M G R I H Z . M A R I A N S Z C Z U R E K
P O R A D N I K R A D I O A M A T O R A WIADOMOŚCI OGÓLNE
I C Z Ę Ś C I RADIOWE
P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W A T E C H N I C Z N E
Mgr inż. MARIAN SZC ZU R EK
6 2 1 . 3 9 6 - 2 (O5 8 )
PORADNIK
RADIOAMATORA
W IAD O M O ŚCI O G Ó L N E I C Z Ę Ś C I R A D I O W E
\ \
, W
V/-
■ p w
• X
W A R S Z A W A 1 9 5 4
P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W A T E C H N I C Z N E
O p r a c o w a n i e r e d a k c y j n e m g r inż. S te fa n M anczarski R e d a k t o r n a u k o w y P W T
m g r inż. K arol W oło w ski
K sią żka om aw ia szereg części i podzespołów radiow ych iw za k re sie n ie zb ę d n y m d la po trzeb (radioamatorów. P onadto za w iera p o d sta w o w e w iadom ości p o trzeb n e p rzy k o n
s tr u k c ji i m o n ta żu a p a ra tu ry radiow ej.
K sią żka je s t przeznaczona dla szerokiego ogółu radioam atorów , ra d io tec h n ikó w i radio
m ec h a n ikó w .
W S Z E L K IE P R A W A Z A S T R Z E Ż O N E
O k ład k ę p ro je k to w a ł L u c ja n L e jm a n
R e d a k to r tech n iczn y : K o rek to rzy tech n iczn i:
A. U rb a n icki A . W a sy lu k ó w a i P. M ichałow ska
W a r sz a w a 1954. W y d a n ie 1. N a k ła d 15126 e g z . A r k . w y d . 39,6 A r k , d r u k . 29 F o r . A5 d r u k . s a t. k l. V II, 60 g , 610X860/16. R ę k o p is o d d a n o d o s k ła d a n ia 8. 10. 53 d o d r u k u 16. 3. 54 D r u k u k o ń c z o n o 3. 4. 54 S y m b o l ^74264/E. C en a z ł 28.—
im . M . K a s p r z a k a w P o z n a n iu — 2441/10-53 — K-5-12069
. M gr inż. Marian S zc zu rek — Poradnik radioamatora.
Ważniejsze błędy dostrzeżone w druku Sir. W i e r s z
1
J e s t P o w i n n o b y ć z; czy je) w in y
24 L. p. 10 rad/s rd /s a u to r
48 L .p . 37 Drugiego w arian tu Trzeciego w ariantu a u to r L itery Ne przy pierw szym rysunku są zbędne 63 Tablica 25
7 od góry ri3bO D3BO k o r e k to r
74 U2 U 2 a sy st.
wzór [2.13] P = U ' I = - P ' R --- p = U - I = * P - R = —
R R r e d . n a u k .
95 6 od dołu kilow atach kilow oltach a s y st.
100 r ed . n a u k .
5 od dołu k = atg<5 k — e t g d d r u k a r n ia
112 14 od góry czokeryt ozokeryt a s y st.
149 Rys. 67 red. n a u k .
i w iersz J j fm
9 od dołu
* £
a u to r
P2
149 4 od dołu kc/c kc/s a s y st,
red . n a u k .
159 w zór [4.21] (D* + Dk)2 _ 0,02 z2 (D z + Djc)2
a u to r
6,5 Dz — 3,5 Dk -f9 b 6,5 Dz — 3,5 Dk — 9b IGI 7 od góry r _ z2 (Dz + D)c)2 0,02 22 (Ds + Dk)2 '
6,5 Dz — 3,5 Dk + 9 b 6,5 Dz— 3,5 Dk 4*9b (112)2 (2 + l , 2)2 _ 0,02 -(112)2 (2 4- 1,2)2 _
a u to r
6,5 ■ 2-3,5 ■ 1,2+9 • 0,4 6,5 • 2-3,5 • 1,2+9 • 0,4
== 204// H = 204// H
211 4 od dołu III 1U d r u k a r n ia
214 wzór 4.58a ^ = ~ ] / 1 * t f = 2i = | / § ! a u to r
z_> r ¿2
226 13 od dołu S is d r u k a r n ia
244 13 od dołu 124 i 125, 123 i 124, a u to r
244 16 od dołu 123 123, 124 i 125 a u to r
246 14 od dołu L w = 2 0 1 ; //H i C = L U! = 201//H i C — d r u k a r n ia
256 5 od dołu rys. 131
a ^ Q ł f r
rys. 130 a sy st.
r ed . n a u k .
260 Podpis pod rys. 135
a — Q ~ —
} r k o r e k to r
260 9 od dołu rys. 131 rys. 130 a s y s t,
r e d . n a u k .
288 2 od góry 15 kc/s 15 Mc/s a s y s t,
r ed . n a u k .
293 5 od dołu 20000 c/s 16000 c/s a u t o r .
413 Podpis pod , ■ ’ -
rys. 326 dławników dławików a s y s t,
red . n a u k .
453 18 od góry
i 9 od dołu (KA) (KA) d r u k a r n ia
î d a k t
Urbt r r Ws
ï», d r
S P IS TR E Ś C I
S tr.
