Zagospodarowanie grodziska radzimskiego jako obiektu turystycznego

Janusz Górecki

Zagospodarowanie grodziska

radzimskiego jako obiektu

turystycznego

Studia Lednickie 9, 103-110

Ledniea 2008

JA N U S Z G Ó R E C K I

M u zeu m P ie rw sz y c h P ia stó w na L ed n icy

ZAGOSPODAROW ANIE GRODZISKA RADZIM SKIEGO JAKO OBIEKTU TURYSTYCZNEGO

Tytułowe zagadnienie łączyć się będzie z postawieniem kilku zasadniczych pytań, a mianowicie: 1. czym jest Ostrów Radzimski oraz 2. w czym należy upatrywać jego wartości. Odpowiedź na te pytania ułatwi nam w sposób zasadniczy przedstawienie strategii turystycznego wykorzystania tego miejsca.

Gród na Ostrowie Radzimskim, to nade wszystko stanowisko archeologiczne posiadające wartości zabytkowe, a zatem stanowisko autentyczne — zachowane in situ. Tym samym jest to stanowisko mające charakter rejestrowy - włączone do spisu stanowisk podlegających szczególnej ochronie prawnej i konserwatorskiej. Miejsce to kumuluje w sobie rozmaite wartości, by wymienić: 1. walory naukowe ważne dla archeologów i historyków, 2. wartości przyrodnicze, 3. niesie tym samym za sobą określone wartości edukacyjne oraz posiada, jak wiele spośród bardziej, a nawet mniej znanych obiektów archeologicznych, wartości marketingowe, bowiem łączy się, jak określił to Mim Bower (1995, 38), ze „sprzedawaniem nostalgii” . Stanowisko to winno być wykorzystane dla dobra publicznego (!). Taka właśnie strategia wykorzystania obiektu zabytkowego mieści się w nowym podejściu do dziedzictwa archeologicznego (Z. Kobyliński 2001).

Stanowiąc cząstkę dziedzictwa archeologicznego Ostrów' Radzimski mieści się w tej grupie stanowisk wobec których międzynarodowe konwencje oraz Ustawa o Ochronie D óbr Kultury stosują szczególne rygory.

Czym zatem jes t dziedzictwo archeologiczne, jaki jest jego charakter oraz w czym wyraża się jego ochrona?. Zdefiniowanie tych treści uzupełni w znaczący sposób zrozumienie roli Radzimia oraz potencjalnych możliwości tego miejsca na mapie turystycznego zagospodarowania regionu.

Dziedzictwo archeologiczne to pojecie w polskiej literaturze stosunkowo nowe. Pojawiło się ono dopiero w drugiej połowie lat 90-tych XX w. wraz z tłumaczeniem na język polski międzynarodowych dokumentów normatywnych (Z. Kobyliński 2001,

104

43). Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona) z 1992 r., tzw. konwencja maltańska (z La Valetta), ratyfikowana przez Polskę w 1996 r. (tekst polski: Dz.U N r 120 z 9 października 1996 r., poz. 564 i 565) definiuje dziedzictwo archeologiczne jako „wszelkie pozostałości, obiekty i jakiekolw iek inne ślady ludzkości z minionych epok (i) których zachowanie i analiza pom ogą prześledzić historię ludzkości i jej stosunek do środowiska naturalnego (i) dla których wykopaliska i odkrycia oraz inne metody badań nad dziejami ludzkości i jej środowiskiem są podstawowym źródłem informacji,, (art. 1, ust. 2). Są to mianowicie „struktury, konstrukcje, zespoły budowlane, eksploatowane tereny, przedmioty, zabytki innego rodzaju, jak też ich otoczenie znajdujące się na ziemi lub pod wodą” (art. 1, ust. 3; por. też Z. Kobyliński (red.) 1998, 121-128). Podobną definicję proponuje Międzynarodowa Karta Ochrony i Zarządzania Dziedzictwem Archeologicznym z 1989 r. (w art. 1; por. Z. Kobyliński (red.) 1998, 113-120).

W świetle tych uregulowań dziedzictwo archeologiczne ma więc charakter materialny, jest śladem działalności ludzkiej, pochodzi z minionych epok, jes t ruchome lub nieruchome, znajduje się w ziemi, pod ziem ią lub pod w odą oraz może być poznane dzięki metodom badawczym archeologii. Jako część dziedzictwa kulturowego, zgodnie z ideą zaprezentowaną nieco wcześniej w Karcie W aszyngtońskiej z 1987 r. dziedzictwo winno się włączać we współczesne życie mieszkańców.

