Wykorzystanie metody fluorescencyjnej analizy rentgenowskiej w badaniu śladów glebowych

f

Z

CAŁEGO KRAJU

Materiał dowodowy

Materiał

porównawczy

PROBLEMY

KRYMINALISTYKI

211

49

i

Wykorzystanie metody fluorescencyjnej

analizy rentgenowskiej

w badaniu śladów glebowych

bowych, zabezpieczonych w trakcie

oględzindotyczących poważnych prze­ stępstw jakimi są zabójstwa, maniejed­

nokrotnie istotny wpływna wyroki sądów wydawanych w tych sprawach. Ślady glebowe powszechnie występują na

odzieży,obuwiuczynarzędziach używa­ nych przez sprawcę, jeśli zabójstwo do­ konywane jest w terenie naturalnymlub do niego zbliżonym. O badaniach śla­

dów glebowych zpunktu widzeniaprzy­ datności w badaniach kryminalistycz­ nychpisano m.in. w nr 199„Problemów

Kryminalistyki". Ostatnie doświadczenia wynikające z wykonywanych ekspertyz potwierdzają zasadność stosowania ekspertyzwykorzystujących ślady gle­

bowe.

Ślady gleby,podobnie jak śladyfizy­ kochemiczne, należądośladówgrupo­

wych,na podstawie których wnioskowa­ nienie jest kategoryczne.Wkażdej eks­

pertyzie śladów glebowych określa się barwę, skład mineralogiczny, uziarnie-

nie, skład substancji organicznej oraz opisuje inne składniki w nich występują­ ce.Daje to podstawędo wstępnegowy­ pracowania opinii w sprawie. Większą

wartość dla organów procesowych ma jednak uszczegółowienie cech diagno­ stycznych. Wynika stądpotrzeba wynaj­

dywania elementów charakterystycz­ nych stwierdzających podobieństwo lub zróżnicowanie tychśladów. Nie bez zna­ czeniajest analityczna łatwość oznacza­

nia tych elementów.

W przypadku śladów glebowych z miejsc przestępstwsą nimi, np. szczątki

charakterystycznych roślin czy mikro­

organizmów. Należą do nich m.in.

szczątkimchów,nasiona, liście, okrzem­

ki itp. Identyfikacjaśladów botanicznych

wymaga dodatkowego zaangażowania specjalisty botanikazcywilnej placówki naukowej.

W Wydziale Fizykochemii CLK, do identyfikacji charakterystycznych ele­ mentów gleby wykorzystuje się stand­ ardowo wykonywaneoznaczenia składu pierwiastkowego i fazowego.

Przykłademtakiej ekspertyzyjest za­ stosowanie spektrometru fluorescencji rentgenowskiej w sprawie dotyczącej zabójstwa. Prokuratura Wojewódzka w Jeleniej Górze zwróciła się do CLK po­ przez Laboratorium Kryminalistyczne we Wrocławiu oprzeprowadzenie badań porównawczych śladów glebowych. Ma­ teriał porównawczy, w postaci gleby,po­ chodził ze studzienki telekomunikacyj­ nej, gdzie sprawca ukrył ciało denatki. Materiał dowodowy natomiast zabezpie­ czono z obuwia, zatrzymanego w tej sprawie podejrzanego. Badania mine­ ralogiczne wykonane za pomocą mikro­ skopu stereoskopowego Technivaldo­ starczyły następujących spostrzeżeń:

Materiałten stanowi gleba zobuwia podejrzanego, barwy szarej,ze znaczną

domieszkążwiru, o uziarnieniu piasku

gliniastego mocnego. Frakcja żwiru i

grubsze frakcje piasku składają się z ostrokrawędzistychziarn kwarcu, skale­

ni,fragmentówszklistych, ciemnofioleto-

wychi ciemnoszarych żużli, odłamków

betonu i cegły.Wśród frakcji piasku i pyłu obecny jestkwarc, białeiróżowe skale­

nie oraz ciemne zwietrzałe łyszczyki. Detrytus roślinny występuje w postaci fragmentów słomy, łodyżek,korzonków,

nasion i drzazg drewnianych.Obecne są włosy iróżnokolorowe włókna.