W s t ę p ... 11
R o z d z i a ł I. W iadom ości o g ó l n e ... 13
1. T ab lice p o m o c n ic z e ... 13
2. S u w a k r a c h u n k o w y ... 18
3. N ajczęściej sp o ty k a n e w zory g e o m e tr y c z n e ... 20
4. N ajw a żn ie jsz e w iadom ości z d ziedziny e le k tro te c h n ik i . . . 22
5. O bliczanie pod staw o w y ch w ielkości e lek try cz n y ch . . . . 22
6. O znaczenia sp o ty k a n e w sc h em a tac h rad io w y c h . . . . 31
R o z d z i a ł II. D ru ty i o p o r n i k i ... 51
7. W łaściw ości p rz e w o d n ik ó w ... 51
7.1. O porność w łaściw a i przew odność w łaściw a . . . . 51
7.2. Z ależność oporności przew o d n ik ó w od te m p e ra tu ry . . 52
7.3. P rą d to p ie n ia d r u t ó w ... 55
7.4. Zależność oporności przew o d n ik ó w od częstotliw ości . . 56
7.5 C iężar d ru tó w m i e d z i a n y c h ...59
8. D ru ty i z o l o w a n e ... 59
8.1. O bciążenie izolow anych uzw o jeń m ied zian y ch . . . . 59
8.2. T ablice dotyczące przew odów . 61 9. D ru ty oporow e ... 69
10. K la s y fik a c ja o p o r n i k ó w ...74
10.1. W arto ść o p o r n o ś c i ... 74
10.2. D opuszczalne obciążenie o p o r n i k ó w ... 74
10.3. K o n stru k c ja o p o r n i k ó w ... .. . 77
10.4. Z ależność oporności od przyczyn zew n ętrzn y c h . . . 78
10.5. S zum y w łasn e o p o r n i k ó w ...79
11. O p orniki d r u t o w e ... 79
12. O p o rn ik i m a s o w e ... 82
12.1. K od b a rw do o znaczania w arto śc i oporności oporników m a s o w y c h ... 85
12.2. O p orniki m asow e p ro d u k o w a n e w k r a j u ... 87
12.3. O p o rn ik i m asow e p ro d u k o w a n e w Z S R R ... 87
13. P o te n c jo m e try ...88
13.1. P o te n c jo m e try m asow e p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . 89
13.2. P o te n c jo m e try m asow e p ro d u k o w a n e w Z SR R . . . 89
13.3. P o te n c jo m e try d ru to w e p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . 91
R o z d z i a ł III. K o n d e n sa to ry i m a te ria ły i z o la c y jn e ... 92
14. K la s y fik a c ja k o n d e n sa to ró w ... 92
14.1. W artość pojem ności k o n d e n s a t o r ó w ... 92
14.2. R odzaj d ie le k try k a w k o n d e n s a to r a c h ... 94
14.3. K o n stru k c ja k o n d e n sa to ró w . 94 14.4. Ja k o ść k o n d e n s a t o r ó w ...94
15. K o n d e n sa to r w obw odzie p rą d u s t a ł e g o ...96
16. K o n d en sa to r w obw odzie p rą d u z m ie n n e g o ... 97 l*
4 S P I S T R E Ś C I
17. K lasy fik a c ja m a te ria łó w izolacyjnych . . . . . . . 99
17.1. K lasy fik a cja w ed łu g sta łe j d ie le k tr y c z n e j...100
17.2. K lasy fik a cja w ed łu g w sp ó łczy n n ik a s tr a t d ielek try czn y ch 100 17.3. K lasy fik a cja w ed łu g stra tn o śc i d ie lek try c zn e j . . . . 100
17.4. K la sy fik a c ja w edług w y trzym ałości n a gorąco . . . 102
17.5. K lasy fik a cja w ed łu g h igroskopijności ... 102
17.6. K la sy fik a c ja w ed łu g łatw ości o b r ó b k i ...103
18. M a te ria ły izolacyjne nieo rg an iczn e . 104 18.1. M a te ria ły m i n e r a l n e ... ... 104
18.2. M a teria ły c e r a m i c z n e ... 104
18.3. M a teria ły szklane i k o m binow ane n ieo rg an iczn e . . . 106
19. M a te ria ły izolacyjne o r g a n i c z n e ...107
19.1. Ż yw ice n a t u r a l n e ... 107
19.2. Żyw ice s z t u c z n e ... 107
19.3. M asy p l a s t y c z n e ... 107
19.4. B itu m y n a tu ra ln e i s z t u c z n e ... 111
19.5. W oski i su b sta n c je w o s k o w a te ...111
19.6. M ieszaniny ( k o m p a u n d y ) ... 112
19.7. L a k ie ry izolacyjne ...112
19.8. M a te ria ły w łó k n iste ...113
19.9. M a te ria ły izolacyjne p ł y n n e ... 115
20. K o n d en sa to ry o zm iennej p o je m n o ś c i ' . . 115
21. K o n d en sa to ry stroikow e ( t r y m e r y ) ...118
21.1. K o n d en sa to ry stroikow e p ro d u k o w a n e w ZSR R . . . 120
22. K o n d en sa to ry s t a ł e . 120 22.1. P ojem ność k o n d en sato ró w s t a ł y c h ...120
22.2. K od b a rw do oznaczania k o n d en sato ró w sta ły c h . . . 124
22.3. K o n d en sa to ry m i k o w e ... 126
22.4. K o n d en sa to ry m ikow e p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . . 128
22.5. K o n d en sa to ry m ikow e p ro d u k o w a n e w ZSR R . . . . 128
