją w innysposób oraz studentów), którzy posiadają hasło, kod dostę pu lub inny środek autoryzacji. W świetle tych zapisów prawnych pozostali użyt

kownicybiblioteki (zarejestrowaniużytkownicyodwiedzający stronę WWW, użyt kownicyzarejestrowani posiadający dostęp do usługna odległość, użytkownicynie zarejestrowani odwiedzającystrony www w pomieszczeniach biblioteki) tracą pra- Wo korzystania z zasobów stanowiących przedmiot licencji.

Odwiedzający bibliotekęużytkownicy afiliowani w innych instytucjach aka demickich sąna wyraźnie niedogodnej pozycji, ponieważ kiedy chcą otrzymać te samenarzędzia, jakw ich własnej uczelni, trafiają nabariery. Ci właśnieużytkow nicy nie rozumieją, że dostęp poprzez stronę danej biblioteki do takiego konsor cjum jak np.IDEALczy SPRINGER-LINKmoże jedynie odbywaćsięz kompute

rów autoryzowanych w danej instytucji.

W świecie druku powszechną i akceptowanąpraktyką jest powielanie kopii artykułów i udostępnianie ichużytkownikom biblioteki. Szeroko praktykowana jest również wymiana takich kopii z innymi bibliotekami w ramach współpracy mię dzybibliotecznej.Jednymz niefortunnych rezultatów rozwoju elektronicznych cza sopism jestto, że większośćlicencji nie udziela poparcia praktykomwypożyczania międzybibliotecznego.

Prawodawstwo w zakresieudostępniania publikacji elektronicznychróżnejest w Unii Europejskiej i Stanach Zjednoczonych. W podstawowym dokumencie pt.

The Digital Millenium Copyright Ad [http://www.lib.umich.edu/libhome/copyright/dmca.html] prawodawstwo amerykańskiezezwoliłobibliotekomtypu non-pro

fitorazarchiwom na tworzenie i przechowywanietrzech elektronicznychkopii ma teriałów drukowanych. Uregulowanie to stanowi także podstawę dalszych regulacji dotyczących czasopismelektronicznych i dystrybucji artykułóww formie elektro

nicznej. Z kolei wstępne dyrektywy Unii Europejskiej w tym zakresie mówią, iż

»biblioteki nie komercyjne, uniwersytety, centra dokumentacji oraz archiwa

nie tnogą:

• wyświetlać chronionychprawem autorskim elektronicznychmateriałówna miejscu (on-site)

(4)

• zezwalaćużytkownikom, na miejscu, naprzeglądanie oraz odsłuchiwanie chronionych prawemautorskim elektronicznych materiałów dla celówprywatnych i edukacyjnych

• zezwalać użytkownikom, na miejscu, natworzenie cyfrowych kopii chro nionych prawem autorskim elektronicznych materiałówdla celów prywatnych i edu kacyjnych

• udostępniać materiałów elektronicznych zdalnym użytkownikom dla ce

lów prywatnych i edukacyjnych

• tworzyć cyfrowych kopii dla celówprzechowywania i archiwizacji

• przesyłać chronionych prawem autorskim elektronicznychmateriałów po

przez FTP lub pocztę elektronicznądo innych bibliotek

• przesyłać chronionych prawem autorskim elektronicznych materiałów po

przez FTP lub pocztę elektroniczną do studentów lub pracowników w instytucji”.

Oznacza tow praktycenielegalność transmisji wewnątrzinstytucji, jak i wy mianymiędzybibliotecznej, jeśli dotyczy ona artykułów w formieelektronicznej.

Konsekwencje restrykcyjnych postanowień wydawców wobec wypożyczeń międzybibliotecznychelektronicznych materiałów sąszczególnie trudne do zrozu

mienia dla dużych akademickich bibliotek medycznych.Jeśli chodzi o tę właśnie działalność, biblioteki akademii medycznych mają bardzo duże znaczenie w regio nie,gdyż realizują potrzebyinformacyjnelekarzy,farmaceutówi pielęgniarek z od

ległych szpitali i innych ośrodków lecznictwa. W Polsce, gdzie sieć bibliotekme dycznych poza dużymi akademickimi miastami, nie rozwinęła się w stopniu wy starczającymjak w innych krajach, problem ten musibyć szczególnie ostro posta wiony.