Skoro dziedzictwo archeologiczne (a szerzej zaś kulturowe) jest pewnym zasobem nieodnawialnym nie może stanowić własności wyselekcjonowanej grupy ludzi, a myślę tu o profesjonalistach - archeologach, historykach sztuki, konserwatorach, ale stanowić ono musi własność publiczną. Tym samym społeczność posiada prawo do pełnego korzystania z zasobów tego dziedzictwa.

W przypadku istnienia jakiegokolw iek zasobu wynika ważna konieczność oceny jego wartości w kategoriach ekonomicznych i udowodnienia, że nakłady ponoszone przez społeczeństwo na ochronę jego wartości, m ogą być w pełni lub w części równoważone poprzez wartość dziedzictwa. N a taki właśnie potencjał dziedzictwa zwraca uwagę wiele dokumentów międzynarodowych m. in. Karta Krakowska uchwalona w 2000 r. na międzynarodowej konferencji „Dziedzictwo kulturowe fundamentem rozwoju cywilizacji” (Z. Kobyliński 1998, 34).

Zachowanie pełnej wartości przeszłego dziedzictwa korespondować musi z jego odpowiednią ochroną. Najważniejsze zasady takiej ochrony w polskiej literaturze przedmiotu zwerbalizował Z. Kobyliński. Sprowadził je do ośmiopunktowego programu obejmującego m. in. takie zasady jak:

konieczność traktowania dziedzictwa kulturowego jako własności publicznej (pełny dostęp, ale i pełna odpowiedzialność za dziedzictwo),

zasada prim um non nocere - potrzeba zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń, a więc ograniczenia niszczących zasobów wykorzystania dziedzictwa, niszczących technik badawczych i ingerencji w zabytkową substancję do niezbędnego minimum,

odejście od koncepcji ochrony wyizolowanych z otoczenia pojedynczych zabytków na rzecz ochrony całych fragmentów historycznego krajobrazu kulturowego,

konieczność powiązania ochrony dóbr kultury z ochroną środowiska naturalnego w ramach koncepcji zintegrowanej ochrony środowiska człowieka,

powiązanie ochrony dziedzictwa kulturowego z planowaniem zagospodarowania przestrzennego,

potrzeba uwzględnienia społecznej percepcji zabytku i związanych z nim niematerialnych wartości kulturowych w planowaniu wszelkich działań dotyczących dziedzictwa kulturowego,

nacisk na pozaprawne środki ochrony środowiska kulturowego - na edukację i popularyzację prowadzące do włączania się szerokich kręgów społeczeństwa do działań na rzecz konserwacji dziedzictwa kulturowego.

Zarysowane wyżej nowe podejście do dziedzictwa, tj. nie tylko jego ochrona, ale ochrona i mądre wykorzystanie dla dobra publicznego nakładają na nas nowe obowiązki, m. in. oszczędne i mądre zarządzanie w interesie nie tylko współczesnych, ale i przyszłych pokoleń. N a taką now ą strategię podejścia do dziedzictwa archeologicznego zwracali uwagę uczestnicy międzynarodowej konferencji „Ochrona dziedzictw a archeologicznego w Europie” (wystąpienia opublikowane w pracy: Z. Kobyliński (red.) 1998a) oraz cytowany wcześniej Zbigniew Kobyliński (2001, 39).

Należy podkreślić, że włączenie obiektu grodowego w Radzimiu w obieg społeczny wiązać się zatem będzie, co oczywiste, z jego zarządzaniem, stworzeniem dla niego odpowiedniego planu ochrony oraz udostępnieniem i turystycznym zagospodarowaniem w oparciu o wymienione przeze mnie wcześniej wartości tego miejsca.

Zagospodarowanie warciańskiego fortalicjum winno być zgodne z Narodow ą Strategię Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 (http://www.mk.gov.pl), której jednym z wiodących programów jest „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego”, a dalej Strategię Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006 (http://www.mgpis.gov.pl).

Cele jakie realizuje pierwszy z wymienionych programów to m. in.:

tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków,

kom pleksow ą rewaloryzację zabytków oraz ich adaptację na cele społeczne, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, promocję dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granicą oraz

podnoszenie świadomości społecznej dotyczącej dziedzictwa kulturowego. Strategia rozwoju turystyki wyznacza jej z kolei takie cele jak:

wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego, środowiska cywilizacyjnego i przyrodniczego w edukacji, w szczególności w wychowaniu młodzieży aktywizację produktów turystycznych, poprzez turystykę na terenach wiejskich, turystykę rekreacyjną aktyw ną i specjalistyczną oraz turystykę kulturową.