22.6. K o n d en sa to ry c e r a m i c z n e ... 131
22.7. K o n d en sa to ry ceram iczne p ro d u k o w a n e w ZSR R . . . 132
22.8. K o n d en sa to ry p a p i e r o w e . . . 135
22.9. K o n d en sa to ry p ap iero w e p ro d u k o w a n e w' k r a ju . . . 135
22.10. K o n d en sa to ry pap iero w e p ro d u k o w a n e w Z SR R . . . 135
22.11. K o n d en sa to ry elek tro lity cz n e . . . . . . . 140
22.12. K o n d en sa to ry elek tro lity cz n e p ro d u k o w a n e w Z SR R . . 141
R o z d z i a ł IV. C ew ki, m a te ria ły m agnetyczne, d ła w ik i i tra n s fo r m a to ry ...144
23. K la s y fik a c ja cew ek ...144
23.1. W artość i n d u k c y j n o ś e i . . . 144
23.2. D obroć c e w e k ... 147
23.3. Zależność w arto śc i in d u k cy jn o śei cew ek od czynników ze w n ętrzn y c h . . . , . , . . . . . . 150
23.4. P ojem ność w ła sn a c e w e k ...150
24. C ew ki j e d n o w a r s t w o w e ... 151
25. C ew ki w i e l o w a r s t w o w e ...158
26. In d u k cy jn o ść cew ek w osłonie ( e k r a n o w a n y c h ) ... 161
27. C ew ki n a rd ze n iac h p r o s z k o w y c h ...163
.28. D ane ty p o w y ch cew ek stosow anych w o d b io rn ik a ch ra d io fonicznych • *, • • • • 165 28.1. D an e ty pow ych cew ek sto so w an y ch w od b io rn ik ach o b ezp o śred n im w z m o c n i e n i u ... 165
28.2. D an e ty pow ych cew ek stosow anych w o d b io rn ik a ch su - p e r h e t e r o d y n o w y c h ... 166
29. D ław ik i w ielk iej częstotliw ości . . . . . . . . 172
S P I S T R E Ś C I 5
30. M a te ria ły m a g n e t y c z n e ... 173
30.1. P o le m a g n e t y c z n e ... 174
30.2. K la s y fik a c ja m a te ria łó w m a g n e t y c z n y c h ...176
30.3. S tra ty e n e rg ii w m a te ria ła c h m a g n ety c zn y c h . . . . 176
30.4. M a te ria ły m ag n ety czn e t w a r d e ...177
30.5. M a te ria ły m a g n ety czn e m ię k k ie p ra c u ją c e p rz y m ały ch c z ę s to tliw o ś c ia c h ... 179
30.6. M a te ria ły m ag n ety c zn e m ię k k ie p ra c u ją c e p rz y w ielk ich częstotliw ościach (m ag n ety k i p r o s z k o w e ) ... 181
31. T ra n s fo rm a to ry sieciow e ... 183
31.1. O bliczanie p rz e k ro ju r d z e n i a ...184
31.2. O bliczanie liczby zw ojów u zw o je ń tra n s fo rm a to ra . . 186
31.3. O bliczanie śre d n ic y d r u tu u zw ojeń tra n s fo rm a to ra , . . 189
31.4. S p ra w d z en ie zap ro jek to w a n eg o tra n s fo rm a to ra . . . 191
31.5. O bliczenie tra n s fo rm a to ra s ie c io w e g o ... 195
32. A u to tra n sfo rm a to ry • ... 201
33. D ław ik i m a łej c z ę s to tliw o ś c i... 203
33.1. In d u k cy jn o ść d ław ików m a łej częstotliw ości . . . . 203
33.2. P ro je k to w a n ie d ław ik ó w n ie m ag n eso w an y ch p rą d e m s t a ł y m ... 208
33.3. P ro je k to w a n ie d ła w ik ó w m ag n eso w an y ch p rą d e m sta ły m 209 34. T ra n s fo rm a to ry m a łej c z ę s to tliw o ś c i ...213
34.1. P ro je k to w a n ie tra n sfo rm a to ró w w yjściow ych o rd ze n iu n ie m ag n eso w an y m p rą d e m s t a ł y m ... 216
34.2. P ro je k to w a n ie tra n sfo rm a to ró w w yjściow ych' m ag n eso w an y c h p rą d e m sta ły m ...224
34.3. P ro je k to w a n ie tra n sfo rm a to ró w w ejściow ych i m iędzy- l a m p o w y c h ... 229
R o z d z i a ł V. O bw ody d r g a ń ...230
35. K la s y fik a c ja obw odów d rg a ń . ... 230
35.1. C zęstotliw ość rezo n an so w a i długość fa li obw odu d rg a ń 235 35.2. O bliczanie obw odów d rg a ń h e t e r o d y n y . ... 243
35.3. O bliczanie obw odów d rg a ń o „ro zciągniętych p o d z a k re - sa c h “ ...-248
35.4. D obroć obw odów d r g a ń ...251
35.5. U n iw e rsa ln a k rzy w a r e z o n a n s u ... 254
35.6. O bw ody sprzężone ... 258
35.7. O bw ody d rg a ń p ro d u k o w a n e w k r a j u ... 262
R o z d z i a ł VI. F ale e le k tr o m a g n e ty c z n e ... 268
36. W idm o f a l e le k tro m a g n e ty c z n y c h . . . 268
36.1. K la s y fik a c ja fa l r a d i o w y c h ... 269'
36.2. Z ależn o ść.m ięd zy częstotliw ością a długością fa l e le k tro m ag n ety czn y ch . . . . . 279
36.3. W łaściw ości fa l r a d i o w y c h ... 279
