.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
streszczenie
P ojawiająca się na rynku szeroka gama zwierząt egzotycznych zmusza hodow- ców do poszukiwania i formułowania zbilan- sowanej diety opartej o świeży pokarm – często w formie żywych owadów. Do takich owadów karmowych zaliczyć możemy rząd karaczanów.
Karaczany (hełmce) charakteryzują się prostą budową ciała i prowadzą kryptyczny tryb życia.
Wiele gatunków wydziela szeroki wachlarz substancji wśród których znajdują się alergeny, które mogą negatywnie wpływać na układ odd- echowy człowieka. Najczęściej hodowanymi gatunkami na potrzeby karmowe są: karaczan argentyński (Blaptica dubia), karaczan szary (Nauphoeta cinerea) i karaczan turecki (Shel- fordella lateralis). Wyróżniają się one niew- ygórowanymi wymaganiami hodowlanymi, w tym żywieniowymi, spokojnym usposobieniem, łatwością rozmnażania i wysokimi wartościami odżywczymi (zawartość białka, tłuszczy oraz stosunek Ca:P) przy dość małej zawartości chi- tyny. Wyżej wspomniani przedstawiciele rzędu karaczanów mogą stanowić dietę podstawową lub jej urozmaicenie z pozytywnymi wynikami hodowlanymi u zwierząt egzotycznych.
abstract
A wide range of exotic animals that ap- pear on the market force breeders to search for and formulate a balanced diet based on fresh food – often in the form of live insects. Such feed insects include the Blattodea order which, due to its reproductive properties, can be suc- cessfully maintained in domestic feed cultures.
Cockroaches are characterized by a simple body structure and lead a cryptic lifestyle. Many spe- cies distinguish a wide range of substances among which there are allergens that can nega- tively affect the human respiratory system. The most commonly cultivated species for feed pur- poses are: the Dubia cockroach (Blaptica du- bia), the Cinereous cockroach (Nauphoeta ci- nerea) and the Turkish cockroach (Shelfordella lateralis). They are distinguished by moderate breeding requirements, including nutrition, calm temperament, easy breeding and high nu- tritional values (protein content, fats and Ca:
P ratio) with a quite low chitin content. The above-mentioned representatives of the order of cockroaches may be basic diet or its diversi- fication with positive breeding results in exotic animals.
Patrycja Skowronek
1,2, Michał Schulz
1, Adam Staniszewski
2,3, Bartłomiej Iwański
2,3, Łukasz Sikorski
3, Łukasz Wójcik
1, Aleksandra Łoś
1Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
1
Wydział Biologii, Nauk o Zwierzętach i Biogospodarki
2
Wydział Agrobioinżynierii
3
Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii e-mail: los-aleksandra@o2.pl
K a r a c z a n a r g e n t y ń s K i, s z a ry i t u r e c K i w h o d o w l a c h k a r m o w y c h p r z e z n a- c z o n y c h d l a z w i e r z ą t e g z o t y c z n y c h
dubia, cinereous and turkish cockroaches in food breedings des- tined for exotic animals
S łowa kluczowe: karaczany, hodowle kar- mowe, żywienie zwierząt egzotycznych.
K ey words:
cockroach, food breedings,
feeding exotic animals.
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
Wprowadzenie
W raz z rozwojem i rozszerzeniem się rynku terrarystycznego rośnie liczba gatunków mięsożernych drapieżników wprowadzanych do hodowli. Spopularyzowanie nowych ga- tunków egzotycznych zwierząt, wiąże się ze zwiększeniem zapotrzebowania na odpowiednie zwierzęta karmowe tj. owady. Te bezkręgowce mogą stanowić podstawę diety gatunków drapieżnych lub jej wartościowe urozmaicenie.
Najważniejszym wyznacznikiem przydatności danego gatunku owada karmowego są: wartość odżywcza (zawartość białka, lipidów oraz sto- sunek wapnia do fosforu – Ca:P), anatomia – w szczególności wielkość gatunku owada kar- mowego w stosunku do wielkości konsumenta, grubość pancerza chitynowego (zdolność do strawienia) oraz rodzaj i wykształcenie apara- tu gębowego. Podane powyżej cechy dobrych zwierząt karmowych, spełniają owady z rzędu karaczanów w tym: karaczan argentyński (Blap- tica dubia), karaczan szary (Nauphoeta cinerea) oraz karaczan turecki (Shelfordella lateralis).