Materiałem tym była gleba barwysza­

rej, ze znaczną domieszką żwiru, o

uziarnieniu piaskugliniastego mocnego,

ze studzienkitelekomunikacyjnej, gdzie

znalezionozwłokikobiety. Frakcja żwiru i grubsze frakcje piasku składająsięz ostrokrawędzistychziarn kwarcu,skale­

ni,fragmentów skał - łupków łyszczyko- wych i granitoidów, fragmentów szklis­

tych, ciemnofioletowych i ciemnosza­

rych żużli, odłamków betonu i cegły. Wśród frakcji piasku drobnego i pyłu

obecny jest kwarc, białe iróżoweskale­

nie oraz ciemne zwietrzałe łyszczyki. Detrytus roślinny występuje w postaci fragmentów słomy, łodyżek, źdźbeł,liści, igieł drzew szpilkowych, korzonków, na­

sion i drzazg drewnianych. Obecne są włosy, kawałeksznurka, drobne koste­

czki iróżnokolorowe włókna.

W związku z podobieństwem tych śla­

dów, można było sformułować dwa wnioski:

1. Na podeszwach obuwia zabezpie­

czonego od podejrzanegoznajdują się

zabrudzenia glebą ze znaczną domiesz­

kąskładnikówantropogenicznych.

2. Gleba z obuwia oraz podłoże ze

studzienkikomunikacyjnej wykazują po­

dobne cechy jak: zabarwienie, skład

mineralogiczny, uziarnienie, skład sub­ stancji organicznej.

Do składników antropogenicznych występujących w obu śladach gleb nale­ żały: fragmenty szklistych, ciemnofiole­ towych i ciemnoszarych żużli, odłamki

betonu i cegły, kawałek sznurka oraz różnokolorowe włókna. Środowisko, w którym znaleziono ciało denatki, było specyficzne, tj. studzienka komunikacyj­

na. Stosowanie różnorodnych materia­ łów wtrakcie prac konserwacyjnych w studzience,atakże ogólne zanieczysz­ czenia pochodzące z ruchu ulicznego,

jak, np. spaliny samochodowe wpłynęły

niewątpliwie na skład metali ciężkich

zakumulowanych w występującej w niej glebie. W związku z tym oba ślady gle­ bowe poddano badaniom składu

pier-r

Z

CAŁEGO

KRAJU

BIBLIOGRAFIA

SUMMARY

50

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 211

wiastkowego. Ze względu na spodzie­ wanąwysoką zawartośćmetali ciężkich zdecydowano się na niekłopotliwą w przygotowaniupróbek, szybkąwwyko­ naniuiinterpretacji wyników analiz, me­ todę fluorescencyjnej analizy rentgeno­ wskiej- XRF.

Metoda ta jest wykorzystywana w CLKod roku1978, to jestod chwilizaku­ pu spektrometru EDXRF QM-905 firmy Finnigan. W spektrometrze promienio­ wanie rentgenowskie wysyłane przez lampę rentgenowską z anodą Rh

na-miiCLKwykrywane są pierwiastki od Al do U,przy czym glin, krzem, fosfor,siar­ ka powyżej kilkunastu procent.

Badania składu pierwiastkowego wy­ konano właśnie za pomocą spektrome­ tru XRF ED OM-905 firmy Finnigan.W wynikubadań otrzymano w glebachdo­ wodoweji porównawczej podobny skład pierwiastkowy zarówno pierwiastków głównych,jak krzem, glin, żelazo, wapń, potas,tytan,jak imetali ciężkich: cynku, ołowiu, miedzi oraz cyrkonu i strontu (ryc.1).

Ryc. 1. Widma skła­ dów pierwiastko­ wych dwóch pró­ bek gleb

Fig. 1. Spectra of ele­

ment compositions

belonging to two soil

samples

Ferensie expertise, inthefield of homicide investigation, has ledto findingsbased on the classic methods of examining soil tra-ces and marking the presence ofheavy metalparticles within the traces of soil. The marking of heavy metal particles pre-sented no problems inpreparing themfor analysisbecause oftheir great concentra- tion inthesoil. This constitutedcompara- tive and evidential materiał.

