• Nie Znaleziono Wyników

Die Bautechnik, Jg. 14, Heft 15

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Die Bautechnik, Jg. 14, Heft 15"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

DIE

213

1 4 . Ja h r g a n g B E R L I N , 3 . A p r il 1 9 3 6 H e ft 1 5

G e s a m t ü b e r s i c h t s p l a n d e r E l b e v o n d e r R e ic h s g r e n z e

b is H a m b u r g

iMkfli

A „e Rechte v o r b e i,.« ... 7 0 j a h r e E l b s t r o m b a u v e r w a l t u n g .

V on Strom b au d irek tor ® r.=3«g. W a lt e r P e t z e i.

Im A pril d. J. b lick t d ie E lb stro m b h u v erw a ltu n g ln M a g d eb u rg auf S o h at d ie E lb stro m b a u v erw a ltu n g Ihren W irk u n gsk reis s e it ihrem ein 7 0 jä h r ig es B e ste h e n zurück. Es ist daher a n g e z e ig t, ihrer b ish e r ig e n B e ste h e n stä n d ig vergröß ert. D er U m fa n g d er v o n ihr v e r w a lte te n Strom - E n tw ick lu n g u n d ihrer je tz ig e n A u fg a b e n kurz zu g e d e n k e n . und K a n a lstreck en Ist a u s d em n e b e n ste h e n d e n L ageplan ersich tlich .

B e i ihrer G rü n d un g im Jahre 1866 erh ielt d ie d em O b erp räsid en ten der P r o v in z S a ch sen a n g e g lie ­ d e r te E lb stro m b a u v erw a l­

tu n g , d em d a m a lig e n U m ­ fa n g e d e s P reu ß isch en S ta a te s e n tsp rech en d , d ie V e r w a ltu n g , U n terh a ltu n g und d e n A u sb au d er E lb e und d er S a a le innerhalb d er P rovin zen S a ch sen und B ran d en b u rg z u g e ­ w ie s e n . S ch o n b ald n ach ­ h er w u rd en ihr auch der durch d en K rieg von 1866 z u P reu ß en g e k o m m e n e E lbstrom in d er P rovinz H a n n o v er b is zur S e e v e - M ü n d u n g u n d im Jahre 1876 der zu m H erzogtu m L au en b u rg g e h ö r ig e T e il d er E lb e ü bertragen.

D urch Ü b e r n a h m e der U n stru t v o n B r etleb en b is zur E in m ü n d u n g in d ie S a a le , d er S a a le v o n d e r U n stru tm ü n d u n g bis zur a n h a itisch en G ren ze im Jahre 1921 und der Ilm en a u von L ü n eb u rg b is zu ihrer M ü n d u n g in d ie E lb e im Jahre 1922 w u rd e ihr B ezirk w e ite r erh eb lich vergrößert.

N e u e g r o ß e A u f­

g a b en e rw u ch sen d er E lb ­ stro m b a u v erw a ltu n g im Jahre 1922 durch d en B au d e s M ittella n d k a n a ls ö stlic h v o n P e in e b is Burg

und d e s so g e n a n n te n S ü d flü g e ls — N e u k a n a iisle r u n g d er S a a le abw ärts K reypau und B au d e s E lste r-S a a ie-K a n a ls — . B e so n d e r e E rw ä h n u n g g e ­ bührt d em N ied rig w a ssera u sb a u d er E lb e , d er d er E lb stro m b a u v erw a ltu n g auf Ihrem H a u p ttä tig k e itsg e b ie te w e ite r e , d en u rsp rü n glich en R ahm en d e s M itte lw a sse r a u sb a u e s erh eb lich ü b e r ste ig e n d e A rb eiten z u w e is t.

B ei d er E in rich tu n g d er E lb stro m b a u v erw a l­

tu n g im Jahre 1866 w aren b e i ihr n och nicht 2 0 P er­

so n e n b e sc h ä ftig t, und ihr u n ter sta n d e n sie b e n örtlich e B a u in sp ek tio n en an E lb e und S a a le.

H e u te u m faßt d ie M itte l­

b e h ö r d e rd. 130 Per­

s o n e n , u n d s ie b e a u f­

sic h tig t 18 W asser- und K an alb auäm ter s o w ie ein M a sch in en b a u a m t. D as stä n d ig e A n w a ch sen d e s P e r so n e n k r e ise s b e d in g te auch e in e n w ie d e r h o lte n W e c h se l d er A m tsräu m e.

Z u n äch st w u r d e d ie E lb ­ str o m b a u v e r w a ltu n g auf d em O b erp räsid iu m se lb s t e in g e r ic h te t. D ann w ar s ie n a ch ein a n d e r in d en G eb ä u d e n D o m p la tz 6 und D o m p ia tz 2 u n ter­

g e b r a c h t, b is s ie im D e z e m b e r 1923 in ihr je tz ig e s H a u s, M a g d e ­ burg, D o m p la tz 10, d as frühere P a la is d e s P rinzen L o u is F erd in a n d v o n P reu ­ ß en, ü b e r sie d e lte .

W en n M itte ld e u tsc h ­ land m it se in e n groß en In d u striean lagen und r eich en B o d e n sc h ä tz e n n e u e r d in g s stark in das B lick feld d er d e u tsc h e n W irtschaft rückt, so l i e ­ g e n d a b e i d er E lb stro m ­ b a u v e r w a ltu n g in d er Ent­

w ic k lu n g d er v o n ihr zu b e tr e u e n d e n W a sse r v e r k e h r sw e g e je tz t b e so n d e r s w ic h tig e A u fg a b e n o b . G esic h e rt durch d ie straffe R egieru n gsform d e s D ritten R eich es und dank der in ihrer b ish e r ig e n T ä tig k eit g e s a m m e lte n Erfahrungen w ird sie auch in d er Z ukunft d e n groß en an sie g e s te llt e n F ord eru n gen g e r e c h t w e r d e n .

Obere Bezirksgrenze der Bltßtrombauven'.ilg.

Alle R echte V o rbehalten.

D i e T i e f g r ü n d u n g d e r R a t h a u s s t r a ß e n - U n t e r f ü h r u n g i n F l e n s b u r g . V o n R eichsbahnob.errat H. K ilia n , A ltona.

Im Z u sa m m en h a n g m it dem N eu b a u der F le n sb u r g e r E ise n b a h n ­ a n la g e n , d e n e n nach V e r sc h ie b u n g d er G ren zen u n se r e s V a te r la n d e s ein e n e u e w ic h tig e A u fg a b e als Ü b erg a n g sb a h n h o f n ach D änem ark zu fällt, s te llte e s sic h in R ü ck sich t auf d ie r e ib u n g slo s e A b w ic k lu n g d e s le b ­ h aften , stä n d ig z u n e h m e n d e n G ren zstraß en verk eh rs auch als n o tw e n d ig h erau s, d ie sc h ie n e n g le ic h e n K reu z u n g e n d er V erb in d u n g sb a h n nach dem F le n sb u rg er H afen , d ie m itten durch d as S ta d tg e b ie t führt, z u b e se itig e n und d ie B ahn h o c h z u le g e n . Kurz vor d er F le n sb u rg er F örd e g a b e ln sich d ie G le is e , ü b ersc h r eiten d ie verk eh rsreich e R athausstraße und se n k e n sich dann in e in e r N e ig u n g v o n 1 : 4 0 und 1 : 8 0 h erab zu d e n ö stlic h e n und w e s tlic h e n H a fen a n la g en (s. A b b . 1).

D a G rü n d u n g en an d erer B au w er k e , b e so n d e r s m a ss iv e r b en ach b arter W oh n h ä u ser, d ie im L aufe w e n ig e r Jahre erh e b lic h e S e tz u n g e n u n d starke

S c h ie fste llu n g e n erlitten h a b en , auf d ie U n z u v e r lä ssig k e lt d e s B o d e n s d eu tlich h in w ie se n , w ar p e in lic h ste S orgfalt b e i d er U n tersu ch u n g der Trag­

fä h ig k eit d e s U n terg ru n d es u n d b e i d er W ahl d er G ründungsart für d ie E rrichtung d e s sc h w eren Ü b erfü h ru n g sb a u w erk s zur V e r m e id u n g v o n M iß ­ e r fo lg e n g e b o te n .

