Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski, jej treść i możliwości praktycznego zastosowania

(1)

Ludwik WATYCHA

Przeglqdowa mapa

geologiczno-inżynierska

Polski.

ięi treść ·

i .

możliwosci

praktycznego · zastosowania

UWAGI' WSTĘPNE

Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski w skali 1: 300 000'

składa się z dwóch części ściśle wiążących się ze ^sobą,tj.' z mapy ^wła

ściwej z objaśnieniami oraz z tekstu objaśniającego. .

Każda z tych dwóch części może służyć osobno, lecz w zwężo.riym zakresie. Posługując się tylko samą mapą otrzymujemy względnie szcze-

gółowy obraz powierzchniowego rozmieszczenia ^zespołów geologiczno-

inżynierskich zwanych w tej mapie obsza:rami - natomiast bardzo ogól-

niko.wą ocenę wartości budo.wlanych tej ^bryłygruntów, ^którąobejmujemy

grariicą o.bszaru. . .

. . W

drugim przypadku posługując się tylko. tekstem objaśniającym

otrzymujemy podane względnie szczegółowe · (przeglądowo) . informacje

geolog=czno-inżynierskie i inne o bryle gruntów w obrębie interesujących

nas obszarów, natomiast lokalizacja właściwości tych ^bryło.raz ich samych jest przybliżona, ,albo jej całkowici,e brakuje. .

ETAPY PRAC NAD MAPĄ

Abstrahując od wytycznych, którymi kierowano się przy opracowaniu tej manv ora·z tekstu, należy powiedzieć kilka ^słówo etapach pracy nad

tą mapą·

Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska' Polski obejmuje już cały

teren Po.lski. Można powiedzieć, że pierwsza część, tj. sama mapa pod re-

dakcją autoTa jest· już ukończona. Druga część, to jest tekst objaśnień do.

mapy, jest w opracowaniu.

Z druku wyszły już teksty do. trzech arkuszy: . Łódź, Kraków, War- szawa --:. pozostałe są w druku lub recenzji, albo w opracowaniu. ^Należy

się spodziewać, że do. roku 1960- całość zostanie wydrukowana.

Opracowanie Przeglądowej Mapy Geologiczno-Inżynierskiej Polski pr:rewidziane . ^było.w planie sześcioletnim Instytutu Geologicznego. Praw-

dopodobieństworealizacji tego zamierzenia ^na.brałobarw ^życiawr. 1951, w momencie kiedy pokrycie . Przeglądo.wej Mapy Geologicznej, wyda-

(2)

208 Ludwik. Watycha

nie A - tereno.wo zostało uko.ńczone, arkuSze zaś wydrukowane zapełniały

szybko o.bszar Po.lski. . ' . .

W tym czasi.e łącznie z K. Guzikiem ówczesnym Kierownikiem Za-

kładu Geologii Inżynierskiej o.praco.waliśmy koncept do map szczegóło

wych, który treścią był dosto.sowany do map w skali 1: 100000. Koncept ten o.party był na. do.świadczeniach, które uzyskano w o.pracowaniach geo- . technicznych dla miasta Łomży, Nowej Huty, Nowych Tych. Program tego konceptu, można dzisiaj nazwać maksymalnym. Mapy przeglądo.we miały być jego generalizacją.'

Koncept składał się z mapy, której wyróżnienia opierały się na ~'r

·chach lito.lo.gicznych, wła,ściwości zaś geologkzno.~inżYnierskie i ocena bu- . dowlana znajdowały się na osobnych tabel~ch.

~. Na podstawie te~ .konceptu w '1953 r~ były wykonywane próbnie~ mapy gootechniczne w skali 1: 100000. arkusza Bydgoszcz przez M. Pio-,.

trowskiego oraz arkusza Białysto.k przez M. Buczyńskiego. Opierając się

na no.wych doświadczeniach i pierwo.tnej koncepcji o.pracowaliśmy razem"

z O. GuZik nowy koncept mapy w skali .1: 300 000, która ujmowała warunki geolo.giczno-inżynierskie regio.nami. Projekt ten w 1953 r. niezo.-

,~ .si;ą.ł z;atyvięrc;łiony prz;ęz Centralny Urząd Gęolo.gii. . . . . . :. Zarówno w:Wymtenio.nych 'konc€ptachjak i w'ostatnini,obce.o:pr,aC9:

wania ni.ebYły tutaj wZlOr.€m ani'też nie wskazywały zasadriic:zejdrogr

rozwiązani;i. Wskazywały raczej drogę, którą nie pOwinno. się iść. ."

, Naw-et tak ważne opracowanie jakim jest J. W. Popowa "Metodyka.

'S'pO'rządzania map geologiczno-inżynierskich", z którym w opracowaniu nas'zym są pewne zbieżności - nasza zrębowa ko.ncepcja za,równomapy, jak i tekstu objaśnień była gO'towa wcześniej rtiż publikacja tego.autoI'la. ': Koncepcja tekstu objaśriień stanowi rozszerzenie tabeli geologiczno-:

inżyn1:er~~i-ej, w której jednak nie mogło się zmieścić to wszystko Q. mapie, . -o czym naLeżało po.informować, s~ególnie Q powierzchni terenu i ^Q wa;-

runkach geologicznych. . . ' . . . . ⁱ

Zbieżno'ęci zaś w m;ipacll obcych i naszych,są wynikiem tego., że. ma'-'

teriał podstawowy, jakim są mapy geologiczne w obu przypadkach, ~,' wyróżnienia o.parte na kryteriach litologicznych. Nawiązuję tym głów

nie do map geotec\lnicznych szwajcarskich, które słusznie określił St. So-

kołowski w dyskusji nac;i naszą mapą; że są to mapy petrograficzno-litolo- giczn.e, gdyż w objaśnieniach

poza

określeniem petrograficznym i lito- lpgicznym nie widzi'treści . geologiczno-inżynierskiej. Uwaga' ta

w

Prze-

glądowej Mapte GeologicZJ1o-InżynierslciejPolski znalazła wyr.az w treści:

pbjaJŚnień ..

" W czasie dyskUsji nad projektem mapy, . która odbyła się pod koniec

. 1954 r.na wniosek iU'Yagi .E. Riihle, autQr przeszedł z regionalnego sy-;

stemu wyró~nień, który· był .za szczegółowy, na system o.gólnopoLski.