36.4. R ozchodzenie się fa l rad io w y c h ... 287
36.5. R ozchodzenie się fa l rad io w y c h w p asm ac h p rzydzielo n y ch r a d io a m a to ro m - k r ó tk o f a lo w c o m ... 291
R o z d z i a ł V II. E l e k t r o a k u s t y k a ... 293
37. P o d staw o w e po jęcia w a k u s t y c e ... 293
38. W łaściw ości u c h a l u d z k i e g o ... 299
39. O bliczanie decybeli i n e p e r ó w ...300
40. C echy ogólne p rze tw o rn ik ó w e lek tro ak u sty cz n y ch . . . . 305
40.1. Z n ie k szta łc en ia l i n i o w e ... 305
6 S P I S T R E Ś C I
40.2. Z niek ształcen ia n i e l i n i o w e ... 306
40.3. S z u m y ...308
40.4. Czułość p rze tw o rn ik ó w elek tro ak u sty cz n y ch . . . . 308
41. M i k r o f o n y ...309
41.1. M ikrofony stykow e ( w ę g l o w e ) ... 309
41.2. M ikrofony p o j e m n o ś c i o w e . -311
41.3. M ikrofony p ie z o e le k tr y c z n e ... 313
41.4. M ikrofony m a g n e ty c z n e ... 313
41.5. M ikrofony e le k tr o m a g n e ty c z n e ... .. . . 315
42. S łu ch a w k i i g ł o ś n i k i ...315
42.1. S łu ch a w k i m a g n e ty c z n e ... 317
42.2. G łośniki m agnetyczne o ru ch o m ej k o tw ic y . . . . 318
42.3. G łośniki m agnetyczne o ru ch o m ej cew ce (dynam iczne) 320 42.4. S łu ch aw k i p ie z o e le k try c z n e ...324
42.5. G łośniki p i e z o e l e k t r y c z n e ... 325
43. O bliczanie odgrody (ekranu) g ł o ś n i k a ...320
44. A d a p t e r y ... 329
44.1. A d a p te ry m agnetyczne . 329 44.2. A d a p te ry p iezoelektryczne . . . ;. . . . . . 331
R o z d z i a ł V III. P ra c e m echaniczne ra d io a m a to ra . . . . . 332
45. O bróbka d re w n a . 332 45.1. N arzędzia s t o l a r s k i e ...333
45.2. M a t e r i a ł y ... ; . . 333
45.3. P rz y rz y n a n ie d r e w n a ...334
45.4. S tru g a n ie d r e w n a ...3^5 45.5. W ykonyw anie otw orów w d r e w n i e ... 335
45.6. Ł ączenie d r e w n a ... 336
45.7. W ykańczanie pow ierzchni d r e w n a ... 337
46. K l e j e n i e ... 341
46.1. P rzy g o to w an ie pow ierzchni do k le je n ia . . . . . 342
46.2. P roces k l e j e n i a ...343
46.3. K l e j e ...345
47. O b ró b k a m e ta li i m a teria łó w iz o la c y jn y c h ... 347
47.1. M etale i m a te ria ły izolacyjne . . . . . . . . 347
47.2. N arzędzia ś l u s a r s k i e ... 349
47.3. P r o s t o w a n i e ... 350
47.4. T r a s o w a n i e ... 350
47.5. Ś cinanie, w ycinanie, p rzecin an ie . . . . . . 352
47.6. Cięcie p iłk ą . 354 47.7. P i ł o w a n i e . . . . . 357
47.8. W y konyw anie o t w o r ó w ...360
47.9. N i t o w a n i e ...364
47.10. W y g i n a n i e ... 366
47.11. W ykańczanie p ow ierzchni ... 367
R o z d z i a ł IX. P ra c e m o ntażow e r a d i o a m a t o r a ... 371
48. B udow a cew ek, d ław ik ó w i t r a n s f o r m a t o r ó w ... 371
48.1. K o rp u sy c e w e k ... 371
48.2. K o rp u sy d ła w ik ó w i tr a n s f o r m a t o r ó w ... 372
48.3. N a w ija n ie c e w e k ... 375
48.4. N a w ija n ie d ła w ik ó w i tra n sfo rm a to ró w . . . . . 379
48.5 K od b a r w do o znaczania d oprow adzeń tran sfo rm ato ró w , cew ek i g ł o ś n i k ó w ... 382
49. B udow a k o n d e n s a t o r ó w ... 384
50. B udow a sk a l ... 387
S P I S T R E Ś C I 7
50.1. S k ale z o b ra c a ją c ą się s trz a łk ą . . . . . . . 387
50.2. S k a la p ro sto k ą tn a ze s trz a łk ą p o ru sz a ją c ą się w k ie ru n k u poziom ym ... 392
50.3. S k a la p ro sto k ą tn a ze strz a łk ą p o ru sz a ją c ą się w k ie ru n k u p i o n o w y m ... 394
50.4. S k ale bęb n o w e . 395 50.5. U w agi p ra k ty c z n e co do k o n stru k c ji sk a li . . ' . . . 395
51. K o n stru k c ja n ie k tó ry c h elem e n tó w rad io w y c h . . . . . 397
52. L u t o w a n i e ... 403
52.1. K olby do l u t o w a n i a ... 404
.52.2. S p o i w o ... 405
52.3. T o p n i k ... 406
52.4. P rz y g o to w an ie pow ierzch n i do l u t o w a n i a ... 406
52.5. P ro ces lu to w a n ia , 407
53. M ontaż r a d i o w y ... 410
53.1. S p ra w d z an ie części r a d i o w y c h ... 411
53.2. U sta w ia n ie części r a d i o w y c h ... 412
53.3. M ocow anie części r a d i o w y c h ... 416
53.4. Ł ączenie części r a d i o w y c h ... 420
54. A n te n a i u z i e m i e n i e ... 425