Charakterystyka owadów z rzędu karaczanów
K araczany, inaczej nazywane
hełmcami (Blattodea, Blattoptera, Blattari- ae, Blattaria) są rzędem owadów charaktery- zującym się bardzo dużymi zdolnościami adaptacyjnymi do różnorodnych warunków środowiska co prowadzi do silnej ekspansji terytorialnej tych organizmów (ROTH, 1970).
Większość gatunków wywodzi się z terenów tropikalnych. Dzięki swoim zdolnościom adap- tacyjnym stają się gatunkami inwazyjnymi i syn- antropijnymi (COCHRAN, 1999). Preferują wysokie temperatury i wysoką lub średnią wilgotność powietrza, jednak zakres ich toler- ancji jest bardzo duży (APPEL I IN., 1983).
Owady te charakteryzują się przeobrażeniem niecałkowitym, które polega na przekształceniu
się larwy w osobnika dorosłego (imago) z niecałkowitym, które polega na przekształceniu się larwy w osobnika dorosłego (imago) z pominięciem stadium poczwarki. Zbudowane są z: głowy z czułkami w większości ukrytej pod szerokim przedpleczem (wrażenie tworzenia hełmu), szerokiego odwłoka na którym mogą występować silnie użyłkowane skrzydła (dwie pary), odnóży (3 pary) oraz tzw. cerci (przysad- ki odwłokowe) osadzonych na ostatnim seg- mencie (COCHRAN, 1999). Rozmnażają się jajożyworodnie przechowując tzw. ootekę z potomstwem w środku swojego ciała i pełniąc rolę żywego inkubatora. Co jakiś czas samice wystawiają ootekę w celu wyregulowania wa- runków inkubacji. Stanowi to wygodę w ich hodowli (nie zachodzi potrzeba zapewniania im dodatkowego pojemnika - inkubatora) (SCHAL I IN., 1997). Karaczany - w zależności od gatunku - mają bardzo różną długość ciała, dzięki czemu mogą stanowić pokarm dla wielu zwierząt (GUTHRIE I TINDALL, 1968).
Behawior karaczanów
K araczany prowadzą kryptyczny tryb życia, co oznacza, że osobniki tego rzędu unikają otwartych przestrzeni. Większość ga- tunków nie lubi światła i ukrywa się w po- zostawionych im kryjówkach. W momencie zagrożenia karaczany zazwyczaj reagują bardzo szybką ucieczką (CAMHI, 1978). Co ciekawe proces ucieczki podyktowany jest u karaczanów przez kierunek i prędkość wiatru. U większości karaczanów (np. u karaczana prusaka (Blat- tella germanica)) można zauważyć zachowania agregacyjne – zbijanie się osobników w ścisłe zbiorowiska (GARNIER I IN., 2008). Karac- zany wytwarzają związki pozwalające na ko- munikacje miedzy osobnikami m.in. feromony, które wykorzystywane są także do utrzymania zachowań rozrodczych między osobnikami.
Samica zostawia w powietrzu feromon, który
jest odbierany przez potencjalnego partnera.
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
Najwięcej feromonu wydzielają samice dzie-
wicze (około 7 dniowe). Utrzymywanie się tej substancji sprzyja zachowaniom agregacyjnym (LIANG I SCHAL, 1993). Wykazano, że fer- omon płciowy wydzielany przez samice jedne- go gatunku jest atrakcyjny dla samców innych, różnych gatunków, jednak samice są zaintere- sowane kryciem tylko ze strony samca tego samego gatunku, z którego same pochodzą (SIMON I BARTH, 1977). Niektóre gatunki (np. karaczany madagaskarskie (Gromphado- rhina portentosa)) potrafią wydawać dźwięki - w tym charakterystyczne „syczenie” w sy- tuacjach stresujących, podczas przepychanek z innymi osobnikami, podczas zalotów i kopu- lacji (NELSON I FRASER, 1980). Owady te charakteryzują się dość płochliwym, łagodnym usposobieniem.