Przykład'€m procesu generalizacji i przejścia z układu regionalnego' na . ogólnoPolski .mofe :być naj~ięściej wydzielany oJ:>szar glin zwalo-

wych. . " .

Na terenie Polski gliny te pomimo podobpego. składu granulometrycz-^ó

:riego, mają wiele cech odmiennych.' Złożyły się na to czas ich powstania.,

ukształtowanie warstw; najwięcej' zaś zmiany, które powstały . w nich: ..

wskutek oddziaływania na nie zróżniCowanych lokalnie proc,esów gecilo-' gicznych, . Czy były one przemyw:ane, ścinane erozyjilie, . derormowane'

(3)

\-

Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski . 209 glacitektóhlcznie, czy też komprymowane itp. - to w efekcie końcowym daje pewne różnice. P:rooesy geologiczne, które przeszły te gliny wytwo-.

rzyły w nich pewne zmiany znajdujące swoje odbicie w wartościach geo-

logiczno-inżynierskich, które dały właśnie głównie asumpt do ich regionalnego rozdzielania. Wśród regionów geologicznych, których wyróżniono

na terenie Polski dwanaŚCie, gliny zwałowe w pierwszych dwóch regionach, obejmujących Tatry, Pieniny i Karpaty zewnętrzne są zdecydo- wanie różne od występujących w pozost.ałych regionach.'

Gliny te bowiem powstały wskutek działalności lodowców typu alpej- skiego, podczas gdy pozostałe zawdzięczają swe powstanie lądolodom . . Wydzielono więc w -regionie Sudeckim "obszar glin zwałowych Prred-

górza", w re~onach zaś górnośląskim, krakowskO-<!zęstochowskim,pły

towym Wyżyny Lubelskiej, Swiętokrzvskim oraz wysokich równi Niżu

Polskiego - obszar glin zwałowych. Natomiast omawiany obszar w r~

gionie Niziny Podkarpackiej i Podsudeckiej wyróżniono jako "obszar glin

zwałowych wySOCZyzn denno morenowych" .

. W regionie Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego gliny zwałowe otrzy-

mały nazwę "obszar glin mo,reny czołowej pagórkowatej" w regionie zaś

pradolin nazwano je "obszal"em osadów gliniastych i piaszczystych aku.:.

mulacji lodowcowej".

Wymienione wyróżnienia musiałyby być na mapie przedstawione 00- . miennymi kolorami. Ogólne .ich-wartości budowlane byłypod9b:ne .. Róż\.

niły je s~g6ły. . .

Po przejściu na system -ogólnopolski dla glin morenowych przyjęto

dwa wyróżnienia oznaczone symbolami liczbowymi 18 - "obszar glin '

zwałowych o nachyleniu zboczy 0-30/0; warunki budowlane dobre, po-

garszają się w miarę wzrostu zawodnienia i 1 9 - "obszar glin zwało

wych wysoczyzn morenowych o nachyleniu ~boczy powyżej 3°1o; warunki budowlane dobre, uzależnione od morfologii i zawodnienia". Przy;..

jęto, że geologiczne różnice regionalne oraz ich regionalne właściwości geologiczno-inżynierskie .zostaną naświetlone w tekstach objaśniających,

na mapie zaś będzie jeden obraz. Opisane bowi'em uprzednio wyróżnie

nia, jako zbytszczeg6łowe - po prostu nie mogły się zmieścić na mapie .

przeglądowej i wskutek tego nie mógą znaleźć swego graficznego wy-.

razU.

Wykonanie mapy geologiczno-inżynierskiej ujętej regionalnie, ^pomi~

jając już koszt i trudnośCi graficzne, nie przyczyniłoby się do jej czytel':'

trlości. Podobne do siebie wyróżnienia połączono w jedno, pożosta,wionQ zaśtylkó charakterystyczne dla danych ~egion6w geologicżnych. . -

W końcowym etapie tych kontrowersji oraz a,nalizy i klasyfikacji

geologiczno-inżynierskiej pozostało dla całej Polski' 29 wyróżnień ożna

czonychnumeracją od l do 25; niektóre z nic hotrzymaly literę"a" do-

daną do cyfry. Symbol liczbowy dostatecznie -r6żni je Od symboli wy-

dzieleń, na !Zwykłych mapach geologicznych.

Pl!ZEGLĄDOWA ,MAPA GEOLOGICZNO-INZYNIERSKA :POLSKI Podział podłoża -skalnego Polski na obszary geologiczno-inżynierskie wykonano: a) na podstawie analizy powierzchni terenu, którą przeprowa- dzoito na mapie topograficżnej' w skali -1 : 100000; b) rui podstaWie ana..;;

&wamdntk Geologiczny - 14

(4)

, Ludwik Watycha_:

~izy:'gedIOgićznó~ih,Zyńierskiej, ':WYróz~ień' g.eolbglcmychobjętyóh/ );M~p'ą

' "Groloic,znąPólski~rW ~kali.1: 100000,., ' ' ,' ,,: ' , ', ','-"'::: :;!,!~}

" , ~; "p!dmiot€irt:#int;~E;Są.Wąnia. i~ży~erskiego. j6tprZ}TP?~~~~~#ą~l

bryla ska,4la mlązsZOSC!l kllkudZleslęclOmetrowe]. Je] ^Skł~d^,ht<?ląglcZiY?

~p

. .

,VlTi~lk,?,ś,ć, śreępicyzi~rn,a 'tje~o ).idzia~ pro~~()wy, ~U14!34. ':ęlę~'ąnt?W

l!tolom'czny'c~,: tJ., np.zagęszczeme gruntow, porowatośc, SpOlstp~~; :w.~~.

s'twowlmie,zaburzertia tektoniCzne, IllaStępniejej ~awo!i~iepię,luł? ~aw'U;

gocenię, ąą. ~ajważniejszynll, elettlentami, które Pr:~ede ',Vy'sźy~ktI9' dęcy':"

(iują b' Właśchvościach. geologiczrio.,.inżyn~skich <:1a;nęj bryły i,

'9;J

e

.l

,WFW,~

łpści budowlanej'. ',:' . " ' . , ' ' ,,' , " , ' , ,'.~ "::" (';:

~!;,

Z

~,go ~ika,~eo-wytwor~niu sobie właśc:iWegoob!azli~arupk,Q:w

gool()gieznci-inżynrierskich d-ap.ej 'bryłyd,ecyduj e· ,znajomo,ść.: Pf9WU~,·,grolPf.

gi.cżMgo ,(głóWnie,rozmieszcżenię elementów składowych i " ć~h., ,gru*tó.v(

W'

:,1pęruilkti piono~ l, poziomyni);, , ," ' , ,' •• ,,-:,, ,'"

Bryła podłok oprócz peWnych cech typu -statycznego ma również: !wła ..