54.1. S p rz ęt in sta la c y jn y ■ . . . . . . . . . . - . 425
54.2. A n te n a ... 426
R o z d z i a ł X. Zasady prowadzenia korespondencji przez radio- am atora-krótkofalow ca . 430 . 55. W iadom ości o g ó l n e ... 430
55.1. A lfa b e t M orse’a ...430
55.2. K ody a m a to rsk ie ...433
55.3. Z n ak i w yw oław cze ...437
55.4. R a d io a m ato rsk ie oznaczenia poszczególnych k ra jó w . . 446
55.5. O d ró żn ian ie sta c ji -rad io am ato rsk ich od ra d io k o m u n ik a cy jn y ch . 453 55.6. N aw ią za n ie łączności bezpośredniej Q S O ...453
55.7. P ro w ad z en ie k o resp o n d e n cji Q S O ...455
55.8. P rz y k ła d n a w ią z a n ia QSO ... 457
55.9. P ro w ad z en ie k o resp o n d e n cji rad io telefo n iczn ej . . . 458
W ykaz p iśm ie n n ic tw a ...462
S P IS TA B LIC 1. A lfa b e ty (rosyjski, grecki, g o t y c k i ) . 13
2. Sym bole i zn a k i m a tem aty c zn e ... 13
3. S y stem m e t r y c z n y ... ... 14
4. M ia ry d ł u g o ś c i ... 15
5. M ia ry ciężaru ... 16
6. T ab lic a w ielo k ro tn o ści ... 16
7. T a b lic a p o tę g i p ie rw ia stk ó w . . . . . . . . . . 17
8. O bliczanie I, R, XJ oraz P ... ...22
9. N ajw a żn ie jsz e w iadom ości z dziedziny e le k tro te c h n ik i . . . 23
10. W zory do obliczania R , L oraz C p rz y d ro ż n y c h połączeniach oporników , cew ek i k o n d en sato ró w . . . . . . . . . 29
11. W zory do obliczan ia R , X i Z p rzy różn y ch p ołączeniach opor n ik a , k o n d e n sa to ra i ’ c e w k i ... 30
8 S P I S T A B L I C
12. O znaczenia spo ty k an e w sch em atach r a d i o w y c h ... 31
13. O znaczenia elem en tó w w chodzących do obw odów rad io w y c h . 37 14. O znaczenia p rzy rząd ó w p om iarow ych . ... 41
15. O znaczenia la m p e l e k t r o n o w y c h ... 42
16. Z m ian a oporności d ru tu m iedzianego w zależności od te m p e ra tu r y (oporność p rzy tem p. 20°C p rz y ję to za jednostkę) . . . 54
17. W łaściw ości p r z e w o d n i k ó w ... 54
18. P o ró w n an ie oporności różn y ch m e tali z opornością m iedzi e le k tro technicznej . . ‘i. 55 19. W spółczynnik K dla różnych m e ta li . 55 20. P rzybliżone śred n ice d ru tó w z ro zm a ity c h m e ta li top iący ch się w p ow ietrzu p rzy dan y ch n atęż en ia ch p r ą d ó w ... 56
21. W artość w spółczynników F i G ...58
22. W artość w spółczynnika J c ...58
23. W artość w spółczynnika k d la n i > 3 . 58 24. M aksym alne dopuszczalne te m p e ra tu ry u zw ojeń w tra n sfo rm a to rac h ...61
25. O znaczenia n ajczęściej stosow anych przew odów . . . . . 62
26. D ane dotyczące m iedzianych d ru tó w n a w o jo w y c h ... 64
27. L ica w ielk iej częstotliw ości (przew ód s p l a t a n y ) ... 66
28. L iczba zw ojów n a 1 cm długości uzw o jen ia o n aw in ięc iu ścisłym 67 29. L iczba zw ojów n a 1 cm 2 p rz e k ro ju u zw o je n ia o n aw in ięc iu ś c i s ł y m ... . 68
30. O porność 1 cm 3 uzw o jen ia (o n aw in ięc iu ś c is ły m ) ... 68
31. W łaściw ości stopów o p o r o w y c h ...69
32. D ane dotyczące d ru tó w oporow ych . . . . . . . . . 70
33. O p orniki najczęściej stosow ane w p r a k t y c e ... 75
34. Z n orm alizow ane w arto śc i oporników p ro d u k o w a n y ch w ZSR R (wyciąg z G O ST 2 8 2 5 - 4 9 ) ... 75
35. D ane oporników d ru to w y ch p ro d u k o w a n y ch w k r a ju (typ Opd) 60 36. W y m iary o p orników d ru to w y ch ty p u O p d ... 61
37. O p orniki sp e cja ln e p ro d u k o w a n e w k r a ju (ty p u OpZ) . . . 82
38. O porność p ro d u k o w a n y ch oporników m asow ych zależnie od to le ra n c ji ... 83
39. W ykaz b a rw służących do oznaczania w arto śc i oporności . . . 85
40. D ane o p orników m asow ych p ro d u k o w a n y ch w k r a ju . . . . 86
41. C h a ra k te ry sty k a oporników m asow ych p ro d u k o w a n y ch w ZSR R . 87 42. D ane p o ten cjo m etró w m asow ych p ro d u k o w a n y ch w k r a ju . . 89
43. O znaczenia p o te n cjo m etró w d ru to w y ch p ro d u k o w a n y ch w k r a ju 91 44. Z no rm alizo w an e w arto śc i pojem ności k o n d en sato ró w p ro d u k o w an y c h w ZSR R (w yciąg z GOST 2519-49)... 93
45. D obroć, w spółczynnik cieplny i oporność izolacji poszczególnych ty p ó w k o n d e n s a t o r ó w ... 96
