Refleksje po wizycie u bułgarskich parazytologów lekarskich

ZBIGNIEW KOZAR

REFLEKSJE PO WIZYCIE U

BUŁGARSKICH

PARAZYTOLOGÓW LEKARSKICH

W dniach 26 - 30 X 1959 r.

odbył się

w Sofii kurs parazytologii lekar- skiej, zwganizowany przez ,tamtejsze Ministerstwo Zdrowia, Insty,tut Specjalizacji i Doskonalenia Lekarzy (ISiDL) oraz

Dział

Parazy1tologii Instytutu Epidemi:ologii i Mikmbiologii (IEJM).

Był

to krurs

dość

ory,gi- nalny, jak na nasze sitdsunki,

gdyż

z

udziJałem gości

zagranicznych, i sam tok prowadzenia ku["

¹

su (,referaty i dyskusje) pozwala go raczej

określić

mianem kurso~konferencji lub nawet konferencji

międ.zy,na['odiowej, gdytl

poziom referatów

był

n,a

ogół dość

wysoki. Niestety nie przyjechali wszyscy zapr~szeni

goście

zagranic,mi (z CSR, Rumuniii, NRD). Przyibyli przedstawiciele

Zwią:zJkiu

Radzieckiego: prof. dr S. D. Mos z k o ws k i (2 referaty „O cechach epidemiologicznych chorób transmi:syjnych"

i „Elementach patogenezy robaczyc"), prof. N. P.

Płot

n i ko w (ref.

na temat opistorchozy). Z

Węgier

przyjechali dr G. Ba n ki i dr G. Ge- mes i (

¹

ref. ,,O antropozoonozach

pasoży1mrczych

na

Węgrzech"),

z Pol- ski prof. J. Par n as (ref. ,,O pracach eksper

¹

tów dla antropozoonoz w WHO i baldaniach lubelskiego IMP i HW") oraz autor

arty,krułu

(2 ::re- feraty: nia temat toksoplazmozy i

włośnicy).

Orgainizatorzy kierowali imienne zaproszenia wg

własnego

uznania,

pokrywając pełne

koszty po- bytu w

Bułgarii.

Podobnie jak

każdy

wyjazd za

granicę,

tak i ten

przyniósł

nam nie-

wątpliwie dużo korzyści, pozwolił

na zapoznanie

się

z

ważniejszymi

kie- runkami

badań,

z

osiągnięciami

praktycznymi i

organizacją

oraz na na-

nawiiązainie

bezpo§rednich kontaktów.

Pragnę więc podzielić się

z czytel- nikami osobistymi

wrażeniami, podkreślając właśnie

te momenty

buł­

garskiej !parazyt(jl,ogii, k1tóre

są

godne

naśladowania

u nas. Wprawdzie przed trzema laty

ukazał się już artykuł

ogólny o parazytologii

bułgar­

skiej (Pa

wł

o w : Wiad. Paraz., 2,5 : 319, 1956), wprawdzie w naszych zja2ida1cih brali czynny

udział

niektórzy ,parazytolodzy

bułgarscy

(P a-

,."Wiadomości Parazytologiczne", t. VI, nr 1, 1960.

42

^{Z. KOZAR}

wł

o w, M a to w, Os z a n o w a), a w naszych pismach publikowano

już

kilka prac

bułgars'ktch,

t:mdno jednak jeszcze na podstawie tych danych

wyrobić

sobie

pełny

obraz,

szczegółnie

o l~karskiej pa1razytiologii w

Buł­

garii, która

była dotąd

u nas znacznie

słabiej

reprezentowana.

Zanim jednak

przystąpimy

do

właściwego

tematu,

poświęcimy

jesz- cze kirka

słów

trzem

rnajważniejszym

placówkom parazytio}ogiczno-we- terynairyjnym w Sofii.

Niewątpliwie prrzewodnią rol•.:: w parazytolog-ii weterynaryjnej odgrywa Ka- tedra Parazytologii na Wydziale Weterynaryjnym, w której obok prof. K. Ma- t -o w a pracuje 3 jego asystentów (K ,om a n ,dar ew, Wis z n i a ko w, K o- 1 ew). Warto wspomnieć, że katedra posiada własną klinikę chorób inwazyjnych wraz z przychodn,ią, 8. więc to, czego nie udało się dotąd zreali1zować zadneimu z 3 pokrewnych zakładów w Polsce, mrmo formalnego załatwienia· sprawy. Prace katedry, szczegó1nie jej badania nad włośnką, •są dobrize znane w 1iteraturze.

Nadmienię, że ostatni0 prof. Matow śledzi m. in. w warunka,ch <l<>ŚWiadczalnych

u gry,zoni rozwój Toxascaris transfuga pa•sożytującego u niedźwiedzia. W zakła­

dzie prof. Matowa odbywali podstawowe przeszko1enie niektórzy bułgarscy para-- zytolodzy lekarscy.

Z katedrą tą pow:ią,zany jest personalnie (kierown1ik prof. Matow) i proble- mowo z,aikład Helmintologii Bułgarskiej Akademi'i Nal);k, którym opiekuje si~2 z ramienia kierownika doc. E. D im i t r o w a. Posiada on 6, przeważmie młodych

jeiszcze, pracowników nauk,owych, 1 aspiranta i 2 siły technicu1e. Mimo że za-

kład ,powstał dopiero w 1954 r., wydaje swój organ Izwiestia. Tema,tyka naukowa

Zakładu skupia się wokół 3 problemów:

1. Fauna helmintologiczna (systematyka i ekologia) zwierząt domowych i dzi- ki-eh;

2. zjawiska odporności przy robaczycach;

3. epidemiologia i epizioocjologia i,obaczyc czŁowieka i zwierząt.