Odżywianie karaczanów W iększość karaczanów nie ma wyso- kich potrzeb żywieniowych. Utrzymywane w hodowli zadowolą się owocami, warzywami oraz mielonymi mieszankami zawierającymi suchą karmę dla dorosłych psów, kotów lub ryb. Jako zwierzęta wszystkożerne zjedzą nie- mal każdy podany pokarm. Owoce (głównie jabłka, gruszki, mango, kiwi, awokado) i warzywa (np. marchew) powinny stanowić podstawę diety. Nie poleca się skarmiania ka- raczanów tzw. miękkimi, szybko psującymi się owocami (np. banany, śliwki) lub warzywami wykazującymi podobną tendencję. Dietę do- brze jest wzbogacać w białko w formie mięsa podawanego jako karma dla ssaków domowych (np. sucha psia lub kocia karma, suszony kiełż, pokarm dla ryb np. dafnie). Przygotowaną samodzielnie mieszankę pokarmową dla ka- raczanów umieszczamy w pojemniku w takiej ilości, aby były w stanie spożytkować ją w ciągu jednej nocy. Psujące się pożywienie może być źródłem roztoczy i pleśni (URYNOWICZ, 2010; KORCZAK, 2006).
Substancje alergizujące J edną z nielicznych wad hodowli karac- zanów w warunkach domowych jest wydzielanie przez wiele gatunków substancji alergizujących i drażniących układ oddechowy oraz skórę.
W Ameryce z powodu substancji wydzielanych przez karaczany prusaki (B. germanica) i ka- raczany amerykańskie (Periplaneta americana) zwiększył się odsetek zachorowań na astmę oraz inne choroby układu oddechowego, szc- zególnie wśród grup ludzi o niższym statusie społeczno-ekonomicznym (ARRUDA I IN., 2001). Do głównych substancji wydzielanych przez karaczany, które powodować mogą aler- gie i podrażnienia zaliczamy: nieaktywną proteazę asparaginową (Bla g 2), kalicynę (Bla g 4), transferazę S-glutationu (Bla g 5), troponinę (Bla g 6) oraz alergeny krzyżowo reaktywne np. arylorforynę (grupy 1 Bla g 1, Per a 1, Per a 3) i tropomiozynę (Per a 7) (AR- RUDA I CHAPMAN, 2001). Ponadto istnieje silna korelacja między alergenami karaczanów a zachorowaniami na astmę u dzieci. Częstość hospitalizacji z powodu astmy u dzieci, które były narażone na duże stężenia i wykazywały wrażliwość na alergeny karaczanów była około 3-4 razy większa niż u dzieci nie mających kon- taktu z tymi substancjami (ROSENSTREICH I IN., 1997). Dodatkowo karaczany uznaje się za jeden z wektorów do przenoszenia choro- botwórczych bakterii.
Zalety skarmiania karac-
zanów w hodowlach gadów
O prócz zastosowania owadów
w hodowlach karmowych dla zwierząt egzo-
tycznych, bada się także ich wykorzystanie
w mieszankach paszowych. Jest to spow-
odowane faktem, że wiele z owadów - w tym
karaczany - posiada bardzo korzystną zawartość
białka i lipidów, ponadto niektóre zwierzęta są
w stanie strawić ich chitynowy oskórek (pan-
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
cerz). Badania laboratoryjne na karaczanach argentyńskich (B. dubia) wykazały ich potencjał do zastosowania w żywności ze względu na:
bezwzględne poziomy białka, jakość białka oraz zdolność do tworzenia żeli (YI I IN., 2013). Zawartość surowego białka w tym ga- tunku waha się w granicach 64,4%, a zawartość surowego tłuszczu wynosi ok. 24,5% (BOSCH I IN., 2013). Ponadto u tego gatunku wykry- to wysoki stosunek wapnia do fosforu (Ca:P), który jest niezbędny do zachowania odpowied- niego metabolizmu u gadów, przy czym dalej jest niewystarczający do zapewnienia dostatec- znej ilości wapnia z samej diety opartej na owa- dach bez dodatkowej suplementacji. Natomiast zawartość chityny u karaczanów jest porówny- walna do zawartości chityny u świerszczy ga- tunku Gryllus testaceus i koników polnych, które są popularnymi owadami karmowymi (KULMA I IN., 2016).