Mimo tego, że oferty konsorcjalnc posiadają propozycje cenowe dla małych instytucji i szpitali - w sytuacjiogólnej mizerii finansowej służby zdrowia i proce su restrukturyzacji - realizowanie zakupów literatury wformie tradycyjnej, a co dopiero dostępu do czasopism elektronicznych, jest po prostu niemożliwe.

Brak również dostępu do technologii informacyjnej związany np. z ogranicze niami infrastruktury sieciowej, dotykającywiele poziomówpracy uczelni medycz

nej: dydaktyki, badań, administracji i kliniki, wydaje się udaremniać cel elektro nicznej dostępności; zaś zapisy licencyjne jeszcze bardziej to komplikują. Wiele jednostek organizacyjnych (wydziałów,instytutów,katedr,zakładówi innych służb) boryka się z technicznymi problemami dostępu do Internetu. W niektórychznich dostanie się na strony internetowe jest pierwszą napotkaną przeszkodą.

Jedynym wyjściem ztejsytuacji jest negocjowanie nie gwarantowanychstan

dardową licencją prawdo takiej wymianyw ramachumów podpisywanychprzez biblioteki z wydawcami czy też dostarczycielami czasopism elektronicznych. Dużą siłę nacisku w tym zakresie mogą stanowić coraz częściej powstające konsorcja użytkownikówczasopism elektronicznych.

Inną trudnością wynikającą po części z technicznychmetod udostępniania cza sopism jest kwestia dostępu do numerów archiwalnych. Subskrypcja na czasopi sma elektroniczne oznacza najczęściej prawo dostępupoprzez Internet do serwera wydawcy (dostawcy),z któregopobierane są przez użytkowników pożądane arty

(5)

kuły. Jednakże wraz z ustaniem subskrypcji użytkownicy tracą to prawo inajczę ściej takżeprawo dostępu do wcześniej subskrybowanych roczników.Konsekwen

cją zapisówprawnychw licencjach jestrównież to,że biblioteka musi bardzo uwa

żać, aby - planując prenumeratę - nie skreślić czasopism w formie drukowanej, wchodzących w skład jakiegoś pakietu dostępu. Często licencje wymagają tego, aby biblioteka kontynuowała płacenie za subskrypcję drukowaną, gdyż toją jedy

nie upoważnia do otrzymywania publikacjielektronicznych.

Wszystkie regulacje prawne zawarte w umowach licencyjnych konsekwent nie różnicują politykę gromadzenia zasobów w formie tradycyjnej i elektronicznej w poszczególnych typach bibliotek. Pomimo licznych ograniczeń budżetowych i sta

łego wzrostu kosztów czasopism w odniesieniu do innych materiałówbibliotecz

nych, zwłaszcza książek, specjalistycznebiblioteki akademickie, w ostatnichdwóch latach,zdecydowanie przesunęły zakupyliteratury wpostaci elektronicznej naco

raz bardziej uprzywilejowaną pozycję. Kontrastować to może zpolityką książnic narodowych i bibliotek publicznych, dla których kolekcje książek w formie trady cyjnej będą miałyjeszcze długo o wiele większe znaczenie.

