Cz. Wojtkiewicz
"O łogikie ocenok", A.A. Iwin,
"Woprosy Fiłosofii" nr 8 (1968) :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 5/1, 247-249
ja k ce c h a ”, „ rela cja ”, „rzecz” itp. — w yraża tzw . p o jęcie form aln e. P o ję c ia fo rm a ln e ch a ra k tery zu je to, że n ie p ozostają o n e w tak im sto su n k u do p o jęć „ z w y k ły c h ” jak p o jęcia rod za jo w e do g a tu n k o w y ch , d e term in o w a ln e do d etern in u ją cy ch . T en ch arak ter p ojęć fo rm a ln y ch u n iem o żliw ia u za sa d n ien ie za w iera ją cy ch je w y p o w ie d z i w drodze ta k p ro sty ch w n io sk o w a ń , jak: is tn ie ją liczb y p ierw sze m ięd zy 10 a 15, a zatem istn ie ją liczb y, (a czk o lw iek u za sa d n ia n ie postaci: istn ie ją ry k sze, a zatem is tn ie ją p ojazd y — je s t zu p ełn ie p op raw n e; ró żn icy te j n ie d o strzeg a ł za p ew n e M oore, gd y broniąc te z y rea lizm u p o słu g i w a ł się „u za sa d n ien iem ” teg o w ła śn ie rodzaju). P o jęcia fo r m a ln e — w p r z e c iw ie ń stw ie do p ojęć z w y k ły c h — n ie słu żą do w y o d ręb n ien ia ro d za jó w p rzed m io tó w , a stąd orzek a n ie ich o p rzed m iotach n ie m oże słu ży ć, zd an iem A u to rk i — po p rzek a zy w a n ia in fo rm a cji (z w y ją tk ie m p rzyp ad k ów , w k tó ry ch p o jęcia te p ełn ią ro lę p ojęć rod zajow ych ).
Co jed n a k m a się na m y ś li m ó w ią c o „ w e r b a ln e j” treści zdań m e ta fiz y k i? N a to p y ta n ie A u to rk a od p ow iad a rozp atru jąc p rzy k ła d y teo rii filo z o fic z n y c h g ło szą cy ch n ie is tn ie n ie rzeczy, cech , rela c ji, liczb itp . (p rzyjm u jąc, że ch a ra k tery sty k a teo rii g ło szą cy ch is tn ie n ie rzeczy, cech itp., p o zo sta je w śc isły m zw ią zk u z ta m ty m i teoriam i). N ie m ożna p osąd zać p r z e d sta w ic ie li ta k ich teo rii o elem en ta rn ą n iezn a jo m o ść z w y k łe g o języ k a i o p rzek on an ie, że sło w a „rzecz”, „ cech a ”, itp. w ty m języ k u n ie m ają za sto so w a n ia . N ie m ożn a też p o d ejrzew a ć filo z o fó w o to, że u d ziela ją c od p o w ied zi n a p y ta n ie, czy liczb y, cech y , re la c je itp. są b y ta m i ch ce p rzez to p o w ied zieć, że r eg u ły języ k a p otoczn ego p rzesąd zają daną o d p ow ied ź n a to p y ta n ie. P o zo sta je w ię c , zd an iem A u tork i, p rzyp u ścić jedno: w y p o w ie d z i m e ta fiz y k ó w n ie są w y ra zem stw ie r d z a n ia c zeg o k o lw ie k , le c z są w y ra zem d ecy zji co do sp osob u u ży w a n ia p e w n y c h term in ó w , w y ra zem p rop ozycji bądź z rew id o w a n ia tego sp osob u bądź za ch o w a n ia go w zastan ej postaci. W ty m św ie tle w s z e l k ie a rg u m en ta cje filo z o fic z n e ok azu ją się po p rostu w y n a jd y w a n ie m r a cji m a ją cy ch u sp r a w ie d liw ić w sp o m n ia n e decyzje.