Karaczan argentyński K araczan argentyński (B. dubia) jest gatunkiem pierwotnie występującym na ter- enach Gujany Francuskiej i Brazylii w pod- szycie lasów tropikalnych. Gatunek ten bardzo chętnie sprowadzany jest do hodowli domow- ych na całym Świecie. Charakteryzuje się:
czarnym lśniącym pancerzem, dorastaniem do długości ciała 4-5 cm oraz wyróżnia się bardzo wyraźnym dymorfizmem płciowym. Dorosłe samce są względnymi nielotami pomimo posiadania skrzydeł osadzonych wzdłuż ciała i przykrywających chitynowe segmenty (Ryc.
1). We wcześniejszych stadiach rozwoju samce rozpoznaje się po dodatkowym segmencie na spodniej części odwłoka. Samice karaczanów argentyńskich są masywniejsze i pozbawione skrzydeł (Ryc. 2). Karaczany argentyńskie, tak jak inni przedstawiciele karaczanów, wolą
R yc. 1. Dorosły samiec karaczana argentyńskiego (Blaptica dubia).
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
ciemność i prowadzą kryptyczny tryb życia
(ADAMO I IN., 2015).
Karaczan szary
K araczan szary (N. cinerea) to jeden z najlepiej rozprzestrzeniających się gatunków karaczana, który pierwotnie występował na ter- enach Afryki. Poprzez towarzyszenie migrac- jom człowieka, karaczan ten rozprzestrzenił się na inne kontynenty: do obu Ameryk oraz do Południowo-Wschodniej Azji. Uznawany jest za dobry gatunek zwierzęcia karmowego, dlatego że szybko się rozmnaża. Występuje u niego słabszy dymorfizm płciowy, niż u karac- zana argentyńskiego. Samiec i samica posiadają skrzydła o szarawo-brązowym odcieniu oraz charakterystyczne jasne linie i plamki na przedpleczu. Samce posiadają węższe skrzydła, ostatni segment ciała jest podzielony, a cercie są dłuższe niż u samic tego gatunku. Największe osobniki dorastają do 3 cm (są to jedne z najm- niejszych karaczanów dostępnych w hodowlach
karmowych). Tak jak inne karaczany prowadzą kryptyczny tryb życia (SRENG, 2003).
Karaczan turecki
S. lateralis jest jednym z mniejszych karaczanów używanych jako owady kar- mowe. Jego wielkość przyrównać możemy do świerszcza bananowego. Naturalnie występuje na terenach Bliskiego Wschodu i w Ameryce.
Karaczany tureckie o wyraźnie zaznaczonym dymorfizmie płciowym posiadają zazwyc- zaj pancerz barwy czarnej i czerwonej. Samce posiadają dłuższe skrzydła, są smuklejsze przez co widoczne u nich jest wszystkie 10 segmentów (tergitów) odwłoka, a u samic widocznych jest tylko 8 segmentów (OLSON, 1985).
R yc. 2. Dorosła samica karaczana argentyńskiego (Blaptica dubia).
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
Wyposażenie
pojemnika hodowlanego i parametry hodowlane w zależności od gatunku
P orównanie właściwości hodowli omawianych gatunków karaczanów przed- stawiono w Tabeli 1. Pojemnik hodowlany przeznaczony dla karaczanów powinien być wyposażony w: źródło wody, miejsce do ukry-
wania się osobników i tacki na pożywienie (Ryc.
3.). W terrarium umieszczamy zwilżoną gąbkę z wodą w celu zapewnienia źródła wody oraz odpowiednio wysokiej wilgotności. Umieszc- zenie gąbki lub innego zwilżonego materiału (a nie otwartego pojemnika z wodą) zapobieg- nie podtopieniom młodych osobników. Do środka pojemnika wkładamy tekturowe kom- ponenty (np. rolki po papierze toaletowym lub wytłoczki po jajkach), w których karaczany będą mogły się ukrywać. Na dnie umieszczamy
T abela 1. Zalety i wady hodowli karaczanów: argentyńskiego, szarego i tureckiego
(skonstruowana na podstawie własnych doświadczeń oraz informacji zamieszczonych
na stronie internetowej terrarium.com.pl).