~iwości, których albo, brakuje, albo przejawiają .się dopiero W, przyp,ądku pąwst~niaukładów dynamicznych np. wytrzym!łłości na ścinanie,.~ lugO!-

w-a~e 'l rozpuszczanie chemiczne, nak9rozję, osuwanię ,'sięd-tp. f'; ':;:''1 Można by zatem każdy układ gruntów coraz szczegółowieFto'idi!a'bniae FanalizOwaćpod. r6źrtymi wzgl~datni, aż w' końcu óbjęłoby 'się tym '-tWe ćecłiy,or~'właŚĆiwości. które ptzejawią się tylkb w sp'ećjaln:ych ^lWI:fttiili'- kach, i będą miały' praktyczne zastosowanie. Dla, skali '1 : 300'000 ',tak

sZctegółmvaaiIla1izartie jest pótrzebna. ," ',.' ;." :: (:(

"'~'Trzehą: si~ ,~ri~c Zatr~a{ na. pierwSzym, ~pniu ~nali~',pber~u.j#~

<!Ytn .',

najwa,żniejsze, ogólI}'e ~ryte:riageologic~o-inżYnieTSkie;' :KtoryiliJ "s~

skł'ad litologicznYiukłaa lpowiąianfe się w~je'nuieskładnlk6\v~ sk!ał\j)b~z

~W:09n~~~ie., ,." ' , "'" " '" ' " " " '" '~"" ,:,,", r',:;~:r:':;,:l r,~,~',':'~ l'."~cyr myś~, trcłł.,~eri:6w ~qZi~lono ^na,tereniePolslti:,~e·.~s~

~~ąlJ.lę, (bI:Yly~,Vy'łf:ceJ ,lub "nplle] ' Jednqrodne, ,o pewnyc,h.P04Qb.nY4',ce..:-

~};l~clll'Vł-~iwościf,lcl1 geqlogj.cznych i g€(>IQgicznQ-i!lżyrrl-ei'Skichp'PcJ~~q';

~c.h ,PtzypusZ!C~ ,się,że . wY:rożnione., będ, rięiłg?,-:wały .. ~~,'1?O;d~y' $~~6R

!f • twwąrJ,lnk,acł;i. powstałycl).- :wskutek.' " " .. , ,;zfldań' " ' " ' ' ~łozonych" ,,,.lm: P.r:r.e~, ,,,, ~J;l"~W'r '"',' .. ,,

me o. , .'IS',',

",I ,Grun,ty: budowlane,;Jnflpy: geologiczno;inżynier-skiej .. l,,:,300rOOQ;,~

l~no, 'lla;,grllPY" -od~skał litych"któredają najlep~, ,warunik,i, :dlar ^:w's~,;, J,tięgq"rodzaj..ubudQwnictWa.', "pOprrez, grunty"p ;średniot,doPWęp' ~ąr~~

bch,'

do ,d9Statec;:znych i, wreszcie ,złych warnDk()wfJ~tP.re: ~r.ez~tituj!lj 'itl-~

WJltpl~wie; gruntYzr~jnQ.wan,e: ^j,u,:ruchomion~ ~w-liLD:i~,się~)J",; J

\1

"!: ':

Wyróżfiio:n.e()bSZa~ót~ały '~um~ra~1ę: ~ '~.

40

2~:

' i

tiićli''Pt~sze dla:, ~jl~pśZyc~; '~i,-o~ta~me' ~la: ~ajgo:nsiyCh,pOą '~2iglęa:em"":VartóśCyrb"'df

d'oWlartej;; '" ',' ' , ,', " '" ' , ,",,' ,> ,'t' : ,\:,', ,',:" ch nr~~~'j

W, tym miejscu nasuwa się'uwag~' odnoście: ó~tirlej

:

~órtfii'łrua6:wt~b:

,

~ej obejmującej klasyfikację gruntówbudo,wlanych. Norma ta nie roz-' dzi;e~a,~~aźnie. !{runtó:Wi p6Śre<!nic},l p<l,nrl~ ~kął~rpi;:ą.i&1:lP.~.~t~ltj.

gruntów pOłskahstych Jak np. Iłołupków, kr.,edy pISZące], ruektorych

:m~rgJJ, "alb()' W qg6łe . $kał ' (lQŚĆ' mO~r(o ':zwietrzałYch; Nie' :są; to ;łi&wn.em slt~Jy.,(,n'l;1w:et"w·kłltęgorit:mięlcltkQ; ',ant,t-eż:,ili,ę. '&ą·grl.lnt~ kamieni$.ę

SP9.~t.e' ,~J:i::: ęypkie; _, g4yt ' '~ści()w()' ~męntow~m:e:lE-b: (utiag:emezowane;, ~ h

(5)

._-^_.,.--^.._.-^.~_.~._.. __ ^..^,^.^..

Przeglądowa mapa:::,gEiologieznó"'inżynierska Polski 2;11:

')"::;Ws!>óniinam otytn, grlYŻ~CZasi kłasyfikaci~ zespołpw".$:ąmyeh:: do

0~:oo.wgeologiczno.,.ihźyniersłdch wystąpiły' t~udnoścr :wł.aęciw;ego,j<;;hi

. zaszeregow~nia. . .. ;.. . _. ^l^, ^", ^::-~ ^.^.•~. :-::. '};, .:".:"1 ~;: ~

:', >:PQq.obną trudnoś9, sprą'Viąła też klasyfik~cja i, zaszeregową.:o.~e' :zę~po

!Qw,'gruhtów,sldaęalącychsię !li nąprzeWanległychcien).ticp,w,~~~W' grl!,Ił1 t~w :;;YPJrlć4 i sppis~ctt leżących. ńa skałach hi~ takiego uldaf}u: \V ~tó~YJl1t

~a:ły pokrYte są dosć : grubym płasząem zwietrzeliny.