W ramach pierwszego pr-0l.>lemu poznano już robaki -paisożytnlicze 0\1\1\iec fjpraca na ten temat w druku) oraz robaki świń domowych, półdzikiich i dzikich (P. Da- s k a ł o w przygotowuje obszerną monografię na ten temat). Zajmowano się te~

sprawą wewnątrngatunkowej =iennośc'i rodzaju Haemonchus. Okazuje s-ię, że

nie ·znany dotąd w Eur-qpie H. placei wy,stępuje w Bułgarii u owiec, kóz i bydła,

pm;y czy,m u bydła nawet częśc,iej ·n!iż H. c01itortus. Bada się następnie różnice

morfologiczne, fizjo~ogiczne i biochemiczne między gatunkami rodzaju Moniezia (E. Dimiltrowa), riobaczyce płuc ,u owiec (P. Daske.low 1i .inni), dyinamikę produkcji Jaj Fasciola hepatica or;,.z wpły,w tempera,tury i wilgoci na .przeżywanie a,doie- skarii motylicy (K a k ac ze w a -A w r am o w a).

W ramach drug,iego problemu śledzi siię fazę jelitową odporności oraz odpor ·

ność naturalną różny,ch ras owiec na F. hepatica.

Do t11zeciego problemu można zaliczyć odbyte ekspedycje terenowe i badania nad wpływem ultriadźwię'ków na JaJa Ascaris li Fasciola. Jedyny pra-cujący w Zakładzie lek,arz mEJdy,cyny, D. Z i w ko w, zajmował się dawn1iej pJ:'loblemem enterobiozy (za1stosowall1ie pI"omien.i x do wallki z owsicą), a obecnie śled])i epi-

demiologię włosogłówki 'i glistnicy u ludzi w rejonlie .sofijs.kiim.

Jak w,tdać z powy:żiszego, problematyka Zak1adu AN sikiuip'ia się głównie wo- kół zagad111ień zioolog.icznych i weterynaryjny,ch, pośwtięcając medycynie ~tosun- kowo mało uwagi. Może szkoda, że nie ma analogiozmych pJ.acówek protozoolo-

PARAZYTOLOGIA LEKARSKA W BULGARTr

43

Uczestnicy kue,u parazytologii lekarskiej w Sof'Ii. W pierwsz,ym r"ędzie ,stoją

od lewej: G. Gen01v, D. Atana,s,ow, G. Gem€si, N. Płotnikow, S. Moszkowski, B. Bratanow, Z. Kozar, J. Parnas

gicznej i arachnoentornologicznej, skor,o Zakład ogran:icza się ściśle do problema- ty,ki helmintologicznej w myśl zasad s~oły Skrjabinowskiej.

Trzecia w Sofii placówka to Katedr a Higieny na Wydz,iale Zootech- nicznym kierowana przez prof. Pawłowa (wspóbpracownicy: doc. Tatarow, 2 st. asyst., 2 mł. asystentów). Poświęca ona bar,dzo wiele uwag,i zagadnieniom parazytologicznym, zwłaszcza pasożytom bytującym w środowisku ze,vnętrznym, ogniskowości naturalnej brucelozy, tularemii itd. Choćby tyllm z tej Dacji ma ona wiele kontaJktów z medycyną. Poza tym prowadzi się tu ba!daniia nad chemote-

rapią i profilaktyką kokcydiozy oraz nad potwierdzeniem danych jug05ł0Wliań­

sk!ich, dowodzących, że leczenie motylicy cztel'oohlorkiern węgla powoduje w 90'':n zahamowanie rozwoju jaj pasożyta (jak dotąd teo11ia nie potwierdza .się). W pla- nach na najbliższą ,przyszłość: są badani,a nad t?ksopla,zmozą u zwierząt.

Trzeba

stwierdzić, że

parazytologia lekaT!ska w

Bułgarii

nie ma tak

długi,ej

tradycji jak weterynaryjna i .nie ma j;ak

¹

ona wla'snej

szkoły

na:u- loowej ani c,parcia w samod21ielnyich ka, tedrach lub ~nstytJucjach . Cechuje

ją

jednak

duży

dynamizm , a nawet posiada

poważne osiągnięcia

pr,alk- tyczne.

Pierwsza pl,acówika naukowa parazytiologiczmo-lekarska,

powołana głównie

dla walki z

malarią, powstała

jes2JCze w r. 1927 nad Morzem

Czarnym w Burgas.

Zmieniała

ona

często

swe nazwy:

łnsty:tut

Malarii,

Inst. Higieny, Inst. Malarii i Chorób Toopikalnych, wreswie jako Inst.

44

^{Z. KOZAR}

-- - --·- - -- - - -

Malarii i ~oo:-azytologii Lekarnkiej

z;ostała

w

^T.

1952 rprzeniesiona z Bull."-

gas d:o Sof.ii na ul. Weri.ła 3, ·gdq;ie mieści się d<> clzi'Ś.

Niestety,

od maja

1958 r. Instytut

utracił swą sambdzielność

i

wszedł

jako

dział

w

skład

lootyi tutu Epidemiologii i Mikrobiologii

(dyr.

dr W.

Kał

a n

d ż

i je

w).

Klier()IWniictwo

działu

spr1awuje oodal dir D. At

a

n as o w.

Uikazał się

na- wet organ Instytutu Nauczni trudowe (1957), lecz obecnie prace pa~azy- tologicz;ne drukowane

są

w

różnych

czas

¹

opismach.

W · organizacji

działu wyróżm:ia się

2

oddztały:

1. malarii

i , par, a,zytdlogii

!~karskiej

z

3

pracowniami:

malar<ili. (dr

D. At ana s ow, dr Chris t owa), protozoologii

(dr

Gig ow)

i

hydro- techniki

(inż.

B. Piet r ow).

2. helmirntologi,i (dr G. G en o w, dr S. Ne n o

w)

wraz z

oddziałem

klinicznym (dr

R. T

od or o w), k

¹

tóry

mieści się

w klinikach IS i DL

(12 łóżek i

ambulatorium).