Osiągnięcie zakładanych celów programowych zawartych w dokumentach wymaga przeprowadzenia szeregu działań zmierzających do:

wzrostu nakładów na ochronę zabytków oraz na inwestycje infrastrukturalne i rozwój produktu turystycznego,

rozszerzenie oferty regionalnej i wzrost jej atrakcyjności poprzez wyeksponowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego,

106 JA N U S Z G Ó R E C K I

zwiększenia aktywności władz różnego szczebla w kształtowaniu i promocji oferty turystycznej.

Podejmowane aktualnie działania tak ze strony lokalnych władz samorządowych gminy M urowana Goślina oraz dyrekcji Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zmierzają do włączenia grodu w Radzimiu w ramy wymienionej placówki muzealnej. W drugim półroczu 2005 r. uruchomiono, na zasadzie czasowego eksperymentu, Pracownię A rcheologiczną Radzim, która, jak mamy nadzieję, wejdzie w najbliższym czasie (już na stałe) w organizacyjną strukturę tej placówki. Obsadę merytoryczną Pracowni stanowi jeden archeolog (Kosma Kosmowski), którego wiodącym nurtem działalności jest problematyka związana z tytułowym grodem.

U podstaw takiego modelu postępowania tkwi przeświadczenie o pilnej potrzebie ochrony grodu (i wyspy) radzimskiej, czego nie są w stanie zapewnić prowadzone tutaj badania wykopaliskowe, bowiem dopiero stały dozór zajmującego się problem atyką „ziemi goślińskiej” archeologa-historyka oraz pełna opieka nad pozyskanymi z badań archeologicznych zabytkami możliwa jest ze strony placówki muzealnej dysponującej odpowiednim ku temu zapleczem.

Zamierzeniem MPP na Lednicy jest więc włączenie się w ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego tego miejsca oraz jego udostępnienie i turystyczne zagospodarowanie. Program ochrony grodu radzimskiego wspierać się powinien na kilku fundamentalnych zasadach, mianowicie:

1. Stworzeniu dla zabytku odpowiedniego planu ochrony (ustalającego warunki jego trwania i ekspozycji),

2. Minimalnemu naruszaniu oryginalnej substancji zabytkowej (ograniczeniu ingerencji wykopaliskowej do minimum),

3. M onitorowaniu stanu zabytku (konserwator, muzeum, społeczni opiekunowie) 4. Interweniowaniu w sytuacjach zagrożeń (przeprowadzanie działań naprawczych i interwencji prawno-administracyjnych).

Kluczowym elementem strategii wszelkich działań zapobiegawczych, których podmiotem jest dziedzictwo kulturowe, musi być stworzenie planu jego ochrony (szczegółowe omówienie tych zagadnień - por. ostatnio Z. Kobyliński 2001). Opierając się o standardy stosowane w praktyce służb konserwatorskich, tak rodzimych, jak i obcych, plan ochrony zabytku obejmować winien elementy obejmujące możliwie pełne określenie jego stanu, dalej analizę oraz sformułowanie planu działań wobec obiektu. Zarys takiego planu warto więc ogólnie zwerbalizować.

1. STAN OBIEKTU definicja obiektu ochrony wiedza o zabytku

wytyczenie granic stref ochronnych dokumentacja zabytku

opisowa, fotograficzna pomiarowa

badania przyrodnicze (wpływ szaty roślinnej na zabytek) badania historyczno-urbanistyczne i krajobrazowe

badania socjologiczne (pod kątem społecznego nastawienia do zabytku) badania ekonomiczne (definiujące lokalną sytuację ekonomiczną) 2. ANALIZA

ustalenie zagrożeń (przyrodniczych i antropogenicznych)

ustalenie wartości zabytku (kulturowych, integracyjnych i ekonomicznych, etc.), które należy wyeksponować, wykorzystać oraz objaśnić

ustalenie możliwości ekonomicznych realizacji programu 3. PLAN DZIAŁAŃ

działania prawno- administracyjne wpisanie zabytku do rejestru zmiana formy użytkowania terenu, wywłaszczenie gruntów

działania naprawcze i bieżąca konserwacja in situ ekspozycja i uczytelnienie

interpretacja i objaśnienie rekonstrukcja

organizacja dostępu publicznego promocja

Pełna realizacja przedstawionego planu nie zawsze jest możliwa, wiąże się bowiem z określonymi nakładami finansowymi zarówno na etapie diagnozowania stanu zabytku (gdyż badania naukowe nie zawsze s ą ja k zwykło się obiegowo sądzić, tanie) oraz na etapie działań naprawczych (konserwacji in situ, ekspozycji oraz rekonstrukcji i organizacji dostępu publicznego wraz z odpowiednią prom ocją obiektu).