Biblioteki stoją dzisiaj wobec kilkudo kilkunastu ofertna dostęp do różnorod nych pakietów, zawierających kilkasetczasopism elektronicznychw pełnym tek ście. Prawie wszyscy z największych biomedycznych wydawców ogłosili dostęp dowiększości swoich czasopismelektronicznych: AcademicPress,Elsevier, Sprin

ger-Verlag, Wiley, Kluwer. Podobnieteż firmy pośredniczące w dostarczaniu pre

numeratyczasopism drukowanych, jak SWETS czy EBSCO zabrałysięza organi

zowanie projektów wirtualnych bibliotek w postaci konsorcjów. Natomiast nauko

westowarzyszeniatypu non-profit i inni maliwydawcyw StanachZjednoczonych zaanonsowaliprzystąpienie do publikowania swoich czasopism wformie elektro nicznej na stronic HighWircPress, internetowegowydawcy Uniwersytetu w Stan ford -http://gort.ucsd.edu/newjour, gdzie blisko 8500 tytułów zostałoudostępnio nychbezpłatnie po roku od ukazaniasięich wersjidrukowanej.

CZASOPISMA ELEKTRONICZNE W COLLEGIUM MEDICUM UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO

Wchwili obecnej Biblioteka Medyczna UJ [dalej BMCMUJ], posiadadostęp do 619 tytułów czasopism w formie elektronicznej przy subskrypcji 382 tytułów zagranicznych wformiepapierowej.Strona z wykazem usług udostępniającychcza sopisma elektronicznew Bibliotece, w marcu 2001 r., została wywołana przez 1591 ożytkowników, z tego 458bylitoużytkownicyspoza CollegiumMedicum UJ.

DoświadczeniaBM CM UJ zczasopismami elektronicznymi rozpoczęły się w 1999 r., wraz z wyborem firmy EBSCO jako dostawcy czasopism drukowanych.

Obecnie, posiadamy autoryzowany dostęp do czasopism elektronicznych w ramach następujących usług: „EBSCOOnline”, „EBSCOMcd”, „Springer Link”, „OVID”

* „IDEAL”.

(6)

EBSCO w ramach swego systemuinternetowego

EBSCO Online

umożliwia darmowy dostęp do ok. 120 czasopism elektronicznych dla instytucji posiadają cych subskrypcję papierową. Podobną usługę w ramach prenumeraty papierowej oferujeswoim klientom inny poważnydostawca -

SWETS-BLACKWELL.

Wy nika to z faktu, iż sami wydawcy umożliwili darmowydostępdla swych prenume ratorów. Niestety, należy mieć świadomość tego, iż dla subskrybentów dostęp do wielu ze wspomnianych wyżej 120 czasopismjest praktycznie nieużyteczny. Do stęp bowiem do tych czasopism możliwyjestjedynie z jednego, autoryzowanego komputera. Oznacza to, iżdostępność takich czasopism dla ponad 2000 pracowni kówCM UJi studentów jest bardzo mocno ograniczona.

Staje sięzatem oczywiste, iż możliwość korzystania z czasopism elektronicz

nych w całejsiecidanej instytucji musi wiązać się z dodatkowymikosztami (o czym byłajuż mowa powyżej).

Drugim, chronologicznie, źródłem czasopism elektronicznych,jakie zaofero wała nasza biblioteka użytkownikom w całym Uniwersytecie Jagiellońskim,jest

OVID.

Usługa firmy OVID ulokowana w Interdyscyplinarnym Centrum Modelo wania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM) oferujedostęp do 48 czasopism medycznych zgromadzonych wtrzechkolekcjach Biomedical CoreCol lection. Istotną zaletą OVIDjestto, że integrujeon czasopisma elektroniczne z naj ważniejszą medyczną bazą bibliograficzną -MEDLINE.

Innąusługą integrującąbazę MEDLINE z czasopismami elektronicznymi jest

EBSCOMED.

Biblioteka posiada testowydostęp do tej usługi oferującej 78 cza sopism z zakresu medycyny i nauk pokrewnych. W najbliższym czasie dostęp do EBSCOMED zostanie zastąpiony pełnym dostępem konsorcjalnym do projektu EIFL Direct (Electronic Information for Libraries) obejmującego łącznic 500 cza sopism naukowych).