Tak, n a jo g ó ln iej, p rzed sta w ia się sta n o w isk o A. A m b rose w sp ra w ie n a tu ry tw ierd zeń , teo rii i a rg u m en ta cji m eta fizy czn y ch .
I w i n A. A., O ło g i k ie ocenok. W oprosy F iło so fii 1968, nr 8, s. 53— 63.
A u tor jest k o n su lta n tem „W oprosów F iło s o fii” in te r e su ją c y m się w szczeg ó ln y sposób z a g a d n ien ia m i lo g ik i d eon tyczn ej (m. in. jego ro zp raw y: D eo n ticzesk a ja logik a, W oprosy F iło so fii 1966, nr 12; N ie - k o to ry je p ro b lem y teorii d eo n ticzesk ich m o d a ln o stiej, w zbiorze: pt. Ł o g iczesk a ja sem a n tik a i m o d a ln a ja logik a. M oskw a 1967).
N a w stę p ie a rty k u łu A u to r ch a ra k tery zu je o g ó ln ie n atu rę i zad an ia lo g ik i ocen. L ogik a ocen, zw an a też a k sjo lo g ią fo rm a ln ą , u p ra w ia n a w sp osób b ardziej lu b m n iej sy ste m a ty c z n y od około 10 lat, sta n o w i jed en z ro zd zia łó w w sp ó łc z e sn e j lo g ik i (form aln ej), ty c h rozd ziałów , k tó r e są zw iązan e n ie z za g a d n ien ia m i m a tem a ty k i, lecz z za g a d n ien ia m i in n y c h nau k , w szczeg ó ln o ści filo z o fii; n a leżą tu lo g iczn e teo rie istn ie n ia , czasu, zm ian y, n a stę p stw a fizy czn eg o i in. Z w iązek ty ch n o w y c h d ziałów lo g ik i z filo z o fią je s t w id oczn y: zad an iem ich jest zb u d o w a n ie sfo rm a lizo w a n y ch języ k ó w , k tó re by p o z w a la ły u śc iślić b a d a n ie p ro b lem ó w tr a d y cy jn ie filo z o fic z n y c h i w ten sposób p rzy czy n iły się do ich rozw iązan ia; w p rzyp ad k u lo g ik i ocen jest to za d a n ie u śc iśle n ia w y p o w ie d z i za w iera ją cy ch ocen y, za d a n ie sfo rm u ło w a n ia w term in a ch fo rm a ln y ch k o n ieczn y ch w a ru n k ó w ra cjo n a ln o ści w y p o w ie d z i o w a r tościach .
W śród p rzyczyn sto su n k o w o p óźn ego p o w sta n ia lo g ik i ocen A utor w y m ien ia : fa k ty c z n y brak u zg o d n ien ia p o g lą d ó w filo z o fic z n y c h n a o cen y , ro zp o w szech n io n e m n iem a n ie o „ a lo g iczn o ści” w y p o w ie d z i o w a r to ścia ch , n iep o p u la rn o ść lo g ik i m a tem a ty czn ej w śro d o w isk a ch filo z o fó w , pozorna p rostota (b an aln ość) fo rm a ln y ch w ła sn o śc i p ojęć o c e n ia ją cy ch , p rzek o n a n ie o braku zw ią zk u p ojęć o cen ia ją cy ch z logiczn ą form ą rozu m ow ań , w k tó ry ch on e w y stęp u ją .
N a stę p n ie A u to r daje szk ic opisu lo g iczn ej stru k tu ry ocen. T w ierd zi, ż e w każd ej o cen ie w y ra żo n ej w języ k u m ożn a w y ró żn ić oraz ·— w p rzyp ad k u p ełn eg o w y sło w ie n ia o cen y — o k reślić cztery n a stęp u ją ce k o m p o n en ty lu b części: p od m iot, p rzed m iot, ch arak ter i p o d sta w ę; A u tor p ok rótce w y ja śn ia i a n a liz u je te cztery pojęcia.
