Stanisław Siek, Jan Bielecki, Józef
Bazylak
Postawy religijne młodzieży i ich
związki z syndromami zachowań
badanych testem MMPI
Studia Philosophiae Christianae 29/2, 212-218
1993
N ow ak A. J. : O sobow ość sakra m en ta ln a , L u b lin 1992.
P łu że k Z.: Psychologiczna analiza dośw iadczenia religijnego, w : S łom k a W. (red.), M isty k a w ży c iu człow ieka, L u b lin 1980.
P o p ielsk i K. : K oncepcja logoterapii V. E. F ra n kla i je j zn a czen ie w
p o ra d n ic tw ie psych.ologiczno-pastoralnym , w : C hlew iński Z. (red.), W yb ra n e zagadnienia z psychologii pastoralnej, L u b lin 1989.
R eist J. S.: T ellin g T h e T ru th : A S ib lic a l V ie w o f P ersonality, B u r ke T. J. (ed.), M an & M in d : A C h ristian T h e o ry o f P ersonality, H illsd ale 1987.
R u d in J. : P sychoterapia г religia, tłum . T. C zarnaw ski, W arszaw a 1992.
S ch w eig ê rd t В.: T h e gnostic in flu e n c e o n psychology: e ffe c ts o f th e
co m m o n heresy, J o u rn a l of P sychology a n d Theology, 10 (1982) 3,
221—229.
T e rru w e A. A., B a a rs C. W. : In teg ra c ja psychiczna, tłum . W. TJnolt, P o zn ań 1987.
T y rre ll В.: C hristotherapie. S elb ste rfa h ru n g u n d H eilung, G ra z 1978. V o u ak o u a n ito u J.-C .: In tro d u c tio n a l’horathêrapie, L e S a in t-E s p rit e t
le C hrétien , 1 (1986) 1, 11—26.
V itz P,. P sychology as R eligion. T h e C ult o f S e lf-w o rsh ip , G ra n d R a p id s 1977.
— Secu la r P erso n a lity Theorie-s: A Critical A n a ly sis, w : B u rk e T. J. (ed.), M an & M in d : A C h ristia n T h eo ry o f P ersonality, H illsd ale 1987.
Żylicz P .O .: Psychologia i religia. (Cz. I) A n a liza w y b ra n y c h za le ż
ności, S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e , 29 (1993) 1.
STA N ISŁA W SIEK, JA N B IELEC K I, JÓ Z E F BA ZY LAK POSTAWY RELIGIJNE MŁODZIEŻY I ICH ZWIĄZKI Z SYNDROMAMI ZACHOWAŃ
\ BADANYCH TESTEM MMPI N IEK TÓ R E PRO BLEM Y BADAŃ NAD POSTAW A M I R E L IG IJN Y M I
W o sta tn ic h k ilk u n a stu la ta c h n a s tą p ił w P o lsce w zro st b a d a ń e k s p ery m e n ta ln y c h n a d życiem re lig ijn y m m łodzeży, je j p o sta w am i relig ijn y m i, a szczególnie n a d zw iązkam i po staw relig ijn y ch z in n y m i elem e n ta m i stru k tu ry osobowości.
A utorów tych b a d a ń in tereso w ało to, czy istn ie ją ja k ie ś zw iązki m iędzy pogłębionym . życiem relig ijn y m a in te lig e n c ją m łodzieży, s tr u k tu r ą te m p e ra m e n tu i c h a ra k te ru ,, poziom em e k s to -in tro w e rs ji, n a silen iem lęku, agresyw ności, em patii, poczucia w in y i w ielo m a in n y m i cecham i osobowości.
P o lsk ie b a d a n ia po staw relig ijn y ch n a w ią z u ją do n u rtu , k tó ry z a p oczątkow ali tacy au to rz y ja k F re n c h (1947), B row n i Low e (1951), L aw son i Ross (1954), R ochedieu (1962), B a ith e r i S altz b erg (1978).