VI

t~jbc;)wi~Jtą:1' tego,rii zespołóW gruntów występują baJrdzo liczne odmiany np.: ,gliny C,pV-łlr,roq;ędowe~gliny lessGpodoqp,e leżą.ce .na ,zw:ietrz,ąlycb,,~rgląch . lub lł~gr<imadzen{a iwietr~e1in. na, Q,$,?dach' fliS,2:l,l.W:" o.bl'ępje' .' Pogor-ta"ka.r- p~~iego.), -, ' :" ",' ". ", . " ' ;' " .' : , ,' "~o ^" ^" , ', ' , ' , , ; ' ", " ; : r' ';

:"rWry;różnwn,ó, więc .. tylko.,niekwrenajczęściej ",poj awiąjąoe :Si:·~typy: ,zę:;r spo~6w skalnych:

Np.

'oznaczEmie .15 ~ "obszar gruntówgl.i:Q,iasmłl'

i: ^PY-i

~stych '(lessy) na zwi,r9wiskach\vysokich" '1ub 16,~· ",()l:>s~,r :grun,t9\Y.

Wa:klloporowaty;chn.a: lI1szu; lub gruntach spoistycW~.".Inn~,gru,nty~ PI'z1~

diie1900do 'grUpy" najbliZszej ini

:POd

wżględem' :warto~i,':geql(lgic~<?7

~ier;!~~.d~:O; .: i ' " i " : " : ' ,

.>

: " 1 ' 1" · .,'::;" ' , '"

,.r.'P:~:r iph, klasy:fi,kowaniu autor stOisowalzasapę ,'w~wn~i,~sie ~~

ntma.lIstY9m,ą::, ~qrUł(l-ty, . ~óre wyka~w;ały"oe<.;hy posred~lle,;P9mI~~ą,'Ylę;;,

ma

klaSaPlLzaJ.iczalźawszedo kategorii niższej. Np. gdyjv ,grę,wcrwd'ZiłQ

~ali'ą7ienie:dąJ?egG 'gruntudQ obszaru, oznaczonego ~,boł~in:,:liit~kowY,in

4;

. ~jf ido ;,9bs~rugruntó:w, skalistyclltypu fliszu zprzew.,agą,'pl~~ką,w,có,w'::

1~P: .syrnbo~e:m ;l~czboWym.· 5 "o bsza:r~untó.w,s1ra4~ych}yp'~ f1.~fu' ż :'Pf~e1'

w.i~.gą: ,łupkoVlf" .- , '. Wtę?y.auWr przydZIelał Jedęn zwy~nl()py:GP..q.~ffł1'O~

do Ohszar"t:l oznaCZ<inegosymboldn liczbowym '5. . .... " !""":I-'~'.

. ,.-, .. .,,)

o i:Na.stępnym, drugim z kolei, ,ważnyme~ementell\ wpływąj fł,~,l)Ą,

oee.-

~_ę c:,'Yat':l,mków ,b~p,(lwlanych; ąanej . bryły' ,g~;ogic~O:':i~żypief.sJdei j,~t

ne~ba . p'Owie,rzchni terenJJ~j~ ults.ztąłtowiuiie; 'roznti~zeriiie.'

· t)

r6źnice

v,jr~~ości. (tj'.n~PY~rnie·,z1:x>4iYF Zna~zło.'

