Społeczeństwo przednowoczesne. Wprowadzenie Przeczytaj Galeria zdjęć interaktywnych Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Społeczeństwo przednowoczesne

Wprowadzenie Przeczytaj

Galeria zdjęć interaktywnych Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

Gdyby ktoś nazwał cię osobą nienowoczesną, to raczej nie byłby to komplement. Dlaczego tak jest?

Dlaczego często mówi się nam, że wartościowe jest tylko to, co nowe i aktualne? Być może ukrytym założeniem jest tu przekonanie, że światem rządzi postęp – więc z czasem wspinamy się po szczeblach ewolucji. Zastanów się jednak, co jest miarą tego postępu. Kto i przy pomocy jakiego kryterium może oceniać, czy coś jest nowoczesne lub nie? Zastanów się również, czy postęp zawsze jest dobry.

Wygodniej i sprawniej wykonuje się pewne prace przy pomocy komputera, ale czy to sprawia, że jesteśmy obecnie bardziej szczęśliwi niż nasi dziadkowie i babcie?

Twoje cele

Rozróżnisz cechy społeczeństwa przednowoczesnego i nowoczesnego.

Poznasz dylematy moralne i poznawcze związane z poznawaniem różnych kultur.

Dostrzeżesz zagrożenia etnocentryzmu i wyzwania, jakie stawia relatywizm kulturowy.

Ocenisz, czy każda zmiana społeczna oznacza postęp.

Społeczeństwo przednowoczesne

Pieter Bruegel (starszy), Żniwiarze, 1565 Źródło: domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Kiedy staliśmy się nowocześni?

Społeczeństwo przednowoczesne, jak sama nazwa wskazuje, to taka formacja społeczna, która funkcjonowała przed „nowoczesnością”. Czym jest jednak nowoczesność?

Nowoczesność można deﬁniować w sposób historyczny – wskazując daty i miejsca, które związane są z pojawieniem się tego zjawiska. Początków nowoczesności należałoby szukać w Europie Zachodniej pod koniec XVIII wieku. Związana jest bowiem z trzema wielkimi wydarzeniami historycznymi: powstaniem Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wielką Rewolucją Francuską oraz rewolucją przemysłową. Te dwa pierwsze wydarzenia polityczne ustanowiły podwaliny współczesnych państw narodowych opartych na demokracji przedstawicielskiej. Rewolucja przemysłowa zaś zmieniła zasadniczo sposób funkcjonowania gospodarki i spowodowała dynamiczny rozwój kapitalizmu.

Można również deﬁniować nowoczesność, wskazując na konkretne cechy społeczeństwa.

Auguste Comte, francuski ﬁlozof i założyciel współczesnej socjologii, wskazywał następujące zjawiska, które deﬁniowały społeczeństwa nowoczesne:

koncentracja siły roboczej w centrach miejskich;

organizacja pracy zorientowanej na efektywność i zysk;

zastosowanie nauki i technologii w procesach produkcyjnych;

pojawienie się jawnego lub utajonego antagonizmu między pracodawcami i pracownikami;

rosnące kontrasty i nierówności społeczne;

system ekonomiczny oparty na indywidualnej przedsiębiorczości i wolnej konkurencji.

Nowoczesność jest również silnie związana z oświeceniem – rozumianym jako pewien projekt

ﬁlozoﬁczny. Projekt ten zakładał – w dużym skrócie – oparcie wiedzy na racjonalnej metodzie naukowej oraz odrzucenie uzasadnień społecznego porządku opartego na tradycji lub wierze.

W związku z tym „społeczeństwo przednowoczesne” to nazwa określająca te formacje społeczne, które funkcjonowały przed pojawieniem się nowoczesności. Jak łatwo zauważyć, określenie to nie jest tylko opisowe, lecz również wartościujące. „Nowoczesny” oznacza bowiem „rozwinięty”, czyli lepszy.

W perspektywie promotorów nowoczesności i ﬁlozofów oświecenia nowa epoka miała przynosić postęp. Społeczeństwo przednowoczesne jest zatem deﬁniowane z perspektywy i w porównaniu do czasów nowoczesnych. Warto jednak pamiętać, że takie postawienie sprawy powoduje, że nie jesteśmy w stanie uchwycić obiektywnych cech danej epoki.