Ogółem dział posfadał 6

pracowników naukowych,

5

labo,rantów, pie-

lęgniarkę

i technika. W

najbliższym

czasie

ilość

p11aoowników naiwko- wych

wzrośnie

do 8. Warto

zaznaczyć, ,że

mimo

stosunlkowo szczupłego

personelu

uwzględniono pracownię hydrotechniczną, pI1zykładając dużą wagę

do spraw meHoracyjnych iitp. ziarówno w zwalczaniu

małarii,

jak

i

helmintoz.

W planowanej tematyce

działu fiigurują:

problem a, nofelizmu (• feno- logia,

w,pływ

insektycydów, wa1ka), :zmgadnienie toksoplazmozy (di, agno- styka i epidemiologia), robaczyce

(wpływ

tempeTatury i ,:vilgoci na roz- wój jaj Ascaris, dynamik,a zanieczyszczenia wód rzecznych j1ajami i lar- wami robaków,

zależność

glistnicy

od

endemicznej

niedoczynności

tar- czycy, leczenie hymen•lepidozy, próba dewastacji tasiemczyc). Prowadzi

się

ponadto 'badania nad

włośnicą

(epidemiologia) i inne.

Omawiany

d?J1ał

par>azytologiczny jest

głównym ośrodkiem

szkolenio- wym dla lek

¹

arzy i

jednocześnie

koordynuje

pracę terenową.

Poza

tą centralną placówką

w

Sofii

prawie w

każdym

z 30 rejonów

Bułgarii znajdują się

pracownie parazyto1ogiczne w Stacjach San.-Epid.

Pr,;:icują

w nich lekarze o rpairazytologiczno-epidemiologicznym iprzyigoto- waniu,

mając

do dyspozycji 2 - 3 -laborantów. Wielu

ukończyło

specjali-

zację parazytologiczną,

która podobnie jak u nas jest II stopnia. Do- puszcza

się

jednak do niej nie tylko specjalistów klinicznych I stopnia, lecz

również

i epidemiologów.

Pracownie

kierują akcją przeciwpa,sożytniczą

na

całym podległym

terenie,

prowadzą

badania

wśród różnych

grup

ludności,

badania

środo­

wi:ska itp.

Dysponują już szczegółowymi

danymi o rozmies· zczeniu i

czę­

stości występowania

poszczególnych

pasożytów

(mapy, wyk1 resy). Kie-

rownicy · pracowll!i, jako

specjaliści

rejonowi,

konsulitują

i

kontrolują całą służbę

zdrowia na

podległym

terenie w sprawach pa:razytoiogicz-

PARAZYTOLOGIA LEKARSKA W BULGARI!

45

nych. Do nich

należy też

planowanie i koordynacja akcji terenowych.

Współpracują

z biologami - entomoLogami zatrudnionymi w s, 1Jacji.

Niemleżnie od

tego prawie we wszystJldch rejonach

•istmlieją

przy- chodnie (gabinety) helmintologi'Czne, tkieriowane zaZ'wyczaj przez lekarzy pediatrów lub intermistów, lecz odpowiednio pr:zyigotJowa:nych w para- zytologii. W

Bułgarii

lekarze nie

zajmują więcej niż

jeden etat,

mogą więc ,c,ały

c:i,as

poświęcać

swym zadaniom.

Mają

oni do dyispozycji miale laiboriatorium z 1 1'aborante-m oraz • kilka

łóżek

w szpitalu dla

,cięższych

przypadlków.

W rozwoj

¹

u

bułgarskich

kadr parazytiologiczno-lekairskich

kładzie się duży

naoiSlk na zagadnienia praktyczne, na

walkę

z

pasożytami.

Widzi- my tam stosunkowo

niedużą grupę

ipracownilków naukowych, i to ZJajmu-

jących ,się konkretną praktyczną tematytką,

oraz

szerdką sieć

placówek terel1!owych, zarówno epidemiologi!czny , ch,

jiaik i

terapeutY'c21nyoh, obsa- dzonych przez ludzi

młody;ch,

energi'Cznych

i zamiłowanych

w przed.- miocie.

Traktują

oni bardzo

poważnie

problemy

parazy-tołogiczne,

stale

dokształcają się,

a w pracy

często rywalizują

ze

sobą.

OrgWliz:acja

służby

terenowej parazytologiczno-lekarskiej w

Bułgarii

pokrywa

.się

niemal

całkowicie

z

¹

pierwiotnymi planami

par,azytołogów

polskich.

Została

ona

już

tam ugruntowana i

wykaZJał,a swą celowość.

Mimo że w Polsce wcześniej poczęto mówić o tych sprawach (r. 1952), dalecy jeszcze jesteśmy od poziomu bułgarskiego. zn,amy dobrze trudności, z yakimi p.:i-

wstają .prooownie parazytolog,iczme ,przy WSSE, mimo że mają obsługiwać znammie

wiiększe tereny aniżeli analJOg,iczne placówkii w Bułg,aiti!i. Są one nierarz traktowane w stacjach „po macos·zemu", sfabo wyposażone, a bywa i tak, że pracowników odrywa się do innych „ważndej,szy,ch" zajęć, np. mikrobiJologic2l!lych. Jest to cza- sem naszą własną winą, bo mabo która placówka parazytot.og1.iozna w WSSE mo::e

przedstawiić udokumentowany stan parazytologiczny województwa. Bada s,ię prrz<!-

ważnie żłobki, przedszkiola lub inne za!kłady dziecięce, a nie zna się stanu ogólnego z uwzględinieniie:n ludnoś'Ci dorosłej. Cyflry i wykresy bywają s11nym argumentem i mogą oza1sem •przelmnać nawet najwięfoszy,ch sceiptyków. Należy dowieść, że nasza praca jest celowa i. pożyteczna. Może większą wagę winno się też przywiązywać

do jakości kaidr :c:atrudnionych w p'lr::iz.vtologii w WSSE. Czasem ,są to ludzie

„z przypadku", nie znajdujący za1lrudn'ienia w innych dZJtałach. Wynikiem tegn jest id·uża płynność kaidr. Na kur,sach spotykamy w miejsce już zaawansowanych i .przeszkolonyich zupełlllie nowych pracowndków. Wydaje Się, że nie zostały jeszcze jasno sprecy21owane zadania, obowiązkli. li uprawniienia praoownii pairazytoLo~icrwych WSSE. Schodzą one czasem do rzędu pracowni usługowo--diagnostycznych dla s'łuż­

by zd!.'lowia, nie zajmując się właściwą pracą eptdemioLog;iiczną w tererui.e.