W d a lszy m cią g u A utor o m a w ia ty p y lo g iczn y ch teo rii ocen. M ia n o w ic ie w y ró żn ia dw a ro zd zia ły lo g ik i ocen: lo g ik ę ocen a b so lu tn y ch (p osłu gu jącą s ię op eratoram i ta k im i, jak „dobrze” („dobro”), „źle” („zło”) oraz lo g ik ę ocen k o m p a r ty w n y c h (operatorzy: „ le p ie j”, „ g o rzej”, „ jed n a k o w o w a r te ”). T w ierd zi, że d alszy p od ział w ram ach k ażd ego z tych d w óch ty p ó w lo g ik i ocen za leży od tego, ja k ie — spośród m o ż li w y c h — ró żn ice w k o m p o n en ta ch ocen w y ra źn ie u w zg lęd n ia się k o n stru u ją c daną te o r ię ocen; op arat sy m b o liczn y n ajb ard ziej, og ó ln y ch (a zarazem n a jm n iej a b stra k cy jn y ch ) lo g iczn y ch teo rii w a r to śc i p o w i n ie n za w iera ć środki n iezb ęd n e d la w y ra żen ia ty ch różnic: op eratorzy n a jo g ó ln ie jsz y c h teo rii o cen a b so lu tn y ch są tró ja rg u m en to w e, n a to m ia st op eratorzy teo rii o cen k o m p a ra ty w n y ch i - cztero a rg u m en to w e. M n iej o g ó ln e teo rie o trzy m u je z te o r ii o g ó ln y ch w drodze u to żsa m ia n ia bądź zm ien n y ch r ep rezen tu ją cy ch p o d m io ty ocen, bądź zm ien n y ch r ep rezen tu ją cy ch p o d sta w y ocen, bądź zarazem jed n ych i drugich.
B ard ziej szczeg ó ło w o A u to r m ó w i je d y n ie o ty c h lo g iczn y ch teo ria ch o cen — n a jp ierw ab so lu tn y ch , a p o tem k o m p a ra ty w n y ch — k tóre
u w zg lęd n ia ją w y łą c z n ie ró żn ice w p rzed m iotach ocen. A u tor p rop o n u je lo g iczn ą te o r ię ocen a b so lu tn y ch zb u d ow an ą na ra ch u n k u zdań z d od an iem trzech sp e c y fic z n y c h zasad oraz dw óch sp ec y fic z n y c h r eg u ł i rozw aża po k rotce, czy p rop o n o w a n y sy s te m sp ełn ia w y m o g i (sy ta k - ty czn e, sem a n ty czn e i p ragm atyczn e) w sp ó łc z e śn ie sta w ia n e teg o ro dzaju sy stem o m logiczn ym . W przyp ad k u n a to m ia st lo g ik i ocen k om - p a ra ty w n y ch A u tor n ie p rop on u je ja k ieg o ś sy stem u lecz o gran icza się do k ró tk ieg o p rzed y sk u to w a n ia g łó w n y c h zasad tak iej lo g ik i: zasad y p rzech o d n io ści, zasad y p o r ó w n y w a ln o śc i i zasad y a sy m etrii.
W u w a g a ch k o ń c o w y c h A u tor p o d k reśla p rzy d a tn o ść b u d ow an ia lo g iczn y ch teo rii ocen dla d y sk u sji n iek tó ry ch zagad n ień filo zo ficzn y ch , w ty m — dla p oszerzen ia sam ej k o n cep cji lo g ik i, zagad n ień ek o n o m i czn ych , so cjo lo g icz n y c h , p sy ch o lo g iczn y ch i in n y ch (np. p rzy a n a liz o w a n iu p o jęć ta k ich jak: w yb ór, u ży teczn o ść, w ia ry g o d n o ść itp.), zagad n ien ia m iejsca i ro li ocen w p ozn an iu n a u k o w y m , za g a d n ien ie — z zak resu e ty k i i te o r ii p raw a — w za jem n eg o , zw ią zk u o cen i norm .
W tok u sw y c h rozw ażań A u tor o d w o łu je się w szerok im za k resie do w sp ó łczesn ej lite r a tu r y p rzedm iotu.