Zur A u fsc h lie ß u n g d er B o d e n v e r h ä ltn iss e w u rd en in d er N ä h e der W id erla g er u n d F lü g e l n e u n B oh rlöch er h e r g e s te lit. In A b b . 2 sin d d ie E r g e b n isse d er B o h rlö ch er 1 u n d 5 w ie d e r g e g e b e n . U n ter ein e r rd. 7 ,3 0 m h o h e n A u fsch ü ttu n g , m e is t B au sch u tt und A s c h e , lie g t e in e 2 b is 4 m m ä ch tig e, m it H o lz u n d M u sc h e ln d u rch setzte S a n d sch ich t. H ieru n ter fo lg t a b w e c h se ln d E rde m it P fla n z e n te ile n , zu m T e il rein , zu m T e il g e ­ m isch t m it fe in e m S an d . In v e r s c h ie d e n e n T ie fe n la g e n z e ig t sic h M oor­

b o d e n u n ter sch ied lich er Z u sa m m e n se tz u n g u n d F e stig k e it, te ilw e is e m it

(2)

2 1 4

DIE BAUTECHNIK K i l i a n , D ie T ie fg r ü n d u n g d er R a th a u sstra ß en -U n terfü h ru n g in F le n sb u r g Fa c h sch rift i. d. g es. B a u in g e n ie u rw e sen

Dampfschiff­

pavillon

^^gichfausgeba^

Hafengleis / Yadesff

iadesttZ

müuien/hoHs- Hafendamm

d.fJensbur}.rihrdc -dir

— Bauschutt

— Asche

— auf geschütteter feiner Sand

— feiner Sand mit Muscheln

~-frde mit Pflanienteilen V - feiner Sand V - M e mit Pflanienteilen Vvfeiner Sand

\Sfrde mit Pflanienteilen

\faner Sand

Grundw

■tenha/tfrdefest "

■ • •.weich

■ sand.Moarbod.fest -tn f 'Sand

■Maarboden -m>

■schwanerSand - ~7in

■Moorbaden

•schwanerSand

ysoom

■Moorbaden

Bohrloch 1 l'C i

r,-- -svo. l

U / / \ /

I r ^ k l 5 f e - Vi

Bohrloch 1

WMerbau I

Grundriß

A b b . I I . B o h r g e r ü s t . sa n d ig e n E in s c h lü sse n . E tw a 15 m unter G e lä n d e b efin d e t sic h e in e

11 b is 14 m h o h e , äu ß erst z ä h e jM oorschlcht. E in e g le ic h m ä ß ig e B od en art, scharfer S a n d , b e g in n t erst e tw a 2 8 b is 3 0 m u n ter d em G e lä n d e . In d en o b e r ste n S a n d sch ich ten u n m itte lb a r u n ter d em M o o r fand sic h n o ch zum T e il a n g eb ra n n tes E ic h e n h o lz , H a s e ln ü s s e , so g a r e in H irschzahn . U n -

VtT\Sb\lYi

Längsschnitt A-B

J%l

A b b . 1. L ageplan . A b b . 2.

Ansicht A b b . 4.

Querschnitt

feiner scharfer Sand grober * * •

’Oehnungsfuge Kaistraße

g e h e u e r e U m w ä lz u n g e n , A b sin k en d er E rdob erfläch e m it fo lg e n d e n A n ­ sc h w e m m u n g e n an d er w a h rsch ein lich tie fste n S te lle d e s e h e m a lig e n F ö r d e ta le s m ü sse n sic h h ier zur E isz e it und daran a n sc h lie ß e n d a b g e sp ie lt h a b e n . D ie w e ite r e B oh ru n g, d ie b e i e in e m B o h rlo ch b is zu 5 2 ,7 0 m u n ter G e lä n d e o b e r k a n te v o r g e tr ie b e n w u rd e, ergab u n ter d er M oorsch ich t nur scharfen b is fe in e n San d . E s k o n n te s o h ierm it d ie U rsch ich t und der fe s t e B augrund als erreicht a n g e se h e n w erd en .

E r w ä g u n g en , a u f d ie o b e r ste nur 2 b is 4 m m ä c h tig e S a n d sch ich t m ittels H o lz p fä h le zu g rü n d en u n d e in e g e w is s e T r a g fä h ig k eit für d ie M oor­

sc h ic h t a n z u n e h m e n , w u rd en a u fg e g e b e n , da d ie in u n m itte lb a r er N ä h e d e s k ü n ftig e n B a u w erk s b ereits a u sg e fü h r te S c h ü ttu n g d e s B ah n d am m s e r h e b lic h e A u fq u e llu n g e n d e s M o o res b is zu 31 cm in e in e m Jahre v er­

ursacht h a tte, ih re T ra g fä h ig k eit a lso als u n g e n ü g e n d b e z e ic h n e t w erd en m uß te.

Für ein s o le b e n s w ic h tig e s B a u w er k , w ie e s e in e B a h n ü b erfü hrun g m it sc h w e r e n Z u g la ste n ü b er e in e w ic h tig e V erk eh rsstra ß e d a r ste llt, kam en G r ü n d u n g en auf nicht e in w a n d fr e i z u v e r lä ssig e n S ch ich te n n ich t in F rage.

Es b lie b daher nur ü b rig, e in e b is in d e n 3 0 m tie f lie g e n d e n , tragfäh igen S a n d b o d e n fü h re n d e G rü n d u n g zu w ä h le n . U m G efä h rd u n g en d er in der N ä h e b e fin d lic h e n G e b ä u d e durch E rsch ü tteru n gen zu v e r m e id e n , m u ß te v o n R a m m u n g cn g a n z a b g e se h e n w e r d e n , z u m a l d ie ü b e r g r o ß e R am m tlefe stä rk ste P fa h la b m e ssu n g e n , ein se h r sc h w e r e s R am m geschirr v e r la n g t u n d d e m e n tsp r e c h e n d h e ftig e E rsch ü tteru n g en d e s B o d e n s h er­

v o rg eru fen w o rd en w ären . Man sta n d a lso v o r d er sc h w ie r ig e n A u fg a b e , e in g e e i g ­ n e te s , u n ter d en g e ­ g e b e n e n V e r h ä ltn is­

se n m it u n b ed in g ter S ic h e r h e it zu m Z ie le fü h re n d es V erfahren für d ie G rü n d u n g d e s B a u w e r k sin ein er m e in e s W isse n s noch nicht b e w ä ltig te n T ie fe v o n rd. 3 6 m z u fin d e n .

D urch v e r g le i­

c h e n d e E n tw ü rfe u n d K o ste n a n sc h lä g e s t e llt e sic h nach A b ­ w ä g u n g a ller für d ie

A u sfü h ru n g in B e - A b b . 8. S to ß s te lle der B e w e h r u n g , tracht k o m m e n d e n

U m stä n d e a ls b e s te und w irtsch a ftlich ste L ö su n g e in e G rü n d un g auf B oh rp fäh len m it v e r lo r e n e n S ta h lm a n telr o h r en h era u s. W e g e n d er h o h e n b e to n z e r stö r e n d e n E ig e n sc h a fte n d e s G ru n d w a ssers und d er M o o rsch ich ten m ußten b e so n d e r e , m ö g lic h s t z u v e r lä s s ig e und d au ern d w ir k sa m e V o rk eh ru n g en zum S c h u tz e d e s B e to n s g e g e n d ie a n g reifen d en M o orsäu ren g e tro ffen w e r d e n , um d em B au w erk e in e nach m e n sc h lic h e m E r m e sse n h ö c h ste L e b e n sd a u e r zu g e b e n . Es w u rd e d ah er S ta h l m it 0 ,2 % K u p ferzu sa tz g e n o m m e n . D ie Rohre e r h ie lte n e in e W a n d d ic k e v o n 8 m m . A ls z w e c k m ä ß ig ste r D urch­

m e sse r w u r d e 5 0 0 m m i. L. g e w ä h lt. V on e in e m in n eren B itu m e n ­ anstrich d er R ohre

Schnitt durch die Flügelmouer

A b b . 3. A b b . 5 .

w u rd e a b g e se h e n , da b e i d em E in b rin gen d er B e w e h r u n g V er­

le tz u n g e n d er B i­

tu m e n sc h ic h t sich nich t h ä tten v e r m e i­

d e n la sse n .

Querschnitt WOmtn

Abstand­

halter

A b b . 7. L ä n g ssch n itt durch d ie B e w e h r u n g .

A b b . 10.

Längsschnitt

Abstandhalter in 2000mm Abstand Stoß der Bewehrung

Abstandhalter

Llacheisen S SO mm, Abstand 2250mm A b b . 6 . Q u ersch n itt du rch d ie B e w e h r u n g .

(3)

A b b . 13.

A u fein a n d e r sc h w e iß e n der Rohre.

3 * Aprii4 1936 5 K i l i a n , D i e T i e f g r ü n d u n g d e r R a t h a u s s t r a ß e n - U n t e r f ü h r u n g in F l e n s b u r g 2 1 5

A b b . 15. E in b rin g en d e s B e to n s m itte ls D ru ck lu ftsch le u se.

A b b . 14.

D ie fertig g eb o h r te n P fä h le.