Najwięcej jednak trudności napotyka u nas or,ga111izacja ośrodków terapeu- tycznych, przychodllli ,pa:razyto1ogtcznych. Są one równie wa7Jfie i niiezbędne dla prze,pl'IOW1adzenta j.akJiejkolw.iek akcji terenowej. Słyszy się g~osy przeciw zbytnie- mu rozclra1bniainiu Sll)ecjaHstów le~a['skioh. Ni.e •cierpimy jednak jesZJcze na nad- miar specjaHstów pał"azytologów i chyba jeden t~i specja,1Ls1la w województwie

nie będZJie zbytJnim ciężarem. Nie ulega wątpliwości, że Illie zabra~nie mu pracy,

Z. KOZAR

tym baroiziej że będzie musiał jeszcz.e konsultować i doszkalać innych lekarzy, którzy w p,arazytologi:i nie mają praw.ie żadneg,o JPrzyg,otowa,Illia. Nawet gdyby nasi lekarze ogó1ni opuszczali uczelnie odpowiednio przygoitowan~ w parazyto- logii i sami potl'.a1Hi podołać potrrnbom, i1stnieni," jednego, c,o najmniej, S1pecj?.- listy w w'Ojewódzhvli,e byłoby uzasadnione, choćby z uwagi na stały postęp nauki.

Zre·sz-tą powstałe już dzięka ·inicjatywie J energ,ii pewi!lych osób przychodnie para- zytolo,giczne w kilku rn.i,as-tach Polski dowiodły, jak celowe i pożyteczne dla lud-

ności są te p1acówkJi. W innych natomiast miastach słyszy s'ię ciągłe •narzekani::i

bądź na brak wyraźnych odgórnych zarządzeń, bądź lokalu, etatów Hp. Dowodzą

one tylko, że 1ud~ie odpowiedzi,alni za te sprawy zbyt ma~o mieli kontaktu z para-

zytologią ,;, n'ie rozumieją jej zagadnienia. Nie jest to może ich winą, lecz winą

programów nauczania. Nawe.t zwalczanie samych tasiemczyc, na co jest już wy-

raźna zgoda Ministerstwa Zdrowia, wymaga zor,gan:iz•owa¹nia pu,nktów terapeutycz- nych, bo ogół leilrnrz,y niie chce się zająć tymi spraiwami (czasem nie potrafi), a b~owanie n.a kilka dni łóżek szipi,talnych lub kMni~21nych dla przeciętnych no- siooi.el1i tasiemczyc jeiSt co najmniej nieoszczędn€. Prze-0ież można i,ch z powodzeni'em

leczyć w ambulatoriach lub, jak R:osjailiie nazywają, w „dniewnych stacjonarach".

P,odnoszą się wreszcie głosy z,a tworzeniem przychodni chorób jelitowych, obej-

mujących Zlarr-ównio, choroby inwazyjne, jak i infekicyjne. W zasadZlie niie je.st to

zła myśl, ahoć ogran:i!cza zaii,nteresow-a:nie przychodni do przewodu pokarmorwego, a winniśmy się zajmować nie tyliko tymi pasożytami. Zresztą współzależność flory i fauny prizewodu pokarmloWego została dowiedziona i musimy o nie; stałe pa-

miętać. Występuje jednak pewne JliebeZJpieczeń.stwo. W:iemy z doświadczenia, jak

często problemy bakterio1ogiczne potrafią wypierać w,sze.l.kie inne. Czasem dla okres,owego baida,n:La kilkudrziesięci·u w Wiojewództwie nosicieli tyfiusu (bez możności

konkretnej Mkwidacj,i teg,o stanu) utrzymuje się w WSSE duż.e laborator,ium, a nie ma równociześ•nie środków na stworzenie praco,wnli 1Pa11azytologi;cui:nej, mimo :i:e nosicieli pa1Sożytów liczymy w dziesiątki i isetkii tysięcy, Nłe chcemy neigować ważności zaigadnieil baikte11iologk2my,ch, ale wiemy, :żie są one brornione zarządze­

niami i wieloletnią tradycją oraz pr.zyzw)"czajeilliem i od,powiedruim nastawieniem k•ier-owniictwa, a wljęc i tak im n1ic nie gl'~i, nawet gdyby się okazały mniej ważne

od ,innych.

Ucze1stnicy wspomnianego na

wstępie

kursu w Sofii rekrutowaH

się spośród

priacowników terenowych zarówno ze stacji s,a111.-epid., j,ak

i

przy- chodni. Nie

,był :to

ich pierwszy kurs

(odbywają się

co rdku), a

wystą­

pienia w dY'skusji

świadczyły

o

n,ależytym

p~zygotowaniu i

głębokiej

tr,osice o

stały postęp. Ogółem

w pasiedzeniach

brało udzi,ał

ponad

100

osób,

zmieniająicycih się częściowo

zale~nie

od

'tematyki. Byli to

często różni klinicyści,

praicow:nicy ISiDL.