B a d an iam i zw iązków po staw relig ijn y ch z in n y m i elem e n ta m i s tr u k tu ry osobowości zajm o w ali się w Polsce w o sta tn ic h la ta c h C hlew iński
(1973, 1976, 1981), P rę ż y n a (1981), B azylak (1984). A utorzy ci b a d a li zw iązki postaw re lig ijn y ch z g ru p am i cech osobow ości gru p o w an y ch
w ed łu g różnych m odeli stru k tu ry osobowości. B yły b a d a n e zw iązki p o sta w relig ijn y ch z g ru p am i cech w edług m odelu C a tte lla , psycho analitycznego, G u ilforda, A llp o rta, M u rray a, G ougha. N ik t je d n a k ’ n ie b a d a ł dotychczas zw iązków po staw relig ijn y ch polskiej m łodzieży z syn d ro m am i zachow ań b a d a n y ch testem M M PI. T em a t te n p o d ejm u je n in ie jsz a praca.
Je j celem je s t próba· oceny zw iązków m iędzy n asile n iem postaw y re lig ijn e j a n a sile n iem syndrom ów b ad a n y ch te ste m M M PI.
T est M M PI je s t pow szechnie znany w śró d psychologów zarów no za g ran ic ą ja k i w Polsce. J e s t to jedno z n ajczęściej stosow anych n arz ęd zi w psychologii k lin iczn ej i p o ra d n ic tw ie psychologicznym .
T est te n b a d a skłonności czy dyspozycje człow ieka do zachow ań neuro ty czn y ch i psychotycznych oraz ogólne n a sta w ie n ie o b ro n n e (Płużek, 1971).
P oszczególne sk a le tego te stu o ce n ia ją n asile n ie w y stę p o w a n ia róż n ych g ru p zachow ań, n o rm aln y ch , z pog ran icza n o rm y i patologii, a szczególnie syndrom y zachow ań:
— hipochondrycznych — d epresyjnych — h isterycznych ■— psychopatycznych — p sychastenicznych — p aranoicznych — m a n iak a ln y c h
In te re s u ją c e zatem je s t p y ta n ie ja k ie m ogą być zw iązki postaw y relig ijn ej ze skłonnościam i do np. re a k c ji hipochondrycznych, d e p re syjnych, psychastenicznych, m a n iak a ln y c h , lu b zw iązki z n a s ta w ie n ia m i obronnym i, k tó re b a d a ją ta k zw ane sk a le k o n tro ln e. .
B a d an ia te tra k tu je m y ja k o w stęp n e, sondażow e, dlatego m a te ria ł b a d a ń stanow i n ie zb y t w ielk a g ru p a m łodzieży żeńskiej : 30 osób, uczennic trzecich klas licealnych w Staszow ie. W iek b ad a n y ch 17— 18 lat. B a d an ia p rzeprow adzono w ro k u 1991.
Do b a d a ń postaw y re lig ijn e j posłużyliśm y się często do tego celu stosow aną w P olsce „S k alą postaw relig ijn y ch P rę ży n y ” '(P rę ż y n a , 1968).
P rzez postaw ę rozum iem y n a b y tą cechę osobowości, k tó ra w a ru n k u je określony sposób zach o w an ia się człow ieka w obec określonej g ru p y ludzi, rzeczy i idei. K aż d a p o sta w a c h a ra k te ry z u je się o k re ślonym :
— przed m io tem — ludzie, idee, rzeczy
— k ie ru n k ie m — ap ro b a ta , dezap ro b ata, m iłość, n ienaw iść, ob o jęt ność, zaciekaw ienie, sym patia, w rogość
•— intensyw nością.
In ten sy w n o ść m ierzy się siłą re a k c ji człow ieka n a p rze d m io t p o staw y, intensyw nością i ja k o ścią re a k c ji w ja k ic h w y ra ż a się to co nazyw am y k ie ru n k ie m postaw y. A w ięc siłą ap ro b a ty , niechęci, sym p atii, agresyw ności, częstością w y stę p o w a n ia tych re a k c ji z ch w ilą n a w ią z a n ia k o n ta k tu z p rze d m io te m postaw y.