F ür d ie B e w e h r u n g der Bohr- p fäh le, für d ie e in e K n ick länge von rd. 27 m zu g ru n d e g e le g t w u rd e, w u r­

d en 7 R.-E. v o n 28 mm D urchm . und e in e S p ir a lb e w e h r u n g v o n 7 mm D urchm . m it 100 mm G a n g h ö h e , ferner in n ere F la c h e ise n r in g c 8 X 5 0 m m im A b sta n d e von 2 2 5 0 m m v e r w e n d e t (A bb. 6 u. 7). Ein w e ite r e r F la c h e ise n ­ ring ist in S to ß m itte der L ä n g selsen zur b e sse r e n S ich eru n g d er S to ß s te lle a n g e o r d n e t (A b b. 8). D ie B e w eh ru n g w u rd e auf b e so n d e r e n W erk tisch en u n ter B e n u tz u n g v o n H o lzleh ren sc h a b lo n e n m ä ß ig h e r g e s te llt, d ie U m ­ sc h n ü ru n g en m it d en R an d eisen so w ie

d ie S tö ß e u n ter ein a n d er und m it d en F la c h e isc n r ln g e n w u rd en elek trisch v e r sc h w e iß t (A bb. 9). D ie B e to n ü b erd eck u n g der L ä n g sb e w e h r u n g , d. h. das M aß z w is c h e n R u n d eisen und R o h rin n en k a n te b eträgt 31 m m . Zur W ahrung d er Ü b erd eck u n g b e i d em B e to n e in b r in g e n w u rd en an d en R u n d eisen in e in er E n tfern un g v o n 2 m o h ren fö rm ig e A b sta n d h a lter au s F la c h e is e n 3 0 X 4 mm a n g e sc h w e iß t

(A bb. 10). V e r su c h e , statt d ie se r F la c h e ise n B e to n k lö tz c h e n zu v e r w e n d e n , sc h lu g e n fe h l. Es z e ig t e sic h , daß le tz te r e trotz e in w a n d fre ier H e r ste llu n g d en außer­

o rd en tlic h e n B e a n sp ru ch u n g e n , d e n e n sie b eim E inführen der B e w e h r u n g e n in das Rohr a u sg e s e tz t s in d , nicht sta n d h a lten k ö n n en . D ie s ist h au p tsäch lich darauf z u ­ rü ck zu füh ren, daß d ie R ohre nicht se n k ­ r e c h t, so n d ern in der N e ig u n g 8 : 1 g e ­ bohrt sin d . D ie B e w e h r u n g , d ie e in G e ­ w ic h t v o n rd. 1,3 t b e i 3 3 m L än ge b e sa ß , h än gt b eim E in b rin gen über R ohroberkante se n k re ch t an der S e ilr o lle ; je tie fe r s ie in d as Rohr h e r a b g e la s se n w ir d , um so stärker drücken d ie B e to n k lö tz c h e n in fo lg e d er R oh rn eigu n g an d ie in n ere S ch r ä g se ite . H ierdurch traten S p a n n u n g en auf,, so daß s ie zersp ra n g en .

U m d ie v o r a u ssic h tlic h e T ragfäh igk eit der B oh rp fäh le für d ie G rü n d u n g der W id erla g er zu erm itteln , sind B erech n u n ­ g e n , u .a . nach D ö r r du rch gefüh rt w ord en . U n ter b e so n d e r s u n g ü n stig e n A n n a h m en , B ö sc h u n g sw in k e l y 1 5 ° , R eib u n g sza h l

z w isc h e n P fah lw an d und E r d e ? = 0 ,1 , ergab sich d ie T ragfäh igk eit e in e s P fa h ls v o n 3 0 m L än ge zu 138 t. Da nach der F e stig k e itsb e r e c h n u n g d ie g rö ß te B e la stu n g e in e s P fah ls nur 6 0 t b eträ g t, ist e in e h in reich en d e S ich erh eit v o n n = 138 = 2 ,3 v o rh a n d en . V o n ein e r P ro b e b e la stu n g

60

w u rd e w e g e n d er S c h w ie r ig k e it d er A u sfü h ru n g so w ie d er e n tste h e n d e n se h r h o h e n K o sten a b g e se h e n .

D er A r b e itsv o r g a n g zur H e r ste llu n g der B oh rp fäh le w ar fo lg e n d e r : N ach A u fste llu n g v o n b e so n d e r s für d ie s e n Z w eck g e b a u te n p ortalförm igen B oh rg e rü sten (A bb. 11) m it

A b b . 9. H e r s te llu n g der B e w e h r u n g .

A b b . 12. E in d reh en d e r R ohre.

elek trisch a n g e tr ie b e n e n H u b w in d en w u rd e z u n ä ch st ein R ohrschuß v o n 6 m L än ge n ied erg eb ra ch t. D as Rohr w u rd e h ierb ei durch e in e n 10 m la n g en w a a g e r e c h te n H e b e b a u m , d er m it z w e i K lauen d ie R ohrw and u m ­ sc h lo ß , in k u rze p e n d e ln d e B e w e ­ g u n g e n v e r se tz t (A bb. 12). D as A uf- sc h w c iß e n d er fo lg e n d e n 3 b is 6 m la n g en R o h rsch ü ssc g e sc h a h u n ter V e r w e n d u n g v o n k u p fcru m m a n telten E lek tro d en (A bb. 13). D ie R ohre, d ie d as E ise n - und M e ta llw e r k F erndorf ln W e stfa le n lie fe r te , h a tten e in e a u to g e n g e s c h w e iß te L än gsn aht, d ie e b e n so w ie d ie R o h ren d en u n ter 6 0 ° m a sc h in e ll a b g esc h r ä g t w aren . — ln d em a u fg e sc h ü tte te n B o d e n b o t d as B oh ren d er R ohre im a llg e m e in e n k e in e größ eren S c h w ie r ig k e ite n , da d a s B oh rgu t le ic h t h era u sz u b rin g en w ar. N ach E rreich u ng d er M oor­

schichten m u ß ten zur B e se itig u n g d ie se r zä h en M a ssen b e so n d e r s an­

g e fe r tig te sc h w e r e S c h la m m b ü ch sen v e r w e n d e t w erd en . D as N ie d e r ­ b rin g en d er 72 b is zu 3 6 m la n g en R ohre in d en g u te n B au gru n d g in g p la n m ä ß ig v o r , a b g e se h e n v o n e in ig e n V e r z ö g e ­ r u n g e n , d ie durch V orgefu n d en e a lte F u n d a m e n te auf d er S ü d se ite und v e r ­ e in z e lt a n g etro ffen e F in d lin g e auftraten.

A b b . 14 z e ig t d ie fertig e in g e b o h r te n P fäh le. B e m e r k e n sw e r t is t h ierzu , daß d as B oh ren b is zur en tw u rfs­

m äß igen T iefe in ein em A r b e itsg a n g e v o r g e n o m m e n w er d e n m u ß te. B e i län gerer A rb eitsu n terb rech u n g , z. B. über N a c h t, w ar e s am an d eren T age nicht o d er nur u n ter z e itr a u b e n d e m A n ­ b rin gen b e so n d e r e r V o rrich tu n g en m ö g ­ lic h , d a s Rohr w ie d e r in B e w e g u n g zu b rin g en . In d ie se r Z e it h a tte e s sich in d em M o o rb o d en a u ß erord en tlich stark f e s t g e s o g e n , w a s in g ü n stig e m S in n e auf e in e e r h e b lic h e M a n telreib u n g s c h lie ß e n läßt. In fo lg e d e sse n k o n n te d as fe r tig e Rohr au ch n ic h t, w ie ursp rü n g­

lich b e a b sic h tig t, um e tw a 1,50 m zur S ch affu n g e in e s B e to n fu ß e s g e h o b e n w erd en trotz A n w e n d u n g schw erer P ressen m it e in e m Druck v o n 2 5 at.