Kolekcję177 czasopism wydawnictwa SPRINGERBibliotekaudostępnia pra

cownikom CM UJ poprzezusługę SPRINGER LINK, zaś 236 czasopism elektro

nicznychwydawnictwACADEMIC PRESS i HARCOURT HEALTH SCIENCES udostępnianychjest przez BMwusłudze

IDEAL

(InternationalDigital Electronic Access Library).

Ilościowy stosunek autoryzowanych czasopism elektronicznych do czasopism równocześnie prenumerowanych w formie tradycyjnej pokazuje tabela:

Nazwa konsorcjum Czasopisma elektroniczne Czasopisma drukowane

OVID 48 37

EBSCOMED 94 13 (6 pokrywa się z OV1D) ;

SPRINGERLINK 177 16

IDEAL 236 8

Razem: 555 67 i

(7)

UDOSTĘPNIANIE CZASOPISM ELEKTRONICZNYCH W BIBLIOTECE MEDYCZNEJ CMUJ

Wraz ze wzrostem liczby dostawców oferujących dostępdoczasopism online, coraz częściej pojawiają wśród użytkowników trudnościwwyborze właściwej usługi.

Świadomość tego problemu zaistniałatakże uproducentów i dystrybutorówczaso

pism. Zaczęły pojawiać sięsystemy pozwalające integrować dostęp do czasopism oferowanychwróżnych usługach. Niestety, wykorzystanie takich systemów wiąże się w dodatkowymi kosztami dla bibliotek. Przykładem może być tutaj system SILVERLINKER firmy SILVER PLATTER, producenta bazy danych MEDLINE w systemie ERL, dla którego koszt rocznego użytkowania wynosi 1600 USD (w pro mocji).Mającnawzględzie dość duże koszty takiego systemu, BM CM UJ opraco wała własny katalog dostępnych dla Biblioteki czasopism, który w szybki sposób pozwala określić, w jakiej (jakich)usłudze poszukiwaneczasopismo jestudostęp niane. Katalogzintegrowany jest zopracowanym w BM systemem„jednolitej au

toryzacji”, który umożliwia dostęp do prawie wszystkich autoryzowanych usług za pomocą takiego samego hasła. Dziękitemuużytkownik zwolniony jest zobowiąz

ku pamiętaniaróżnych haseł przydzielonych przez dostawców poszczególnych usług.

W BM CM UJ opracowywanyjest również system ułatwiający użytkowniko

wi dotarciedowszechstronnej informacji o czasopiśmie [Stalmach 1999]. Autor ski system metawyszukiwania pozwala użytkownikowi, poprzezpodanie jedynie tytułu czasopisma, na szybkieuzyskanie całościowej informacji poprzez automa tyczną konsolidacjędanych zawartych w wielu rozproszonych w Internecie bazach danych. Użytkownikuzyskuje informację natemat:

• wydawcy i jego strony WWW

• dostępności wersjidrukowanej w BM CM UJ lub innych bibliotekach pol

skich (wykazrocznikówi zeszytów)

• dostępności wersji elektronicznej (jakie usługi oferują dostęp do wersji elektronicznej i czy są to usługi subskrybowane przez BM)

• strony domowej czasopisma

• dostępności spisu treści czasopisma.

W chwili obecnej system metawyszukiwaniawykorzystuje dane pochodzące z następujących źródeł:

• Baza czasopism BM CMUJ

• Centralny Katalog Czasopism Polskich Biblioteki Narodowej

• Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych Biblioteki Narodowej

• JAKE - baza informacji o czasopismachUniwersytetu Yale

• HIGH WIRE - internetowastrona elektronicznychczasopism naukowych stowarzyszeń medycznych i małych wydawców naUniwersytecieStanford

• Strony WWWASSOCIAZIONEITALIANA BIBLIOTECHE

• bazaopisów czasopism i spisów treści udostępniana przezNETHERLANDS 1NISTITUTE forSCIENTIFIC INFORMATION.