46. O porność pojem nościow a p rzy m ały ch częstotliw ościach . . . 98
47. O porność pojem nościow a przy w ielk ich częstotliw ościach . . . 98
48. K la s y fik a c ja m a te ria łó w izolacyjnych w edług w arto śc i sta łe j d i e l e k t r y c z n e j ...101
49. K la s y fik a c ja m a te ria łó w izolacyjnych w edług s t r a t d ie lek try c z n y c h (tan g e n sa k ą ta s tr a t <5) . . . ... ... 101
50. K la s y fik a c ja m a te ria łó w izolacyjnych w ed łu g stra tn o śc i d ie lek try c z n e j ... 102
51. K la sy fik a c ja m ateriałów * izolacyjnych w ed łu g sto p n ia w y trz y m a łości n a g o r ą c o ... 102
52. K la s y fik a c ja m a te ria łó w izolacyjnych w ed łu g sto p n ia hig ro sk o - p i j n o ś c i ...103 53. K la s y fik a c ja m a te ria łó w d ie lek try c zn y c h w ed łu g sto p n ia zdol
ności do o b r ó b k i - ■ • ■ • ■ • 103
S P I S T A B L I C I 9
54. M in e ra ln e m a te ria ły i z o l a c y j n e ...105 55. C eram iczne m a te ria ły izolacy jn e . . . . . . . . . 108 56. M a te ria ły izolacy jn e org an iczn e ...114 57. C h a ra k te ry s ty k a pły n ó w techn iczn y ch w tem p. 20oC . . . . 115 58. P ojem ność k o n d e n sa to ró w ...121 59. K o n d en sa to ry sta łe n ajczęściej sto so w an e w p ra k ty c e . . . 123 60. K od b a rw służący do o znaczania k o n d en sato ró w sta ły c h . . . 126 61. K o n d en sa to ry m ikow e K m p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . . 127 62. T ab lica m ożliw ych w y k o n a ń k o n d en sato ró w m ikow ych K m
i K m - a ...127 63. W arto ść pojem ności k o n d en sato ró w m ik o w y ch p ro d u k o w a n y ch
w Z S R R ...129 64. P ojem ność n iskonapięciow ych k o n d e n sa to ró w ceram icznych p ro
d u k o w an y c h w Z S R R ... 132 65. K o n d e n sa to ry p ap iero w e ru rk o w e ty p u K r p ro d u k o w a n e w k r a ju 136 66. W arto ść w spółczy n n ik ó w pom ocniczych A i 'Je do w y zn a cz an ia
in d u k c y jn o śc i w za jem n ej m iędzy dw om a u zw o je n ia m i . . . 146 67. W artość w spółczynników A i A2 do obliczan ia cew ek . . . . 154 68. W arto ść w sp ó łczy n n ik a B 1 do o b liczania liczby zw ojów cew ek
je d n o w a rstw o w y c h n a w in ię ty c h n a ty pow ych k o rp u sa c h . . . 154 69. W arto ść w sp ó łczy n n ik a B 2 do obliczan ia liczby zw ojów cew ek
w i e l o w a r s t w o w y c h ... ’ • • • • • I 58 70. C ew ki w o d b io rn ik a ch o bezp o śred n im w zm ocnieniu . . . . 165 71. C ew ki d la typow ego o d b io rn ik a su p erh e tero d y n o w eg o . . . 168 72. L iczba zw ojów cew ek s u p e r h e t e r o d y n y ...169 73. D ane dotyczące cew ek p ro d u k o w a n y ch w k r a j u ...170 74. In d u k cy jn o ść d ła w ik ó w w ielk iej c z ę s t o t l i w o ś c i ... 172 75. T w a rd e m a te ria ły m a g n ety czn e p ro d u k o w a n e w ZSR R . . . 178 76. Z ależność p rze n ik aln o ści m a g n ety czn ej od częstotliw ości dla
m ięk k ich m a te ria łó w m ag n ety czn y ch p ro d u k o w a n y ch w Z SR R 179 77. M a te ria ły m a g n ety czn e stosow ane p rz y m a ły ch częstotliw ościach
o sp e c ja ln y c h w łaściw ościach m a g n ety c zn y c h p ro d u k o w a n y ch w Z S R R ... 180 78. W łaściw ości m a g n ety k ó w proszkow ych p ro d u k o w a n y ch w Z SR R 182 79. W y m iary rd ze n i ty p u E p ro d u k o w a n y ch w Z SR R . . . . 186 80. D ane dotyczące tra n s fo rm a to ra sieciow ego w zależności od jego
m o c y ...187 81. T ra n sfo rm a to ry sieciow e p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . . . -199 82. T ypow e tra n s fo rm a to ry sieciow e p ro d u k o w a n e w ZSR R . . . 200 83. D a n e dotyczące ty pow ych a u t o t r a n s f o r m a to r ó w ... 202 84. T ypow e d ła w ik i m ałej częstotliw ości p ro d u k o w a n e w Z SR R . . 213 85. W y m iary rd ze n i ty p u III w tra n s fo rm a to ra c h m a łej cz ęstotli
w ości ... 217 86. T ra n sfo rm a to ry głośnikow e o rd z e n iu n ie m a g n eso w an y m p r ą
dem sta ły m p ro d u k o w a n e w k r a j u ...223 87. W artość sta łe j A ze w zo ru do w y zn a cz an ia ro zm iaró w rd ze n i