Przed rewolucją przemysłową

Gatunek ludzki (Homo sapiens sapiens) pojawił się na świecie ok. 40 tys. lat temu. Od samego początku człowiek tworzył zbiorowości. Mówi się, że przed nastaniem nowoczesności funkcjonowały

społeczeństwa tradycyjne. Termin ten obejmuje wiele różnych formacji społecznych.

Najprostszą formą jest społeczeństwo acefaliczne, czyli spójna grupa nieposiadająca żadnego centralnego ośrodka decyzyjnego. Są to te społeczeństwa, w których nie wykształciło się wodzostwo. Ich spójność

Auguste Comte (1798–1857), francuski filozof i twórca socjologii. Znany jest jako prekursor pozytywizmu w filozofii.

Źródło: domena publiczna.

(4)

gwarantowana jest przez system pokrewieństwa.

Innym typem jest społeczeństwo zbieracko‑myśliwskie, które charakteryzowało się koczowniczym trybem życia. Plemiona żyły na danym obszarze do czasu wyeksploatowania zasobów żywności. Władza i statut społeczny były silnie powiązane z płcią i wiekiem.

W wyniku „rewolucji rolniczej”, która miała miejsce ok. 5‑6 tysięcy lat temu, pojawiły się pierwsze osiadłe społeczeństwa rolnicze. Rozwój technologii umożliwił zwiększenie wydajności upraw oraz powstawanie trwałych osad. Powstawały też wtedy pierwsze zróżnicowania społeczne.

Przejście od gospodarki zbieracko‑myśliwskiej do gospodarki opartej na rolnictwie to jedna ważniejszych rewolucji w dziejach rozwoju ludzkości.

Przed nastaniem ery przemysłowej dominującym modelem, szczególnie rozpowszechnionym w Europie, był feudalizm. Ustrój ten nie tylko określał system gospodarczy, ale również system rządzenia. Feudalizm opierał się na lennie, czyli dobru (najczęściej ziemi), które było nadawane wasalowi przez seniora

w zamian za służbę wojskową lub korzyści ﬁnansowe. Z systemem feudalnym związany był podział na stany: szlachtę, duchowieństwo, mieszczaństwo i chłopstwo.

Zmiana kulturowa

Świat społeczny podlega nieustannym zmianom – jedne formy pojawiają się, inne znikają. Taka

obserwacja jest jednak banalna. Dużo trudniejszym zagadnieniem jest pytanie, w jaki sposób zmianę tę można nazwać i jak – o ile w ogóle – ocenić. Zagadnienie to stało się przedmiotem refleksji nie tylko filozofii, ale również socjologii czy antropologii kulturowej. Szczególnie ta trzecia dyscyplina jest tu warta uwagi, gdyż w sposób systematyczny badała i porównywała różne kultury i społeczności ludzkie.

Upraszczając, można powiedzieć, że w antropologii kulturowej dominowały dwa spojrzenia na zmianę kulturową: ewolucjonizm i dyfuzjonizm.

Ewolucjonizm to koncepcja, według której społeczeństwa rozwijają się zgodnie z jednym schematem.

Oznacza to, że każde społeczeństwo przechodzi przez określone etapy: od prymitywnego do coraz bardziej rozwiniętego. Można dzięki temu porównać i ocenić społeczeństwa między sobą, jak również przewidzieć, w jakim kierunku będą się one zmieniać. Tkwi tutaj bardzo mocne założenie dotyczące idei postępu – optymistycznego przekonania, że wszelka zmiana prowadzi do powstawania coraz

doskonalszych form. Założenie to było jednym z ważniejszych elementów ﬁlozoﬁi pozytywistycznej, dominującej w Europie od połowy XIX wieku.

(5)

Innym stanowiskiem, które próbuje wyjaśnić zmianę kulturową, jest dyfuzjonizm. Dyfuzja jest procesem samoistnego rozprzestrzeniania się i przenikania elementów danej kultury. Dyfuzjoniści twierdzili, że nie ma jednego – tak jak chcieli ewolucjoniści – schematu, zgodnie z którym społeczeństwa się zmieniają. Badania empiryczne, na które powoływali się dyfuzjoniści, wskazywały, że zmiany te mają o wiele bardziej skomplikowany charakter.