W ychodząc z założenia, że działalność ludzka ma charakter subiektywnych celów- sensów, celem finalnym dla stanowiska archeologicznego na dawnej wyspie radzimskiej należy uczynić jego udostępnienie. W łączenie analizowanego dziedzictwa archeologicznego w obieg społeczny winno przebiegać dwutorowo:

-od strony naukowej (co aktualnie ma miejsce; por. np. artykuły niniejszej publikacji oraz prowadzone tutaj badania wykopaliskowe)

-poprzez jego zagospodarowanie i ekspozycję adresow aną ku lokalnym społecznościom oraz mieszkańcom aglomeracji poznańskiej i szerzej.

Socjologiczne studia nad percepcją zabytków w skazują że zabytkowy obiekt musi być:

-użytkow any zgodnie z interesem lokalnej społeczności -zrozumiały dla niej

-odpowiednio urządzony (G. Prawelska-Skrzypek i K. Pawłowska 1996, 20). W ymienione względy narzucają dla obiektu zabytkowego określone warunki, których spełnienie jes t gw arancją osiągnięcia oczekiwanej atrakcyjności turystycznej (w postaci potencjalnie dużej liczby zwiedzających) oraz odpowiedniego efektu marketingowego. Są to:

108

-ochrona administracyjno-prawna wraz z zaniechaniem gospodarki rolnej, leśnej oraz z konserw acją in situ obiektu

-organizacja dostępu publicznego poprzez drogi zwiedzania, punkty widokowe, parkingi, miejsca na nieczystości, toalety, kasy etc.

-odpowiednia ekspozycja, tzn. uczytelnienie takich elementów stanowiska, które posiadają największe wartości naukowe i kulturowe

-interpretacja, tj. dostarczenie wiedzy na temat stanowiska, jego kontekstu i funkcji -rekonstrukcja dziedzictwa archeologicznego - to forma odtworzenia (rysunkowa, materialna lub wirtualna) jego pierwotnego wyglądu oraz

-promocja zabytku, tj. foldery, ogłoszenia prasowe, materiały dla biur turystycznych, oznaczenia drogowe.

Obiekt ten włączyć można w siatkę turystycznych atrakcji regionalnych związanych z historyczną przeszłością W ielkopolski, ściślej z centrum jego dawnej jednostki zarządu terytorialnego (por. A. Wędzki oraz Z. Kurnatowska w niniejszym opracowaniu). Pamiętać jednak należy, że z kolei przyrodnicze walory tego miejsca (J. Kasprzak 2002) narzucają pewne ograniczenia związane z m asow ą turystyką co przy nieodpowiedniej jej skali naruszać może ekologiczną równowagę tego miejsca.

W konkluzji stwierdzić więc można, iż optymalnym rozwiązaniem był by ruch turystyczny w m iarę sterowalny, przynajmniej w odniesieniu do większych grup, które docierać by mogły do radzimskiego fortalicjum z przewodnikiem.

„Sprzedaż” produktu turystycznego jakim je s t gród na warciańskiej wyspie oraz jego przyrodniczy kontekst sprzyjać może aktywnej specjalistycznej turystyce kulturowej i przyrodniczej. Ruch turystyczny bazować winien na kilku wyznaczonych i odpowiednio oznakowanych trasach, które przeznaczone m ogą być dla pieszych i rowerzystów. W projektowanych planach należy ściśle wyznaczyć miejsca parkingów buforowych dla zmotoryzowanych. Lokalizacja ju ż istniejącego parkingu w Starczanowie spełnia takie oczekiwania. Od tego miejsca postojowego w kierunku grodu duktami leśnymi prowadzić m ogą jedna lub, co najwyżej, dwie trasy turystyczne. W miejscu, gdzie odwiedzający dojdą do zasypanej odnogi Warty zaprojektować można punkt widokowy w zasięgu którego znajdzie się panorama dawnej radzimskiej wyspy, zasypana odnoga rzeczna oraz jej obecne koryto. Dalej poprzez istniejącą ju ż kładkę w starorzeczu przejść można na grodowy ostrów. Stąd uzgodnioną z leśnikami drogą przemieszczać się można w stronę podgrodzia oraz właściwego grodu (z widokiem na wały oraz fosę). Na jego kulminacji usytuować można tablicę informacyjną.