to

:Wyraz~~ąH#~ !o:p6~r~~

~~~~eJ, mapy, w, Skall ¹^,^{: 1,00}000, po~tóreJ' pr~epro'Wacbe~{4:'wyr~zmolł<Y

~p'~'<?Ji~ąt)j~J:lac~:tlY, ~b.oleni 1ićZbowyml~ i '14a. Ob'sza,y te'roż\1i

t}iikd,' . proCent :n~chyWnia : ~cp ~ poWier:z;tn'n;i;l :bI~. ob~zar1i·.nr 1.14 pr~t nachy'lenia pbwierzChni wynoSiodOL 30/o,- a ,dlalb powyżej ~30/c):~IP:ełhe

br#ti~Meóbjaśriieriia 'WyróUiiOiIlych obsza.rówjest' nast~p1ijące:[ < f!f

ni,'; ~14'~'

ObSiat

rlulfówpiliszcżY~o :iwiroWych:wodiiólodoweow.ychvi ~

do~có*'Yćh

^'O

nac~yleniti

^zboczy

·0~30/ó.'WaTuńlk!' ~~doWlan-e;

dOBtatoo'd lub\' d9brę 'Poleps~aJą . się ,że wZrOstem średnicy ( Ziarna" i "bbrtiźQ:iem;Się

~rcia:dła\yody',gi'ilntówej"~ . . ' . , , ' , ; .... '. .. ::. 1, .;.:Cl ':' 1;:,',;, ;

~,.' \,l4~' ,:...:;,' Ołis~~grunt6vi: piaśżCiystO"~WiroW1ch:;akuinuracji':wod~

ł~owcowej j lodo~~owei o nachyleriiuzboco/ PoWyżej' 31ł/~::Wa'ttihki>})U.il dowl~;f;l;er dostatecznie pogarsZają się·w ·miar~·.śIromplikowalflld~[!ItiQtf().logi}

i<t.aburreN:gIadtekWnkznych^i' ^. ⁽ ^.^.^{, .}^{' - -} ^{' i}; : " " ' f . "'H",,-,:',,,,!",,

~M El~1n~rrrtorl()h{etrYczhy pÓj~wia : si~ iÓ'wni~~ ) ~::de~j.r,~~~~~b;

pięciu obszarów w postaci przymiotnika "górski", o ile\s40łie'-wy(i:tield:łie

\\f.cOhręłlre

g6Ji,:'

[gdY.' urś'zn,aj4ują:!Się uat.erę;n,aćh N;iżu; ~go;.'Tpi~_

Illi.rótnika:tegornie rnają~' 'c';:, '''',:' . \'.;::.;. ,,': j" " " ·,''-,r,:;''!'f:( t:::"O\.'/crcr ...

. v: Zale*oo~e" waf(u~óW " :geólógiciżn:o...lrizymerSki~h,od > ' stosu:nlt6w ' iuw

Ji:1etrycznych'WYfaia(ipoc:izU1ł:taras6W nawyż$z,e 'Od4dod5:,m--i':l\1.a;I:nli=

od 4 do 6 m. ,~,-;,:<'>,;.j:1 <,(;., .. :::'n",.i:>~':'1 ')::Jrl~);

(6)

212 Ludwik Watycha

,'. Zaznaczenie granic pradolin w· treści omawianej mapy podyktowane

było między innymi chęcią.· wyróżnienia pewnej jednostki <> specjalnym typie morfometrii. powierzChni.

. Podkład topograficzny mapy geologiczno-inżynierskiej oprócz sy- tuacji posiada r6wnież zwiększoną w porównaniu z mapą geologiczną ilość punktów wysokościowych tak rozmieszczonych, aby mogły one infor-

mować o zróżnicowaniu powierzchni. Sieć rzeczna oraz pewną część obja-

ni~ń mapy iobj8Śnień tekstowych uzupełnia te informacje.

Trzecim wreszcie elementem ważnym do określenia warunków geolo-

giczno-inżyriierskich jest zawilgocenie gruntów lub ich zawodnienie. Za": . wodnienie gruntów było branę pod uwagę przy klasyfikowaniu obszarowi

Ponieważ jednak Zakł.ad Hydrogeologii I. G., opracowuje specjalne mapy hydrogeologiCZrie i przedstawi na nich warunki wodne w stopni Q znacż

nie wyższym niż

to

można by było uczynić na mapie geologiczno-inży

nierskiej, przeto w tym opracowaniu autorowie tej pracy podają tylko . konieczne dane hyd.rogeologićzne. '

Należy ponadto naświetlić problem stosunku granic obszarów geolo-

giczn9-inżyniers:kich do granic geoLogicznych. Dla mapy geologiCzrie>-

inżytiierskiej wykonywanej w warunkach kameralnych podstawą karto-

graficzną . była mapa geologiczna. Dała ona powierZIChniowe rozmieszcre- nie Wyróżnień' geOlogicznych oraz podział stratygraficzny. Natomiast profil geoLogiczny, zawodnienie gruntów i rzeźba powierzchni,które jak ", to uprzednio przedstawił aUtor, decydują o klasyfikacji geolo·gicznO:-

inżynierskiej musiało się uzupełnić. Tego bowiem mapa geologiczna: nie daje.

Okazało się po zanalizowaniu wyróżnień geologicznych i przydzieleniu ich do obszarów geologiczno-inżynierskich, że pewne . obszary powstaną

na

podstawie jednego wyróżnienia np. "obszar piasków. wydmowych"

ozn:ac7lOny symbolem liczbowym 23 oparty jest na wyróżnieniu geolo- gicznym ^"WIC (piaski wydmowe). Inne znów powstaną z części wyróż

nionych pól geologicznych np. 14 i 14a, dalsze obejmą sobą kilka lub'

kilkanaście wydzieleń geologicznych np. obszar nr 18. 1 lub 2. . Dla przykładu autor podaje które wyróżnienia geologiczllJe wchodzą' np. w obręb obszaru geologiczno-inżynierskiego oznaczonego synibolem liczbowym 22, "tj. obszar gruntów piaszczysto madowych tarasów nii- szych poniżej 4-6 m". Obszar ten obejmuje wszystkie osady rzeczne wy,,;

różnione n:a "Przeglądowej Mapie Geologicznej Polski" Wydanie A ~

symbolem "r"zaś na terenie występowania osadów tarasów wyższych wyróżniQne symbolem "dpr, dpm" takie ich części, które są niższe 'o~

~6 m, ~leżnie od wielkości doliny, zasięgu zalewów wielkich poWodz;i,.

zawodnienia przez podsiąkanie lub wskutek braku· odpływu wód po-+

\Vierzchniowych oraz odległOści stałego zwierciadła wody gruntowej od

J)9wierzchni t a r a s u . · . . . . '.' ,

. , .. Inny jeszcze przykład. "ObsZar górski gruntów skalistych Skał ... ~

gmowych, metamorficznych i wylewnych" oznaczony symbolem liczbo-'i wym 1 - łączy bardzo liczne wyróżnienia geologiczne np. granity, gnejsy.

łupki krystaliczne,:bażalty, porfiry itd. w jedno, wspólne wyróżnienie :tlłł

mapie geologiczno-inżynierskiej. : :.J

(7)

Przegiądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski 213 (' Z przykładów tych widać,że granice geologiczne "Przegląd<)w-ej Mapy Geologicznej Wydanie AU nj.e znajdują pokrycia z granicami (lbszarów

gealogiczno-inżynierskich. ' ' ,

, '. Wyróżnienia stratygraficzne, których profil składa się IZ zasadniczo

roźnychpod względem litologicznym zespołów skalnych, np. z zespołów

piaskowCQwych i iłołupkowych, rozdzielone zostają między dwa różne