Thearticledealsbriefly with the principles of Chemicalelement composition and their designationswith the useof XRF (x-ray fluorescence method).

w badaniach identyfikacyjnych metali i ich stopów, nieznanych substancji, ba­ daniach porównawczych powłok malar­ skich, szkieł, papierów, narkotyków, ole­ jów i powierzchni z możliwymi śladami otarć materiałami budowlanymi, powło­ kami malarskimi, smarami itp.

W przypadku opisanego wyżej prze­ stępstwa oznaczenie składu pierwia­ stkowego potwierdziłododatkowo wyniki badań mineralogicznych, przez co uprawdopodobniłomożliwość zabrudze­ nia obuwiapodejrzanego wstudzience telekomunikacyjnej,wktórejznaleziono ciałoofiary.

Adam Mazurek Marek Wachowicz

świetla badaną próbkę, powodując wzbudzenie występujących w niej ato­ mów.W czasie powrotuatomów do sta­ nu podstawowego wysyłanesą kwanty energii (promieniowanie wtórne), które są charakterystyczne dlakażdego pier­ wiastka. Detekcja promieniowania wtór­ nego przebiega na detektorze Si/Li, a następnie kwanty energiizamienione w impulsy elektryczne są rozdzielane, wzmacniane i przetwarzane, aby wosta­ tecznym wyniku otrzymać można było widmo na monitorze komputera. Otrzy­ mane widmo jest zbiorem pików (im wię­ cejpierwiastków,tymwięcej pików), któ­ reidentyfikuje program,poprzez przypi­ sanie im odpowiadających im pierwia­ stków. Dzięki zastosowaniukomputera widma można poddawać obróbce cyfro­ wej, porównywać, odejmować,tworzyć biblioteki. Klasyczny spektrometr ED XRFanalizuje pierwiastki odNa do U.

W przypadkuaparatu (majuż 17 lat) znajdującegosię w Wydziale

Fizykoche-Pewneróżnice dotyczyły ilościowego składupierwiastków obecnych wanali­ zowanych śladach. Związane jest to m.in.z niejednorodnościądostarczone­ go do badań materiału glebowego. W odróżnieniu odklasycznych badań skła­ du chemicznegopróbek pochodzących, np. z pól uprawnychczyodkrywekgle­ bowych, pobranie próbśrednich jest, po­ dobniejak w przypadkutej sprawy, utru­ dnione, ze względu na niewielką ilość materiału dowodowego.

Oznaczeniaskładu pierwiastkowego metodąXR F sąchętnie wykorzystywane w laboratoriach kryminalistycznych, ze względu na nieniszczący ślady chara­ kter badań. Umożliwia to zachowanie dowodów rzeczowych w trakcie procesu i wykonanie dodatkowych badań jeśli wystąpi o nie sąd. Oznaczenie składu pierwiastkowego metodą fluorescencyj­ nejanalizyrentgenowskiej do badańśla­ dów glebowych jest tylko jednym z jej zastosowań. Powszechnie stosuje się ją

1. Mazurek A., Wachowicz M.: Zastoso­ waniemetody mikromorfologicznej ana­ lizygleb w kryminalistycznym badaniu śladów glebowych, „Problemy Krymina­ listyki" 1993,nr 199, s. 14-22. 2. EDXRF Applications toFerensie Science

Appnote 3, Spectrace Instruments EDXRF Application Notę, 1993. 3. Domański H.: Wykorzystanie spektro­

metru fluorescencji rentgenowskiej w praktyce kryminalistycznej, „Problemy Kryminalistyki”1979,nr137, s. 36-43. 4. Domański H.: Zastosowanie fluore­

scencyjnej analizy rentgenowskiejw ba­ daniach kryminalistycznych, „Problemy Kryminalistyki"1978,nr 131,s. 9-14.