Nafoży

tu

podIDreślić duży udział

i w ogóle

głębokie

, zainteresowanie

parazyitologią

ISiDL. Pionie-

waż

naucza-nie par:azytologii !Ilia uczelni jest w

Bułgarii,

podobnie jak u nas, jeszcze

niezadowalające (:są

sta~an~a o

zmi,anę

,programu), ISiDL dobrze

zrrozumiał potr•zebę

· 11Jadrobienia braków.

Był

on faktycznym go- spodarzem

kurslll

(na jego teir€'l1ie

odbywał się

Kurs), stale

zresztą

szkoli w parazy, tologii wielu innyoh specjalistów, a.

również i

na tym kursie

wykłady

prowadzili wyibitTlli

klinicyści

}instytutu, np. prorektor i znany

PARAZYTOLOGIA LEKARSKA W BUŁGARIT. 47

--- - - ~ - -- - - - -

gastroentern1og prof. T. A. T a s ze w (problem kliini:ki motylicy),

wy-

bi'tny , pediatr,a prof. B. Brat a n o w (lm1a-azar), prof. T. Todor o w

i

inni. Z

treści

ref€'mtów

wynikało, że

zagadnienia parazytologiczne

są

im dobrze znanie i

sitykają się

z nimi w oodziiennej 1 pr:alktyce. W pooie- dzeniach !kursu brali

t,eż udział

dyrektor

Działu

Sa:n.-Epid. IVhn:isterstwa,

Główny

inspektor sanitarny doc. E. Kam ie n o w, dyrektor Inst. Epid.

i

Mikrob. (odpowiednik naszego

PZH)

dr W.

Kał

a n d

ż i

j_e w i inni prz.ed:silawiciele nauki ora:z administracji

ipa,ństwowej.

Na:s,' Polaków, tro-

chę

dziwHo,

że ci

ludzie, tak

obcią,żeni obowiązkami

wobec

całej

medy- cyny, nie byli tylko

najwyżej

na oficjalnym otwarciu kursu, lecz

^Zil'1a-

leźli

cz,as na

słuchanie długich

referatów parazytologicznych.

Również

na specja.Jnych konferencjach dla

gości,

organirowanych przez Min1 i:stersitwo Zdrowia lub rektor.a ISiDL,

odczuwało się ,głęboką

i

szczerą .troslkę

o roz- wój

bułgarskiej

parazytologii. Jest to

dość

:zmamie1111ne dla nas spostrze-

żenie, zresztą

nie pierwsze w kr,ajach socjaHstycznyc

¹

h.

P1arazytol

¹

odzy w

Bułgarii mają już

za

sobą piękne osiągl11ięcia

w zwal- czaniu malarii. Nie

zginęła

ona tam samoistnie, bo

szerzyła się

· po woj- nie

wśród

setek

tysięcy

, chorych. Jej zwal,czanie

wymagało dużego

wy-

siłku,

który

został uwieńczony

tak

pięk!nymi

sukces1 ami. Z

całą energią

zwrócono

się

wtedy do walki z r

¹

obaczycami.

Trudno mi tu

przytaczać

dane z

całego

kraju, podam

więc choć

je- den

przykład

z rejonu Stanke-Dimitrow

(1400

krm

^2,

72

miejscowości,

105 OOO mieszkańców),

który

może być

wzorem nie tylko dl1 a Bulagrii, lecz i dla nas oraz :innych krajów. s , tan sain~tia:iino-higieniczny górskiego rejonu (G.

Riła) był

'PO wojnie 'baTdzo

niezadowalający:

w 7816 gospo- dar$twach (na 17 993) nie

było

wcale

ustępów,

odohody ludzi i

zwierząt

oraz odpadki spotykano prawie

wszędzie,

k1 arzysta:I110 z zanie<:zyszczonej wody, ponad

20 OOO

deka['ÓW

zajmowały błota, była

wysoka

zapadalność

'Da

cłYOToby zakażne

i inwazyjne,

¹

1Jak

wśród

ludzi, jak i

zwierząt.

W 4 tyllko wsiach

wzdłuż

rzeki

Riły padło

w r.

1952

z powodu motylicy a~

2840

, owiec.

Wtedy to,

w r.

1952,

podjęto

z inicjatywy

służby

z.drowia oraz wete- rynarii

uchwałę 'Zmiernającą

do walki z

pasożytami

i odbudowy sani- tarno-h~gienieznej wsi

całego

, rejonu. Bardro

rozległy

i

s,zcziegółowo

Opl'a- cowany plan

~ostał przyjęty

i zatwie,rdzony w r. 1954. Do rej01nowego komitetu walki z

pasożytami

weszli przedsrtawkiele Badii, rad narodo- wych, Frontu Narodowego,

zwiąZJków młodzieży,

Czer, wonego

Krzyż.a

itd.

Rozwinięto szeTl(jką propagandę,

wydiano brioszurry

omawiające

wal-

kę

z

motylicą, ibąblowicą,

tasiemczycami,

glistnicą, :awsicą

011az z:as1ady

higienizacji ws

¹

i i zagród.

W

laitJaoh 1954/1955 broszury te przestudio-

wano na 349 naukowych sesjach , organizacji poliityc2mych, 2936 korufe-

rencj;ach dzielnicowych i

3JO

ziebrnniach wiejskich organi2Jowanych

48 ^{Z. KOZAR}

--···~···- · --··- -- -·---··~ - ~ - --· -···---- -- - · - -·~---- . •---- - - -- --· ··• ---··· ·----·- ---

przez Frnnt Na:rodowy. Poznali je

dokładnie

wszyscy nauczyciele i, za ich

,pośrednictwem,

uczniowie. Korzystano

teź

z innych form propagan- dy, np. z humory,stycznej ,gazetki

^Szerszeń,

afiszów, gazetek

ści4'."rmych, haseł, radiowęzłów

we wsiach i s:zJkotach, oodziennej iprasy itd. Wyzna- czon,o roc21nie 3 wysokie nagrody

pieniężne

dla najaktywniejszych dzia-

łaczy, 28

wsi

podjęto współzawodnictwo.