Naszkicowana trasa może również spełniać zadanie ścieżki dydaktycznej (z przystankami w oznakowanych miejscach, gdzie omawiane m ogą być wybrane zagadnienia tematyczne), w której program włączyć można nie tylko zagadnienia problematyki krajobrazu kulturowego, ale i szaty roślinnej oraz form ich ochrony.

AKTY PRAW NE

BIBLIOGRAFIA

B o w e r M .

1995 M a rk e tin g n o stalg ia: ex p lo ra tio n o f h e ritag e m an a g e m en t an d its rela tio n to th e h um an co n scio u sn e ss, (w :) M a n ag in g arc h e o lo g y , M .A . C o o p e r, A. F irth, C a rm a n , D. W h e atley (red.), 33 -3 9 , L o n d o n -N e w Y ork.

K a sp rz ak J.

2 0 0 2 W a lo ry p rzy ro d n icz e R ad zim ia, [w :] R ad zim za p o m n ia n y g ró d n a W a rc ie, M u ro w a n a G o ślin a, 24-28

K o b y liń sk i Z .

1998 C z y p rze sz ło ść m o że p rzy n o sić zy sk i, A rc h e o lo g ia Ż y w a 3 (8 ), 34-39. 2001 T e o rety c z n e p o d sta w y k o n serw acji d z ie d z ictw a a rc h e o lo g ic z n e g o , W arszaw a.

K o b y liń sk i Z. (red.)

1998 M ię d z y n a ro d o w e z a sa d y o ch ro n y i k o n se rw a cji d z ie d z ictw a a rc h e o lo g ic z n e g o , W arszaw a. 1998 a O c h ro n a d z ie d z ictw a a rc h e o lo g ic z n e g o w E u ro p ie, W arszaw a.

N a ro d o w a S tra te g ia K u ltu ry n a lata 2 0 0 4 -2 0 1 3 : h tp p ://w w w .m k .g o v .p l

P ra w e lsk a -S k rzy p e k G ., P a w ło w sk a K.

1996 K ra jo b ra z k u ltu ro w y w św iad o m o ści sp o łe c z n e j, [w:] K ra jo b ra z m iejsk i w w aru n k ach d em o k racji i w o ln e g o ry n k u , A. B ö h m (re d .), 15-22, W a rsz a w a .

20 0 1 -2 0 0 6 S trateg ia R o z w o ju T u ry sty k i w latach 2 0 0 1 -2 0 0 6 : h ttp ://w w w .m g p is.g o v .p l

BEW IRTSCHAFTUNG DES BURGAW ALLS IN RADZIM ALS EINES TOURISTISCHEN OBJEKTS

ZUSAM M ENFASSUNG

D ie B u rg a u f O strów R ad zim sk i ist e in e arc h ä o lo g isc h e F u n d stelle m it a lte rtü m lich e n W erten . Sie ist also e in e a u th e n tisc h e , in s itu e rh a lte n e F u n d stelle . D ie ser O rt k u m u lie rt in sich v e rsc h ied e n e W erte: 1. w issen sc h a ftlic h e W erte, 2 - n a tü rlic h e W erte, 3 - e rz ie h erisc h e W e rte u n d 4. M a rk e tin g w erte, w eil e r sich m it d em " V e rk a u f d e r N o sta lg ie " v erb in d et. D ie se F u n d stelle so ll z u m ö ffe n tlic h en W o h l au sg en u tz t w erd en . E ben so lc h e S trateg ie d e r N u tz u n g e in es a lte rtü m lich e n O b je k ts e n tsp ric h t d e r n eu en E in ste llu n g zu m arc h ä o lo g isc h e n Erbe.

D as E rh a lte n d e s v o llen W erts des v e rg a n g e n e n E rbes m u ss m it d e sse n e n tsp re ch e n d e m S ch utz üb e re in stim m e n , u.a. g e m ä ß d em P rin zip p r im u m n o n n o c e re - das E rb e m u ss fü r d ie n ä c h ste n G e n eratio nen e rh alten b leib e n , m an so ll also d ie v e rn ic h te n d e A u sn u tz u n g d e s E rbes, d ie v ern ic h te n d e n U n te rsu c h u n g ste c h n ik en , das E in g re ife n in d ie a lte rtü m lich e S u b s ta n z a u f das n o tw e n d ig e M in im u m b e sch rä n k e n u n d a u f d ie K o n z e p tio n d e s S ch u tzes d e r a u s d e r U m g e b u n g iso lierten , e in z e ln en F u n d e z u g u n ste n des S c h u tze s g a n z e r F ra g m e n te d e r h isto risc h e n K u ltu rla n d sc h a ft v erzich ten .