N ajsłab iej k aż d a p o sta w a w y ra ża się w m yślow ym lub słow nym zgadzaniu się lu b niezgadzaniu, silniej w ted y k iedy o kreślonym m y ślom i w yobrażeniom tow arzyszą em ocje np. gniew u, m iłości, sym p a tii, jeszcze silniej k iedy osoba ap ro b u ją c p rze d m io t po staw y a n g a żu je się w zw iązku z ty m w ja k ą ś działalność. N a jsiln ie j w tedy, kiledy postaw y w y w ie ra ją w pływ n a lin ie całego życia.
T rybusiew icz w y ró ż n ia trzy odm iany p o sta w relig ijn y c h :
A. postaw y trad y c jo n a listy c z n e ; tu n a p ierw szy p la n w y su w a się sp e ł n ia n ie p r a k ty k relig ijn y ch bez głębszego za an g a żo w an ia w ia ry w życie,
B. po staw y em ocjonalne, k tó re c h a ra k te ry z u ją się głów nie uczucio w y m podejściem do religii,
C. po staw y in te le k tu a ln e , k tó re w ed łu g a u to ra byłyby najw łaściw sze, cechow ałaby je p o trze b a poznaw cza, duża to le ra n c ja i odrzu cen ie zew n ętrzn y ch fo rm relig ijn o śc i (Mika, 1972, s. 148—149).
P o sta w a re lig ijn a w edług W ilem skiego to : „ sta n i ukilerunkow anie um ysłu i w oli, dzięki k tó re m u człow iek u z n a je w m yśl ok reśleń K oś cioła rzeczyw iste istn ie n ie jedynego Boga osobowego, u jm u je sens sw ojego „ ja ” i otaczającego św ia ta w stosunku d o 1 Niego, o d d aje M u n a le ż n ą cześć, sto su je osobiste p o stęp o w an ie do Jego p ra w ” (W ilem ski, 1964, s. 81—82).
W b a d a n ia c h naszych zastosow aliśm y j a k . ju ż w sp o m n ian o m etodę b a d a n ia postaw y re lig ijn e j o p raco w an ą p rzez P rę ży n ę i p rzy jęliśm y jego-..określenie postaw y relig ijn ej. D efin iu je on p o staw ę ja k o : „w zględ n ie sia łe pozytyw ne lub n eg a ty w n e u sto su n k o w an ie się (in te lek tu a ln e , em ocjo n aln e i b eh aw io raln e) je d n o stk i w obec n ad p rzy ro d zo n o ści”. W ty m rozu m ien iu postaw y re lig ijn e j uw zg lęd n ia u zn a n ie Boga ja k o S tw órcy Ś w iata i ja k o cel ostateczny człow ieka oraz okazy w an ie Bogu należn ej Mu czci i szacunku poprzez sp e łn ia n ie Jego w oli (Prężyna, 1973, s. 41—57).
INTENSYW NOŚĆ POSTAW Y R E L IG IJN E J
A N A SILEN IE N IEK TÓ RY CH SYNDROM ÓW ZACHOW AŃ BADANYCH TESTEM M M PI
Z astosow ana przez n a s m e to d a b a d a n ia po staw y relig ijn ej, o praco w a n a przez P rężynę, ocenia n a sile n ie a p ro b a ty c h rz eśc ija ń sk iej do k try n y relig ijn ej i stopień w p ły w u tej do k try n y n a codzienne p ostępo w an ie człow ieka. Im w ięk sza intensyw ność po staw y re lig ijn e j ty m głębsze życie re lig ijn e je d n o stk i i w iększy w pływ relig ii n a codzienne postępow anie.
M etoda op raco w an a p rzez P rę ży n ę m a dobrze obliczoną n a polsk im m a te ria le trafn o ść i rzetelność i m a d o b re w alo ry diagnostyczne (P rę żyna, 1968).
' W in te rp re ta c ji w ynik ó w b a d a n ia te stu M M PI opiteraliśm y się n a p o d ręczn ik u P łużek, k tó ra ro b iła sp e cja ln e b a d a n ia diagnostyczności tego te stu w P olsce (Płużek, 1971).
P rzechodzim y te ra z do psychologicznej analizy zw iązków sta ty sty c z nych m iędzy w y n ik am i b a d a ń postaw y relig ijn ej m łodzieży i n a s ile n ia syndrom ów zachow ań b ad a n y ch te ste m M M PI.
