Rezultaty badań przyrodniczo-archeologicznych przeprowadzonych na wczesnośredniowiecznym moście

Marek Polcyn, Ilona Polcyn, Marek

Krąpiec, Krystyna Milecka,

Elżbieta Indycka

Rezultaty badań

przyrodniczo-archeologicznych

przeprowadzonych na

wczesnośredniowiecznym

moście/grobli w Gieczu gm.

Dominowo, stan. 2

Studia Lednickie 3, 203-247

1994

S T U D IA L E D N IC K IE 1П Poznari — L e d n ic a 1994 R E Z U L T A T Y B A D A Ń P R Z Y R O D N IC Z O -A R C H E O L O G IC Z N Y C H P R Z E P R O W A D Z O N Y C H N A W C Z E S N O Ś R E D N IO W IE C Z N Y M M O Ś C IE /G R O B L I W G IE C Z U , G M . D O M IN O W O , ST A N . 2 S P I S T R E Ś C I W S T Ę P M arek P o lcy n M u z e u m P ie r w s z y c h P ia s tó w na L ed n icy S T R A T Y G R A F I A M O S T U /G R O B L I W O P A R C I U O M O R F O L O G I Ę W A R S T W , U K Ł A D K O N ­ S T R U K C J I I W Y N I K I A N A L I Z Y W I O Ś L A R E K (C la d o c e r a ) I lo n a P o lc y n , In stytu t N a u k G e o lo g ic z n y c h P o lsk ie j A k a d e m ii N a u k M arek P o lcy n M u z e u m P ie r w s z y c h P ia s tó w na L ed n icy A N A L I Z A A N A T O M I C Z N A I D E N D R O C H R O N O L O G I C Z N E D A T O W A N I E D R E W N A M arek K rąp iec A k a d e m ia G ó rn iczo -H u tn icz a B A D A N I A P A L I N O L O G I C Z N E O S A D Ó W B I O G E N I C Z N Y C H R D Z E N I A G -4 /9 0 K ry styn a M ile c k a

In stytu t B a d ań C zw a rto rzę d u , U n iw e r s y te t im . A d a m a M ic k ie w ic z a R U C H O M Y M A T E R I A Ł Z A B Y T K O W Y Z W Y K O P U 4 E lż b ie ta In d y c k a M u z e u m P ie r w s z y c h P ia s tó w n a L ed n icy P O D S U M O W A N I E M a rek P o lcy n W S T Ę P

G rodzisko w G ieczu (gm. D om inow o, woj. poznańskie, stan. 4 ) leży na kraw ędzi doliny rzeki M oskaw y, k tó ra niegdyś tw orzyła tu rozlew isko w postaci długiego, w ą­ skiego jezio ra. Stanow isko 2 obejm uje fragm ent doliny, przez który w e w czesnym średniow ieczu, p rzeb ieg ała droga łącząc a gród z osadą targ o w ą (ryc. 1). D ziś w tym m iejscu, na odcinku 70 m etrów , biegną dw a rzędy nieco w ystających p o nad p o w ie­ rzchnię drew nianych pali (ryc. 2) (Polcyn, W ierzbicki 1991).

R E Z U L T A T Y B A D A Ń P R Z Y R O D N IC Z O -A R C H E O L O G IC Z N Y C H W G IE C Z U S T . 2

205

R y c . 2 . G i e c z , g m . D o m i n o w o , s ta n . 2 , p la n s y t u a c y j n o - w y s o k o ś c i o w y m o s t u / g r o b l i

Po raz pierw szy zw rócono uw agę na obiekt w 1951 roku podczas realizacji pro ­ gram u Badań nad P oczątkam i P aństw a Polskiego. W ykopaliska pod kierunkiem B. Ko- strzew skiego odsłoniły fragm enty konstrukcji drew nianej, które zinterpretow ano w ó w ­ czas ja k o groblę (M alinow ski 1951). Ponow nie rzędam i drew nianych pali zaintereso­ w ano się w 1990 roku przy okazji poszukiw ań stanow isk z osadam i kulturow ym i o ch arakterze lim nicznym . Z ałożony pom iędzy w ałem g rodziska a rzeką M oskaw ą w ykop archelogiczny odsłonił fragm ent konstrukcji, który w stępnie nazw ano m o ­ stem /groblą (K ubiak i in. 1991).

P rezentow any artykuł je s t zbiorem opracow ań, pośw ięconych stratygrafii i o kre­ śleniu funkcji obiektu zlokalizow anego na stanow isku 2 w G ieczu, je g o dendrochrono- logicznem u datow aniu oraz badaniom palinologicznym . O statni, najobszerniejszy ro z­ dział om aw ia m ateriał zabytkow y, który pozyskano podczas w ykopalisk, ja k rów nież opartą na nim chronologię m ostu/grobli. W yniki analizy kopalnych w ioślarek oraz część palinologiczna są fragm entam i szerszych prac zm ierzających do odtw orzenia elem entów paleośrodow iska okolic G iecza, pozostałe natom iast m ają ch arakter za ­ m kniętych całości.

M arek Polcyn

S T R A T Y G R A F I A M O S T U /G R O B L I W G I E C Z U W O P A R C I U O L I T O L O G I Ę W A R S T W , U K Ł A D K O N S T R U K C J I I W Y N I K I A N A L I Z Y W I O Ś L A R E K ( C L A D O C E R A )

Stratygrafia obiektu oparta została o układ w arstw w w ykopie 4 na stanow isku 2 w G ieczu. W szystkie uw agi i obserw acje przedstaw ione poniżej zilustrow ane zostały ry cin ą profilu w schodniego (ryc. 3) oraz krzyw ym i frekw encji absolutnej w ioślarek (ryc. 4). W tekście, do „obiektu” zaliczam y w szystkie w arstw y zalegające pom iędzy dw om a rzędam i p ali znajdujące się pow yżej w arstw y 9. D ane dotyczące w ioślarek ( C ladocera) uzyskano w w yniku analizy m ateriałów pochodzących z rdzeni pobranych ze ściany profilu w schodniego, z w nętrza obiektu (rdzenie G -4/90 i G -5/90).

Celem poniższej publikacji je s t ostateczne ustalenie genezy w arstw oraz określenie funkcji obiektu nazyw anego dotąd m ostem /groblą.

Opis warstw

W oparciu o m orfologię osadów oraz przebieg krzyw ych frekw encji absolutnej w ioślarek w ydzielona następujące grupy warstw :

G rupa I

O bejm uje w arstw y 9, 10, 11, 12. W term inologii archeologicznej są to w arstw y calcow e, nie zaw ierające m ateriału archeologicznego, oraz innych, w idocznych gołym okiem , śladów działalności człow ieka. W arstw y te w ystępują w ew nątrz i na zew nątrz rzędów pali. S ą to w apienno-drobnodetrytusow e gytie o krem ow ym (przew aga Lc) lub oliw kow ym (przew aga Ld) zabarw ieniu.

G rupa ta o d zw iercied la etap funkcjonow ania otw artego je z io ra z charakterystyczną dla je z io r eu tro ficzn y ch fauną w ioślarek. W iele gatunków znalazło w tedy doskonałe

R ye. 3. G ie c z g m . D o m in o w o , s ta n 2 , w y k o p 4 . U k ła d w a rs tw p ro f ilu w s c h o d n ie g o (E ). (1 . S u b s ta n tia h u m o s a , 2 . T u r f a h e r b a c e a , 3 . D e tr itu s h e rb o s u s . D e tritu s lin g o s u s , 4 . D e tr itu s g r a n o s u s , 5 , 6, 7 , 8. L im u s d e tr itu o s u s , 9 . L im u s c a ic a r e u s , 10. G r a n a m in o ra , 11. G r a n a m a jo ra , 12. A r g illa , 13. te s ta e

POŁNOCNY RZĄD PALI POŁUDNIOWY RZĄD PALI G-5/90 G-4/90 G łę b o k o ść Depth 0 5x1 o4 szczątków Cladocera na 1cm3

Total Cladocera per 1cm3

R y c . 4 . G ie c z , stan , 2 , w y k o p 4 . L o k a liz a c ja rd zen i p o b ra n ych z p rofilu w s c h o d n ie g o , o ra z z e s ta w ie n ie k r z y w y c h C la d o c e r a

w arunki życia, o czy m św iadczy liczb a szczątków d ochodząca do 270 0 0 0 /cm 3 uw i­ do czn io n a w e w zro ście krzyw ej na diagram ie absolutnej frekw encji (ryc. 4). R ó żn ica w zabarw ieniu w arstw zw iązana je s t ze zm ianą w arunków sied lisk o w y ch w jezio rze, o dzw ierciedlonych dobrze w w arstw ie 11, kiedy to p o jaw iają się gatu n k i głęb o k o w o d n e, p referujące m niej żyzne zbiorniki.

W stropie w arstw y 10 przy południow ym rzędzie pali n atrafiono na m iecz żelazny. Z aleg ał on ukośnie, pod kątem 60 - 70° w stosunku do pow ierzchni w spółczesnej. G rupa II

O bejm uje w arstw y 18, 19, 20, 21, 22, 23 w ew nątrz obiektu, 22, 25, 26 w je g o południow ej części i 8 w części północnej. D o tej grupy p raw d opodobnie należy w ar­ stw a 7 bieg n ąca przez c a łą długość profilu, bardzo p o dobna lito lo g iczn ie do w arstw y 20. S ą to w arstw y zbudow ane z iłu i drobnego detrytusu. W arstw y 21 i 23 tw orzy piasek. P ozostałe w arstw y to gytie w ęglan o w o d ro b n o d etry tu so w e z zaw a rto ścią gru ­ bego detrytusu, w ęgla drzew nego i o zróżnicow anym stopniu zap iaszczen ia. W arstw y g rupy II zaw ierały m ateriał archeologiczny.