Kieflownictwo na:ukiowo-meto- dyczne

polegało

I11i.e tylko na

zarządzenkwh

i pismach „odgórnych" , lecz na osobistych konsultacjach

!.

czynnej ,pr,acy w terenie.

W Rejonowej Stacji San.-Epid. oraz w szpitalach wiej, skich zorgani- zowamo laboratoria diagnostyczne. W okresie od r.

1953

do

połowy

r .

1954

przebadano

ogółem

30

976

osób

(około

30

⁶/o mieszk,ańców),

ponad

J

G OOO

zwierząt

gospodarskich

('Ykoło 17°/o pogłowia)

i w:,,konano sekcje 6403

zwierząt. Pozwoliło

to na zorientow~nie

się

w

jakości występują­

cych gatunków

pasożytviczych, intensywności

i

ekstensywności

inwazji.

Badano grupy

ludności każdego

wieku

i

zawodu ze wszystkich wsi.

Stwierdzono

występowanie

10 gatunków robaków

pasożytniczych.

Naj-

czE;,ściej występowały:

A. lumbricoides

(42,20/o),

E. · vermicv.Laris

(31,24°11,)

i T. trichiura

(17,990/o).

U

zwierząt

domowych ustalono

21

,podstawowycih robaczyc.

średni

wsk,afoik dla fosciolozy

wynosił 51,670/o,

d1a drkroceliozy 40,250/o, tri- chostriongyloidozy 58

¹¹

/o, protostrongyloidozy 42,

740/o.

Larwy

bąblowców

stw:ierdzarno u

^ibydła

w

98,620/o,

u owiec w

93,790/o,

u kóz w

14,6°/o.

Wobec briaku

śrdd:ków

finanSIOwycih na przeprowadz· enie

pełnej

wal- ki zaapelowano do

ludności

o pomoc.

Drogą

czynów

rspołecznych

osuszo- no

około 15

OOO dek.

błot

i

tll'zęsa1w~sk,

oczys:oczono i :od.budowano

kanały osuszające

i

nawadniające,

zbudowano

42

grzebowiska, urorowiono lub zbudowano

około

400 rpublicznych lub prywatny,ch s

¹

1ludzien, :zJbudowano

98

wodopojów dla

zwierząt,

w 8 wsiach zbudowano

oenrtrałne

zaopatrze- nie w

wodę,

w 9 wsiach uruchomiono

łaźnie 1itd.

Wszystkie zagrody zo-

stały

zaopatrzone w odpowiednie (wg wzorów)

ustępy

(zibudowano 11

600

, nowych), które budowano

często również

na pol,ach.

Urządzono 16

800 :zibiorników na odpadiki. Zakazano

nawożenia świeżymi

odchodami ludz- kimi ogrddów i sadów. W

większy,oh ośrodkach

wybudowano rze:zmie (9),

slkupti,ające cały

ubój na potrzeby miejscowe, za

wyjątkiem

uboju

swiń

i ,ptactwa. Wydano

zarządzenia odinośniie

do hodow1i

świi1

(tylko w odpowiednich chlewniach).

Niezaleźnie

od

tej

olbrzymiej akcji ogólnosanita, rnej

przystąpiono

do konk:re>tnej walki z poszczególnymi

pal9ożytami.

W celu likwidacji

bą­

blowców zabijano wszystkie

,bezpańskie

- psy, a

porostałe

odmbacza:no

a;rekoliną

2 razy do roku. Wszystkie

zakażone bąblowcem narządy

ubi-

janych

zwierząt były

starannie niszczone. W wake z

motylicą

prowa-

dzono 2 razy do roku

masową alkcję terapeutyczną, niezależnie

od ni-

PARAZYTOLOGIA LEK ... RSKA W BUŁGARII

49

s2Jczeniia

po.średnich żywicieli

pireparntem miedzi . .Aikcje te i inne podej- mowano planowo, w odpowiednich po11ach roku.

Analogiczną dział,alność

prowad:zJono u ludzi. W.alka z

glistnicą

pole-

gała

na· powsreclmej dehelmintyzacji (po 20 - 30 tys. osób rocZIIlie). No- sicieli 'tasiemców leczono w iZ1bach ohorych zorganizowanych przy szpi- talach lub

zakładach

pracy. Prowadzono

okresową d~helmdcntyzację

,prze- ciw ow\sicy we wszystkich

żłóbkach

i podobnych zakladacll

dziecięcych.

Prowadwno, na razie

doświadczalne,

leczenie

włosiogłówki

i tasiemca karlowaitego.

Tak

duży

zbiorowy

wysiłek mus~ał przynieść

ikOillkretne wyniki.

Pełna

&keja

:wstał,a

przeprowadzona w 11 wsiach. Odsetek

występowanii!a

gli"- stnicy

zootiał

obnirony np. we wsi

Rił,a

z 830/o (1953) do 170/o (1955), we wsi Starb z 42,20/o (1953) dJo 4,60/o (1956), we

wSi

Boboszewo z 45,20/o (1953) do 7,30/o (1956), we wsi Smoczewo z 860/o {1953) do 270/o (1956).

Zna, czmie

obniżył się też stopień zakażenta włosogłówką

i innymi paso-

żytami.

Spotyka

się już

tytko pojedyncze przypadki tasiemczyc.

Możnrl żywić nadzieję, że

przy fakim

postępie już

w

najbliższych 5 - 6

~atach i111wazje

pasożytnicze wstaną

u

ludności

rejonu

<)bni!żone

do minimum.

Usiłowano, choć częściowo, uchwycić pomyślne następstwa

prizepro- wadzonej akcji. W , grupie 227 d~eci szkolnych

szczegółowo śledzono wpływ

diehelmim:tyzacji na zdrowie fizyczme i pisychiJCz:ne dzieci.