D ane sta ty sty c zn e w yników b a d a ń obu zm iennych z a w ie ra ją ta b e le n r i i 2. T ab e la n r 3 p rze d sta w ia w spółczynniki k o re la c ji obliczone m iędzy ty m i dw iem a zm iennym i/ obliczonym i w ed łu g w zo ru P e a r- sona.
N X
S
Dmax30 5,84 0,59 0,096
Ł .p. N azw a skali N X S Dmax
1. L — skala kłam stw a 30 3,93 1,82 0,163
2. F — skala ważności 30 13,20 3,06 0,150
3. К — skala postaw a wobec
b ad an ia 30 12,03 3,26 0,122 4. H p — hipochondria 30 8,57 2,82 0,137 5. D — depresja 30 23,07 4,05 0,108 6. Н у — histeria 30 19.80 4,09 0,125 7. Fs — psychopatia 30 19,30 3,82 0,116 8. M K — męskość— kobiecość 30 31,43 2,44 0,180 9. P a ■— p aran o ja 30 15,33 2,60 0,132 10. P t — psychastenia 30 24.77 6,30 0,121 U . üc — schizofrenia · 30 24,60 7,17 0,111 12. M a — m ania . 30 4,74 4,74 0,122
T ab e la 2. Przedstaw ia d an e statystyczne wyników b a d a ń testem M M P I — rxy Pearsona — w spółczynnik korelacji Pearsona,
— Dmax — współczynnik T estu K olm ogorcw a
Do b a d a n ia n o rm aln o ści ro zk ła d u w yko rzy stan o T est K ołm ogorow a. W a rto ści k ry ty czn e D ( a ; N) dla N > 2 0 w yznacza się z re la c ji:
1.36 V N dla a = 0,05 D (a ; N) = ' / -1,63 V N dla a = 0,01 W arto ści k ry ty cz n e: D (a, N) : D (0,05 ; 30) = 0,248 D (0,01 ; 30) = 0,298 (G óralski, 1974, s. 228).
Lp. N azw a skali Intensyw ność postaw religijnych
1. L — skala kłam stw a . 21
2. F — skala ważności . 07
3. К — skala postaw a wobec b ad an ia . 00
4. H p — hipochondria ___ Ą.Q * * 5. D — depresja — . 56 ** 6. Н у — histeria — . 3 0 * 7. Ps — psychopatia — .2 3 8. M K — męskość—kobiecość . 26 9. P a — p aran o ja — . 18 10. P t — psychastenia . 06 11. üc — schizofrenia . 00 12. M a — m ania — : 26
T a b e la 3. Przedstaw ia korelacje m iędzy w ynikam i b a d a ń testem M M P I a skalą intensyw ności postaw religijnych W. P rężyny
Z ta b lic y n r 3 w y n ik a, że intensyw ność postaw y re lig ijn e j p ró b k i polskiej m łodzieży żeńskiej k o re lu je z trze m a sy n d ro m am i zachow ań b ad a n y c h te ste m M M PI. Z sy n d ro m am i zachow ań hipochondrycznym i, h istery cz n y m i i dep resy jn y m i. S ą to k o re la c je u je m n e o r*y = 0,48; 0,56; 0,30. K o re la cje te są isto tn e n a poziom ie 0,0i; 0,001; 0,05.
W o p arc iu o te d an e m ożna w yciągnąć n a s tę p u ją c e w nioski: W N IO SK I OGÓLNE, D Y SK U SJA W YNIKÓW
U jem n e k o re la c je m iędzy w y n ik am i b a d a ń in tensyw ności postaw y re lig ijn e j i skłonności do zachow ań hipochondrycznych, d ep re sy jn y ch i histery czn y ch u p o w a ż n ia ją do w niosku, że irrj in te n sy w n ie jsza p o sta w a relig ijn a, im b ard z iej ro zb u d o w an e życie relig ijn e, im w iększe m iejsce z n a jd u je ono w życiu psychicznym b ad a n e j p ró b k i m łodzieży, ty m m n ie jsz a jej skłonność do zachow ań hipochondrycznych, d e p re syjnych i histerycznych.