N ach N ie d e r b r in g e n d er R ohre und A u sb o h ren d e s K erns w u rd en d ie e in z e ln e n 12 m la n g e n E ise n g e r ip p e d er B e w e h r u n g in d as Rohr n ach ­ ein a n d er e in g e la ss e n und je d e sm a l g e g e n s e itig au ß erh alb d e s R ohres v e r sc h w e iß t. D em V e r sc h w e iß e n d er L ä n g s e lse n fo lg te d a s A u sz ie h e n d er W ick lu n g ü b er d ie 8 0 0 m m la n g e S to ß s te lle und d a s V e r sc h w e iß e n m it d en e r ste ren . D a s G ru n d w a sser stan d in d em Rohr b is fast zur O b erk a n te . N a ch A u fsc h w e iß e n e in e s sich nach o b e n v e r jü n g e n d e n Z w isc h e n stü c k s w u rd e d ie B e to n d ru ck sch leu se, d ie au s ein em lu ftd ich t a b g e s c h lo s s e n e n Füllraum m it ein er o b eren E in fü llk la p p c und un teren

(4)

2 1 6 K i l i a n , D i e T i e f g r ü n d u n g d e r R a t h a u s s t r a ß c n - U n t e r f ü h r u n g in F l e n s b u r g Pachschrift f. d. ges. Bauingenieurwesen

E n tle e r u n g sk la p p e b e s t e h t , a u fg e ­ schraub t. ln d ie S c h le u s e e in g e p r e ß te Luft drü ck te d as W a sser durch ein b is zu r S o h le h in a b g e fü h r te s E nt­

w ä sseru n g sro h r h in au s. U m d en an d e n W än d en und d er B e w e h r u n g h ä n g e n d e n M oorsch lam m r e s tlo s zu b e s e it ig e n , w u rd e d as A u sp r e ss e n m it n a c h g e fü llte m F r isc h w a sse r m e h ­ rere M a le w ie d e r h o lt , b is klares W a sser zu m V o rsch ein k am . U n ter d a u ern d er B e ib e h a ltu n g d e s Ü b e r ­ d rucks b e g a n n nun durch d ie Luft­

s c h le u s e d ie E in sc h le u su n g d e s B e to n s, z u sa m m e n g e se tz t au s K ie s , Sp litt, F ein sa n d und 4 0 0 k g /m 3 Z e m e n t u n ter V e r w e n d u n g v o n F allroh ren b is a u f e in e H ö h e v o n rd. 12 m ü b er d er S o h le (A bb. 15). J e tz t k o n n te d er D ruck b e s e itig t und d ie L u ftsc h le u se

a b g e sc h r a u b t w e r d e n , da d er G egen d ru ck d e s ein g eb ra ch ten B e to n s ein e n g e n ü g e n d g ro ß en A u s g le ic h g e g e n d e n A u ftrieb v o n u n ten zur V er­

h in d e r u n g d e s N a ch d rin g en s d e s W a ssers b ild e te . N un w u rd e d as Ent­

w ä sseru n g sro h r durch d en B e to n v o r se in e m A b b in d e n h e r a u sg e z o g e n . D as Rohr tru g u n ten e in e b irn en fö r m ig e E r w eiter u n g , d a m it w ä h ren d d e s Z ie h e n s d er B e to n d en Raum u n ter d em R ohr so fo rt durch se itlic h e s N a c h stü r z e n w ie d e r d ich t v e r sc h lo ß . H ierau f fo lg te d a s F e r tig b eto n ieren d e s K erns auf g e w ö h n lic h e W e is e , w o b e i ein P reß lu fth a m m er, d er am K op f d e s R ohres m it k la u en fö rm ig en S c h e lle n a n g eb ra ch t w ar, d e n B eto n in stark r ü tte ln d e S c h w in g u n g s b e w e g u n g e n v e r s e tz te . A u f d ie s e W e ise w u rd e je d e r P fah l in e in e m u n u n terb ro ch en en A r b e itsv o r g ä n g e in rund 1,5 S tu n d e n b e to n ie r t.

Für d ie b e id e n n ö rd lich en W id er­

la g e r , b e i d e n e n z w is c h e n den F lü g e ln e in v e r h ä ltn ism ä ß ig k lein er Raum v e r b le ib t, ist ein h o h le r B au­

w erk sk örp er g e w ä h lt w o r d e n . D ie F lü g e l w u rd en vorn durch d a s W id er­

la g er u n d h in te n durch e in e parallel- la u fe n d e A n k erw a n d zu e in e m e in ­ h e itlic h e n G a n z e n v erb u n d en und o b e n durch e in e W a lzträ g erd eck e m it B e to n ü b erb rü ck t (A b b . 2 b is 4), D urch d ie s e k a ste n fö r m ig e A u sb ild u n g d e s W id erla g ers g e s t a lt e t e sic h das V e r h ä ltn is d er se n k re ch t und w a a g e ­ recht a n g r e ife n d e n K räfte, Erddruck u n d B rem sk ra ft, seh r g ü n s t ig , auch k o n n te d ie N e ig u n g d er R ohre g erin g er g e h a lte n u n d e in e g le ic h m ä ß ig e r e und in fo lg e d e s s e n w ir tsc h a ftlic h e r e A u s­

n u tzu n g d er P fä h le erreicht w e r d e n . D as n ö rd lich e W id erla g er is t durch T e ilu n g in z w e i E in z e lb a u w e r k e zer­

le g t, d ie b e id e in d e r se lb e n Form w ie d a s s ü d lic h e W id erla g er au fgefü h rt sin d , w a s n o ch d en b e s o n d e r e n V o r te il, V e r m e id u n g e in se itig e r V e r k e h r s­

b e la stu n g , b o t. Für d ie a n sc h lie ß e n d e n , w e n ig e r stark b ea n sp ru ch ten S tü tzm a u ern w u rd e e in e F la c h g r ü n d u n g g e w ä h lt, w o b e i e in e K an ten ­ p r e ssu n g d e s F u n d a n fen ts v o n 1 k g /c m 2 a ls z u lä s s ig er a c h te t w u rd e (A bb. 5).

A b b . 16 z e ig t d a s fe r tig e B au w erk.

S ä m tlic h e G rü n d u n g s- u n d B a u a rb eiten w u rd en v o n d er G rün & Bll- fin g er A G , Z w e ig n ie d e r la s su n g H a m b u rg , u n ter E in sa tz e in e s u m fa n g ­ r eich en und z w e c k m ä ß ig d u r c h g e b ild e te n G erätep ark s in sa c h g e m ä ß e r W e is e u n d sc h n e lle r Ü b e r w in d u n g d er b e i so lc h e n G rü n d u n g en ste ts e in tr e te n d e n p lö tz lic h e n S c h w ie r ig k e ite n erfo lg reich und p la n m ä ß ig du rch gefüh rt.

A b b . 16. D a s fe r tig e B au w erk.

beh‘ " 'n- E n t w i c k l u n g s r i c h t u n g e n i m E i s e n b e t o n b a u .

V o n S r . ^ n g . W a lt e r N a k o n z , R eg ieru n g s- u n d Baurat a. D ., V o r sta n d sm itg lie d d er B e to n - und M o n ierb a u -A G , B e rlin . (Schlu ß au s H eft 10.)

W e n ig W ert h a t m an b ish e r h ä u fig auf e in e a n sp r e c h e n d e B e a rb eitu n g d er A n sich tflä c h e n g e le g t . V ielfa ch w ird d er S tan d p u n k t v e r tr e te n , daß g e r a d e d ie u n b erü h rte A u ß e n flä c h e d en b e ste n S ch u tz d e s B a u w erk s d a r ste lle . D as m a g v ie lle ic h t b e i s c h le c h te m B e to n b is zu e in e m g e w is s e n G rade rich tig se in . B e i e in w a n d fr e ie m B e to n und d er D ru ck festig k eit, d ie h e u te b e i B rücken v e r la n g t und g e le is t e t w ird , trifft d ie s n ich t zu . In S ü d d e u ts c h la n d hat m an s e it J a h rzeh n ten rep rä sen ta tiv e E is e n b e to n ­ b a u w e r k e , in sb e s o n d e r e B rücken, ste in m e tz m ä ß ig b ea r b e ite t u n d h ierb ei b e z ü g lic h d er U n te r h a ltu n g d e s B a u w er k s k e in e r le i n a c h te ilig e Er­

fa h ru n g en g e m a c h t 1). D ie K o sten d er B e a r b e itu n g b e tr a g e n nur e in e n g e r in g e n B ruchteil d er ü b rig en K o ste n d e s B au w erks, und e s is t nicht e in z u se h e n , w e s h a lb n ich t durch e in e v e r h ä ltn ism ä ß ig b illig e ste in m e tz ­ m ä ß ig e B e a r b e itu n g ein H öch stm aß an S c h ö n h e it a u s d em B au w erk h e r a u sg e h o lt w e r d e n s o ll. A b b . 5 z e ig t rech ts o b e n e in e g e s p itz te , rechts u n ten e in e g e s to c k te und lin k s e in e g e s tr ic h e lte F lä c h e . D ie B e a rb eitu n g

*) V g l. auch Karl S c h a e c h t c r l e und Fritz L e o n h a r d t , D ie k ü n st­

le r is c h e G e sta ltu n g d er Brücken und d ie w e r k m ä ß ig e B e h a n d lu n g und B e a rb eitu n g d er S ich tflä ch en . Z eitsch rift D ie Straße 1935, S . 8 0 4 u. f.