110

D ie B u rg in R ad zim ist in den g e sellsc h a ftlic h e n U m la u f au fzu n eh m en . M an soll also e in en Plan ih rer V erw altu n g , S c h u tze s so w ie Z u rv e rfü g u n g ste llu n g u n d to u ristisc h e n V e rw e rtu n g a u f B asis d er aufgefU hrten W e rte d iese s O rts zu erarb eiten .

D ie V e rw e rtu n g d e r B u rg a n d e r W arth e m u ss m it d e r N a tio n a lstra te g ie d e r K u ltu re n tw ick lu n g , deren ein von L eitp ro g ra m m e n d e r "S c h u tz d e r A ltertü m e r und des K u ltu rerb es" ist u n d m it d e r S tra te g ie d e r T o u ristik e n tw ic k lu n g in den J a h re n 2 0 0 1 -2 0 0 6 ü b erein stim m en .

D ie je tz t ü b e rn o m m en e n H an d lu n g e n so w o h l se ite n s d e r lo kalen B e h ö rd e n d er G e m e in d e M u ro w an a G o ślin a a ls au c h d e r L eitu n g des M useu m s d e r E rste n P iasten a u f L e d n ica g e h e n d a h in , d ie B u rg in R ad zim in d ie T ä tig k e itsrah m e n d ie se r letz te n In stitu tio n ein z u fü h re n . D ie A b sic h t d e s M u seu m s ist a lso , sich dem S c h u tz d e s K u ltu r- und N a tu re rb e s d iese s O rts a n z u sc h lie ß e n so w ie ihn z u r V e rfü g u n g z u s te lle n und to u ristisc h z u v e rw erten .

D ieses O b je k t so ll in d as N e tz d e r to u ristisc h e n , m it d er h isto risc h e n V e rg a n g e n h eit G ro ß p o len s v e rb u n d e n e n A ttra k tio n sp u n k te ein g e o rd n e t w erd en . D ie n a tü rlic h e n W erte d ie s e r S telle d rän g e n je d o c h g e w isse m it d e r M a ss e n to u ristik v e rb u n d e n e n E in sch rä n k u n g e n auf, w as bei n ic h t ric h tig e r S k a la d iese r T o u ristik d a s ö k o lo g isc h e G le ic h g e w ic h t d iese s O rts v e rle tz e n k ann. D ie o p tim a le L ö s u n g w äre, w e n n d er to u ristisc h e V e rk e h r z ie m lic h ste u e rb ar, w e n ig ste n s bei g rö ß ere n G ru p p e n , w e lc h e die B u rg m it ein em F ü h re r b e su ch e n , ist.

D ie s e r V e rk e h r so ll a u f m eh reren b e stim m te n und en tsp re ch e n d k e n n z eic h n e te n W eg en - fü r die F u ß g ä n g e r u n d R a d fa h re r - b asieren . In d e n p ro je k tie rte n P län en sin d d ie S te lle n fü r d ie P u ffe rp a rk p lä tz e für d ie K ra ftfa h re r zu bestim m en . D ie L a g e d e s in S ta rc z a n o w o sc h o n b e ste h e n d e n P a rk p la tze s e rfü llt solch e E rw artu n g en . V o n d ie se r S telle k ö n n e n z u r B u rg (m it W a ld w eg e n ) e in e o d e r zw ei to u ristisc h e n W eg e führen. B ei d e m v e rsc h ü tte ten A rm d e r W arth e k an n ein A u ssich tsp u n k t p ro je k tie rt w erd en . W e ite r k an n m an , d u rch einen sch o n b e ste h e n d e n Steg im A ltw a sse r, a u f d ie B u rg in sel ü b e rg e h e n . D a v o n k ann m an a u f ein e m m it d e n F ö rste rn a b g e stim m te n W eg in R ic h tu n g des S u b u rb iu m s und d e r e ig e n tlic h e n B u rg (m it A u ssich t a u f d ie W ä lle u n d d e n F e s tu n g sg ra b en ) g e h en . D er s k iz z ierte W eg k an n au c h d ie R o lle e in e s d id a k tisc h e n W egs sp ielen .