O znaczałoby to, że z in te n sy w n o ścią życia relig ijn eg o lidzie w p arz e m n ie jsz a skłonność do n a s ta w ie ń hipochondrycznych, .nadm iernego in te re so w a n ia się sta n e m sw ego zdrow ia, d o p a try w a n ia się w sobie objaw ów różnych chorób, o g ran iczan ia aktyw ności i o g ran ic za n ia k o n ta k tó w z ludźm i, ze w zględu n a sta n zdrow ia.
O znaczałoby to także, że z in ten sy w n o ścią życia relig ijn eg o idzie w p arz e rzadsze przeżyw anie rta k c ji dep resy jn y ch ta k ic h m iędzy in n y m i ja k poczucie m niejszej w artości, a p a tii, w zm ożonego sam o krytycyzm u, u tr a ty n ap ę d u życiowego, pesym izm u, n a trę tn y c h p rz y k ry c h myśli.
U jem n e k o rela cje m iędzy in te n sy w n o ścią po staw y re lig ijn e j, a syn d ro m em zachow ań h isterycznych, p o zw a lają przypuszczać, że b ard z iej re lig ijn e dziew częta naszej p ró b k i rzad ziej niż in n e p rz e ż y w a ją i u ja w n ia ją re a k c je h istery cz n e ta k ie np. ja k k o ła ta n ie serca, bóle w ja m ie brzusznej, to rsje, za w ro ty głowy, u ciek a n ie w chorobę, żeby u n ik n ą ć odpow iedzialności za sw oje postępow anie.
B a d an ia nasze p o tw ie rd z a ją w arto ść relig ii dla zd ro w ia psychicz nego i jej w arto ść psy ch o terap eu ty czn ą. Z b a d a ń B azy lak a n a d p o sta w a m i re lig ijn y m i w y n ik a, że osobowość osoby o in te n sy w n ej p o sta w ie relig ijn e j oscyluje w k ie ru n k u o rg an izacji cech i re a k c ji oso bow ości o kreślanych przez A llp o rta ja k osobowość d o jrz a ła (Bazylak, 1984, s. 179).
R ów nież b a d a n ia C hlew ińskiego n a d zw iązkam i p o staw relig ijn y ch z osobow ością w sk azu ją, że relig ią m oże pełnić p ozytyw ną rolę p sy ch o terap e u ty cz n ą (C hlew iński, 1982, s. 179).
J a k ju ż w spom inaliśm y w y n ik i naszych b a d a ń tra k tu je m y ja k o p ilo tażow e. P ro b le m te n w y m ag a dalszych pogłębionych an a liz w oparciu o b a d a n ia dużych p ró b ek statystycznych.
B IB L IO G R A FIA
A d am sk i F .: P o sta w y i p r a k ty k i re lig ijn e m ło d zie ży, ZN AK n r 3, (1976).
B azylak J. : P o sta w y re lig ijn e m ło d zie ży i ich z w ią z k i z w y b ra n y m i
e le m e n ta m i osobowości, A TK, W arszaw a 1984.
B azylak J. : P ostaw a relig ijn a a p o trze b y p sy ch ic zn e m ło d zieży, A te n eu m K apłańskie, t. 98 (1982) z. 1, 90—100.
B azylak J.: L ę k a p o sta w y religijne, S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristian a e, 8 (1972) n r 2, 8—20.
B azylak J. : Z ależność m ię d z y postaw ą religijną a sam odzielnością m ło d zie ży , NOVUM, n r 5 (1973).
B azylak J. : Ź ródła p o sta w relig ijn ych , S tu d ia P hilo so p liiae C h ristian a e, 17 (1981) n r 2, 7—18.
B azylak J. : D yspozycje te m p e ra m e n tu w u ję ciu S tre la u a a p o sta w y
re lig ijn e m ło d zieży, S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristian a e, 18 (1982) n r 2,
21—39.
B azylak J .: R eligijność i p ró b y je j badania w psychologii, w : K s z ta łty
religijności, red. S. R oztw orow ski, NOVUM, W arszaw a 1977, 95—112.