208

1. P O L C Y N . M . PO L C Y N

K rzyw e w ioślarek d la tych w arstw (ryc. 4) charakteryzują się znacznym i w ahaniam i frekw encji, sięgającym zera w w arstw ach piasku. Skład gatunkow y nie ulega znaczącej zm ianie, ale bezw zględna liczba szczątków w ioślarek w 1 cm 3 znacznie spada. Sedy­ m entacja pozostałości w ioślarek została znacznie zakłócona, jed n ak że krzyw a frekw en­ cji nadal odzw ierciedla w arunki środow iska jeziornego.

G rupa III

O bejm uje w arstw y 13, 14, 15, 16, 17 w ew nątrz obiektu, 17a i najpraw dopodobniej 24 w je g o południow ej części oraz 5, 6 i praw dopodobnie 4 w części północnej. W arstw y 15, 16, 17 to m ieszanina w ielu składników . W ich skład w chodzi przede w szystkim m ateriał detrytyczny w postaci w iórów , fragm entów gałęzi różnej w ielkości, płatów kory, w egetatyw nych części roślin zielonych, m uszli, piasku oraz spajającego całość drobnego detrytusu. W nadległej w arstw ie 14 m ateriał organiczny zostaje niem al w całości zastąpiony piaskiem , natom iast w arstw ę 13 tw orzy nasyp żw irow y z do m ie­ szką drew na. N a zew nątrz w arstw y 5 i 6 to osady grubodetrytusow e a w arstw a 4, 17a i 24 to g y tie w ęglanow odrobnodetrytusow e z dom ieszką grubego m ateriału o rganicz­ nego i frakcji m ineralnej. W arstw y tej grupy są najbogatsze w m ateriał archeologiczny oraz zaw ierają konstrukcje drew niane.

G rupa III charakteryzuje się niem al zupełnym zanikiem szczątków w ioślarek. W arstw y te pow stały w środow isku lądow ym , a obecność nielicznych skorupek św iad­ czy o okresow ym zalew aniu.

G rupa IV

O bejm uje w arstw ę За w ew nątrz obiektu, 2, 3 w ew nątrz i w je g o północnej części, 1 rozciągającą się na całej długości profilu oraz 3b zaleg ając ą tylko w części p ołu­ dniow ej. W szystkie w arstw y z w yjątkiem I to gytie w ęglanow e różniące się zaw artością g rubego m ateriału detrytycznego. W arstw a 1 to silnie zm urszały torf.

W grupie tej k rzyw a w ioślarek podnosi się niezn aczn ie (rdzeń G -5/90), spada je d n a k liczba gatunków . D om inują gatunki typow e dla bardzo płytkich zbiorników . W części stropow ej w arstw y 1 następuje kolejny spadek krzyw ej w skazujący na ostateczne wy- płycenie i zanik zbiornika.

D y sk u sja

Pierw sza grupa w arstw obejm uje osady jezio rn e, hom ogeniczne gytie w apienno- drobnodetrytusow e, o niezaburzonej strukturze, których pow stanie bespośrednio p o ­ przedziło pow stanie gieckiego obiektu.

W arstw y w chodzące w skład drugiej grupy rów nież pow stały pod w odą, jed n ak że m ają one w yraźne piętno kulturow e, o czym św iadczą znalezione w niej artefakty archeologiczne.

T rzecią grupę tw orzą osady antropogenicznie zniekształcone, o w ieloskładnikow ej strukturze, których pow stanie w iąże się ze św iadom ą działalnością człow ieka. Tu, w stropie w arstw y 17 zan o to w an o spąg konstrukcji, za który uznano odrobioną w czw orobok belkę z w yciętym czw orokątnym otw orem czopow ym (Ryc. 5). L eżąca w poprzek obiektu b elk a (nr inw. B-63), zło żo n a była na szczycie je d n e g o z pali rzędu północnego, około 140 cm poniżej w spółczesnej pow ierzchni. W kilku m iejscach zgięta, łagodnie w znosiła się, obejm ując fragm entem otw oru czopow ego (?) szczyt pala z rzędu

R E Z U L T A T Y B A D A Ń P R Z Y R O D N IC Z O -A R C H E O L O G IC Z N Y C H W G IE C Z U S T . 2

209

R y c . 5. G ie c z , g m . D o m in o w o , s ta n . 2 , w y k o p 4 . F r a g m e n t k o n ­ s tr u k c ji m o stu . B e lk a ja r z m o w a (B -6 3 ) j e s t z a c z o p o w a n a na j e d ­ ny m z p a li rzę d u p ó łn o c n e g o R y c . 6. G ie c z , g m . D o m in o w o , s ta n . 2 , w y k o p 4 . F r a g m e n t k o n ­ s tr u k c ji m o s tu . B e lk a ja r z m o w a (B -6 3 ) n a s a d z o n a n a s z c z y t j e d ­ n e g o z pa li rz ę d u p o łu d n io w e g o

południow ego (ryc. 6). E lem ent ten uznano za fragm ent konstrukcji m ostu, p raw d o ­ podobnie je d n ą z b elek jarzm o w y ch , które były osadzone na słupach konstrukcji nośnej m ostu. Jej ułożenie w m om encie odkrycia p rzed staw iało obraz obiektu po w yjściu ze stanu używ alności, p raw dopodobnie w w yniku zniszczenia. M ostu nie odbudow ano, a w je g o m iejscu w ybudow ano k onstrukcję innego typu. W ygięcie m asyw nej belki nastąpiło pod w pływ em ciężaru konstrukcji, którą w niej później posadow iono.

Z a istnieniem m ostu poprzedzającego budow ę grobli przem aw iają także w arstw y drugiej grupy, a w tym przede w szystkim gytie z zaw artością kulturow ą, w ypełniające w nętrze obiektu poniżej konstrukcji. O sady te o charakterze podw odnej w arstw y k u l­ turow ej w skazują na ich akum ulację w o kresie użytkow ania m ostu.

Pierw sze k onstrukcje poziom e n ależące do grobli zaczynają pojaw iać się w stropie w arstw y 17. P oczątkow o, przekładkow a k o n stru k cja zaleg a na całej pow ierzchni p o ­ m iędzy dw om a rzędam i pali. N a w ysokości w arstw y 3 i За m iejsce konstrukcji zajm uje skupisko n ieregularnie rozrzuconych kam ieni nierzadko o dużej średnicy (ryc. 7). W części północnej n atom iast budow la p rzy b iera form ę skrzyń, zbud o w an y ch z b ez­ ładnie rzucanych w zdłuż i w poprzek desek i belek, noszących nierzadko ślady obróbki. Jed n ak że całość nie m a cech planow anego, ciesielskiego w ykonania (ryc. 8). Strop konstrukcji w części południow ej sięga w arstw y 2, k ilk ad ziesiąt centym etrów poniżej pow ierzchni w spółczesnej.

Bogate w detrytus roślinny w arstw y 15 i 17 pow stały p raw d opodobnie w procesie w ypełniania dolnego poziom u konstrukcji, który m iał zapew nić grobli stabilność i w y ­ nurzenie ponad pow ierzchnię w ody. D uża grząskość gruntu i zapadanie się k onstrukcji najpraw dopodobniej spraw iły, że postanow iono skoncentrow ać prace przy p o łu d n io ­ w ym rzędzie pali. T am też udało się zbudow ać nasyp, którego szczyt funkcjonow ał ja k o p o w ierzchnia użytkow a grobli.

C zw artą grupę tw orzą m iędzy innym i w arstw y, które odłożyły się na zatopionej konstrukcji w północnej części obiektu a ich se dym entacja p rzy p ad ła na okres u ży t­ k o w an ia grobli, je j upadku oraz przejścia w stan depozytu archeologicznego.

Profil w schodni w ykopu 4 na stanow isku 2 w G ieczu ujaw nił łu k o w ate „u g ięcie” n iższych w arstw . Z arejestrow ano je p rzed e w szystkim w obrębie rzędów pali. P ra ­ w dopodobnie przy czy n ą tego zjaw iska był nacisk ciężkiej konstrukcji grobli (drew niane „skrzynie” w raz z ich w ypełniskiem ) na w arstw y archeologiczne i starsze, niezabu- rzonej osady.

W n io sk i

Przedstaw iony pow yżej układ w arstw , krzyw e frekw encji absolutnej w ioślarek oraz niektóre elem enty konstrukcji w obiekcie archeologicznym zanotow anym w w ykopie 2 upow ażniają do w niosku, że w G ieczu, we w czesnym średniow ieczu, w m iejscu o kreślanym d ziś ja k o stanow isko 4 istniały dw a, następujące po sobie obiekty:

1. M ost drew niany, którego budow a i użytkow anie przyczyniały się do akum ulacji podw odnych w arstw kulturow ych ujętych w grupie 2.

2. G robla, zbudow ana w części z elem entów p ozostałych po zniszczeniu m ostu, k o n cen tru jąca się przy południow ym rzędzie pali.

212

M . K R Ą P1EC

A N A L I Z A A N A T O M I C Z N A

I D E N D R O C H R O N O L O G I C Z N E D A T O W A N I E D R E W N A

D rew no w ykorzystane do konstrukcji m ostu/grobli zachow ało się do naszych c z a ­ sów w bardzo dobrym stanie, dzięki w ilgotnem u środow isku w którym spoczyw ało. Praw ie połow a z w ystępujących elem entów drew nianych posiadała kom pletnie zacho­ w aną w arstw ę drew na bielastego i korę (najw ięcej w śród pali — około 65% ).