Już

po

,ffi'iesiąou zmniejszyły •się

i niemal w

pełn1i Ziginęły nieokreślone bl!i,żej

niedomagania kli!niczne. Stwierdzono

wy~aźny

przyrost wagi

(średnio

o 6 kg

W! ,cią;gu ipół

roku). Dzieci

¹były

w s2lkole bardziej

uważne

i ich

poi.Stępy

w nauce

wz,rosły

o 1

jednostkę. Już

pod koniec pierwszego

miesiąca

po

zakończeiniu

dehelmintyzacji stwierdzono

wyr.aźną popriawę

w

składzie

krwi. Wykazano

przeciętnie

o 300 OOO

więcej

krwinek czer- wonych i o 60/o

więcej

hemoglobiny.

Może

najba· rdziej

przekonujące są wskaźn~ki

demogr,aficzne.

Śmiertelność wśród·

dzieci

obnrżył,a się

z 10,9°'0 (1952) d,o 4,30/o (1956), u

ogółu mieszkańców

z 12,80/o (1952) do

3,7°/o

(1956).

Nie mniejsze

korzyści

, przynios}a , akcja na odcinku weterynaryjnym.

Według

danych z

rzeźni zakiażenie motylicą obniżyło się

u

:bydła

z 94,50/o do 35,940/o (w badaniach koprologioznych

do

51 O/o), u owiec

(mł,ode

1 - 5 lat) z 87,610/o do 25,660/o.

Częstość występowania bą,blowców spadła

u

bydł,a

z 98,620/o do 63,100/o, u owiec z 93,790/o do 76,50/o, u

świń

z 4,340/o do 2,540/o.

Wągrzyca świń obniżyła się

z 2,06°fo do 0,1 O/o.

^Znikła

w ogóle

śmiertelność zwierząt

z powodu motylicy.

Może

1 prooenitowe wy.nikli nie

są

jeszcze

•W pełni pr?Jekonujące

i bar-

dziej wymowne

będą

inne

wartości.

Ustalono,

że

przy tym samym spo-

sobie

żywienia wydajność

mleka u 1 owcy

zwiększył,a się

w latach

1953 - 1955 o 8, 1 O/o,

wydajność wełny

o 220/o,

wydajność

mleka

od

1

50

^{Z. KOZAR}

krowy o 200/o,

nośność

3000 kur obseirwowanych w

ciągu

roku

WZJrosła

o .57°/o,

be,zpłod!ność

krów

obniżyła się

z 61,20/o na 41,80/o, oo spowodo-

wało

wZJrost przychówku

cieląt od

100 krów

średnio

do 160/o,

jagniąt

do 4,30/o.

Śmie.riteLność jagniąt obniżył.a się

z 9,10/o do 6,1°/(l,

śmiertelność kurcząt z

30,20/o do 10,90/o. Oblicwno,

że

tylk!o

dzięki zwiększ.onemu

zbiorowi

wełny,

udojowi mleka i

nośności

kur dochody rejonu Stanke- -Dtmi, trow

wwosły

w r. 1955 o 5 700 OOO lewa (1 lewa ca 2

zł)

w porów- na1 niu

z T.

1953. Te dane

mogą już prrekonać

nawet najmniej zaintere- sowanych

parazytolog¹ią_

A trzeba

•też uwzględnić, że

gospodarr-ce !l'ejionu

przybyło dzięki

akcji

około

15 OOO dek. osuszonej , powierzchni,

którą

wy- korzystano

rpod uprawę

tytoniu, sadów owooowych liu:b

wartościowej

paszy dla

bydła.

Przytoczone tu niektóre tylko lic:zJby z

materiałów,

jakie przyw1ez-

l'iśmy

:zJe

sobą z Bułgar,ii, mają swoją wymowę.

Musimy

zaznaczyć, ż,e mieliśmy możność odwiedzić osobiście

wymienione tu

miejscowości

i

przekonać się

naocznie, jak

przeobrażał się

w

cią-gu

ootaitnti.ch

5 - 7

lat widok wsi

bułg,arskich,

j

¹

ak czysto i higienicznie

urządzone są dziś

zabu- dowania, jak

wyglądają

wiejskie

urządzeni·a

komunalne, jak

r,adośni€

uśmiechają się

i twa:rze dzieci wolnych od

pasożytów. Hasła

przeciw-

pasożytnicze :spotykaliśmy

w domach kultury, w

świetlioach

wiejskich, niemal na

każdym

kroku.

Można było

na te tematy rzeczowo

rozmawiać

z

pierwszym lepszym spotkanym

mies:tkańcem

lub nawet dzi,eckiem s:zJkolnym.

T0iwiarzyszył

nam w tych

wędrówk,ach

po

bułga~kiich

wsiach

główny

inspektor sanitarny i

zauważyliśmy, że był wszędzie

witany jak dobry Zlnaijiomy,

a więc

i dawniej

odwiedzał

te strony i

osobiście czuwał

nad prowadzeniem , akcji

przeciwpasożytniiczych.

Rejon Stanke-Dimit:mwski jest

przykładowy

w

Bułgarii

(opracowano w nim

s:oczegórową dokumentację),

ale · nie jedyny,

jeżeli

chodzi o hi-

gienizację

wsi i wi~ksre

osiągnięcia

w wailce z

paioożytami. P,odobną akcję ¹

prowadzi

się

w

całej Bułgar~i, wybijają się

w niej rejony Tirnown,

Płowdiw

i kilka i, nnych.

ByLiśmy trochę zażenowani, porównując stosunki panujące u nas z tym, co

widzieliśmy w Bułgarii. Może ktaś powi,e, że u na.s inwazje pa,s,ożytnicze nie od-

grywają aż tak dużej roli jak w Bułgc:!.rii. Można się o tym przekonać i wy jechac np. do wsli bi,ałos,tocik:ich. Nie możemy się sugerować ogólnym zestaw,ieniem, kttóre

przedisitawił w na1SZej pra:s.ie Z em br z u s k i. Trzeba je ocenić krytyczn,ie i indy- wj,dual111ie d:la różnych stron kraju.