()bszary. Przykładem może być lias na północ od Gór Świętokrzyskich'

rozdzielony między obszał' oznaczony liczbą 2, a obszar oznaczony liczbą 5.

. Różnice między granicami geologicznymi a geologiczno-inżynierskimi powstają również przy stosowaniu kryterium hipsometrycznego do wy-

różnienia obszarów geologiczno-inżynierskich.

" Pomijam SZ<!zegółowe omawianie sposobu przydzielania wyróżnień

geologicznych dla każdego obszaru, gdyż zawarte są one w instrukcji do

przeglądowej mapy geologiczno-inżynierskiej Polski sporządzonęj w ro-

, lm 1955.' , '

Przykładowo podaje autor w pełnym brzmieniu objaśnienia dla nie- których (lbszarów geologiczno-inżynierskich tej mapy np.:

3. Obszar gruntów skalistych węglanowych wapienie i dolomity. Wa- rUnki, budowlane dobre, pogarszają się proporcjonalnie do wzrostu skra-

sowienia; , '

13. Obszar gruntów żwirowo-kamienistyt:h moreny czołowej. Warunki budowlane dobre;

24. Obszar torfów i gruntów bagiennych. Warunki budowlane złe lub

bardzo złe. "

Obszary te wyróżniono' na mapie barwnie w ten sposób, że grupę skał

i gruntów najlepszych pod względem budowlanym przedstawiono w barwach od ciemnoczerwonej do jasnopomarańczowej, grupę przejściową do

średnio dobrych - barwami zielonymi, grupę zaś gruntów <kJbrych lub dostatecznych, w barwach do ugru, poprzez brąz do żółtego. Najgorsze grunty ^otrzymałyna omawianej mapie barwy szare i f,ioletowe oraz szaroniebieskie.

Na mapie zaznaczono jeszcze tereny intensywnych zjawisk krasowych, a oprócz tego tereny występowania szkód górniczych 'oraz tereny węglo

nośne i rudonośne. Wody powierzchniowe ^stojącei płynące przedsta ..

wiono w barwie ciemnoniebieskiej.

TEKST OBJAŚNIE:& DO MAPY GEOLOGICZNO-INZYNIERSKI;EJ W skład mapy jak to zaznaczyłem na początku artykułu wchodzi tekst

objaśniający.' , ' , ,.

Składa się on z następujących rozdziałów: Uwagi wstępne, Rozdział A.

Morfologia i hyd·rogeologia, ^RozdziałB. Warunki geologiczne, ^RozdziałC.

Warunki geologiczno-inżynierskie oraz spis wykorzystanej literatury.

W uwagach wstępnych tekstu objaśniającego podany jest cel mapy, sposób powstania jej 'treści" zakres używalności oraz .techniczne objaśnie

nie załączników tekstu, w tym głównie geologic:znegoprofi1u syntetycz';' negosporzą~z.oIie OO()bno dla każdego obszaru geologicznego. ' . ;

(8)

214

\.:<::W

i'oZd,ZialeA (morlologra i::hydrogeologia).jest<k:rótkó::uję'ty·;podział

ierenu:.at-kitszana jednostki ·,geogI:'aficz.na i g.ęontorfologicztie. RozdZiał':tm1

podaje najbardziej cha·rakterystyczne rysy rzeźby powierzchni'wymi~

~YCh' jed:po:$tek, 'zilu~tI"9waneda;lilymi ,cyframi przez okreąlenieprze

watających ~padków terenu w pracen,tach od -:- do i naj charakterys tycz"

łliejsiyęh 'różnic ':wysokości. Rozdział ten omawia ,również 'w kilkij 'słOo:7 'wach,.,sieć.,~wódp~ynących i stojących, spadki: dna dolin, ()I'az łch urzę~i:

pienJę. Le" ' , :: -: ' ; ,', c ' '. " " ,' , " , " " . ,;

l:,W,:~dziale ,Bwarunki geologiczne dzieli się mzwyczajna dwa pod- m~ziały:" Uwagipaleogeograficzne, tęktoniczne i, glacitektoniczne ór~

słtatygra'tlE:."" ' ,, ' ... : ' ," ,', ' " ", " ' : , : :

~.W. Ri~~zym,podro~~ale_ póYv~i s~~, '~1~? ~aj~swtIl;ie~sze,

darie

~ad,ą

,wa.;rstw,

ąlę :wyrozn:lonej bryłYg€<)loglczn9-Inzymersklel. W 'pog.~

!ą~diial"E:! Jym~'pqwi;n~lQ si~ 'tęż ,okre~1ić".skqtki dziąłal,no$ci różnych"pło-;

ceso\\T goologicznyeh 'na grunty, które 'mi:l:jąZ'Ilaereriie'dla budoW'niC~V{,a~ Np. prpbletn ~aCzeIl,ia ,płas~czyzny eroz.yjnej oddzielającej ,dwiegruPi gruht(j'w lltologlcznie :pódóbriych)"1eci geiietyC7Jhleróznycłi> Ma'to\vielkie znac:renie dla uriikn'ięCiaróznicy oSfadiiń ła:iri.iącej, budowlę: Np. prżYbliJi Żć-ne óJ.{f~śMnie :upadu warstw, stopień zaburreń glacitektonicznych'umoż

liwi'a wyzrtaczeniewłaściwej ilości wier~ńora'z granicę ich interpretacjh W podroZdziale "stratygrafia" układ opisu warstw rozpocz.yna się '.q,d OpiSll,.;9&ad?W, JiĘaj:rp.łodszychW 1:tierun,kudqnaj$rsz.ych, ·które występują

w pasie miąższości około 300 m od powierrehni terenu... Konwencję,tę

~;as~ąr~,.aU't<?r :tym, że.~nż~ierów budowlanych interesuje najwięcej

pas podłoza najblizszy powierżchniterenu - głębSze natomiast nirii~j:

PozatyJP. 1:{lki uldad tl',~Ś(!i geologicznej zbliżony jest do prof~lu osadów

óttżyJ:I).aP,.ych ź wi~rc~ i $zybików itp. prac geologicznych.'" . ," , , ' ,.' WpOsźciegó~nych punktach tego' ~ozdZiału opisuje się bardzo' lfko.;.' hiczQ,ie:je,dyn'ie getieźę' i najważniejsze cechy gruntów w celu'określehiii

}v~linkqwgeologiczno-inżynierskich,a .miąnowide: "skład 'litOlogicżrij;'

Układ, wąl'~tw, spękania, pa,rowatoŚć, 'riliązszośćwarstw oraz .te inne '00:';

chy, które mogą niieć istotne znaczenie dla budownict'wa np.sposĆlb Wi~

trzenia po9 wpływEn.1 przesiąkania wody prz,emysłowej w grunty wę1' gIąnowe,rip. ' " ' , ' , . " ' ,,' " , ' , '.

,,' Dane geOlogicżrię podane są

Vi

objaśriientach do mapy wO$Obnym toz.:t

dziale dlatego, aby riie trzeba było ich powtarzać za kazdym raz€ni'~w cha~

rakterystyce obszarów geologiczno-inżyruers.kichj wystarczy się 'odnieść'

do t'ego rozdziału. '

W rozdziale C (Warunki geologicmo-inżynięrskie) omawia się kazdy

obsżarkolejno według' nume.racjilicżbowej 001..,.,..25 od 'najlepszego, który ,występuje na ter,eroe ,danego arkusza do najgorszego oraz kolejno

wedłu~ punktów, z których ten opis się składa. , " ; , W punkcie a (Litologia i stratygrafia) podaje się skład gruntów z Od ..