D o badań anatom icznych pobrano 162 próby w postaci krążków i w ycinków . P rze­ prow adzone oznaczenia pokazały, iż zdecydow anie p rzew ażają gatunki liściaste (88,9% ) reprezentow ane przez dąb, w iąz, olchę, topolę i brzozę. Z gatunków iglastych stw ierdzono jed y n ie sosnę (11,1% ). P rocentow y u dział poszczególnych gatunków został przedstaw iony w tabeli nr 1. W śród drzew liściastych zdecydow anie dom inuje dąb (108 prób), dość liczny je s t rów nież w iąz (29 prób). Pozostałe gatunki w ystępują sporadycznie: olcha (3 próby), b rzoza i topola (po 2 próby). N a uw agę zasługuje stosunkow o duży udział drew na w iązu (około 18%), który je s t rzadko natow any w w ię­ kszej ilości ze stanow isk archelogicznych w E uropie środkow ej (por. D zieduszycki

1977, Schw eingruber 1982, Z ielski 1990). T A B E L A I Z e s ta w ie n ie o z n a c z e ń a n a to m ic z n y c h d rew n a z m ostu /g ro b li G atu nk i E le m e n ty D ą b W ią z S o s n a O lch a T o p o la B rzo z a I lo ś ć o z n a c z e ń P ale 6 7 18 1 1 8 7 77% 2 1,2% 0,9% 0 ,9% ( =1 0 0%) B elk i 4 0 9 6 2 2 1 6 0 67% 15% 1 0% 3,2% 3 ,2% 1,6% ( =1 0 0%) D e s k i 1 2 1 2 15 6 ,6 7 % 13,33% 80% ( =1 0 0% _) R a z em 108 2 9 18 3 2 2 162 6 6 ,7 % 17,9% 1 1,1% 1,8% 1,25% 1,25% ( =1 0 0%)

Interesujące je s t zestaw ienie, przedstaw iające udział poszczególnych rodzajów drew na w różnych elem entach konstrukcyjnych, tj. palach, belkach i deskach (tabela nr 1). P ale w ykonano praw ie w yłącznie z drew na dębow ego i w iązow ego. W śród desek zdecydow anie dom inuje sosna. N ajw iększe zróżnicow anie stw ierdzono w śród belek, gdzie zidentyfikow ano kom pletną listę gatunków . Jednakże i tu najliczniej w y ­ stępuje dąb oraz w iąz i sosna. Taki rozkład gatunków w skazuje na celow y i poparty dośw iadczeniem w ybór. W ykonanie pali z gatunków o najw yższej w ytrzym ałości m e­ chanicznej o raz odporności na gnicie m oże w skazyw ać, iż pełniły one funkcje podpór m ostow ych. R ów nież znaczna przew aga w śród belek i desek — oprócz d rew na dębu i w iązu — d rew na sosny, które dzięki znacznej zaw artości żyw icy w ykazuje dużą odporność na gnicie, zdaje się potw ierdzać istnienie mostu.

W zdecydow anej liczbie przypadków na potrzeby budow y m ostu/grobli w yciąto drzew a m łode, których w iek nie przekroczył 50 lat. Ponad połow a prób zaw ierała

0

10

20

30

A0

50

60

70

80

90

100

110

120 lata

R y c . 9 . G ie c z , g m . D o m in o w o , stan . 2 , w y k o p 4 . Z e s ta w ie n ie k r z y w y c h d e n d r o c h r o n o lo g ic z n y c h prób d rew n a z m o stu /g ro b li w c h o d z ą c y c h w s k ła d c h r o n o lo g ii G C P S C

m niej niż 30 przyrostów . T ylko 23 próby liczyły 50 i w ięcej słojów , a w śród nich stw ierdzono jed y n ie pięć zaw ierających ponad 90 przyrostów . N ajstarsze ścięte drzew o liczyło 99 lat. W śród w ydobytych w czasie w ykopalisk pali i belek dom inow ały ele ­ m enty o średnicach od 10 do 20 cm (ok. 80% ). Z nacznie rzadziej w ystępow ały elem enty cień sze (do 10 cm ) oraz grubsze (m aksym alnie do 30 cm ). S tanow iły one o d pow iednio około 15% i 5% zbioru.

A nalizę den d ro ch ro n o lo g iczn ą objęto 67 prób drew na dębow ego, zaw ierającego ponad 25 przyrostów rocznych, pom im o tego, że zw ykle datow anie ciągów krótszych niż 50-letnich k ończy się niepow odzeniem . S zerokość przy ro stó w ro czn y ch m ierzono na aparacie pom iarow ym w łasnej konstrukcji w P racow ni D endrochronologicznej Z a ­ k ładu S tratygrafii i G eologii R egionalnej A G H w K rakow ie. Do korelacji pom ierzonych sekw encji w ykorzystano program y kom puterow e autorstw a d ra A . K raw czyka oparte na koncepcji B aillie i P ilchera (1973). P oniew aż podstaw y i m etodyka bad ań

dendro-214

M . K R Ą P1EC 970 980 990 1000 1010 1020 1030 1040 1050 1060 I I I I I I I I I I j 1065 AD GС 02 d

V///M

GCB 61 I

Y///A

К GC P 35S 1 IB GC P 1 9 S I

V/M

2 K GC P 21N I

3

G C P 2 8 N I

v

/

m

/

ma

2 к к G C P 4 0 N l G C P 9 S Г ■■■

VMM

GCP17N I

V//A

G C P 1 6 S I__ I

У/A/M

К G C P 2 6 S d

—VM/VAY

G C P 1 N G C P 3 3S G C P 17N G C P 7N G C P29N GCP 23S G C P 9 N I - \

У///Ш

c

Y/MA

с

VM/A

y II

V/MA

К H Z К f

VM//MA

_К [....

mm

GCP14N1

—ямл

GCP14S I

W /Ä

к GCP 11N I

V.

Ш

G C P 2 S I

VA

mY

G C P 3 4 S I 3 GCP16N I

YV////,

GCP4 KN I

V/A

I I I I I _ l I I I I I ! i 0 10 20 30 40 50 6 0 7 0 8 0 90 1 00 110 117 la ta

R y c . 10. G ie c z , g m . D o m in o w o , stan 2 , w y k o p 4 . D iagram k o rela c y jn y prób d rew n a z m o stu /g ro b li (K — kora, В — g ra n ica tw a r d z ie l/b ie l, u k o śn a sy gn atu ra — b ie l)

chronologicznych były ju ż w ielokrotnie, dokładnie opisane (np. M unaut 1978, D elorm e 1979, E ckstein i in. 1984, K rąpiec 1991), ograniczę się do przedstaw ienia uzyska­ nych w yników . W pierw szym etapie analizy dzięki przeprow adzonym korelacjom k om ­ puterow ym i w izualnym porów naniom w ykresów , zestaw iono najbardziej zb ieżn e k rzy­ we (ryc. 9). U tw orzyły one skalę d en d rochronologiczną G C P S C liczącą 112 lat. Porów nanie pozostałych sekw encji osobniczych z k rzyw ą średnią pozw oliły na w zg lęd ­ ne datow anie kolejnych prób (ryc. 10). Pozytyw ny w ynik d atow ania o siągnięto dla

ciągów zaw ierających w ięk szą ilość słojów (od 42 do 99). A naliza d endrochronologi- czn a w odniesieniu do prób o m ałej frekw encji słojów nie d ała jed n o zn acz n y ch w y­ ników .

O trzym aną krzyw ą średnią w celu bezw zg lęd n eg o d atow ania porów nano z w cze ś­ niej opracow anym i skalam i z W olina: 578-1010 A D (W ażny, E ckstein 1987), Pom orza G dańskiego: 996 - 1986 A D (W ażny 1990), a także z okolic K rakow a: 71 - 998 AD (K rąpiec 1991). Z anotow ano w ysoką zbieżność skali z G iecza z ch ro n o lo g ią g n ie­ źnieńską, przy niew ielkim okresie nak ład an ia obu skal, w ynoszącym 50 lat. W ysokie podobieństw o skal z obu stanow isk: G iecza i G niezna, które dzieli niew ielki dystans, oraz zgo d n o ść z krzyw ą z W olina pozw ala na bezw zględne d atow anie prób drew na z G iecza (ryc. 10). N ajstarszy stój z chronologii z G iecza od p o w iad a 949 A D , a n a j­ m łodszy 1065 AD. P opraw ność tego dato w an ia zo stała p o tw ierd zo n a ró w n ież dzięki przekazanej ostatnio przez M uzeum P ierw szych P iastów próbie d rew n a z w cze śn iej­ szych badań prow adzonych w G ieczu (K ostrzew ski 1968). P róba k orelacji skali gieckiej z chronologiam i z Pom orza G dańskiego i okolic K rakow a nie daty pozytyw nych w y ­ ników .