Szczególnie ciekawą kwestią jest sytuacja spotkania dwóch odmiennych kultur. Następuje tutaj

wymieszanie różnych postaw, zachowań i zwyczajów, czego efektem mogą być nowe elementy. Przykładem może być włoska pizza – danie, które można znaleźć w restauracjach na całym świecie, ale które w każdym zakątku świata smakuje inaczej. Dzieje się tak, ponieważ ten element kultury włoskiej zawsze przeobraża się pod wpływem spotkania z innymi kulturami. W Polsce dostać więc możemy pizzę o smakach

nawiązujących do naszej rodzimej kuchni.

Kim są barbarzyńcy?

Różnice pomiędzy różnymi kulturami stanowiły zawsze pokusę waloryzacji. Starożytni Grecy utworzyli termin „barbarzyńca”, którym nazywali wszystkich niebędących Grekami. Barbarzyńcami byli więc dla nich ludzie obcy, prymitywni

i niecywilizowani. Samo słowo „barbarzyńca”

odnosić się miało do dźwięków „bar‑bar” – niezrozumiałych dla greków i wydających się im bezsensownymi. Grecy byli przekonani o własnej wyższości i o doskonałości swojej kultury.

Współcześnie mówi się zaś wiele o etnocentryzmie.

Jest to postawa polegająca na uznaniu własnego narodu lub grupy etnicznej za bardziej wartościową od innych. Często, jak pokazuje historia,

etnocentryzm był źródłem wrogości lub wręcz nienawiści wobec innych kultur. W dziedzinie wiedzy wspomniany wyżej ewolucjonizm również był postawą etnocentryczną – oceniał bowiem rozwój danych społeczeństw, biorąc za kryterium wzorce i normy obowiązujące w kulturze

zachodnioeuropejskiej.

Szczególną formą etnocentryzmu jest rasizm – ideologia powstała pod koniec XVIII wieku. Rasizm to zespół poglądów, który zakładał, że da się podzielić ludzkość na kilka typów – ras, a jedna z nich jest doskonalsza niż inna lub inne. Na ogół wyszczególniano cztery lub pięć takich typów w oparciu o kolor skóry lub inne cechy morfologiczne. Zgodnie z tym podziałem rasa biała (czyli europejska) miała być najdoskonalsza, a co za tym idzie – mogła wykorzystywać inne, gorsze rasy. Rasizm był więc

ideologicznym uzasadnieniem podbojów kolonialnych. Wyniki współczesnych badań antropologicznych, a także osiągnięcia współczesnej genetyki, udowadniają, że klasyﬁkacje rasowe, powstałe w XIX wieku i wciąż jeszcze dominujące w ludzkiej wyobraźni, nie mają podstaw naukowych.

Lewis Morgan (1818–1881) – amerykański antropolog kulturowy, jeden z głównych przedstawicieli ewolucjonizmu.

Morgan uważał, że każda społeczność rozwija się, przechodząc kolejno przez trzy stadia: dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.

Franz Boas (1858–1942) to jeden z ważniejszych przedstawicieli antropologii amerykańskiej. Krytykował panujący pod koniec XIX wieku rasizm naukowy, wskazywał również, że rolą antropologii nie jest formułowanie prawideł rozwoju, ale wyjaśnianie różnic pomiędzy kulturami.

(6)

Atlas geograﬁczny z roku 1835, z ilustracją prezentującą pięć ras ludzkich. Współczesne badania uznają takie kategoryzacje za nienaukowe.

Relatywizm kulturowy

Czy jest w ogóle możliwe stworzenie uniwersalnego kryterium, które pozwoliłoby ocenić stopień rozwoju poszczególnych kultur i społeczeństw? Czy możemy uczciwie powiedzieć, że dana kultura jest lepiej rozwinięta niż inne? Uczciwość takiego kryterium polegałaby na tym, że jest ono obiektywne, co rozumiane jest jako wolne od uprzedzeń oraz niezależne od poznającego podmiotu. Niektórzy sądzą jednak, że nie istnieje wiedza – szczególnie ta dotycząca społeczeństw – która byłaby niezależna od społeczeństwa. Zawsze bowiem poznajemy i oceniamy z jakiejś perspektywy.

Takie stanowisko określane jest mianem relatywizmu kulturowego. Zgodnie z tym poglądem nie jest możliwe obiektywne stwierdzenie, że dana kultura jest dobra lub zła – albo bardziej lub lepiej rozwinięta.

Możemy oceniać daną kulturę, jedynie odwołując się do jej własnych wartości. Nasza własna kultura nie może być nigdy kryterium oceny kultury innej. Relatywizm, jako postawa metodologiczna, jest

przyjmowany jako dominujący paradygmat metodologiczny współczesnych badań antropologicznych.