C hlew iński Z.: P o sta w y a cechy osobowości, L u b lin 1987.
C hlew iński Z.: R ola re ligii w fu n k c jo n o w a n iu osobow ości, w : P syc h o
logia religii, red. Z. C hlew iński, L u b lin 1983, 170—187.
G ó ralsk i A .: M eto d y op isu i w n io sko w a n ia sta tysty czn eg o w p sy ch o
logii, W arszaw a, 1976.
G u ilfo rd J. P., C om rey A. L.: P om iar w psychologii, W rocław 1961. H u rlo ck E. B.: R o zw ó j m ło d zieży, W arszaw a 1965.
K łoskow ska A .: K u ltu ro w e u w a ru n k o w a n ia postaw , w : T eorie postaw , red. S. N ow ak, W arszaw a 1973.
K re u tz M.: R o zw ó j p sy c h ic zn y m ło d zieży, W rocław 1948.
K uczkow ski W .: P o d sta w y psychopatologii religijności, w : P sychologia
religii, red. Z. C hlew iński, L u b lin 1982, 179—180.
K w iatk o w sk i W .: W y n ik i badań e k sp e ry m e n ta ln y c h z psychologii r e
ligii za okres lat pięćdziesięciu, C ollectanea Theologica, 29 (1958)
t. 1—4, 178—268.
Ł a p iń sk a R.: Psychologia w ie k u dorastania, W arszaw a 1966.
M arody M. : S en s te o re ty c zn y a sens e m p ir y c zn y poijęcia po sta w y, W a rsza w a 1976.
M ądrzycki T.. : P o sta w y a działanie, P rz eg lą d Psychologiczny, n r 1 (1978) 19—32.
M ądrzycki T.: P o sta w y ja k o sk ła d n ik osobow ości, P rz eg lą d P sy ch o logiczny, n r 8 (1964) 105—122.
M ądrzycki T.: P sychologiczne pra w id ło w o ści k szta łto w a n ia się postaw , PZW S, W arszaw a 1970.
M u raw sk i R .: R o zw ó j re lig ijn y, w : T eo retyczn e za łożenia ka te c h e zy
m ło d zie żo w e j, red. R. M uraw ski, W a rsza w a 1989, 70—75.
N ow ak S. (red.): Teorie postaw , W arszaw a 1973.
O ’D oherty E. F .: R eligia a zd ro w ie p sychiczne, ZNAK, 8—9 (1958) 1074—1076.
P aw ełc zy ń sk a A. : D yn a m ik a i fu n k c je postaw w o b ec r e lig ii,. S tu d ia S ocjologiczno-P olityczne, n r 10 (1961) 71—73.
P o m ian o w sk i R.: P sychologiczne p ro b le m y kszta łto w a n ia się re lig ij
ności i je j dew iacje, S em in are, 1, K raków , 1975, 152—179.
P łu że k Z.: W artość te stu W IS K A D — M M P I dla diagnozy ró żn ico w ej
w za kresie nozologii p sy ch ia tryc zn ej, L u b lin 1971, K U L (skrypt).
P rę ż y n a W .: F u n k c je p o sta w y re lig ijn ej w osobow ości człow ieka, K U L, L u b lin 1981.
P rę ż y n a W .: In te n sy w n o ść p o sta w y re lig ijn e j a osobowość, KUL, L u b lin 1981.
P rę ż y n a W .: K oncep cja p o sta w y w psychologii, R oczniki F ilozoficzne 14 (1967) z. 4, 25—38.
P rę ż y n a W .: O braz siebie a in te n sy w n o ść p o sta w y re lig ijn ej, R oczniki Filozoficzne, 23 (19975) n r 4.
P rę ż y n a W.: S ka la p o sta w relig ijn ych , R oczniki F ilozoficzne, 16 (1968) z. 4, 75—89.
P rę ży n a W. : Z asadnicze źródła postaw , R oczniki Filozoficzne, 21 (1973) z. 4, 121—130.
R em bow ski J. : P o sta w y i ic h z w ią z k i z cecham i osobow ości, K w a r ta ln ik P edagogiczny, 11 (1966) n r 4, 115—127.