B ezw zględne w ydatow anie u m ożliw iło w yznaczenie daty śc ięcia p o szczególnych drzew . N ależy zaznaczyć, iż d atow anie z d okładnością do jed n eg o roku nie zaw sze je s t m ożliw e. W arunkiem w yznaczenia dokładnej daty ścięcia je s t o becność ostatniego słoja w ytw orzonego przez drzew o. Jeśli nie zach o w ał się ostatni przyrost, ale w ystępuje biel, m ożliw e je s t datow anie ścięcia z pew nym błędem . Z estaw ienie 28 prób z zacho­ w aną k orą idub kam bium pozw oliło na ustalenie, iż liczba słojów w w arstw ie drew na b ielastego w aha się od 7 do 16, przy w artości średniej w ynoszącej 10. W artości te pozw oliły na w yznaczenie dokładności datow ania prób z frag m en tary czn y m bielem oraz w yznaczenie najw cześniejszej m ożliw ej daty śc ięcia — p oprzez dodanie m in i­ m alnej liczby 7 słojów w przypadku całkow itego b raku bielu. W yniki d ato w an ia za ­ m ieszczono w tabeli nr 2. T A B E L A 2 Z e s ta w ie n ie d a to w a n y c h d e n d r o c h r o n o lo g ic z n ie e le m e n tó w k o n str u k cy jn y c h m o stu /g ro b li E le m e n ty k on str u k cy jn e N r próby D ata [API E le m e n ty k o n stru k cy jn e N r próby D ata [AD] P o łu d n io w y rząd p ali G C P 2 S 102 9 G C P 3 4 S po 1033 G C P 1 4 S 103 5 G C P 2 3 S 1 0 3 9 G C P 3 3 S 1 0 3 9 G C P 2 6 S 1045 G C P 1 6 S 1045 G C P 9 S 104 8 G C P 1 9 S 10 5 0 G C P 3 5 S p o 10 6 6 P a le ś ro d k o w e B elk i G C 0 2 G C B 61 1066!; 10 6 2 P ó łn o c n y rząd pali G C P 4 6 N 10 1 7 G C P 1 6 N p o 10 2 3 G C P 1 1 N 10 2 9 G C P 1 4 N 10 3 5 G C P 9 N 10 3 9 G C P 2 9 N 10 3 9 G C P 7 N 10 39 G C P 1 7 N 10 3 9 G C P 1 N 1045 G C P 2 8 N 1 0 5 0 G C P 2 1 N 10 5 0 G C P 1 2 N 1 0 5 0 Ü G C P 4 0 N p o 10 55

216

K. M IL E C K A

D rzew a użyte do budow y m ostu/grobli nie zostały ścięte jed n o cześn ie (por. ryc. 10, tab. 2). N ależy zaznaczyć, iż drew no w konstrukcjach m ostow ych najczęściej było w ykorzystyw ane tuż po ścięciu, lub co najw yżej po niedługim okresie m oczenia, za­ pew niającym uzyskanie pływ alności ujem nej oraz zabezpieczającym przed gniciem , poprzez w yługow anie substancji odżyw czych stanow iących pokarm dla grzybów (W il­ ke 1985). Fakt ten pozw ala z dużym praw dopodobieństw em w iązać datę ścięcia z datą w ykorzystania drew na z konstrukcji. D rew no najbardziej przydatne ze w zględu na trw ałość i ograniczony rozw ój grzybów uzyskuje się podczas ścinki zim ow ej. Te w łas­ ności drew na zapew ne byty znane ów czesnym budow niczym , gdyż analizow ane próby charakteryzow ały się kom pletnie w ykształconym ostatnim przyrostem , św iadczącym , iż zostały w ycięte w okresie zaham ow ania w egetacji, a w ięc podczas ścinki zim ow ej.

D w a n ajstarsze w ydatow ane pale w ykonano z drzew ściętych około 1020 AD (G C P46, G P16N ). Praw dopodobnie w yznaczają one datę pow stania konstrukcji. O biekt ten był napraw iany lub przebudow any 5 lub 6 razy co kilka lat, o czym św iadczą w prow adzone, jed n o w iek o w e elem en ty konstrukcyjne. D rzew o w ykorzystane na ten cel ścianano w latach 1029 (2 próby), 1035 (2 lub 3 próby), 1039 (6 prób), 1045 (3 próby), 1048 (1 lub 2 próby) i 1050 (3 próby). N ajm łodsze elem enty w ystępujące w konstrukcji pochodzą z drzew ściętych w okresie 1055? — 1070 AD. W yznaczenie dokładnej daty budow y obiektu, pew na id en ty fik acja w szystkich faz napraw lub zm ian konstrukcyjnych oraz określenie czasu użytkow ania m ostu/grobli, obecnie je s t niestety niem ożliw a z uw agi na m łody w iek ścinanych drzew oraz niew ielki, tylko 4 m etrow y fragm ent obiektu udostępniony w trakcie w ykopalisk.

M arek K rąpiec

B A D A N I A P A L I N O L O G I C Z N E O S A D Ó W B I O G E N I C Z N Y C H R D Z E N I A G - 4 / 9 0 P O B R A N E G O W O B R Ę B I E W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E G O

M O S T U /G R O B L I W G I E C Z U

B adania paleobotaniczne osadów lim nicznych w ypełniających zbiornik przylega­ ją c y do grodziska w G ieczu rozpoczęto w 1988 roku (M ilecka, T obolski 1990). Rok później pobrano rdzeń G -l/8 9 a w yniki badań palinologicznych zaw artych w nim osadów przedstaw iono w następnej p ublikacji (M ilecka 1991). P oniższy artykuł p re­ zentuje rezultaty analizy palinologicznej osadów biogenicznych z rdzenia G -4/90 po­ branego z profilu w schodniego w ykopu archeologicznego zlokalizow anego na w czes­ n ośredniow iecznym m oście/grobli. O d m iejsca odw iertu G -l/9 0 dzieli go odległość 150 m w kierunku północnym .

M e to d y k a

Próby o objętości 1 cm 3 pobrano co 10 cm . O sady torfow e gotow ano z dodalkiem 10% KO H na w rzącej łaźni w odnej, osady zaw ierające w ęglan w apnia poddano d zia­ łaniu stężonego kw asu solnego. Próby zapiaszczone kilkakrotnie zdekantow ano. Po przeprow adzonej acetolizie dodano dw ie tabletki L ycopodium i cały m ateriał zab ar­ wiono fuksyną zasadow ą. Z w yjątkiem prób stropow ych, w iększość spektrów liczono

pow yżej 1000 ziaren pyłku drzew . P odstaw ę w ykreślenia diagram u stanow iły zaw a r­ tości procentow e oparte na sum ie A P + N A P = 100%. K rzyw a Q uercetum m ixtum je s t łącznym w ykresem zaw artości głów nych składników m ieszanego lasu liściastego: dębu, w iązu, lipy i je sio n u . Do sum y A P + N A P nie w łączono Cyperaceae.

Lokalne poziomy pyłkowe

W d iagram ie pyłkow ym (ryc. 11) w y odrębniono trzy lokalne p oziom y pyłkow e o znaczone sym bolem rdzenia i k o lejn ą cy frą o raz nazw am i łacińskim i dom inujących typów sporom orf. N u m eracja 1 paz sk o relo w an a je s t z w yróżnionym i poziom am i p y ł­ k ow ym i z je z io ra L ednica (Litt, T obolski 1991; M a k o honienko 1991).

Opis wyróżnionych poziomów pyłkowych:

G -C/5 głębokość 4 , 8 - 4 , 3 5 m Q uercus-C orylus

P oziom ten o d zn acza się m aksym alną zaw artością Q uercetum m ixtum — pow yżej 29% . W ysoki je s t u dział leszczyny — do 23% . S um a ziaren pyłku drzew w ynosi średnio 96,7% . W ystępuje ju ż ciąg ła krzyw a g rab a o niskiej zaw artości sporom orf. W niektórych spektrach obecne są: klon, je m io ła i bluszcz.

G -C /6 głębokość 2 ,3 5 - 4 ,3 5 m Carpinus

P o czątek tego p oziom u w yznacza gw ałtow ne po d n iesien ie się krzyw ej Carpinus. P anow anie lasów grabow ych zaznaczyło się trzem a k u lm inacjam i i dw iem a depresjam i, w których w y raźn ie w zrasta zaw artość zia m pyłku roślin zieln y ch , w tym w skaźników gospodarki człow ieka. Synchroniczny przebieg tych krzy w y ch stanow i p o d sta w ę w y ­ ró żnienia pięciu podpoziom ów :

— podpoziom a (gł. 4,35 — 3,65 m) obejm uje p ierw sze m ak sim u m graba, za ­ w artość od 30,1 — 15,7%. Ilość 30,1% stanow i b ezw zg lęd n e m ak sim u m g rab a w tym diagram ie. W raz ze w zrostem zaw artości graba o b n iża się krzy w a leszczyny. W yraźnie zazn acza się spadek w ykresu Q uercetum m ixtum głów nie na skutek spadku udziału pro cen to w eg o dębu — 19,1% na g łębokości 4,3 m do 10,8% w kolejn y m spektrum . Z ia rn a pyłku drzew stanow ią pow yżej 93,5% sum y A P+N A P.

— podpoziom b (gł. 3 ,6 5 - 3 ,1 5 ) . Pierw sze depresje krzyw ej graba, której spadek sięga 7,0% . W zrasta zaw artość roślin zielnych, N A P osiąga pierw sze m aksim um — 11%. W yraźnie obniża się k rzyw a p ro cen to w a Q .M . W p odpoziom ie tym odnotow ano najw yższą, b ezw zg lęd n ą zaw artość olchy w d iagram ie — 32,9% .

— podpoziom с (gł. 3,35 - 3,15 m). P onow ne zalesienie; w zrasta k rzy w a Carpinus osiągając 19,8%. P o d n o szą się także k rzyw e dębu, lipy, w iązu i jesio n u . O bniżenie zaw artości roślin zielnych.