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
R yc. 3. Schemat pojemnika hodowlanego przeznaczonego dla karaczanów.
T abela 2. Porównanie hodowli karaczanów: argentyńskiego, szarego i tureckiego
(sformułowana na podstawie doświadczeń własnych oraz informacji zamieszczonych
na stronie internetowej terrarium.com.pl).
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
ręczniki papierowe. Ułatwi to utrzymywanie odpowiednich warunków panujących wewnątrz pojemnika, łatwość czyszczenia oraz wybiera- nia młodych osobników, które mają tendencje to zakopywania się w podłożu. Warunki w po- jemniku należy kontrolować, jednak nie należy za często sprzątać, karaczany lubią bytować w pojemniku zaznaczonym własnymi fero- monami i substancjami wydzielanymi przez nie same. Pojemnik należy regularnie spryskiwać wodą w zależności od wymagań wilgotności danego gatunku. Dodatkowo w zależności od panującej temperatury dobrze jest kontrolować i w razie potrzeby dogrzewać hodowlę do op- tymalnej dla rozrodu i rozwoju (URYNOW- ICZ, 2010; KORCZAK, 2006). Wszystkie op- tymalne parametry hodowli dla omawianych gatunków zostały przedstawione w tabeli 2.
Podsumowanie
R osnące zapotrzebowanie na owady karmowe zmusza wielu hodowców zwierząt egzotycznych do założenia własnych domow- ych zasobów owadów, pozwalających na dostarczenie egzotycznym pupilom odpowied- niej ilości oraz dobrej jakości pokarmu. Rząd karaczanów ze względu na swoje cechy może być dobrym pożywieniem o wysokiej wartości odżywczej przy bardzo łatwej i taniej hodowli.
Dodatkowo dzięki zróżnicowanym rozmiarom gatunków w obrębie rzędu karaczanów bardzo łatwo możemy dopasować odpowiedni gatunek owada do potrzeb egzotycznego gada.
Literatura
ADAmO m., COteLLessA G., De FRANCesCO m., mAtè D., tRemA- teRRA P. 2015. effects of chewing insect attack (Blaptica dubia) on color photographic prints.
m. K. 1983. Comparative water relations and temperature sensitivity of cockroaches. Com- parative Biochemistry and Physiology Part A:
Physiology. 74(2), 357-361.
ARRUDA L. K., ChAPmAN m. D. 2001.
The Role Of Cockroach Allergens In Asthma.
Current Opinion In Pulmonary medicine.
7(1), 14-19.
ARRUDA L. K., VAILes L. D., FeRRI- ANI V. P., sANtOs A. B. R., POmés A., ChAPmAN m. D. 2001. Cockroach aller- gens and asthma. Journal of allergy and clinical immunology. 107(3), 419-428.
BOsCh G., ZhANG s., OONINCx D.
G. A. B., heNDRIKs W. h. 2013. Protein quality of inserts as potential ingredients for pet foods. In Proc. the Waltham Int. Nutr. sci.
symp. Portland. OR 67.
CAmhI J. m. 1978. The escape behavior of the cockroach Periplaneta americana. I. turn- ing response to wind puffs. J Comp Physiol. A 128, 193-201.
COChRAN D. G., WORLD heALth ORGANIZAtION. 1999. Cockroaches: their biology, distribution and control.
GARNIeR s., JOst C., GAUtRAIs J., AsADPOUR m., CAPRARI G., JeANsON R., theRAULAZ G. 2008. The embodiment of cockroach aggregation behavior in a group of micro-robots. Artificial life. 14(4), 387-408.
GUthRIe D. m., tINDALL A. R. 1968.
The biology of the cockroach. The biology of the cockroach.
KORCZAK J. 2006. hodowla karaczanów na
karmę, cz. I. Woliera. 8
.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018 WWW.NAUKOWCY.ORG.PL 2 (20)/2018