Nakazuje on daleko idącą ostrożność w ocenie tego, co nam obce.

Słownik

antropologia kulturowa

(gr. anthropos – człowiek, łac. cultura - uprawa, kształcenie) dyscyplina naukowa badająca różnice występujące pomiędzy społeczeństwami, a także zasady, którymi kierują się poszczególne kultury:

obowiązujące w danej społeczności wartości oraz istniejące zwyczaje; podstawowymi narzędziami badawczymi antropologa (w niektórych tradycjach nazywanych etnografem) są badania terenowe i wywiady jakościowe

dyfuzjonizm

(łac. diffusio – rozlanie) nurt w badaniach społecznych, który koncentrował się na wzajemnym

przenikaniu się i interakcji elementów poszczególnych kultur; uznaje się tutaj, że zmiana kulturowa nie ma charakteru jednotorowego, ale może przebiegać na różne sposoby

etnocentryzm

(gr. ethno – stado, rój, tłum) postawa, która traktuje swoją własną kulturę jako wzorzec do oceny kultur obcych

ewolucjonizm

(7)

(łac. evolutio – wytaczam, rozwijam obracając) nurt w naukach społecznych, który zakładał, że społeczności rozwijają się zgodnie z określonym schematem, a celem tego rozwoju jest postęp rozumiany jako udoskonalanie się społeczeństw

relatywizm kulturowy

(łac. relativus – względny) postawa poznawcza, zgodnie z którą daną kulturę można oceniać jedynie poprzez wartości tej kultury

(8)

Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Zróżnicowanie społeczne przejawia się tym, że powstają grupy mające zróżnicowany dostęp do zasobów takich jak władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie oraz zdrowie. Różne grupy mają odmienne style życia i różne systemy wartości. Przyjrzyj się poniższej graﬁce prezentującej podział społeczny w przededniu nowoczesności. W jaki sposób są przedstawiani chłopi, mieszczanie, proletariat i burżuazja? Co – na zamieszczonych portretach – przedstawiane jest jako cechy

najbardziej charakterystyczne? Czy widzisz podobieństwa w społeczeństwie współczesnym? Zapisz swoje obserwacje poniżej, a następnie przeczytaj opisy odnoszące się do poszczególnych grup. Czy dodatkowe wyjaśnienia zmieniają twoje wcześniejsze przemyślenia?

1. Fryderyk Pautsch, Studium Chłopów, 1913, źródło: Muzeum Cyfrowe dMuseion, domena publiczna. 2. Wojciech

Gerson, Portret mieszczanki krakowskiej w stroju z XVII w., źródło: Muzeum Cyfrowe dMuseion, domena publiczna. 3. Stanisław Lentz, W kuźni, 1899, źródło: Muzeum Cyfrowe dMuseion, domena publiczna. 4. M. Jourdain, Le Bourgeois Gen lhomme, źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Polecenie 2

Na podstawie graﬁki przypisz każdemu ze stanów po trzy charakterystyczne cechy.

(9)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zaznacz wszystkie te obrazy, które ilustrują wydarzenia rozpoczynające zdaniem historyków epokę nowoczesności.

1 2 3 4 5

(10)

Ćwiczenie 2

Ustaw w kolejności od najwcześniejszej do najpóźniejszej następujące formacje społeczne:

społeczeństwo feudalne społeczeństwo nowoczesne

społeczeństwo zbieracko-myśliwskie społeczeństwo acefaliczne

społeczeństwo rolnicze

(11)

Ćwiczenie 3

Zaznacz wszystkie te cechy i zjawiska, które nie są wyznacznikami pojawienia się społeczeństwa nowoczesnego.

Pojawienie się elit społecznych powstanie miast

znaczący wzrost nierówności społecznych zastosowanie narzędzi w rolnictwie

masowe zastosowanie nauki i techniki w przemyśle koncentracja siły roboczej w centrach miejskich Ćwiczenie 4

Jaka jest relacja nowoczesności do idei oświecenia? Czy są one sprzeczne czy zbieżne?

Ćwiczenie 5

Czym różni się dyfuzjonizm od ewolucjonizmu? Przyporządkuj elementy do odpowiednich pojęć.

wiele dróg rozwoju, spotkanie różnych kultur owocuje pojawieniem się nowych treści, elementy kultur rozprzestrzeniają się, społeczeństwo nowoczesne jest lepsze niż tradycyjne, jeden schemat rozwoju, idea postępu

Dyfuzjonizm

Ewolucjonizm

(12)

Ćwiczenie 6

Przeczytaj poniższy fragment. Czy można powiedzieć, że poglądy w nim zawarte są etnocentryczne?