— podpoziom d (gł. 3 , 1 5 - 2 , 7 5 m ). D ruga faza odlesienia, sum a A P spada do poziom u 72,0% . Ś rednia zaw artość z ia m pyłku graba w ynosi 5,8% . K rzyw a w sk a­ źników osadniczych podnosi się do w artości 10,9% na g łębokości 2,8 m.

— podpoziom e (gł. 2,75 - 2,35 m ). O statnia reg en eracja p o kryw y leśnej z dużym udziałem grab a (m ax. 21,7% ) i dębu (max. 14,6% ). W zrasta ró w n ież zaw a rto ść ziam p yłku C orylus i A lnus. U dział roślin zielnych spada poniżej 5% , a n astęp n ie podnosi się w yraźnie inicjując znaczne odlesienie terenu.

218

K. M IL E C K A

G -C/7 głębokość 2,15 0 0,0 m N A P — P inus

Z nacznie m aleje zaw artość zia m pyłku drzew , w tym graba i dębu, zan ik ają też ciąg łe krzyw e lipy, w iązu i jesio n u . W zrasta n ato m iast udział N A P i w końcow ej fazie tego poziom u rów nież sosny. W spektrach pyłkow ych stw ierdzono w ysoką z a ­ w artość P ediastrum . N a podstaw ie przebiegu krzyw ej roślin zielnych w ydzielono trzy podpoziom y:

— podpoziom a (gł. 2 , 1 5 - 1,55). W zrost zaw artości roślin zielnych z 21,2% do 38,9% sum y totalnej. K rzyw a w skaźników gospodarki czło w iek a osiąg a m aksym alnie 18,6% . S pada zaw artość ziam pyłku dębu, brzozy, także graba. W d użych ilościach reprezentow ane są c en o b ia P ediastrum .

— podpoziom b (gł. 1 ,5 5 - 0 ,5 5 m). P odpoziom o najw yższej zaw artości roślin zielnych dochodzącej do 85,9% (średnio 75,9% ). U dział gatunków antropogenicznych w ynosi m aksym alnie 20,0% (średnio 14,7%). N a niskim poziom ie u trzym uje się dąb i grab z w yjątkiem próby z głębokości 1,32 m o zaw artości C arpinus 8,5% .

— p odpoziom с (gł. 0 , 5 5 - 0 , 0 m). S padek zaw artości roślin zielnych (średnia N A P — 43,9% ). O bniża się krzyw a brzozy. Początkow o w zrasta, a następ n ie m aleje krzyw a dębu. Sporadycznie w ystępuje w iąz, lipa i jesio n . U trzym uje się n isk a zaw artość g raba i leszczyny. P odnosi się k rzyw a P inus osiągając w pró b ie stropow ej 45,9% . Z aw artość w skaźników gospodarki człow ieka w aha się od 11,1 do 18,8% . Z w ięk sza się k rzyw a roślin w odnych i błotnych, głów nie dzięki licznej obecności zarodników

P o lypodiaceae w osadzie, w skazujących na płytki zbiornik w odny.

O braz prezentow any przez diagram pyłkow y m oże być zn iekształcony przez w ar­ tości uzyskane z analizy obecnych w profilu cien k ich w arstew ek piasku. W yniki analiz prób silnie spiaszczonych często w ykazują zak łó cen ia przebiegu krzyw ych i prezentują o d biegające od spodziew anych obrazy spektrów pyłkow ych.

Pom iędzy poziom em 7b a 7c obserw ujem y znaczne zakłócenia w sedym entacji sp o ­ rom orf. Spow odow ały j e działania człow ieka zw iązane z budow ą i użytkow aniem grobli.

Etapy historii roślinności i działalność antropogeniczna

A naliza p y łk o w a rdzenia G -4/90 ujaw niła fakty z holoceńskiej historii szaty ro ­ ślinnej zgodne z w ynikam i uzyskanym i na podstaw ie badań rdzenia G -l/8 9 . Spągow a część rd zen ia pochodzi z okresu subborealnego. O bserw ujem y w ystępow anie m iesza­ nego lasu liściastego z głów nym i składnikam i: dębem , w iązem , lipą i jesio n e m . Z a ­ inicjow ana je s t ju ż ciągła k rzyw a graba o niskich w artościach procentow ych. W n ie ­ w ielkich ilościach w y stę p u ją rośliny zielne. P ojaw iają się p ojedyncze sporom orfy g atunków należących do grupy w skaźników antropogenicznych.

W nadległych próbach m ożna zaobserw ow ać szybki w zrost krzyw ej graba o sią g a­ jącej 30,1% , co p o tw ierd za pan o w an ie lasów grabow ych na tym terenie (Tobolski 1991). O b n iży ła się zaw artość dębu i leszczyny. S padek krzyw ej C arpinus łączy się z o dlesieniem terenu, w zrostem ilości roślin zielnych, w tym w skaźników gospodarki człow ieka. E tap o sad n ictw a w idoczny w diagram ie na głębokości 3,35 - 3,65 m nie m anifestow ał się znaczną deforestacją. D ziałalność o sa d n icza zw iązan a była raczej z w ypasem niż z upraw ą. Z aobserw ow ano je d y n ie p ojedyncze ziarn a pyłku zbóż.

P onow na ek sp an sja graba p rzebiegała słabiej i szybciej ustąpiła u schyłku fazy osadniczej zw iązanej z okresem w pływ ów rzym skich. W yraźnie zazn a cza się wtedy

2 2 0 K. M IL E C K A

działalność człow ieka, który po zo staw ił po sobie ślady upraw roślin użytkow ych: zbóż, chm ielu i konopii. D om inującym gatunkiem zboża było w tym czasie żyto. W próbach w ystępują także pojedyncze sporom orfy pszenicy i jęczm ienia. Schyłek okresu w pły­ w ów rzym skich zaznacza się ponow ną regeneracją lasu. W tych lasach grab panow ał w yraźnie, ale krótko.

Praw dopodobnie dzięki sprzyjającym w arunkom przyrodniczym zdecydow ano się w ybudow ać w m iejscu dzisiejszego G iecza je d e n z punktów obronnych rodzącego się państw a polskiego. Przem iany szaty roślinnej, które były tego rezultatem , znalazły sw oje odzw ierciedlenie w obrazie pyłkow ym . G rab ustępuje i do czasów w spółczesnych pojaw ia się ju ż w niew ielkich ilościach. Pod w pływ em ro zw ijającej się działalności rolniczej, szybko postępuje odlesienie. W diagram ie rosną w skaźniki antropogeniczne, a pojaw y sp orom orf zbóż dochodzą do 11%. W ystępuje w nich głów nie żyto, a z roślin użytkow ych chm iel i konopie.

W najpóźniejszej fazie obserw ujem y oznaki niew ielkiego w zrostu zalesienia. N aj­ w yższe w artości osiąga sosna w próbie stropow ej — 45,9% . O dbiciem silnej eutro- fizacji je z io ra zw iązanej z gospodarką człow ieka, je s t w ysoka zaw artość cenobiów

P ediastrum , dochodząca do 602,9% .

Most czy grobla w świetle analizy pyłkowej

P orów nanie diagram ów pyłkow ych G -l/8 9 i G -4/90 pozw ala stw ierdzić duże ich podobieństw o, lecz i znaczne różnice. B ardzo podobne są starsze odcinki diagram ów sięgające do okresu w czesnośredniow iecznego. P orów nyw alne są w artości procentow e g łów nych składników leśnych: dębu, graba i leszczyny. T akże p ierw sze dw ie w yróż­ nione fazy osadnicze m ają podobny przebieg i ch arakteryzują się porów nyw alną za ­ w artością poszczególnych sporom orf. W obu an alizow anych m iejscach w ystępuje ró w ­ nież podobny osad — gytia w apienna.

M łodsze w arstw y w ykazują dużą zm ienność, a spokojna dotychczas akum ulacja osadów została zakłócona bu d o w ą oraz użytkow aniem konstrukcji m ostow ej. Św iadczą o tym m .in. cienkie w arstw y piasku w ew nątrz obiektu o raz obecność m ateriału arch eo ­ logicznego (K ubiak i in. 1991). W trzeciej fazie osadniczej w idoczne są różnice w prze­ biegu krzyw ych i notuje się w iększe zróżnicow anie zaw artości procentow ej w ielu k o m ­ ponentów . K rzyw a w skaźników antropogenicznych w diagram ie G -l/8 9 dow odzi istnienia osadnictw a oraz działalności gospodarczej. W rdzeniu G -4/90 udział w sk a­ źników antropogenicznych je s t rów nie w ysoki, jed n ak że ich w artości zm ieniają się sk o ­ kow o, ulegając na przem ian podw yższeniu i obniżeniu. Podobne cechy stw ierdzono w krzyw ych Carpinus i Corylus. W próbach stropow ych rdzenia G -4/90 w yraźnie p o d ­ nosi się krzyw a roślin w odnych i błotnych, głów nie dzięki licznej obecności zarodników

P olypodiaceae, których obfita sedym entacja charakteryzuje płytkie zbiorniki w odne.

W ym ienione cechy przebiegu krzyw ych i różnice w ystępujące w trzeciej fazie osadniczej prow adzą do następujących w niosków :

1. P oziom 2,37 - 2,40 m w yznacza dolną granicę w czesnego średniow iecza. 2. B rak zaburzeń w przebiegu krzyw ych do głębokości około 1,6 m św iadczy o niezakłóconej sedym entacji osadów w środow isku w odnym . K ulturow y charakter w arstw potw ierdza istnienie m ostu, k tórego budow a i użytkow anie poprzedziły u sy ­ panie grobli.