t r a n s f o r m a t o r ó w ... 224 88. T ra n s fo rm a to ry w yjściow e p ro d u k o w a n e w k r a ju . . . . 226 89. D ane dotyczące tra n sfo rm a to ró w w yjściow ych p ro d u k o w a n y ch
w Z S R R ... 228 90. D ługość fali w m e tra c h p rzy różn y ch w arto śc iac h L i C . . . 239 91. D ane dotyczące elim in a to ró w p o śred n ie j częstotliw ości p ro d u
k o w an y ch w k r a j u ... 264 92. D an e dotyczące k o m p le tó w zespołów cew ek w ra z z k o n d e n sa to
ra m i stro ik o w y m i obw odów w ejścio w y ch i obw odów hetero d y n y p ro d u k o w a n y ch w k r a j u ...265
1 0 S P I S T A B L IC
93. D ane dotyczące filtró w p o śred n ie j częstotliw ości w osłonach
e k ra n u ją c y c h p ro d u k o w a n y ch w k r a ju . . . . . . . 265
94. O bliczanie obw odów d rg a ń . ... ... 267
95. Ź ródła fa l e l e k tr o m a g n e ty c z n y c h ... 269
96. P odział f a l r a d i o w y c h ... 269
97. K la sy fik a c ja fa l r a d i o w y c h ... 270
98. S pis częstotliw ości, fa l i m ocy ra d io sta c ji re jo n u eu ropejskiego w g P la n u K o p e n h a s k ie g o ... 272
99. P a sm a częstotliw ości p rzydzielone rad io a m ato ro m k ró tk o fa lo w com ... 278
100. Z am ian a częstotliw ości n a długość fa li i długości fa li n a często tliw ości ... 281
101. R ozchodzenie się fa l w p asm ac h przeznaczonych d la ra d io a m a - toró w -k ró tk o falo w có w . 292 102. C zęstotliw ość różnych źródeł d ź w i ę k u ...294
103. D ynam ika a p a ra tó w e l e k t r o a k u s t y c z n y c h ... 294
104. P ręd k o ść dźw ięku w różn y ch o środkach przy te m p e ra tu rz e 20°C i ciśnieniu 760 m m słu p a r t ę c i ... 295
105. G łośność ty pow ych źródeł d ź w i ę k ó w ... 297
106. D e c y b e l e ... 300
107. D e c y b e l e ... 301
108. D ane m ikrofonów p ro d u k o w a n y ch w Z S R R ... 311
109. A lfab e t M orse‘a i 431 110. M iędzynarodow y kod Q stosow any przez ra d io a m a to ró w . . . 434
111. S k ró ty r a d i o a m a t o r s k i e ...433
112. N ajb a rd zie j rozpow szechnione sk ró ty stosow ane w k o resp o n d en cji r a d io k o m u n ik a c y jn e j... 445
113. R a p o rt R ST . S k a la R — czytelność odbioru. S k a la S — n a tę ż e nie odbioru. S k a la T — to n o d bioru ...443
114. R a d io a m ato rsk ie sy g n ały rozpoznaw cze poszczególnych k ra jó w ułożone w k o le jn o śc i-a lfab e ty cz n ej sygnałów . . .-■■■. . . 447
115. R a d io a m ato rsk ie sygnały rozpoznaw cze poszczególnych k ra jó w ułożone w kolejności alfab ety czn ej n azw k r a j ó w ... 450
116. O siągnięcia rad zieck ich a m ato ró w -k ró tk o falo w c ó w . . . . 454
117. Czas w różnych częściach ś w i a t a ...456
118. Z głoskow anie p rzy p ro w a d ze n iu k o resp o n d e n cji ra d io te le fo nicznej (przepisy m ię d z y n a ro d o w e )...458
119. Z głoskow anie p rzy p ro w a d ze n iu k o resp o n d e n cji rad io tele fo nicznej z k o resp o n d e n tam i Z S R R ... 459
120. S k ala M — jak o ść m o d u l a c j i ...459
WSTĘP
P raca niniejsza ujm uje w treściwej form ie zestawienie praktycz
nych wiadomości niezbędnych w podręczno-w arsztatow ej praktyce radioam atora.
W literatu rze powojennej ukazało się szereg popularnych prac z dziedziny radiotechniki, jak np. „Zasady radiotechniki'' inż. inż, H. Sacharewicza i J. Żerebcowa lub „Elem entarna radiotechnika“
S. Kina, i dlatego zakres wiadomości teoretycznych podawanych w „Poradniku radioam atora“ został ograniczony do niezbędnego minimum . P raca oparta je st n a m ateriałach opublikowanych w ostatnich latach, przy czym przede w szystkim uwzględniony został bogaty dorobek przodującej lite ra tu ry radzieckiej, chlubnie kontynuującej tradycje słynnego w ynalazcy radia A. Popowa.
Przy omawianiu poszczególnych części radiowych oparto się na osiągnięciach uzyskanych przez radziecki przem ysł radiotechniczny.
„Poradnik radioam atora“ om awia zagadnienia związane z kon
stru kcją urządzeń radiowych, jak opis części radiowych, prac m on
tażowych i wiadomości pomocnicze.
W książce zostało zastosowane słownictwo przy jęte przez Cen
tralną Komisję Słownictwa Elektrycznego.
Wszystkim, którzy pomagali m i w opracowaniu niniejszej pracy, składam serdeczne podziękowanie, a w szczególności prof. d r inż.