A b b . 5.

m it d em S p itz h a m m e r g r e ift b e so n d e r s tie f in d en B e to n ein u n d so llte b e i E ise n b e to n m it za h lreich en E ls e n e ln la g e n d ich t u n ter d er O b erflä ch e im a llg e m e in e n v e r m ie d e n w e r d e n ; e s s e i d e n n , daß m an durch A n w e n d u n g g e e ig n e t e r S p itzh ä m m e r d ie T ie fe d er B e a r b e itu n g h e r a b se tz t. D ie g eb rä u ch ­ lic h ste Art d er B e h a n d lu n g d er A u ß e n flä c h e n ist das S to c k e n . D ie K anten w er d e n in d ie se m F a lle z w e c k m ä ß ig m it e in e m S ch arriersch lag a b g e se tz t (A bb. 5). B e so n d e r s w ir k u n g sv o ll w ird d ie B e a r b e itu n g , w e n n d ie Z u ­ sc h la g sto ffe v o n v o rn h erein auf d ie k ü n ftig e B e a r b e itu n g a b g e s te llt w erd en , z. B. sin d b e i d er R e i c h s a u t o b a h n b r ü c k e b e i D e n k e n d o r f in der N ä h e v o n S tu ttgart d ie a u ß e n lie g e n d e n T e ile m it T r a v ertin zu sa tz g e m isc h t w o rd en . A b b . 6 z e ig t ein B ild d er in jed e r W e ls e v o r z ü g lic h g e lu n g e n e n fertig e n Brücke.

D ie gro ß en A u fg a b e n , d ie d er d e u tsc h e n B a u in d u strie in d e n le tz te n Jahren g e s t e llt w o r d e n sin d , h a b en d ie E is e n b e to n b a u w e is e in h o h em G rade b efr u c h te t; sie h a b e n ab er auch B a u w e r k e h erv o rg eb ra c h t, d ie S p itz e n le is tu n g e n d a r ste lle n , o d er h a b en zum m in d e ste n d ie A u sfü h ru n g d erartiger B a u w er k e a ls m ö g lic h e r w ie s e n , ln A b b . 7 bis 13 ist e in e E ise n b e to n b a lk e n b r ü c k e d a r g e ste llt, d ie d ie R e ic h sw a sse r str a ß e n v e r w a ltu n g im J ah re 1934 ü b e r d i e S a a l e b e i B e r n b u r g g e b a u t hat. D ie stä d te ­ b a u lic h e n V e r h ä ltn isse , d ie B e la n g e d er S chiffahrt, d ie S c h w ie r ig k e ite n d er G rü n d u n g m a ch ten d ie s e s B au w erk v o n v o rn h erein zu e in e r u n ­ g e w ö h n lic h sc h w ie r ig e n A u fg a b e . V o n d en v ie le n u n ter su ch ten M ö g lic h ­ k e ite n w u rd e ein Entw urf d er B e to n - u. M on lerb au -A G zur A u sfü h ru n g b e stim m t, d er d ie S a a le m it e in e m E is e n b e to n b a lk e n v o n se h r n ied rig er K o n stru k tio n sh ö h e und m it e in e r S tü tz w e ite v o n 6 1 ,7 8 m überb rü ck te.

M it d ie se r S tü tz w e ite ü bertrifft d ie S a a leb rü ck e b e i B ernburg d ie b ek a n n te D on au b rü ck e b e i G roß -M eh rin g n och um 2 8 cm u n d ist d ah er zur Z e lt d ie w e it e s t g e sp a n n te E ise n b e to n b a lk e n b r ü c k e E u rop as. W ie d er L än gs­

sc h n itt in A b b . 7 erk en n en läß t, ist d a s Tragw erk e in e B a lk en b rü ck e auf v ie r S tü tz e n . D ie b e id e n S e ite n ö ffn u n g e n v o n 17 u n d 16 m S tü tz ­ w e it e v e r sc h w in d e n in d en U fern und sin d a ls B allastträger a u sg e b ild e t;

d ie M ittelö ffn u n g hat z w e i K ragarm e v o n 1 7 ,3 9 m A u sla d u n g u n d e in e n e in g e h ä n g te n Träger v o n 27 m S tü tz w e ite . D ie als G e g e n g e w ic h t in d en B allastträgern u n ter g eb ra ch te n B e to n m a ss e n sin d so groß g e w ä h lt, d aß s e lb s t b e i ein e r w e s e n tlic h e n S te ig e r u n g d er N u tz la st a u f d as M eh r­

fa ch e d e r je tz ig e n V e r k e h r sla ste n k e in e n e g a tiv e n A u fla g e rd rü ck e in d en u n sich tb a ren W id erlagern e n ts te h e n k ö n n e n . V on d ie se n Ist d a s lin k e m it E ise n b e to n p fä h le n a u f F e ls g e g r ü n d e t; d ie b e id e n P fe ile r und das rech te W id erla g er s te h e n u n m itte lb a r auf d em F e ls e n d e s U n terg ru n d es.

D er G rundriß (A bb. 8) u n d d ie b e id e n Q u er sc h n itte (A b b . 9 u. 10) z e ig e n , daß se c h s H auptträger v o r h a n d e n sin d . V o n d er N u tz b r e ite v o n 13 m e n tfa lle n 8 ,5 m auf d ie Fahrbahn und j e 2 ,2 5 m auf d ie b e id e r s e itig e n

(5)

Jahrgang 14 Heft 15

3. April 1936 N a k o n z , E n t w i c k l u n g s r i c h t u n g e n im E i s e n b e t o n b a u 2 1 7

Längsschnitt steigt t2V

Längsschnitt in Bruckenachse

M y f J i i s________ sje ig rtm

A b b . 9.

bach m it 130 m S tü tz w e ite d e s d as Tal ü b ersp a n n en d en B o g e n s und d ie M o sclb rü ck e b e i K o b le n z 5), d eren D r e ig e le n k g e w ö lb e in d en drei Ö ffn u n gen S p a n n w eiten v o n 9 0 , 9 5 und 107 m z w is c h e n d en G e le n k e n , b e i d e n seh r n ied rig en S tic h h ö h en v o n 8 ,3 6 m, 8 ,4 0 m und 8 ,1 2 m h a b e n . G rößere

S p a n n w e ite n sin d b ek a n n tlich im A u sla n d e au sg efü h rt w o r d e n : Zu erinnern ist an d ie b ek a n n te B rücke b e i P lo u g a s te l in F rankreich m it d rei Ö ffn u n g en v o n je 180 m S p a n n w e ite u n d an d ie B rücke ü b er d en T r a n e b e rg ssu n d in S to c k ­ h o lm m it e in e r S p a n n w e ite von g le ic h fa lls rd. 180 m.

B e i W e ttb ew e rb en d er R eich s­

a u to b a h n en sin d auch in D e u tsc h ­ land E ise n b e to n b o g e n b r ü c k e n m it f), t r*r m

yV/ /'—

D

A bb. 10. 5) S . B au tech n . 1924, H eft 12 u .f.

F u ß w e g e . E rsch w erend für d ie k o n stru k tiv e D u rch b il­

d u n g ist noch d ie S c h ie fe d er B rücke g e w e s e n .

D as L ehrgerü st ist in A b b . 11 d a r g e ste llt. D er g rö ß te T eil d er h ö lzern en P fä h le fand in d er g e r in ­ g e n K ie sü b e r ia g e r u n g d e s F e lse n s k ein en g e n ü g e n d e n H alt und m uß te an se in e m F uß e durch e in e B e to n ­ sc h ü ttu n g g e sic h e r t w erd en , d ie unter W asser e in g e ­ bracht w urde. D ie se c h s H auptträger d e s e in g e ­

h ä n g ten M itte lstü c k e s e r h ielten außer d er ü b lic h e n R u n d e ise n b e w e h r u n g n o ch se c h s stä h lern e F ach w erk träger, d ie so stark a u sg e b ild e t w u rd en , daß s ie b e i d er in A b b . 11 d a r g e ste llte n A u fla g e ru n g auf dem L eh rgerü st d ie S ch a lu n g und d as K on stru k tio n sg ew ich t d e s Ü b e r b a u e s tragen k on n ten .

au s S an d (A b b . 12), um d ie durch das G e w ic h t d e s ein z u b r in g e n d e n B e to n s zu erw a r ten d e D u rch b ieg u n g v o r w e g z u n e h m e n . M it fort­

sc h r eiten d em B e to n ie r e n w u rd e d er San d w ie d e r e n t­

fernt, so daß w äh ren d d e s B e to n ie r e n s k e in e D urch­

b ie g u n g e n m ehr ein tra ten . D ie A n sich tflä c h e n d er B rücke sin d ste in m e tz m ä ß ig b e a r b e ite t, und zw a r hat m an sich nach e in g e h e n d e n V ersu ch en für d as S trich eln (s. A b b . 5) e n tsc h ie d e n , das d ie sc h la n k e L in ien fü hrun g der B rücke w ir k u n g sv o ll u n terstreich t. A b b . 13 z e ig t e in Lichtbild d e s fertigen B a u w er k s, das sic h g u t in d as S tä d te b ild ein p a ß t.