Niestety, od słów i uchwał niie przystąpiliśmy j ~ z e do czynu. Zbyt długo

bada się sytua¹cję i radzi nad nliepomyślnym stanem. TeoretyczlOlie jes:teśmy lepiej przygotowani do akcji aniże1i parazytolodzy bułgail'\scy. Mamy więcej parazytolo- gicznych placówek niauik:owych, Hczniejszą kaidrę pracow111ików naukowych, szcze-

gółowo anałi:ziujemy metody dia,gnootyczme i terapeutyczne, pooiadamy na.wet preparaty przec;wpasożytnicze, jakich nie ma Bulg,aria (np. związki piperazyn.owe,

Cestodin). Mimo wszystko pozostaliśmy w tyle.

j

I

^j _ł

PARAZYTOLOGIA LEKARSKA W BUŁGARII

51

- - - ·--- ---- ----·--------·-····

Parazytolodzy

bułgairscy przystąpili

do akcji nie-mal od razu, mimo prymitywnych nieraz metod i

środków

(np. sa

¹

ntionina,

wyciąg

, paiproci).

Znaleźli

jedll'lJak zrozumienie w apariacie administracyjnym i potraifili

jed1nocześnie UTuchomić pełny

plan.

Przys,zła

im z

pomocą

nie tylko cala

słu:żJba

zdrowia i weterynaria, lecz

również

organizacje

społeczne

i partyjne. Plany parazy11Jologiczne

były rozważane

na ,posiedzenia,oh ko'- mitetów , par'tyjny<Jh wszystkich

¹

srozebli

aż

do

najwyższego.

Zatwierdzo- ne plany

musiały być

zrealizowaine.

Wiemy dobrze,

iż

leczenie sporadycznych przypadków ilnwazji paso-

żytniczych

(np_ glistnicy, cwsicy itp.)

przeważnie

mija

się

z celem wo- bec hraik,u

·odporin.ości

i

częstej możliwośoi

, powtórnego

zakażenia, się.

Jedynie ,akcj1a malsowa, i to

połączona

z

rów,noczesną higienizacją, możie przynieść

konkretne i

trwałe

wyniki. Wydaje

'S'ię, że wł,ainie

higieni- zacja

odegrała

w

BułgM"lii największą !rolę.

Mógłby ktoś sądzić, że są

, to

już

· sprawy

nieZJależne

od parazy,tologii, nie

interesujące

na,s

bliżej. Właśnie

par

¹

azyto1odzy,

rozumiejący

dobrze

sytuację

i

posiadający

odpowiednie argumenty, winni uporczywie

dobij,ać się

o

higieniZJację

naszych wsi i osiedli. Tak

postąpili

pacr, azytolodzy

bułgarscy

i dzisiaj

zawdzięcza się

im tak

duży ,postęp

ogólny, który do- tyczy nie tylko

zagadnień

parazytologicznych, , ale m.

iln. również

oho- rób

z,alkaźnych

i

częściowo

· problemów ,gospodarczych.

Dzięki

alkcjom

wzrosła

kultura i dobrobyt

mieszikańców.

Chyba stać n'JS na to, aby choć ,,.- kUku określonyoh, rrrnże po,.,zątkowo niedużych, rejonach prz,epror,;_;adzić .podobną jak w Bułg,arii akcję doświad­

czalną, w~·próbowa('. własne metody i środki, ~dobyć wŁasne doświadczenie orga- nizacyjne.

Możemy się

wiele

nauczyć od

kolegów

bułgarskich.

Winni tam

jeździć

nasi epi'demiolodzy,

higieniści,

pamzytol!ddzy. W zamian za to parazyto- locizy

:bułgocs•cy chętnie odwiedzą

; nasze insity,tuty, pa:razytol,ogiczne pla- cówki naukowe.

Myślę, że

taka wymiana, o Mórej wiele w

Bułgarii

mó-

wiliśmy, będzie

z

obustironną korzyśoią

i trzeba

ją

jak najszerzej popie-

rać.

Parazytolodzy

hułg,airscy

nie

posiadają

jeszcze

własnej

organizacji,

żywo się

jednak zainiteresowali Polskim Tow:a:rzyis1twem Pairazytdogicz.- nym i

podjęli

1 nawet na wspomnianej konferencji

rr-ezolucję

o

powołain:ie

podobnego towarzystwa.

Życzymy

im realizacji tego ja:k

,najprędzej, bo

wierzymy,

że .pomoże

im to w dalszych sulkcesach i jesreze bardziej za-

cieśni współpracę między

parazy1Jo1ogami lelmI'\Skimi, weiterynaryj11:1ymi

i

zoologicmymi.

Otrzymano 15 XI 1959 Z Zakładu Parazytologii PAN

w Warszawie

52

Z. KOZAR

Z. KOZAR

REFLECTIONS AFTER THE VISIT TO BULGARIAN PARASITOLOGISTS

On the occasdon of the parasito1ogical confer,ence he1d ,in Sof,ia (X 1959), th?.

author v;Isited Bulgair1ain soientifk i'nstitutions and got acquainted with thei:.- organwation and their field-work. The actual scientific priol:>lems iin BuLgarian pai:as.itological es,tablishments (medical ais well as v,etel'inartian ones) -a,re discussed, particularly the practical achiievements i!n many parts of Bulgarii,a due to hygieni- zatlison of the rwał regions, and radical mea~ures taken ,on a large scale for era- dication and combating para.sites and helminths, ~n parntcular. For example the results are quoted obtari:ned ~n the Staink!e-Dimit!'ov regLon. There is drawn atten- tion to the moments which should be followed in Poland and possibly in other countries.