Jakie ewentualnie fragmenty o tym świadczą?

Ćwiczenie 7

W niektórych kulturach powszechnym zabiegiem jest obrzezanie kobiet – bolesne i niebezpieczne usunięcie fragmentów narządów płciowych. Z perspektywy naszej kultury takie praktyki są niedopuszczalne. Postulat relatywizmu kulturowego nakazuje jednak, by nie oceniać innej kultury z naszej perspektywy. Jak oceniasz tę zasadę w tym przypadku?

Ćwiczenie 8

Zastanów się i odpowiedz na pytanie: czy w świecie istnieje postęp rozumiany jako zmiana na lepsze?

Uzasadnij swoją odpowiedź w kilku zdaniach.

Michel de Montaigne

Próby

Ludy wychowane w wolności i przywykłe stanowić o sobie, uważają wszelką inną postać rządów za poczwarną i przeciwną naturze: te, które podległe są władzy monarszej, toż samo; i choćby nawet losy dawały im w rękę najlepszą sposobność odmiany, kiedy nawet, po wielkich mozołach, zbędą się jarzma tyrana, spieszą czemprędzej, z tymże samym trudem, nałożyć sobie innego, nie mogąc się oswoić z tem, by miały nienawidzić tyranii. Dzięki

przyzwyczajeniu, każdy zadowolony jest z miejsca gdzie go natura umieściła;

dzikie plemiona Szkocji nie lubują sobie w Turenii, ani Scytowie w Tessalii.

Darjusz zapytał Greków, za jaką cenę zgodziliby się przyjąć obyczaj Indjan, aby zjadać swych pomarłych ojców (tak bowiem właśnie czynią owi, w rozumieniu iż nie mogą dać im bardziej zaszczytnego grobowca niż w samych sobie);

odpowiedzieli, iż za nic w świecie. Kiedy znów tamci próbowali nakłonić Indjan, aby poniechali swego zwyczaju, a przybrali grecki, który polegał na paleniu ciał, wzbudzili w nich jeszcze większą grozę. Tak dzieje się ze

wszystkiem, ile że przyzwyczajenie przesłania nam prawdziwy obraz rzeczy.

Źródło: Michel de Montaigne, Próby, [w:] O zwyczaju, i o tem aby nie łatwo odmieniać istniejące prawo..

“

(13)

Dla nauczyciela

Autor: Ewa Orlewicz Przedmiot: Filozoﬁa

Temat: Społeczeństwo przednowoczesne Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe III. Wybrane problemy ﬁlozoﬁi.

10. Wybrane spory z zakresu filozofii polityki. Uczeń, definiując odpowiednie terminy i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:

2) o genezę państwa (koncepcja umowy społecznej – koncepcja samorzutnej ewolucji);

3) o naczelne wartości życia społecznego (liberalizm kulturowy – konserwatyzm);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;

kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

Rozróżnisz cechy społeczeństwa przednowoczesnego i nowoczesnego.

Poznasz dylematy moralne i poznawcze związane z poznawaniem różnych kultur.

Dostrzeżesz zagrożenia etnocentryzmu i wyzwania, jakie stawia relatywizm kulturowy.

Ocenisz, czy każda zmiana społeczna oznacza postęp.

Cele operacyjne. Uczeń:

zna i charakteryzuje główne dyscypliny ﬁlozoﬁczne, opisuje ich problematykę i posługuje się odpowiednią terminologią;

rozwija krytyczne myślenie i sprawności logiczne poprzez analizę wybranych pytań i argumentów ﬁlozoﬁcznych;

rozpoznaje znaczenie ﬁlozoﬁi jako istotnej części dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

umie stawiać pytania światopoglądowe (w tym moralne) i poszukiwać odpowiedzi na nie z wykorzystaniem wiedzy ﬁlozoﬁcznej;

identyfikuje różne problemy etyczne, rozważa je z punktu widzenia różnych stanowisk i nurtów filozoficznych na własnych przykładach.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;

z użyciem komputera;

(14)

dyskusja;

burza mózgów;

praca z multimedium.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał

„Społeczeństwo przednowoczesne”. Uczniowie mają zapoznać się z treściami w sekcji „Przeczytaj”

i przygotować prezentację, w której przedstawią najważniejsze zagadnienia związane z nowoczesnością.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu się na platformie i wyświetleniu e‑materiału, odczytuje uczniom temat zajęć oraz cele, a następnie prosi, by na ich podstawie uczniowie sformułowali kryteria sukcesu.