(8)

ASPEKTY ZARZĄDZANIA CZASOPISMAMI ELEKTRONICZNYMI

Ciekawy materiał do analizytych problemów dostarczył referatSharon Grant z McGill UniversityHealth Sciences Libraryw Montrealu, wygłoszony na ósmym Kongresie Bibliotekarstwa Medycznego (Londyn, 2-5 lipca 2000) [Grant 2001].

Niektóre zagadnieniawnim poruszone inspirowały do przedstawienia ich w świe tlewarunków funkcjonowania naszej Biblioteki.

Jak pokazuje przedstawiony powyżej opis usług oferowanychprzez Bibliote

kę Medyczną CM UJ, clektronizacja źródeł informacji przyczynia się do istotnej zmiany wzorców postępowania.

W zakorzenionej od wieków tradycji wszystkie biblioteki były oceniane we

długrozmiaru fizycznej kolekcji zasobów.Dzisiaj- biblioteka musi tak zaprezento

wać swoją kolekcjęnastronie internetowej, aby wskazano wszystkie usługi infor

macyjne, które wykonuje lubzamierzawykonywać dla swoichużytkowników.In

ternetowaprezentacja zasobów biblioteki kształtuje nowe preferencje użytkowni

ków i łamie dotychczasowe przyzwyczajenia w korzystaniu zmateriałów biblio tecznych.

Wzrastająca liczbaelektronicznychczasopism w pełnymtekście osiągalnych przez natychmiastowy dostęp komputerowy rekompensuje straty, które wywołane są zastąpieniemdruku z reguły mniej czytelną formą cyfrową, a w przypadku na

szej biblioteki znacznym oddaleniem od szpitala uniwersyteckiego i miejsc upra

wiania dydaktyki oraz badań naukowych.

Pracując na odległość,końcowy użytkownikmusimiećwygodny i łatwydo

stęp doszerokich blokówźródeł informacyjnych, które zawierają czasopismaelek troniczne. Aby ten cel osiągnąć, biblioteka musi uruchomićwewnątrzswojej struk

turyodpowiednie mechanizmy, które pozwalająnajbardziej kreatywnym pracowni

ków, niezależnie od tego wjakim oddziale się znajdują, budować nowe narzędzia informacyjne oparte o ich wiedzę i umiejętności.

Równocześnie, w coraz większymniż dotychczas wymiarze, umiejętnaselek cjainformacji welektronicznymśrodowiskudokonywać sięmusi zarównona po ziomiegromadzenia, opracowania, jak i udostępniania.

Zespół pracowników naszejBiblioteki chce odgrywaćważną rolęw towarzy

szeniu użytkownikom w ich informacyjnych poszukiwaniachpoprzez indywidual ne konsultacje, udzielanie porad na temat systemów iproduktów, dostarczanie in strukcjii przewodników oraz stosowanie corazbardziej kompleksowychzabiegów wyszukiwawczych.

Podstawowym pytaniem ze strony użytkowników końcowych jestto,czymoże skorzystać z konkretnego czasopisma w trybie online. Udzielenie odpowiedzi nato pytanie pozostaje w gestii serwisu informacyjnego, jak itechnicznego. Zręczność personelu biblioteki, który bezpośrednio stykasię zużytkownikiem zainteresowa

nym dostępem do czasopism elektronicznych, musiała wrosnąć na poziomie całej swojej złożoności. W wielubibliotekach to oddziały informacji naukowej i katalo gowaniapowinnyodpowiadaćzaułatwianiedostępu do czasopismelektronicznych dla użytkownikówkońcowych. Podstawowym narzędziem służącym temucelowi