B ei d e n E isen b e to n b o g e n b r ü c k e n sin d d ie g rö ß ten S p a n n w e ite n , d ie b ish e r in D eu tsch la n d au sg efü h rt w o rd en sin d , d ie Talbrücke b e i E c h e ls-

H lerdurch w ar e s m ö g lic h , e in e a u sre ich en d e Sch iffah rtöffn u ng w äh ren d der B a u z e it frei zu la sse n und im ü b rigen au ch d ie K o n stru k tio n sh ö h e d e s M itte lstü c k e s auf d as ä u ß erste zu b esch rä n k en . V or dem B e to n ieren e r h ielten d ie Fachw erkträger d e s M itte lstü c k e s e in e z u sä tz lic h e B e la stu n g

Querschnitt A-t3 in Bruckenmitte

-2ßS —“-f“--2,50

(6)

Fahrrüstung ¿um [inbringen des Be/ans , r-

Trichterzum [inbringen des Betons Sandballast-

H.schWtSdso

m>S7,3e

o 1 Q ' r- i r- D,U BAUTECHNIK

Z l o N a k o n z , E n tw ick lu n g srich tu n g en im E lse n b e to n b a u F a c h sch rift r. a. ges. B a u in g e n ie u rw c scn

Schnitt durch den Kragarm A b b . 12.

Schnitt durch die Mitte des eingehängten Trägers

äh n lich gro ß en S p a n n w e ite n en tw o rfe n u n d a n g e b o te n w o rd en , und e s h at sic h g e z e ig t , daß s ie w e d e r in s c h ö n h e itlic h e r n och in w irtsch aftlich er B e z ie h u n g d en W e ttb e w e r b m it S ta h l zu sc h e u e n b rau ch en . D ie d e u tsc h e E ise n b e to n b a u in d u s tr ie w ü rd e e s dankbar b eg rü ß en , w e n n ihr au ch ein m al d ie M ö g lic h k e it zu r L ö su n g derartiger B rü ck en a u fg a b en g e g e b e n w ü rd e.

W en n m an d ie E n tw ic k lu n g d e s M a ssiv b rü ck en b a u es in d en le tz te n Jahren ü b erb lick t, so kann m it G e n u g tu u n g f e s t g e s te llt w e r d e n , daß h e u te v ie l m ehr a ls früher W ert a u f e in e sc h ö n e G e sta ltu n g g e le g t w ird. Es w ird n ich t nur v erla n g t,

d aß d ie B rücke k on stru k tiv und w irtsch aftlich ein w a n d ­ frei e r ste llt w ird , so n d ern a u c h , daß s ie e in form ­ v o lle n d e te s B a u w erk dar­

s t e llt und d aß sic h d ie s e s h a rm o n isch in d ie L and­

sch a ft o d e r d a s S tä d te b ild e in fü g t u n d n ich t e tw a als stö r e n d e r F rem d k örp er d ie U m g e b u n g a u scin a n d cr- relß t. S ch o n d ie E n tsch ei­

d u n g , ob B o g e n b r ü c k e od er B a lk e n b r ü c k e , kann nicht im m er rein in g e n ie u r m ä ß ig g e tr o ffe n w e r d e n . D ie b e ­ w ä h rte E m p fe h lu n g , daß im fla ch en L ande B a lk e n ­ b rü ck en , zu r Ü b erb rü ck u n g tiefer er T äler d a g e g e n B o g e n b rü ck en m eh r am P la tz e sin d , hat nur b e ­ d in g t G e ltu n g . Es g ib t w u n d e r sc h ö n e g e w ö lb t e B rücken Im F la c h la n d e , u n d m it g le ic h e m E r fo lg e sin d in h ü g e lig e n o d er g e b ir ­

g ig e n G e g e n d e n B alk en b rü ck en in d ie L andschaft e in g e fü g t w o rd en . S in d m eh rere Ö ffn u n g en v o r h a n d e n , so m uß b e i d er A b stim m u n g ihrer G röße d as a r c h ite k to n isc h e E m p fin d en m itsp r ech en ; d a s g le ic h e g ilt für d ie B e m e s su n g d e s L ä n g s g e fä lle s , d a s h ä u fig v o n e n tsc h e id e n d e m E influß für d a s ä u ß ere A u s s e h e n ein e r B rücke s e in kann. D ie S tärke d er Z w isc h e n ­ p fe ile r, d ie e tw a ig e A u s b ild u n g v o n G e s im s e n o d er F u ß w e g a u s la d u n g e n an d e n B rü ck en stirn en , d as G elä n d e r , der A n sc h lu ß d er D ä m m e o d e r der U fe r b ö sc h u n g e n an d ie W id erla g er, d ie A u s b ild u n g d er F iü g e lm a u e r n

— d as a lle s sin d F ra g en , d ie vo m te c h n isc h -w ir tsc h a ftlic h e n S ta n d p u n k te a lle in n ich t zu lö se n sin d , w e il s ie m a ß g e b lich d ie S c h ö n h e it d e s B au­

w erk s u n d se in V erh ä ltn is zu r U m g e b u n g a n g e h e n . H in zu k o m m e n b e i e in e r B o g e n b rü ck e u. a. d ie P fe ilv e r h ä ltn isse , d ie D ick e d er B o g e n im S c h e ite l, d er A n sc h lu ß der K äm pfer an d ie P fe ile r und W id erla g er, d ie A u sb ild u n g d er S tirn fläch en , und b e i d e n B alk en b rü ck en d er A b sc h lu ß d er P fe ile r - und W id erla g erk ö p fe, d ie K e n n z e ic h n u n g d er L ager und G e le n k fu g e n in d en A n sic h tflä c h e n , d ie v ie lu m s tr itte n e n V o u te n u . a . m . N ich t je d e r In g en ieu r kann B rücken e n tw e r fe n und b e r e c h n e n , und auch

n ich t je d e r A rch itek t ist in der L age, b e i d em E ntw urf ein e r Brücke h e lfe n d und fördernd m itz u w ir k e n . W o sich a b er e in erfah ren er In g en ieu r und ein erfah ren er A rchitekt in lie b e v o lle r Z u sa m m en a rb eit treffen , e n t­

ste h t, w ie z a h llo s e B e is p ie le g e r a d e d er le tz te n Jahre und in sb e so n d e r e b e i d e n R eich sa u to b a h n en b e w e is e n , e in B r ü ck en b a u w erk , d as k o m m e n d e n G esc h le c h te r n n ich t nur v o n d er H ö h e u n se r e s te c h n isc h e n , so n d ern auch u n se r e s k ü n stle r isc h e n S ch a ffen s Z e u g n is a b le g e n w ird.

E in e ü b erra sch en d e E n tw ick lu n g hat der H a l l e n b a u g e n o m m e n . D ie N o tw e n d ig k e it der U n terb rin g u n g v o n F lu g z e u g e n hat u n se r e K on­

strukteure v o r g a n z n eu a rtig e und k ü h n e A u fg a b e n g e s te llt . In g le ic h e r W e is e w ie in an d eren S ta a ten , in sb e s o n d e r e in Frankreich und Italien , h at m an sic h auch ln D e u tsc h la n d für d en F lu g z e u g h a lle n b a u d ie V o r te ile d e s E is e n b e to n s z u n u tz e g e m a c h t. D ie b e so n d e r e E igen art v ie le r d ie se r B a u ten lie g t darin, daß g r o ß e S te llflä c h e n o h n e j e d e Z w isc h e n stü tz e n und g r o ß e T o r w eiten g e sc h a ffe n w erd en m ü sse n , daß aber a n d e r se its d ie G e ­ sa m th ö h e d e s B a u w erk s au s v e r s c h ie d e n e n G rü n d en m ö g lic h st n ied rig g e h a lte n w ird. T o r w e ite n v o n 5 0 m, d ie la n g e Z e it als a u sre ich en d erach tet

w o rd en sin d , g e n ü g e n v ie l­

fach n ich t m eh r. Es h a n d elt sic h a lso h ä u fig um seh r w e itg e sp a n n te T ragw erk e m it e in g esch rä n k ter K on­