3. G ran ica pom iędzy tym i obiektam i p rzeb ieg a na poziom ie 1,5 - 1,6 m. P orów nanie krzyw ych pyłkow ych u zyskane dla w arstw leżących pow yżej tego poziom u z od p o ­ w iednim i w arstw am i rdzenia G -l/8 9 w ykazuje zakłócenia, k tó re św iad czą o znacznym zaburzeniu sedym entacji, w yw ołanym b u d o w ą i ek sp lo atacją grobli.

4. W yraźny w zrost krzyw ej roślin w odnych i błotnych w w arstw ach stropow ych rd zen ia G -4/90 w skazuje na zalanie obiektu i koniec je g o użytkow ania.

K rystyna M ilecka

R U C H O M Y M A T E R I A Ł Z A B Y T K O W Y Z W Y K O P U 4

B adania w ykopaliskow e na stanow isku 2 w G ieczu stanow iły kolejny etap studiów nad podw odnym i w arstw am i kulturow ym i (K. T o b o lsk i 1989; M . P olcyn 1991). Ich celem było uzyskanie inform acji u m ożliw iających w ielkierunkow e b ad an ia p rz y ro d ­ nicze w kontekście archeologicznej analizy chronologicznej. W w yniku prac archo- lo g iczn y ch uzyskano dość liczny m ateriał zabytkow y (tab. 3), który je s t p rzedm iotem nin iejszeg o opracow ania.

W b ad an y m w ykopie na podstaw ie treści geologicznej i przyrodniczej w yróżniono 26 w arstw (L. K ubiak, M . M akohonienko, M. P olcyn 1991 s. 2 1 9 - 2 2 3 ; ryc. 2), z których je d y n ie część m a ch arak ter w arstw kulturow ych. W iększość tych w arstw po łączono w kom pleksy, biorąc za głów ne kryterium stopień ich n asy cen ia m ateriałem archeologicznym . Istotne znaczenie m iał ró w n ież zw iązek tych w arstw z odkrytym i kon stru k cjam i drew nianym i, a także inne ślady działalności człow ieka.

T A B E L A 3 G ie c z , sta n . 2 , w y k o p 4 . Z e s ta w ie n ie p rze d m io tó w z r ó ż n y c h su r o w c ó w w p o s z c z e g ó ln y c h k o m p le k sa c h K om p leks M e ta le K o ś ć P o ro ż e K a m ień D r e w n o S k óra C era m ik a lic z b a c a ły c h n a c z y ń i fr a g m en tó w In ne ż e la z o n ie ­ że la z n e [ roz cier a c z 2 9 II top ó r 17 k a fel p olepa? III sierp przedm iot n ie ­ o k r e ś lo n y krążek z o ło w iu ły ż w a ły ż w a ? 2 fr. ze śla d am i ob rób k i 3 o s e łk i 2 k a m ie n ie z e śla d a m i g ładzen ia 6 kul 2 ob ejm y 9 z e ślad am i ob ró b k i 2 p r z y s z w y 1 p o d e szw a 10 ś c in k ó w 1 n ie ­ o k r e ś lo n y 6 0 IV m ie c z k lu c z d łu to o s e łk a 4 n ie ­ o k r e ś lo n e 21

222

E . IN D Y C K A

W yróżniono cztery kom pleksy, oznaczone (idąc od góry) num eram i I, II, III, IV, łączące kolejne w arstw y w stratyfikacji pionow ej. G ranice m iędzy nim i w yznaczają granice w arstw naturalnych.

K om pleks I tw orzą osady torfu (1) i gydi (2, 3, За, 3b) zalegające n a całej po­ w ierzchni w ykopu, osiągające łącznie m iąższość od ok. 15 cm (przy południow ym p asie słupów ) do ok. 100 cm (przy profilu północnym ). W kom pleksie tym zanotow ano nieliczny m ateriał archeologiczny (tab. 5).

K om pleks II to dw ie w arstw y piasku (13, 14) w różnym stopniu przesycone szcząt­ kam i organicznym i. Piasek ten zaleg a w ew nątrz obiektu, tw orząc niew ielki nasyp (m a­ ksy m a ln a szerokość w spągow ej partii ok. 300 cm ) o m iąższości od ok. 20 cm (w cen ­ trum obiektu) do ok. 60 cm (w obrębie południow ego pasa słupów ). W obu w arstw ach w ystąpiły w iększe fragm enty konstrukcji drew nianych (czego nie stw ierdzono n a tym p oziom ie w północnej części obiektu — w kom pleksie I) oraz nieliczny m ateriał ce ­ ram iczny i żelazny topór. W arunki pow staw ania ow ych w arstw i ich zw iązek z obiektem nie je s t je szcze rozstrzygnięty.

K om pleks III w yznaczają w arstw y kulturow e (15, 16, 17), tw orzące w ypełnisko obiektu o łącznej m iąższości od ok. 20 cm (przy północnym pasie słupów ) do ok. 80 cm w centralnej partii obiektu. Spąg kom pleksu układa się w zasadzie dość rów no, je d y n ie przy północnym pasie słupów znacznie się w znosi. Jego dolną granicę w yznacza w arstw a silnie zailonej gytii (7), w ystępująca na całej pow ierzchni wykopu. W arstw a 15 to m ieszanina gałązek, kory, odpadów pow stałych przy obróbce drew na, przesycona p iaskiem w części leżącej pod kom pleksem II. W arstw a ta w yklinow uje się znacznie p o za południow ym pasem słupów oraz w głąb w ich obrębie. W południow ej partii obiektu w ystępują dobrze zachow ane konstrukcje drew niane, natom iast w części p ó ł­ nocnej rów nież kam ienne, nie tw orzące czy teln eg o układu.

W arstw a 17 to spiaszczona gytia z dużą zaw artością szczątków organicznych (m .in. słom y) o strukturze m ierzw y. W arstw a 16 zw iązan a z 17 zaw iera znaczną ilość słom y (rozłożony snopek ?). N a całej pow ierzchni m iędzy rzędam i słupów w obrębie w arstw y 17 w ystąpiły dobrze zachow ane konstrukcje drew niane.

W k om pleksie III zarejestrow ano najbogatszy m ateriał zabytkow y, na któ ry oprócz ceram iki składają się m .in. sierp, ołow iany krążek, fragm enty skór i obrabianego d rew ­ na; stąd pochodzi rów nież bogaty m ateriał paleobotaniczny.

N a poziom ie kom pleksu III, na zew nątrz obiektu, w ystępują osady je z io rn e z dość d u żą zaw artością szczątków organicznych, zw łaszcza słom y i kory, są to w arstw y 4, 5, 6 w północnej części w ykopu oraz 24, 17a, 25 w części południow ej. G eneralnie są to gytie, genetycznie zw iązane z w arstw am i kom pleksu III. W ydaje się, że część szczątków organicznych to w ypłukane z w n ętrza obiektu słom a i kora.

W om ów ionych w arstw ach z północnej części w ykopu nie zanotow ano m ateriału archeologicznego, n atom iast w partii południow ej w ystąpiły fragm enty skór, poroże ze śladam i obróbki oraz frag m en t plecionki z m ateriału organicznego.

Jako kom pleks IV potraktow ano łącznie w arstw y zaw ierające m ateriał zabytkow y, zalegające poniżej w arstew ki 7, w ew nątrz, ja k i na zew nątrz obiektu. D o kom pleksu tego zaliczono w arstw y 8, 9, 10, o m iąższości od 55 cm do 65 cm — z północnej części w ykopu, z w nątrza obiektu natom iast w arstw y 18, 19, 20, 21, 22 o łącznej grubości od 45 cm do 65 cm . W południow ej części w ykopu są to w arstw y 26, 22,

9 m iąższości ok. 40 cm . G eneralnie są to gytie ze szczątkam i organicznym i, stanow iące naturalny osad w ypełniający m isę jezio rn ą.

W w arstw ach tych nie w ystępują konstrukcje drew niane, zanotow ano natom iast dużo ceram iki a ponadto m iecz (M. K ubiak i in. 1992a), klucz żelazny z kółkiem , dłuto żelazne, osełkę kam ienną i in. W iększość m ateriału w ydobyto w południow ej części w ykopu. N ajniżej odkryto: w części południow ej w ykopu w w arstw ie 9 (na głębokości 95,19 m n.p.m .) ułam ek ceram iki; w ew nątrz natom iast w w arstw ie 22 (na głębokości 95,17 m n.p.m .) fragm enty ceram iki i klucz; a w części północnej w w ar­ stw ie 10 (na głębokości 95,11 m n.p.m .) fragm ent ceram iki.

Przy opracow aniu ceram iki zasotosow ano m akroskopow e m etody opisu cech tech ­ nologicznych opublikow ane (W . D zieduszycki 1982, s. 1 6 - 2 0 ) i w ielokrotnie sto so ­ w ane do badania w czesnośredniow iecznej ceram iki z W ielkopolski (m .in. W . D zie­ duszycki 1982, M. Ł astow iecki 1989). W ykorzystano rów nież niektóre m etody zastosow ane do analizy ceram iki z d o rzecza dolnej D rw ęcy (W . C hudziak 1991) i san­ dom ierskiej (A. B uko 1990).