(9)

jest katalog, który umożliwia wynajdować, czy dana pozycja jest osiągalna, bez względu na tojaki jest jej format. W sytuacji gdy wnaszej Bibliotece nie został jeszcze wprowadzony modułzintegrowanego katalogu komputerowego czasopism, poważnym problemem staje się próba skonsolidowania informacji o czasopismach w obojętnie jakimformacie. Rozwiązanie, które zostałoprzyjęte przezoddział in formacji naukowej,jest stworzeniem na stronic internetowej naszej Biblioteki ta kiego przewodnikadla użytkowników końcowych, który obejmowałby listę czaso

pism elektronicznych z nauk medycznych,do których uczelnia posiada autoryzo

wany dostęp i do których dostęp jest,przez jakiś dłuższyczas,bezpłatny. Taka lista stanowi nową i oddzielną usługę dla użytkowników, która służy organizowaniu i do

starczaniudostępu do różnorodnych zasobów. Dzięki jej istnieniu Bibliotekamoże promować swoje usługi oddalonym od niej użytkownikom: zwłaszcza pracowni kom naukowym i lekarzom wykorzystującym informację w swojej pracy badaw czej i opiece nad pacjentem.

Niezależnie od uwarunkowań naszej Bibliotekikatalog onlinepozostanieklu czowym źródłem do pełnej integracji bibliotecznej kolekcji czasopism tradycyj nych z czasopismami elektronicznymi. Problemy, któremogą rodzić się na etapie pełnego opracowywaniaczasopism,są w naszej Bibliotece jeszcze nieznane z prak tyki.Alewsytuacji gdy Biblioteka podejmie w najbliższych miesiącach pracę nad zbudowaniem katalogu czasopism, będzie zmuszona rozwiązaćten problemdla wielu zagranicznych tytułów czasopism medycznych, które znajdować się będą w podwój nych formach: drukowanej i elektronicznej.

Utrzymywanie listyczasopismelektronicznych na stronic internetowej,a na

stępnie katalogowanieczasopismelektronicznych będzie więcdublowaniem wysił

ku. Rekord katalogowy będzie utrzymywaćswoją wyjątkową pozycjęjako oficjal ny rekordzasobu, stając sięczęścią inwentarza wszystkich materiałówbibliotecz nych. Lista czasopism utrzymywana na stronic internetowej jest raczej powiąza niem hipertekstowym do usług dostępu doposzczególnychpakietów czasopism elek tronicznych, zarówno tych objętych licencją,jak i tych,do którychdostęp jestbez płatny.

Wejście elektronicznych czasopism bardzo mocno wpłynęło na zakres pracy we wszystkich bibliotecznych oddziałach.Bibliotekarze odczuwają, że gromadze

nie, opracowanie i udostępnianie czasopism elektronicznychjest o wiele bardziej skomplikowaneniż w przypadku ich drukowanych form. Dodatkowykoszt pracy, formuła licencji oraz aktywizacja czasopism wraz z procesem rejestracyjnym(au

toryzacja) są czynnikami, które grają kluczową rolę w pracy z użytkownikami.

Wymaga to zrozumienia wszystkich procedur i bardzo dobrej komunikacji między wszystkim bibliotecznymioddziałami.

KONKLUZJE

Świadomipotencjału elektronicznych czasopism pracownicy bibliotek przy gotowani są do wprowadzania nowych narzędzi, tak samo jak integrowali mikro- formy, bazy danych online, serwisy dostarczania dokumentów i inne technologie.

(10)

Biblioteka rozpoczynając przemiany, musije kontynuować, przystosowująci roz

wijając swoje usługido wymagańwspółczesnych użytkowników, nawet w sytuacji gdy oni sami jeszczetego nic zgłaszają zbyt gwałtownie.

Zanimbiblioteki kompletnie zrezygnują z drukowanych subskrypcji na rzecz czasopism elektronicznych, musi zostać rozwiązany problem jednakowego dostępu doinformacyjnej technologii wśród całej społeczności, dlaktórej biblioteka świad

czy swoje usługi.

WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA

EBLIDA [http://www.cblida.org/ecup]

Grant, S. (2000). The full-text electronic journal in pcrpective: end-users, public services, technical services. 8'h ICML Conference Proceedings, London 2nd -5lh July http://www.icml.org/monday/

electronic/grant.htm (2.05.2001)

Stalmach, L. (1999). Koncepcja systemu meta-wyszukiwania informacji w medycznych bazach inter

netowych. Biul. GBL 45, 361: 185 191