R eykow ski J . : P o sta w y a osobowość, w : T eorie postaw , red. S. N o w ak, W arszaw a 1973, 89—121.
S anocki W.: K w estio n a riu sze osobow ości w psychologii, P W N , W a rsz a w a 1978.
Siek S.: R o zw ó j osobow ości, A TK, W arszaw a 1976.
T yborow ska Κ .: D ysk u sja o postaw ach, P sychologia W ychow aw cza, 2 (1961) 222—229.
W ein er I. B.: Z a b u rzen ia p sy ch ic zn e vj w ie k u dorastania, W arszaw a
1977.
Z aw adzki В.: O badaniu postaw , P olskie A rc h iw u m P sychologii, T. 7 (1934—1935) 122—138.
M. P o ro w sk i: K a m ie ń i chleb. (S tu d iu m z d zie d zin y p o lity k i p e n i
te n cja rn ej), W arszaw a 1993, ss. 421
W spółczesna lite ra tu r a psychologiczna pośw ięca w iele m ie jsc a teo rety c zn e m u i p rak ty c zn e m u rozum ieriiu p ojęcia „psychologiczny p ro b le m ” . P ojęcie to o b ejm u je zarów nó czynniki sytu acy jn e, ja k w e w n ę trz n e sta n y i p rzeżycia je d n o stk i, z k tó ry m i w iąże się niepokój, n apięcie, lęk w y m ag a ją ce in te rw e n c ji z zew n ątrz, pom ocy inn y ch ludzi. Pom oc m oże m ieć c h a ra k k te r p ro fe sjo n a ln y i niep ro fesjo n aln y . S ą to zarów no in d y w id u a ln e sy tu a cje w y b o ru i d ziałania, ja k i u czest nictw o w re la c ja c h in te rp erso n aln y c h .
P ro b le m psychologiczny m oże dotyczyć z a sp a k a ja n ia psychicznych, społecznych i duchow ych po trzeb jednostki. Może obejm ow ać procesy w arto śc io w an ia , p o d ejm o w an ia decyzji i działania.
S pecyficzną g rupę „z p ro b lem em psychologicznym ” tw o rz ą osoby n a ru sz a ją c e m oralny, obyczajow y i p ra w n y ła d społeczny. Z je d n e j strony, w p ły w a ją d e s tru k ty w n ie n a fu n k cjo n o w a n ie s tru k tu r społecz nych, sw o ją d ziałalnością w y rz ą d z a ją szkody, ból, cierp ien ie innym , z d ru g iej — p o d d aw a n e san k cjo m p ra w n y m i społecznym , a szczegól n ie k a rz e pozb aw ien ia w olności sam e cierpią. A ich biologiczne, p sy chiczne i duchow e p otrzeby p o d le g ają d epryw acji.
K siążk a M. P orow skiego to bogate, w n ik liw e i w sze ch stro n n e stu d ium historyczne, ju ry d y cz n e i psychologiczne o o rg an izo w an iu poza- in sty tu c jo n a ln e j pom ocy d la ro zw iązy w an ia „problem ów psychologicz n y ch ” w ięźniów .. To k sią żk a o m otyw ach o rg an iz o w an ia pom ocy, o je j fo rm a ch i o b razie w ięź n ia od początków ch rz e śc ija ń stw a do czasów w spółczesnych.
Żywo dziś d y sk u to w a n a i ro z w ija n a id ea działań sam opom ocow ych, ja k to zostało w k sią żc e u d o k u m en to w an e, m a d łu g ą tra d y c ję i w y w odzi się z ch rz eśc ija ń sk iej idei m iłości i miłosiierdzia.
P rz e g lą d a ją c spis treśc i cz ytelnik n ie m oże spodziew ać silę te j ro z ległości i głębokości an alizo w an y ch zagadnień, n a k tó re n ap o ty k a się w tra k c ie czy ta n ia C zytelnik, k tó ry n a s ta w ia się n a stu d iu m o p rz e m ia n ac h w ięz ie n n ictw a n a tle p rz e m ia n d o k try n y p ra w a d o zn a je p rzy je m n ej niespodzianki. P ra c a nie m a c h a ra k te ru p o w aż n y ch