W yniki pierw szego etapu analizy czy li dane technologiczno — techniczne cera­ m iki naczyniow ej zaw iera tabela 4. G eneralnie ceram ik a reprezentow ana je s t przez całe n aczynia i fragm enty: 1) całk o w icie obtaczane o raz 2) silnie o btaczane lub/i to ­ czone. D okładna klasyfikacja tej drugiej kategorii ceram iki je s t utrudniona ze w zględu na fragm entaryczny stan jej zachow ania.

Przy op isie m orfologii posłużono się w skaźnikam i (tabela 5), określającym i relacje m iędzy poszczególnym i częściam i naczyń (W . C hu d ziak 1991, s. 2 6 - 3 0 ) . Stopień w ychylenia brzegów w stosunku do szyjki n aczynia (lub najw iększego p rzew ężen ia m iędzy brzuścem a w ylew em ) o k reśla w skaźnik S. W skaźnik В określa stopień wy- dętości b rzu śca w stosunku do szyjki n aczynia — tj. relacja najw iększej w ydętości b rzu śca do średnicy najw iększego przew ężenia szyjki. R elację m iędzy w ysokością naczynia pow yżej najw iększej w ydętości b rzu śca a średnicą w ylew u określa w skaźnik R. W skaźniki te precyzyjnie o kreślają proporcje górnych części naczyń.

U kształtow anie dolnych partii n aczynia określa w sk aźn ik D , inform ujący o relacji średnicy dna do średnicy najw iększej w ydętości brzuśca. Istotne znaczenie m a rów nież proporcja m iędzy w ysokością n aczynia a m aksym alną średnicą brzuśca.

E fektem analizy je s t klasy fik acja chronologiczna m ateriału ceram icznego z p o ­ szczególnych kom pleksów w arstw w op arciu o datow anie analogicznych naczyń z in ­ nych stanow isk. O kreśla ona jed y n ie ogólne ram y czasow e om aw ianego m ateriału.

N a zaw artość ru ch o m ą kom pleksu I składają się fragm enty naczyń całkow icie ob- taczanych, silnie obtaczanych lub/i toczonych oraz kam ienny rozcieracz.

N aczynia całkow icie obtaczne reprezentuje 15 ułam ków , w tym fragm ent naczynia (nr 1) silnie profilow anego o w ysoko um ieszczonej najw iększej w ydętości brzuśca. B rzusiec je st silnie w ydęty, w yraźnie w yodrębniona, do ść w ysoka (1,5 cm ) prosta szyjka 0 w ygiętym praw ie poziom o brzegu z prostą kraw ędzią. D olna partia naczynia zw ęża się m ocno. W ykonano je z gliny z drobno- i średnioziarnistą dom ieszką, ścianki grubości 0,6 cm , przełam jed n o b arw n y , pow ierzchnia popielata. Z dobienie w postaci podw ójnej linii falistej i płytkich, regularnie rozm ieszczonych żłobków poziom ych (ryc. 12:1).

T w orzyw em pozostałych fragm entów całk o w icie ob taczan y ch była glina z drobno-1 średnioziarnistą dom ieszką schudzającą. G rubość ścian ek w ynosi średnio 0,7 cm.

Giecz, st. 2 wykop 4. Cechy technologiczno — techniczne ceram iki w obrębie kompleksów T A B E L A 4 K o m p le k s L ic z b a T e c h n ik a w y k o n a n ia D o m ie s z k a w cm B a r w a p rzełam u G ru b o ść ś c ia n e k rę cz n ie le p io n e c a łk o w ic ie o b ta c z a n e s iln ie o b ta c z a n e lu b i to c z o n e 0,1 0 ,1 - 0 , 3 0 ,3 je d n o b a r w n y d w u b a r w n y tr ó jb a r w n y 0 ,6 0 ,6 - 0 ,9 0 ,9 ca łe n a c z y n ia fr a g m e n ty w y p a ł redu k ­ c y jn y u tlen ia ją cy s ta lo w o s z a r e c e g la s to s z a r e c e g la s te s z k li w io n e I — 15 — 15 7 8 8 7 9 5 5 4 1 5 4 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1 II 1 9 10 6 3 1 6 2 2 6 1 3 3 3 3 2 2 2 1 1 III 5 5 3 5 8 3 7 19 2 19 4 5 4 3 2 2 4 2 2 2 J 2 I 1 IV 7 13 2 0 5 12 1 3 3 1 15 2 1 13 1

D om inują ja sn e (beżow e, p opielate) barw y pow ierzchni o raz jed n o b arw n e przelam y. Z arejestrow ano 7 fragm entów zdobionych — g łó w n ie regularnym i żłobkam i. Jeden z ułam ków na żłobkach w górnej części b rzu śca m a u kośne nacięcia.

N aczynia silnie o btaczane lub toczone, w ypalane w atm osferze redukcyjnej re p re ­ zentuje 5 fragm entów : 3 z części środkow ej i 2 ułam ki płaskich, n iew yodrębnionych den. W ykonano j e z gliny z m ałą zaw artością d ro b n o ziem istej dom ieszki, pow ierzchnie barw y szarej, przełam y jed nobarw ne. Jeden z ułam ków m a gładką p o w ierzchnię o m e ­ talicznym połysku. N a podstaw ie zachow anych fragm entów n ie m ożna określić kształtu naczyń, z k tórych pochodzą.

T A B E L A 5 G ie c z st. 2 w y k o p 4 . D a n e m e try c zn e i w s k a ź n ik i lic z b o w e d la ce ra m ik i z p o s z c z e g ó ln y c h k o m p le k s ó w num er n a c z y n ia k o m p le k s W y m ia ry n a c z y ń w cm W sk a źn ik i R y c. śre d n ic a b rzu śca R | śre d n ic a sz y jk i R 2 śre d n ic a w y le w u R 3 śre d n ic a d na R 4 'o m O =3 E 0 S

r)

1 t 0 > 1 * R hbiR.i S R i:R 3 В R i:R z H h i:R i D R4:R] 1 i 19 15 17 4 ,5 . 0 ,2 6 0 ,8 8 1 ,26 12:1 2 i 14 9 10 5 ,5 0 ,5 5 0 ,9 0 1,5 12:2 3 11 7 9 7 8 3 0 ,3 3 0 ,7 7 1,57 0 ,2 7 0 ,6 3 13:1 4 Л 18 14 16 5 0 ,3 1 0 ,8 7 1,28 13:2 5 2 3 ,5 19 2 0 19,5 2 1 ,5 6 0 ,3 0 0 ,9 5 1,23 0 ,8 0 ,8 2 14:1 6 16 13,5 14,5 7 ,5 2 0 4 ,5 0,3 1 0 ,9 3 1 ,18 0 ,8 4 0 ,4 6 14:2 7 2 0 14 15 1 0,5 1 8,5 5 ,5 0 ,3 6 0 ,9 3 1 ,42 0 ,8 5 0 ,5 2 14:3 8 16,5 9 ,5 13,5 9 ,5 18,5 5 0 ,3 7 0 ,7 0 1,73 0 ,7 8 0 ,5 7 14:4 9 1 8 ,5 14 16 7 2 5 6 0 ,3 7 0 ,8 7 1 ,3 2 1 ,0 0 0 ,3 7 14:5 10 21 18 18 2 2 4 ,5 0 ,2 5 1,0 0 1 .1 6 14:6 И 17,5 15,5 16 19 4 ,5 0 ,2 8 0 ,9 6 1,12 14:7 12 III 2 2 17 19 5,5 0 ,2 8 0 ,8 9 1 ,2 9 14:8 13 2 0 15,5 18 5 ,5 0 ,3 0 0 ,8 6 1,29 14:9 14 17 13 16 5 ,5 0 ,3 4 0,8 1 1,3 14 :1 0 15 2 5 19 22 8 0 ,3 6 0 ,8 6 1,31 14:11 16 19 14 16 6 0 ,3 7 0 ,8 7 1,35 14 :1 2 17 2 0 ,5 16 18 7 0 ,3 8 0 ,8 8 1 ,2 8 14:13 18 2 2 16,5 18 7 0 ,3 8 0 ,9 1 1,33 14:14 19 2 0 1 4 ,5 I ? J 9 ,5 10,5 0 ,6 1 0 ,8 5 1 ,37 1 ,0 0 0 ,4 7 15:7 2 0 27 2 4 ,5 2 6 8 5 5 0 ,1 9 0 ,9 4 1 ,10 0 ,2 9 20:1 21 2 3 ,5 2 0 2 1 ,5 8 4 ,5 4 ,5 0 ,2 0 0 ,9 3 1 ,17 fl "7Q 0 ,3 4 2 0 :2 2 2 2 1 ,5 17 2 0 8 4 ,5 4 ,5 0 ,2 2 0 ,8 5 1 ,26 U , _{П 85}17 0 ,3 7 2 0 :3 2 3 _TV 2 2 17,5 2 0 8 4 ,5 4 ,5 0 ,2 2 0 ,8 7 1 ,25 U ,O J _{Л SA} 0 ,3 6 2 0 :4 2 4 X V 2 6 2 2 ,5 25 9 7 7 0 ,2 8 0 ,9 0 1,15 U ,o O_{n fia} 0 ,3 4 2 0 :5 2 5 2 3 18,5 21 9 ,5 6 6 0 ,2 8 0 ,8 8 1 .24 U ,o - ł 0 ,4 1 2 0 :6 2 6 18 13,5 15 9 7 7 0 ,4 6 0 ,9 0 1 ,33 0 ,5 2 0 :7 2 7 2 5 2 0 2 2 5 ,5 5 ,5 0 ,2 5 0 ,9 0 1 ,25 2 0 :8

226

E . IN D Y C K A

R y c . 12. G ie c z , g m . D o m in o w o , stan . 2, w y k o p 4 . C era m ik a z k o m p le k su I 1 — n a c z y n ie c a łk o w ic ie o b ta cz a n e , 2 — fra gm en ty n a czyń c a łk o w ic ie s iln ie ob ta cz a n y c h

lu b /i to c z o n y c h

N aczynia silnie o btaczane lub toczone w ypalane w atm osferze utleniającej to z re ­ k onstruow ana w iększa część n aczynia (nr 2) stosunkow o silnie profilow anego, o silnie w ydętym brzuścu, nisko um ieszczonym załom ie, brzegu stosunkow o słabo po d n iesio ­ nym ku górze z prosto ściętą kraw ędzią. D o ln a część zaokrąglona, słabo zw ężająca się. W ykonano j e z gliny o małej zaw artości drobnoziarnistej dom ieszki, ścianki gru­ bości 0 ,4 cm , przełam jed n o b arw n y . Pow ierzchnia barw y ceglastoszarej, p o kryta p ły t­ kim i, regularnie rozm ieszczonym i żłobkam i (ryc. 12:2).