str u k tio n sh ö h e . D ie Ü b er­

d ach u n g ist durch S ch a len o d er durch B o g e n od er durch b e id e s v e r e in t g e ­ s c h e h e n . B ei gro ß en H a llen m it g ro ß en T o r w eiten sin d d ie B o g e n m it S p a n n w e ite n b is ü b er 100 m au sg efü h rt w o rd en , zu m T e il als e in ­ g e s p a n n te B o g e n , zu m T eil a ls Z w e ig e le n k b o g e n . D er H o rizo n ta lsch u b ist b ei g u te m B a u g ru n d e v o llstä n ­ d ig in d ie se n a b g e le it e t w or­

d e n ; n e u e r d in g s h at m an a b er m e iste n s stä h lern e Z u g­

b ä n d er v o r g e s e h e n , d ie im F u ß b o d e n v e r le g t sin d und d en H o rizo n ta lsch u b gan z o d e r zu m g rö ß ten T e il auf­

n e h m e n . B e i ein e r Z u g­

b a n d lä n g e v o n 100 m und e in e r B e a n sp ru ch u n g von z. B. 1200 k g /c m 2 b eträgt d ie R eck u n g 5 ,7 cm . S ie w ü rd e se h r u n a n g e n e h m e N e b e n sp a n n u n g e n in d em T ragw erk zur F o lg e haben; in fo lg e d e s s e n wird e in e L än gen än d eru n g d e s Z u g b a n d e s durch V o rsp a n n u n g b e s e itig t, d ie in d en m e iste n F ä llen durch D ru ck w a sserp re ssen e r z e u g t w ird . Es sin d m eh rere g e is tr e ic h e L ö su n g en a u sg e a r b e ite t w o r d e n , durch d ie e s m ö g lic h is t , d ie r e ch n erisch e V o rsp a n n u n g m it v o llk o m m e n e r G e n a u ig k e it in das stä h le r n e Z u gb an d eln zu fü h rc n und d ie L a g e d er W id erla g er w äh ren d und nach d er A u sr ü stu n g d er B o g e n g a n z u n v erä n d ert zu la sse n . D ie sta tisc h e B e r e c h n u n g h at g e z e i g t , daß b e i d en g ro ß en S p an n ­ w e ite n d ie F orm ä n d eru n g in sb e s o n d e r e durch e in s e it ig e B e la s tu n g bei der E rm ittlu n g d er d as T ragw erk b e a n sp ru ch en d en in n eren K räfte nicht m ehr v e r n a c h lä ssig t w e r d e n darf, son d ern rech n erisch zu v e r fo lg e n ist.

D ie H e r s te llu n g d ie se r w e itg e s p a n n te n H a llen ist h o c h w e r tig ste In gen ieu r­

a rb eit und hat b e z ü g lic h d er B e r e c h n u n g , d er K o n stru k tio n d e s Trag­

w erk s, d er L e h r g erü ste u n d d er B a u au sfü h ru n g e in e R e ih e v o n n e u e n A u fg a b e n g eb ra ch t, d ie m it g r o ß e m V e r a n tw o r tu n g sg e fü h l a n g efa ß t und g e lö s t w o r d e n sin d . D aß w e itg e s p a n n te E ise n b e to n h a lle n a b e r n ich t nur

(7)

Jahrgang 14 Heft 15

3 . Apri! 1936 N a k o n z , E n t w i c k l u n g s r i c h t u n g e n im E i s e n b e t o n b a u 2 1 9

für d en F lu g z e u g h a lle n b a u ihre B e d e u tu n g h ab en , z e ig t A b b . 14, d ie das Innere d er E lse n b a h n h a lle auf der B r ü ssele r W e lta u sste llu n g nach d em A u srüsten z e ig t.

D as Tragw erk b e s te h t aus D r c lg e le n k b o g e n v o n 8 6 m S p a n n w e ite z w isc h e n den G e le n k e n und e in e r P fe il­

h ö h e v o n 31 m. D as P fe ilv e r h ä ltn is ist a lso , da k e in e r le i N o tw e n d ig k e it b e ­ sta n d , d ie K on stru k tion shöh e d er H a lle ein zu sch rän k en , h o ch und g ü n stig g e w ä h lt w o rd en . D ie w ir k u n g sv o lle V o rd era n sich t der H a lle, d ie v o llk o m m e n in E is e n ­ b e to n und G las a u fg e lö st ist, ist in A b b . 15 zu erk en n en .

D ie o b e n e r w ä h n te n H a l­

len sin d zum T e il In erstau n ­ lich kurzer Z e it au sgefü h rt w o r d e n . A uch b e i an d eren E lse n b e to n k o n str u k tio n e n , g le ic h g ü ltig , ob e s sich um S ilo s , S k e le ttb a u te n , In d u strieb a u ten o d . d g l.

g e h a n d e lt h a t, sin d v ie lfa c h B aufristen e in g e h a lte n w o r d e n , d ie m it k ein er a n d eren B a u w e is e m ö g lic h g e w e s e n w ä ren . Es z e ig t sich im m er w ie d e r der g ro ß e V o r te il, daß ein E ise n b e to n b a u sofort nach A uftrag­

e r te ilu n g b e g o n n e n und d urchgeführt w e r d e n kann, o h n e daß e in e A n ­ la u fz e it für W erkstattarbeit v e r lo r e n g e h t.

W en n m an d en E isen b eto n b a u in D e u tsc h la n d m it dem in a n d eren Ländern v e r g le ic h t, so kann man f e stste lle n , daß d ie R ichtung, d ie s e in e E n tw ick lu n g e in g e s c h la g e n hat, v ie lfa c h d ie g le ic h e ist; allerorts Ist m an am W erke,

d ie B e rcch n u n g sv erfa h ren zu v e r v o llstä n d ig e n und zu v e r b e s se r n , n e u e E rkenn t­

n iss e b e i d en M atcrial- e ig e n sc h a fte n zu g e w in n e n , d ie A u sfü h ru n g zu v e r ­ fein ern und w e ite r e A n ­ w e n d u n g sg e b ie te d en V or­

te ile n d e s E ise n b e to n s zu e r sc h lie ß e n , ln K ü h n h eit d er K onstruktion ist un s d as A u sla n d m anchm al ü b er g e w e s e n , w orau f o b e n b e i d en w e itg e sp a n n te n B o g e n ­ brücken b e r e its h in g e w ie se n w ord en ist. D ie A rch itek ten h a b en in e in z e ln e n a u s­

lä n d isch en S taaten früher V erstä n d n is für d ie E is e n ­ b e to n b a u w e is e aufgebrach t und sich darauf e in g e s te llt, daß d ie s e In Ihrer g ro ß en A n p a ssu n g sfä h ig k e it und F o r m e n m ö g lic h k e it e in e b e ­ so n d e r e , ihrer E igenart g e ­ recht w e r d e n d e B e h a n d lu n g erfo rd ert, dann aber g a n z n e u e a rch itek to n isch e M ö g ­ lic h k e ite n b ie te t. A uch so n st h a b en w ir m a n c h e w e r tv o lle A n reg u n g e m p fa n g e n , u n d e s erregt u n sere B e w u n d e r u n g , w e n n w ir erfah ren , w e lc h r eich e M ittel in A m erika für F o rsch u n g en und V ersu ch e auf d em G e b ie te d e s E ise n b e to n b a u e s zur V erfü g u n g ste h e n .

Z u sa m m en fa ssen d ab er k ön n en w ir fe s t s t e lle n , daß d ie groß en B au­

a u fgab en , d ie h e u te in D eu tsc h la n d zu lö se n sin d , d ie E ise n b e to n in d u str ie auf d er H ö h e ihrer L e istu n g sfä h ig k e it g e fu n d e n h a b en , e in e In d u strie, d ie auch in Z ukunft n ich t d ie A b sich t hat, zu rasten o d er zu rosten .

Alle R ech te V orbehalten.

D i e S t u r m f l u t e n d e r N o r d s e e i n d e r J a d e . V o n K. L ü d e r s , W ilh e lm sh a v e n .

(Schlu ß au s H eft 13.) 2 . A u s w e r t u n g d e r E r g e b n is s e d e r s t a t i s t i s c h e n B e a r b e it u n g .

D ie sta tistisc h e B e a rb eitu n g der in der Z e itsp a n n e v o n 1875 b is 1934 in d er J a d e b e o b a c h te te n S tu rm flu ten h at w e itg e h e n d e G e se tz m ä ß ig k e ite n in d er z e itlic h e n V e r te ilu n g der S tu rm fluten e r g e b e n , w o ra u s zum T eil n e u e E r k e n n tn isse g e w o n n e n w erd en k ö n n en .