2. Dyskusja wprowadzająca. Zalogowany na platformie nauczyciel, po wyświetleniu dostępnego w panelu użytkownika raportu, kontroluje przygotowanie uczniów do lekcji: weryﬁkuje, którzy uczniowie zapoznali się z udostępnionym przed lekcją e‑materiałem. Wybrani uczniowie prezentują efekty pracy w domu. Pozostali uczniowie zadają pytania prezentującym oraz uzupełniają informacje.

Następnie nauczyciel inicjuje rozmowę kierowaną na podstawie pytań zawartych we wprowadzeniu.

Faza realizacyjna:

1. Burza mózgów. Nauczyciel zdaje uczniom pytanie: Jakie wydarzenia, sytuacje gospodarcze i kulturalne wpłynęły na ukształtowanie się nowoczesnego społeczeństwa? Następnie informuje uczniów, że będą pracować metodą burzy mózgow i, jeśli to konieczne, wyjaśnia jej zasady. Wyłania także moderatora, który będzie zapisywał pomysły na tablicy, a następnie określa czas wykonania zadania.

Uczniowie podają swoje propozycje. Po zakończeniu fazy twórczej następuje wspólna weryﬁkacja pomysłów. Nauczyciel prosi uczniów, aby porównali swoje propozycje z informacjami

zamieszczonymi na tablicy.

2. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Odczytanie polecenia do multimedium: Zróżnicowanie społeczne przejawia się tym, że powstają grupy mające zróżnicowany dostęp do zasobów takich jak władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie oraz zdrowie. Różne grupy mają odmienne style życia i różne systemy wartości.

Przyjrzyj się poniższej graﬁce prezentującej podział społeczny w przededniu nowoczesności. W jaki sposób są przedstawiani chłopi, mieszczanie, proletariat i burżuazja? Co – na zamieszczonych portretach – przedstawiane jest jako cechy najbardziej charakterystyczne? Czy widzisz podobieństwa w społeczeństwie współczesnym? Zapisz swoje obserwacje poniżej, a następnie przeczytaj opisy odnoszące się do poszczególnych grup. Czy dodatkowe wyjaśnienia zmieniają twoje wcześniejsze przemyślenia? Wspólna praca całego zespołu klasowego nad odpowiedziami.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Nauczyciel wyświetla na tablicy ćwiczenie nr 4 i prosi uczniów, aby w parach przygotowali rozwiązanie na podstawie wskazówek zawartych w e‑materiale.

(15)

4. Następne ćwiczenie nr 5, wyświetlone przez nauczyciela na tablicy, uczniowie rozwiązują w grupach 4‑osobowych. Po jego wykonaniu i uzgodnieniu przez każdą grupę wspólnego oraz jednoznacznego wyboru następuje omówienie rezultatów na forum klasy.

5. Ostatnią partię ćwiczeń (nr 6‑8) uczniowie wykonują wspólnie i omawiają je razem z nauczycielem.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie indywidualnie rozwiązują ćwiczenia zamknięte nr 1‑3.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

1. Napisz tekst rozmowy dotyczącej interpretacji analizowanego podczas lekcji tekstu źródłowego (Michel de Montaigne, Próby), jaka mogłaby się odbyć między tobą a autorem tekstu.

Materiały pomocnicze:

Grzybowski J. i inni, Sposób na ﬁlozoﬁę. Kluczowe zagadnienia z dydaktyki przedmiotowej, Warszawa 2016.

Anthony Giddens, Nowoczesność i tożsamość : „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. A. Szulżycka, Warszawa 2010.

Jak uczyć filozofii i etyki w szkole? Materiały z ogólnopolskiej konferencji filozoficznej, Gdańsk 2017, dostępne w internecie: http://nauczaniefilozofii.ug.edu.pl/sites/default/files/Abstrakty.pdf [dostęp:

27.11.2019].

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych” do pracy przed lekcją.

Uczniowie zapoznaj się z jego treścią i przygotowują do pracy na zajęciach w ten sposób, żeby móc samodzielnie rozwiązać polecenia.