nośhika:mCd,p rozdzlaW B, bez szczegółowego ich opisu, zaznaczając tylko

"tytuły. Wymienia się tutaj jako pierwsze, grunty powierzchniowe, z któ.., ry'chzbudowany jest profil obszaru, a w dalszym rzędzie grunty pOdłoża

oraz grunty występujące lokalnie np. nasypy.

" Ten ustęp opisu jest zilustrciwany.l podbudowanysyntetycZllym pro:,;

fllęxn gęo.l:ogicznym;' Syntetyczny profil geologiczny ma za zadanie zilu~

strować w s~bo:~ólny; stQSl.lpki tektoniczne, litologiczne g~un,tów i skał;

(9)

Przeglądowa mapa. geolqgic:z.;p.o~inŻYnierska . Polski

w warstwie przypowierzchni,owej, z'· k,t9ryąh ;~1;l:udowany jest omawiany

Qb$~f.·, :. .' , r'." '. . '. . ' ... . , . . '. .•. . '., '-I '.

= ;,,:ę~Cif~l;'te~ t>~zeds~awhi 'schematycznie ,pr*Yblimfty: sto~u:nek wzajciD..ny-:

poszczególnych warstw i iCh ekstremalne IniązsżóśaL Podaje gfunty;.z·kt'ó;

~i<;lite w,arstwy są .zbudowarie, ich wiek' oraż 'genezę. Oczywiście,' nal~zi.

fu' roztiińieć

w'.

ten 'spósób; ze WiękSza <!zęść pi'żypadków występującyc~

w·

.tErenie mieści, się w nim, alE niE wszystkie; Profil ten niE jest skto~

~nyrii'przekroj€in poprzecznym Jub, jxldłużnym. . , ' ',... .... " "

'. ',' nżeźb~ 'powi~rzchniilustruje scqematycznie górna linia. profilu,przf.

której 'pódajesię również dla pewnych typów rzeźby region jej:wys:tę:':,

powania,'. , ' . ' .. " . . ' : ' , " .'~'

"" W' purikdeb(Opis 'o,bszaru -:-"Ukszt.altowartie poWierzchni 'i Wy"S1:ę""

powanfe") przedStaWia się ogólną. charakteryStykę . uksż:tałtówania-. ,pB~'

-Wierzchni terenu opisanegO obszaru, jego wiElkośĆ i' częstość wystę:pQ-:-.

'Wan~a. · . ' . . . ' -. ^~-" ..". . _ .... ,." ;, .. ^'^,~.

: W'punkde

c -

"Stopień' skomplikowania g€OloglcZIi'ego., tektonika'Jup~

1j~acite~t()riika" określono układ warstw, ich wzajemny stosunek '~raz ich;

cechy strukturalne; które zdaniem opisującego obszar mają'is:totriy'~wpływ!

n.a .. waru-nldgeologiczno~inżynierskie, np. zrujnowanie układ"ti~ gtun;t6w

t:~cąem spływowym. Zaznacza się" zróżnićowanie tektonicZne, strefy. p#y:-:

powierzchniowej i głęoozego podłoża: " ~'. " . ' , - , .. .. : .; ,,::;"

i,Wpurtkcie d - "Warunki wodne"PodajE sięogóbie dane.' dotycząCe';

Występowania zwierciadła wody gruntowej

oraz

ogólne wskazówki

oqno';;

sz~.ćęsię dó jej wydajności. Określooo ją Vi przybliżeniu, przymiotilijtO;:

wobez danych liczbowych (np. wydajność mała, wielka, bardzo wielk'al~:

Zaznruczono również niektóre właściwosci wody jak przydatność do pić~.

l~bIriiD.eralizację; · . , . , ' .• ^{' o}^{. q}

.•. ,W . punkCie E (Warunki geologiczno-inżyn~erskie) podaje. się twiżW~;

gruntów według obowiązującej klaSyfikacjigranulometrycznej oraz innEj' naj istotniejsze cechy fizyczne i mechaniczne niektórych gruntów wcho;;:

d'zącjICh w skład rozpatrywanych zespołów skal:nYch. -Odnosi się to ,d()) gruntów, które stanowią prawie 75010 wydzielo-nej bryły

np:

.iły 'pIiO;) c.eńskie. Podano też dane.odnośniE diageneZy, spękań,zwartoSei, wietr~~

riia', osiadania i inne, które zdaniem.autora są ważne. Mo~natutaj ogólnię) określić reakcję gruntów ' na zawodnienie, warunki WYkonanfa. dreria~u:,

lub wykopów tuneli, budowy nasypów itd. . . ." . , ' . . ... ";

_. Podano t€ż zarówno dobre strony j ak i hlemrie dla .danego typu bu-';

4ownictwa. Wskazuje slęna trudności oraż na to z jakiegopowodumogą~

oriEpowstać. WreszciE, podaje się orientacyjnEUczby dopuszcZalnEgo na":';

cisku nie tylko na podstawie normy, ale na podstawie danych żebranych

<> tych gruntach. . , . .. . '

.' W końrow.ym punkcie tego opisu (f) pt.· "Ogóina chaJrakterystyka ': obszaru" podano w ogólnym zarysie przydatność teChniczną terenu na:' posadoWiEnie obiEktów budowlanych oraz podatność tEgo gruntu' do za~r

gospodarowania. . .

. ' Końcowy rozdział objaśnień do mapy geologiCZI:lo~inZyrtierskiej Polski.

:zawiera. spis wykorzystanej literatury. Oprócz. podania literatui'y, z ktÓ~.

Tej może czerpać wi,ad,omości. posługujący si~ t~k,stem, rozd.ąał

ten

wska~

ZUjE tez w jakim stopniu treść t,eksŁu jEst aktuaJna w danY].Il momęnciE. ; 'Tekst ma jako ^załącznikjeden lub dwa przekroje geologiczne. -

(10)

2.16 Ludwik Watycha

U2;YTKOWANIE MAPY

. Z tej tak obszernie opisanej genezY opracowania mapy. jej $pOschu' wykonania oraz opisu jej treści wynika, że zakres jej używalności pomimo, jej charakteru przeglądowego jest dość szczegółowy. Zasięg podanych

szczegółów będzie jednak lokalny, a zależy to od' zmienności litologicznej'

osadów objętych obszarem. ' .

, Im bardziej jest jednorodny wyróżniony obszar pod względem składu

gruntowego i prostszy pod, względem budowy tektonicznej, tym zastosowanie podanych w opisie jest szersze i wykracza dalej poza skalę prze-·

glądową w 'kierunku szczegółowej. ,

Zasięgiem podanych ,szczegółów można objąć obszary gruntów skalistych np. 4, 5, 6 - z obszarów gruntów np. obszary 15, 17 oraz 23. .

Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska ma służyć jak to podano Vi uwagach wstępnych dla potrzeb planowania przestrzennego budownictwa wszelakiego rodzaju. :pomagać ma ona również w opraCowaniu

wstępnych założeń geologiczno-inżynierskich orientując o charaktęrze

i zakresie badań geologiczno-inżynierskich potrzebnych do opracowania

wstępnego.· .