Für d ie ie s tg e s te llt e Z u n a h m e d e r H ä u f i g k e i t d e r S t u r m ­ f l u t e n s e it 1875 k ö n n en zu n ä ch st z w e i U rsach en in B etracht k o m m en . E n tw e d e r ist d ie s e Z u n ah m e m e t e o r o l o g i s c h b e d in g t, d a s h eiß t dadurch, daß im L aufe d e r Z e it d ie S tü rm e und a ls d eren F o lg e auch d ie S tu rm fluten zu g e n o m m e n h a b e n , o d e r d ie s e Z u n a h m e ist nur s c h e i n b a r v o rh a n d en , in d em in fo lg e d e s A n ste ig e n s d er W a sserstä n d e durch d ie K ü ste n se n k u n g allm ä h lich auch s o l c h e H o c h w a sse r d ie W a ssersta n d sh ö h e für d ie Sturm ­ flu tb e n e n n u n g erreichen und ü b e r sc h r e ite n , d ie b e i g le ic h b le ib e n d e n W asserstä n d en (a lso o h n e K o sten se n k u n g ) u n t e r d ie se r W a ssersta n d s­

h ö h e b le ib e n w ü rd en . W ürde d as le tz te r e der F all s e in , dann m üß te e in e Z u n a h m e der S tu rm flu th ä u fig k eit n i c h t m ehr vorh an d en s e in , w en n statt e in e r für d ie g a n z e Z e itsp a n n e g l e i c h b l e i b e n d e n W a ssersta n d s­

h ö h e , v o n d er ab d ie S tu rm fluten g e r e c h n e t w erd en , e in e a n s t e i g e n d e W a ssersta n d sh ö h e g e w ä h lt w ird. D ie s e a n s te ig e n d e W a ssersta n d sh ö h e m ü ß te parallel zu d er durch d ie K ü ste n se n k u n g veru rsa ch te n m ittleren A n stie g lin ie d er W a sserstä n d e verla u fen .

K urve 1 ln A b b . 9 z e ig t d ie J a h resm itte l d er H o c h w a sse r stä n d e am P e g e l zu W ilh e lm sh a v e n , und zw ar als 1 9 jä h r ig e M itte lw e r te 8) b erech n et.

D as A n ste ig e n d er W a sserstä n d c ist in d ie s e r D a rstellu n g se h r an sch au lich . D ie nach d er M e th o d e d er k le in ste n Q u adrate e r m itte lte A u s g le ic h lin ie ste ig t b e i d en d a r g c ste llte n 4 2 N eu n z e h n ja h r e -M ittc lw e r te n um 10 cm an, das sin d a lso für d ie 6 0 jä h r ig e Z e itsp a n n e 14,3 cm . D ie W a ssersta n d s­

h ö h e , v o n der ab d ie Stu rm fluten g e r e c h n e t w e r d e n , m uß a lso um rd. 14 cm im V erlau f d er 6 0 Jahre a n ste ig e n , w e n n verh in d ert w er d e n s o ll, daß d ie durch d ie K ü ste n se n k u n g am P e g e l a llm ä h lich im m er h ö h er a n g e z e ig te n H o c h w a sse r nach und nach d ie s e G ren ze ü b ersc h r eiten u n d dann zu U n ­ recht zu .S tu r m flu te n “ w e r d e n . D urch d a s a llm ä h lic h e H ö h c r le g e n d e s S tu r m flu tw a sse r sta n d e s sc h e id e n im g a n z e n 6 2 S tu rm fluten au s, d a s sin d rd. 2 0 % d er G e sa m tz a h l. T rotzdem ist aber auch je tz t n o ch e in e

8) N ach e in e m V o rsch lä g e v o n Dr. H e s s e n , um d ie auf astron om isch er G ru n d la g e b e r u h e n d e n P erio d en der G e z e ite n a u sz u sc h a lte n .

Z u n ah m e der H ä u fig k e it e in d e u tig zu erk en n en (K urve 2 d er A b b . 9).

B erech n et man nun für je d e e in z e ln e S tu rm flut und für je d e s Jahr d ie G röß e d e s W in d sta u e s und faßt d ie erh a lte n e n W erte w ie d e r u m zu 19jährigen M itte lw e r te n z u sa m m e n , so erg ib t sich d ie in A b b . 9 als K urve 3 w ie d e r g e g e b e n e W a sse r sta n d slin ie , d eren A u sg le ic h lin ie ein A n ­ ste ig e n d e s W a ssersta n d es v o n 6 ,2 cm = 9 cm in 6 0 Jahren a u fw e ist.

Trotz der B e rü c k sic h tig u n g d e s A n ste ig e n s der W a sserstä n d e in fo lg e der als v o rh a n d en a n g e n o m m e n e n K ü ste n se n k u n g ste ig e n d ie m ittleren J a h r e sh o c h w a sse r stä n d e durch d ie H ä u fig k eitszu n a h m e der S tu rm flu ten um 9 cm In 6 0 Jahren an, d as sin d a lso m eh r a ls 6 4 % v o n d em g e ­ sa m ten B etrag d e s A n ste ig e n s (14 cm ). H ierau s erg ib t sic h , daß als U rsa ch e für d as in d er G eg en w a rt v o rh a n d en e A n ste ig e n der W a sserstä n d e am P e g e l zu W ilh e lm sh a v e n d ie K ü ste n se n k u n g a lle in nicht ln F rage k om m t.

Es hat v ie lm e h r d en A n sc h e in , als ob d ie s e s A n ste ig e n n u r auf d ie Z u ­ n ah m e d er S tu rm flu th ä u fig k eit zurückzuführen ist, a lso e in e m e t e o r o ­ l o g i s c h e E r s c h e i n u n g d a rstellt.

W ie w e it d as auch an an d eren N o r d s e e p e g e ln f e s t g e s t e llt e A n ste ig e n d er m ittleren J a h resh o c h w a sserstä n d e sich e b e n fa lls durch d ie s e Er­

sc h e in u n g erklären läßt, m uß durch e n tsp r e c h e n d e U n te r su c h u n g e n fe s t­

g e s te llt w e r d e n .

W e n n g le ic h durch d ie s e s ü b erra sch en d e E r g eb n is d ie V ersu ch e, a u s dem g e g e n w ä r tig e n A n ste ig e n d er W a sserstä n d e e i n M a ß fü r e i n e n o c h h e u t e v o r h a n d e n e K ü s t e n s e n k u n g a b z u l e i t e n , m it groß er V orsich t zu b e w e r te n sin d , so w ird d ie durch d ie F o r sc h u n g e n v o n S c h ü t t e , K r ü g e r u. a. ein w a n d fre i für d ie le tz te n Jah rh u n d erte n a c h g e w ie s e n e S e n k u n g u n sere r N o r d se e k ü ste auf G rund g e o lo g isc h e r B e w e isfü h r u n g h ierv o n n ich t berührt.

U m d ie Z u n a h m e d er S tu rm flu th ä u fig k eit und d ie B e te ilig u n g der e in z e ln e n M o n a te an d ie se r Z u n a h m e zu vera n sch a u lich en , sin d in T a b e lle 5 d ie b e id e n 3 0 jä h r ig e n Z e itsp a n n e n 1875 b is 1904 und 1905 b is 1934 e in ­ an d er g e g e n ü b e r g e s te llt. D ie g rö ß te Z u n a h m e an S tu rm fluten (fast 8 0 % ) h a b e n d ie Januar- und N o v e m b e r -M o n a te zu v e r z e ic h n e n . D ie D e z e m b e r - M o n a te d a g e g e n h a b en e in e g e r in g e A b n a h m e a u fz u w e ise n , e b e n so d ie M ärz-M onate. D ie S o m m erh a lb ja h r e sin d m it e tw a % , d ie W in terh alb jah re mit rd. % an d er Z u n a h m e b e te ilig t.

Ein g a n z ä h n lich es E r g eb n is h a b en d ie U n te r su c h u n g e n v o n O t t o und B r a n d t für d ie W e se r m ü n d u n g g e h a b t, w ie d ie in der le tz te n S p a lte

Cytaty

Powiązane dokumenty

Die Stahlkonstruktionen des D eutschen Hauses auf der Internationalen A usstellung Paris 1937.. A iie R ech te

Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin. Druck der Buchdruckerei Gebrüder

Prof. G r a f besprach die Werkstoffeigenschaften und besondere bau- liche MaBnahmen im amerikanischen Beton- und BetonstraBenbau und verglich hiermlt die deutschen

Wechselstutzungen nach der Art Kónigstuhl/Verkehrslager oder Hubwerk/Pendel bei der Schwedlerbrflcke sind u. nur geschichtllch zu begreifen und zu vertreten: Vor

Regierungsrat, Berlin-Friedenau, Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin.. Druck der Buchdruckerei Gebrüder Ernst,

Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin. Druck der Buchdruckerei Gebrüder Ernst,

Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin.. Druck der Buchdruckerei Gebrüder Ernst,

Verlag von Wilhelm Ernst & Solin, Berlin.. Druck der Buchdruckerel Gebrflder Ernst,