P. Szulkinowi za cenne uw agi dotyczące ujęcia i konieczności w y
dania „Poradnika“, prof. m g r inż. S. M anczarskiemu za żmudną redakcję odpowiedzialną, ob. Cz. Czarnogórskiemu i m g r inż.
J. Grabarczykowi za pomoc w opracowywaniu poszczególnych rozdziałów oraz m gr inż. Keslerowi za pomoc w uzyskiwaniu no
wej lite ra tu ry radzieckiej.
M g r in ż . M a r ia n R y s z a r d S z c z u r e k
R o z d z i a ł I WIADOMOŚCI OG0LNE
1. TABLICE POMOCNICZE
T a b l i c a 1
A lfabety (rosyjski i grecki)
T a b l i c a Sym bole i znaki m atem atyczne
R o s y j s k i G r e c k i
A a a A a a lfa a
B 6 b B ß b e ta b
B B w r y g a m m a 9
r r 9 4 ô d e lt a d A A d E s e p s ilo n ë
E e je Z i d z ê ta dz
żiCSK Ż H y e t a ë
3 3 z e v te ta t
M u i I t Jota i
vi a j K x k a p p a J e
K K k S i k s i ks
JI J1 l, t A l la m b d a l
M M m M u m l m
H H n N v ni n
O o 0 0 o o m ik r o n 0
n n P I I :r P i P
P p r P o
E a ç
r o r
C c s s ig m a s
T T t T t ta u t
y y u Y v y p s ilo n y
cb cb f f i 1
X x h, ch X .x c h i h, ch
n n c 2V p s i ps
IHm sz Üco o m e g a Ö
n i m szc z B Ihi y
• B b
; 3 a e
! K >jo ju
H a ja
ró w n a się
je s t id e n ty cz n e lu b ró w n a się zg o d n ie z d efin icją
nie ró w n a się
ró w n a się w p rzy b liżen iu w iększe niż
niniejsze niż w iększe lu b ró w n e m n iejsze lu b ró w n e p ro p o rc jo n aln e, podobne
dąży (np. 0: n dąży do zera) plus, d o d aw an ie
m inus, odejm ow anie
z n a k i m nożenia, np. a • b lu b a X b (może być rów n ież ab) znaki dzielenia, np. a:b, a/b,
— a do potęgi m
p ie rw ia ste k k w a d ra to w y p ie rw ia ste k n -te g o sto p n ia
! siln ia np, 5 ! = 1 - 2 - 3 - 4 * 5 A p rz y ro st skończony
II rów nolegle
± pro sto p ad le
c o n s t — sta ła
n = 3,14159; «2 = 9,8696; 2* = 6,2832 e = 2,71828; e2 = 7,38906
>
<
>
<
+
• X
: / - a m V ~ r ~
Systemmetryczny
1 4 I . W IA D O M O Ś C I O G O L N E
• r-i O
*OT o
Nazwa dekametr hektometr kilometr miriametr megametr gigametr ar hektar kilometrkw. kilometr sześcienny dekalitr hektolitr kiiolitr dekagram hektogram kilogram miriagram kwintalmetr. tonna -------------------------------------------Ł_
g -ł->
o
Ozna czenia dkm hm km mim Mm Gm a ha km2 co
2 4 4
r —(
4 4 h r _ 7 3 pG 4 4 -
1
- S o o f f
■ o x î ü E E h
o £ .
•r*4 4 4
‘ £
:osunekdo jednostki idstawowej
Î 1 « ^ O CS o o o o O O 1—< 4 1—1 H T—1 1—(
t o o o o r -4 r - i r —4
cs O T—4
O l CO O o o r-4 r - i r-4
OJ CO +1> OT O o o o o o O
*—1 r-4 r —4 r-4 - *—4 i—4
U ) ÇU
CJ
s £
co I I . !
§ « a
° £ o O Ö » H O £ 4 4
¥ u B
>S G G G -♦-> <y
CO
£ o 7 3
iH ^
I I 9 0
O ^ p o
E£ S ’ * *
5® “ a J Ż r-4 co >
° g G i S ' S «a - a
CO
&
o j
s l 1 O Ï 3 1
^ S . - S
^ N 2 7 3 G CO
£ 4 4
c ° G ‘ W
o NOT
- II Î-C
■4-»
• H r - 4 o
a B I U 0 Z D
- B U Z Q s
O l s
CO
£ r—4 O
f i 7 3
G s s
£
&
1 , .
o 'OT
Nazwa decymetr centymetr milimetr mikron nanometr decymetrk’ centymetr milimetr decym.sześć centym. milim. decylitr centylitr mililitr mikrolitr decygram centygram miligram mikrogram
a / N O
Ozna czenia! ivlSS'ii dcm cm 3 - G3 S L C
Ili
T 3 ü C« co
g g 1
7 3 O £
p—4 , i U H C *—4
7 3 O 5 5 . |o f j O 7 3 O G 3 .
ä S o
<D W >
C ° ¡ 5
a « 5
H i | 0 5 0 O « * i O CO O cs H C l C5 O rt N M ! 5 O O O O o
H H H H H O O O
r - i r —4 r-4 O O O
t—t r-i t—4 o o o o T—< r - ł ł—4 r-4
O O O O T—4 r—4 r—4 t —4 O o7 3
w &
System metryczny O
£
. 2’2
&
CO iarypowierzchni
" o l OTO -*->
o*
5o
6
c o
’Ö OO*
'S
o
>>
G N co o
£ ' O f- t CO
• N C f O
> s U C O .
ą S s S - G 3