W tej grupie naczyń zanotow ano ponadto 2 fragm enty z części środkow ych, w y ­ konanych z g lin y z m ałą ilością drobnoziarnistej dom ieszki, ścianki cienkie, p o w ie­ rzchnie barw y ceglastoszarej, przełam y dw ubarw ne.

W śród naczyń ceglastych w yróżniono: w yodrębnione, płaskie dno w raz z frag ­ m entem przydennej partii b rzuśca oraz 2 ułam ki części środkow ych. W ykonano je z gliny z drobnoziarnistą dom ieszką, ścianki cienkie, przełam y jed n o b arw n e. Jeden z fragm entów m a m ocno w ygładzoną, lekko bły sz czącą pow ierzchnię, pokrytą dość głębokim i, w ąskim i row kam i.

N aczynia szkliw ione reprezentuje fragm ent części brzegow ej o pogrubionej k ra ­ w ędzi z niew ielkim o kapem od strony zew nętrznej. W ykonany z gliny z m iałką d o ­ m ieszką, grubość ścianki 0,8 cm , przełam trójbarw ny, p o w ierzchnia barw y ceglastej. N a w ew nętrznej i zew nętrznej pow ierzchni zachow ały się resztki zielonkaw ego szkliw a. K olejny fragm ent, w ykonany z gliny o podobnym do om ów ionego w yżej składzie, m a niestabilny do ść ciem ny przełam i podobnej barw y p o w ierzchnię p o krytą z zew n ątrz ciem nozielonym szkliw em . P onadto w ystępuje zdobienie w postaci regularnych żło b ­ ków . Resztki szkliw a o oliw kow ej barw ie zachow ały się po w ew nętrznej stronie ta- śm ow atego ucha szerokości 5,6 cm , grubości 1,2 cm , ulepionego z gliny z n iew ielką ilością m iałkiej dom ieszki, p o w ierzchnia barw y ceglastej, przełam trójbarw ny.

B iorąc pod uw agę strukturę m asy ceram icznej, cienkościenność, o raz ukształtow a­ nie b rzegów ceram ik ę całkow icie obtaczan ą datow ać m ożna na X II w iek. P ozostałe fragm enty naczyń n ato m iast (oprócz toczonych) pojaw iają się od połow y X III w ieku.

N aczy n ia o form ach podobnych do fragm entu n aczynia silnie obtaczanego nr 2 (ryc. 12:2) w ystępują w Św ieciu w X IV - X V w ieku, w Z bąszyniu w X V w ieku (J. K ruppé 1981), odpow iednio: tabl. 10:22; tabl. 14:18). B iorąc p o d uw agę pow yższe przesłanki, ja k o ram y czasow e ceram iki z kom pleksu I m ożna w yznaczyć okres od X II do XV w ieku.

Będący jed y n y m zabytkiem pozaceram icznym w k om pleksie I ow alny kam ienny rozcieracz o m ocno w ygładzonej części pracującej m a długość 12 cm , szerokość 8,2 cm , w ysokość 5,5 cm.

W k om pleksie II zarejestrow ano 10 fragm entów naczy ń całk o w icie o btaczanych, 7 fragm entów naczyń silnie obtaczanych lub/i toczonych, kafel, grudkę polepy (?) o raz żelazny topór.

N aczy n ia całkow icie o btaczane rep re zen tu je zrek o n stru o w an e w całości naczyńko, 1 fragm ent części brzegow ej, 1 fragm ent dna, 7 ułam ków części środkow ych.

N aczynie n r 3 silnie profilow ane, o w ydętym brzuścu, nisko um ieszczonym załom ie, stosunkow o m ocno odgiętym brzegu o prostej, ściętej skośnie kraw ędzi. D olna część n aczy n ia zw ęż a się dość silnie, dno szerokie (7 cm średnicy), w klęsłe, z pierścieniem d ookolnym . N a dnie zn ak garncarski w postaci rów noram iennego k rzy ża w czw oroboku w klęsłym i bokam i w pisanym w koło. W ykonano je z gliny ze śred n io ziarn istą d o m ie­ szką, ścianki nierów nej grubości (od 0,3 do 0,5 cm ), p rzełam jed n o b arw n y , p o w ierz­ ch n ia popielata (ryc. 13:1).

Fragm ent części brzegow ej n r 4 pochodzi zapew ne od n aczynia siln ie p ro filo w a­ nego, o w ydętym brzuścu i w ysoko um ieszczonej najw iększej w ydętości. B rzeg sto­ sunkow o słabo w ychylony, kraw ędź zaokrąglona. Szyjka w yraźnie w y o d ręb n io n a „że­ b erk iem ” , brzusiec zdobiony d o ść głębokim i żłobkam i. T w orzyw o stanow i glina z m ałą ilo ścią drobnoziarnistej dom ieszki, z w idocznym i pojedynczym i okrucham i średniej grubości, przełam je d n o b arw n y , p o w ierzch n ia jasn o b ru n atn a (ryc. 13:2).

K olejny fragm ent to niew yodrębnione, płaskie dno z w ąskim pierścieniem przy- k raw ędnym . W centralnej partii dna znajduje się w przybliżeniu prostokątny, lekko w klęsły odcisk. W ykonane zo stało z gliny z dużą ilością śred n io - i gruboziarnistej dom ieszki, co zapew ne w płynęło na niejednolite zabarw ienie przełam u (ryc. 13:3).

Pozostałe fragm enty w tej gru p ie n aczy ń w ykonano z gliny o drobno- i średnio- ziarnistej dom ieszce, ścianki średniej grubości, barw y po w ierzch n i ja s n e (popielate, ja sn o b ru n atn e), 4 ułam ki zdobione poziom ym i żłobkam i.

N aczynia silnie o btaczane lub/i toczone, w ypalane w atm osferze redukcyjnej re­ prezentuje je d e n ułam ek b rzu śca naczy n ia stalow oszarego z p o w ierzchnią o m etalicz­ nym połysku — tech n o lo g ia an alogiczna do p odobnego fragm entu z kom pleksu I.

W śród naczyń silnie obtaczanych lub/i toczonych w ypalanych w atm o sferze u tle­ niającej zarejestrow ano niew y o d ręb n io n e płaskie dno (z do ść zn aczn ą partią przydenną) oraz dw a fragm enty części środkow ych. W ykonano je z gliny z m inim alną ilo ścią dom ieszki, przełam y d w ubarw ne, pow ierzchnie zew n ętrzn e ceglastoszare, w ew nętrzne ceglaste.

N aczy n ia ceglaste rep rezen tu je duży fragm ent m isy o następujących w ym iarach: średnica w ylew u ok. 29 cm , średnica dna 24 cm , zach o w an a w ysokość 13 cm . W y ­ k o nano j ą z gliny z dużą zaw artością gruboziarnistego piasku. Przełam je d n o b arw n y , je d y n ie w m iejscach najgrubszych — przy dnie i w ylew ie — trójbarw ny. G rubość

228

E . IN D Y C K A

R y c . 13. G ie c z , g m . D o m in o w o , stan . 2 , w y k o p 4 . M a teria l a r c h e o lo g ic z n y z k o m p le k su II 1 - 3 — ceram ik a c a łk o w ic ie ob ta cz a n a , 4 — m isa to c zo n a , 5 — k a fe l, 6 — top ór

ścianek i dna 0,8 cm . G órna część n aczynia od w ew nątrz je s t pogrubiona i profilow ana, kraw ędź zniszczona. Ścianki proste, jed y n ie w części górnej (na w ysokości w ew nę­ trznego zgrubienia) w ystępuje niew ielkie żeberko. Pow ierzchnia zew nętrzna pokryta

je s t dość reg u larn ie rozm ieszczonym i żłobkam i. Dno w yodrębnione, płaskie

z w yraźnym i śladam i podw ażania w yrobu (ryc. 13:4).

W śród naczyń szkliw ionych zanotow ano niew ielki fragm ent niew yodrębnionego, płaskiego dna, w ykonanego z gliny p raktycznie b ez dom ieszki, z resztką zielonego szkliw a od w ew nątrz. K olejny fragm ent to część środkow a n aczynia o podobnej te­ chnologii, p okrytego z zew nątrz ja sn o b rązo w y m szkliw em , z ornam entem p lasty c z­ nym w postaci „kw iatków ” . P rzełam jed n o b arw n y , p o w ierzchnia w ew n ętrzn a barw y ceglastej.