~im zdaniem jest to minimum korzyści, które na pewno uzyskane ~ ,Staną w pełni. Mapy Wchodzą dopiero w użycie i to moje twierdzenie mo-,

głoby się zdawać nieuzasadnione. Nie jest tak jednak, gdyż eksperyment egzaminacyjny, który przepro·wadził mgr J. Calikowski ze słuchaczami

Polite<:hniki Warszawskiej, na Wydziale Budownictwa Wodnego, polega-'

jący na ćwiczebnym wydaniu orzeczenia o wartościach g'runtu na danym wycinku terenu na podstawie wyżej wymienionej mapy i objaśnień, dał

re7lUltat nadspodziewanie dobry- i wskazał, że każdy wynier budowlany

używając ,mapy i tekstu objaśnień moż,epójść wła:ściwą drogą zarówno Podczas lokałizacH obiektu jak i jego dokumentacji geologiczno-inży-

nierskiej. .

" Uzasadni, to sens, tego opracowania i ^{może dać}w skali państwowej

os2lCzędno-Ść wysiłków i gotówki kilkakrotnie pr2iewyższające koszt tego

opracowania. '

W zakończoen.iu pragnę podziękować wszystkim,. którzy przyczynili ^się do wykonania tej mapy. Dyrekcji Instytutu Geologicznego, kolegem i pra- cOwnikom Zakładu Geologii Inżynierskiej, kolegem z instytucji pokrew- nych, którzy opracowali mapy i współpracują z Zakładem Geologii Inży-'

nierskiej następnie Pracowni Map' Przeglądowych Zakładu Zdjęć oraz pracow.nikom Wydawnictw Geologicznych - w- szczególności zaś auto- tom poszczególnych ~ap, a mianowicie:

Arkusze mapy i objaśnień tekstowych opra<Xlwali: J. Bażyński arkusz~

Kraków, L. Bohdziewicz arkusze: Bydgoszcz, Gdańsk, Kołobrzeg, Olsztyn,

Słupsk, Toruń, M. Franczyk arkusz: Radom, A. Kleczkówski arkusz: Cie- szyn, W. Łodzińska a'rkusze: Łódź, Lublin, Giżycko, Suwałki, J. Mali- , ' nowski i W. Łodzińska arkusz: Zamość, J. Malinowski i L. Watycha arkusz:

Szczecin, M. Milewska arkusz: Zgorzelec", M. Piotrowski arkusz: ^Wrocław, Pracownicy Zakł. Geolog. Inż.·' (praca zbiorowa) arkuąz Biała Podlaska.

J. Rokicki arkJlsz: Opole, L. Watycha arkusze: Białystok, Kielce, Nowy

Sącz,Płock, Poznań, Przemyśl, Wałbrzych, Warszawa, Zbąszyn.

Zakład GeologU ~nlersk1ej l. G, ., Wygłoszono dnia 23 .maja 1958 r,

(11)

Summary

~udwik WATYCHA

GENERAL GEOLOGICAL - TECBNICAL MAP OF POLAND, ITS TOPIC AND FEASmILltt OF PRACTlCAL UTILIZATlON

Summary

217

The Generał GeologicaI, .. Technical Map of Poland, scale a.: 300 000, consists of 2 parts:of the map proper with its legend, and of the illustrative text.. For utillzlng the map to full extent it ls imperative to simultaneou.sJ.y peruse both part&.

Used separately each part gives orientative data onIy ..

Thę geological-technical map has been prepared, based on a geological- technical analysis applied to a geological map ol scale 1: 100 000; this analysis was made by desk work .. Addltionally, ail analysis' ol topographic maps', scal&

1 : l()() 000, supplemented the preceding arlalysis. As reśult of these studies there were distinguished, on Polish territory, 29 geological-technical regions which comprise rock lormations ofsimilar llthoiogical features, t&ctonic arrangement and origin ol lIediments ol which they are built. FeatUi"es which diffea.- in detailonly.

may be divergent for eacl;l point of the distinguished region.

The distinguished regions, numbered from 1 to 25, each compile certain asso- clations ol gróunds (which dilfer on geological maps) into certainunits, depending . upon the general valuation of their usefulness for building purposes.

Grounds best suited for building sites have been given number l, the worst' pounds - ·the highest numbers.

on

the map, the best grounds are shown in red to . orange coloU'r, grounds of medium value in brown, green and yellow hues, while th&

worst grolJJIlds are shown in grey and violet colour.. On the maps were also given a great number of altitude points; water COU!l'ses are Sihown in blue colour.

In the inl4'oductlon of the text, there have briefly been given explanations of purpose, method and range of the map, and comment.s ()n the affixed enclosures ..

In' Chapter A, entitled Morphology and Hydrography, are ,presented, in concise form, important features of landscape and surface, sloping ol eurfaces, differences

of

altitude, and daŁa on the main system ()f watea.- ,COU'I'&e.9 () the individual geo- graphical or morphological regions.

la Chapter B, subtitle: Geological ConditioDS, tbere are given, very b'I'iefly too.

ge ologi cal da·ta (stratigrephy, tectonics and palaeogeography) which refer to the subsurface zone of the groU'nd, of several hundred meters' thickness·.

. .

Chapter C, entitled Geological - Technical Conditions,contains' a MOTt characteristic of the individualll."egions a,s to their a) lithology and stratlgraphy.

b) relief of surface, ind occurrence of deposits, c) degree of geological complexity, tectonics or glaciotectonics, d) hydrological conditions, e)geological-technical conditions, f)general characteristic of the region. These data are illustrated by synthetical.

geological sections and diagrammatical geological profiles.

In order to practically utilize the map, of prime importance is the use of the·

last chapterof the discussed text; the anteceding ·chapters merely supplement this' Iast chapter. The map is intended to satisfy the requirements of regional planning of every kind. It complies with this intention by throwing light on scope and n'iunber of geological inves·bi.gations re,Q:uired according to both technical value ol:

ground and type ofproposed' buiLciing.