Andrzej Jankowski
Biograficzne powieści Anatola
Winogradowa : z obserwacji nad
gatunkową specyfiką "Trzech barw
czasu" i "Potępienia Paganiniego"
Studia Rossica Posnaniensia 6, 29-44
BIOGRAFICZNE PO W IEŚCI ANATOLA W INOGRADOWA (Z obserwacji nad gatunkow ą specyfiką Trzech barw czasu
i Potępienia Paganiniego)
Twórczość powieściowa Anatola Winogradowa wyrosła ze studiów nad skomplikowaną i niezwykle ciekawą epoką schyłku X V III i pierwszej połowy X IX wieku. Zainteresowania literackie autora Czarnego konsula skoncentro wały się wokół dwóch symetrycznie ułożonych względem siebie kręgów pro blemowych. Jeden z nich stanowią dzieje w ybitnych przedstawicieli świata sztuki, muzyki i działaczy społeczno-politycznych, drugi zaś stanowi sam obraz epoki, sama historia powszechna i ojczysta. W arto zauważyć, że już ze względu n a charakter wyboru postaci i wspólny,, historyczny mianownik” , utw ory Winogradowa tworzą swoisty cykl powieściowy, który na tle dziejów radzieckiej beletrystyki historycznej la t dwudziestych i trzydziestych pozba wionej żywszego zainteresowania jej twórców tem atyk ą obcą, stanowi zjawisko raczej wyjątkowe. Polega ono nie tylko n a uniwersalnym łączeniu przez Winogradowa problem atyki obcej i rodzimej, lecz przede wszystkim na poszu kiwaniu odpowiedniego k ształtu formalnego dla przedstawienia losów w yb it nych jednostek, konstrukcji obrazu ewokowanej w powieściach epoki historycz nej oraz wyrażenia jej złożonych treści.
A utor Trzech barw czasu rozwinął dwa zasadnicze w arianty prozy, Ltore odróżniają się odmiennymi założeniami funkcjonalnym i oraz odmienną stru k tu rą genologiczną.
W ariant pierwszy stanow ią p o w ie ś c i b io g r a f ic z n e , reprezentowane przez Trzy barwy czasu (1931) i Potępienie Paganiniego (1936). W swej history cznej konwencji i modelu gatunkowym nawiązują one do europejskiej bele try sty k i biograficznej takich twórców, jak: Maurois, Zweig, Ludwig Feucht- wanger czy Tynianow.
N atom iast Opowieść o braciach Turgieniew (1932) oraz Czarny konsul (1932) są w dorobku pisarskim A. Winogradowa reprezentatyw nym i przykła dam i p o w ie ś c i h i s t o r y c z n e j , mieszcząc się zarazem w dokum entárnych tradycjach radzieckiej beletrystyki historycznej lat dwudziestych i trzydzies tych.
зо A. J a n k o w s k i
Biograficzne powieści A natola W inogradowa powstały pod wpływem zainteresowania epoką rom antyzm u i osobistego zafascynowania pisarza osobowością w ybitnych przedstaw icieli ówczesnego św iata literatu ry i muzyki. Z ty ch też zapewne względów Paganini — tw órca rom antycznego stylu w muzyce — i Stendhal, którem u W inogradów udzielił szczególnie dużo miejsca we wcześniejszych pracach przekładowych, krytyczno- i histo rycznoliterackich, poświęconych twórczości takich rom antyków , jak: Sło wacki, Mickiewicz, Mérimée, Hugo, B y ro n 1, stali się obiektem jego a rty stycznych dokonań prozatorskich w latach trzydziestych.
W arto zaznaczyć, że zgodnie z funkcjonalnym i założeniami gatunku, proza W inogradowa, podobnie jak utw ory innych twórców beletrystyki biograficznej, m iała dostarczać ,,masowemu czytelnikowi atrakcyjnej dla niego informacji, zespolonej z łatw o dostępnym i wrażeniami n a tu ry este ty czn ej” 2.
T rzy barwy czasu i Potępienie Paganiniego — jak w ynika z lektury dzieł
i obserwacji litera tu ry teoretycznej poświęconej współczesnej biografistyce — noszą wyraźne znam iona typowej powieści biograficznej.
Podstaw ą ty ch utworów stały się losy autentycznych postaci historycznych. Tworzywem fabularnym i osią kom pozycyjną pierwszej z nich uczynił A. W inogradów biografię Stendhala (1783 - 1842), drugiej zaś losy skrzypka i kom pozytora włoskiego Nicolo Paganiniego (1782 - 1840). W powieściowej strukturze każdego z dzieł bohaterowie zajm ują pierwszoplanową pozycję, są centralnym i postaciam i, wokół których n arasta całość m ateriału faktycznego i których dzieje stanow ią tem atyczno-kom pozycyjną dom inantę świata przed stawionego. P od względem form alnym te właśnie czynniki kwalifikują Trzy
barwy czasu i Potępienie Paganiniego do rzędu powieści biograficznej — gatunku
posiadającego najwyższe możliwości i walory estetyczne spośród pozostałych odm ian zbeletryzowanej biografii.
Jednakże o specyfice g atu nku biograficznej prozy W inogradowa rozstrzyga powieściowa realizacja autorskiej koncepcji kształtującej utw ór i losy pierwszo planowego bohatera. O ddając do rąk czytelnika powieść o Stendhalu, W ino gradów pisał:
A u tor tej k siążki m a odw agę oprzeć się n a n ow ych , sam od zieln ych i u w ień czon ych pow odzeniem p oszukiw aniach archiw alnych, które spraw iły, iż n ie będzie „ a u to ry tetem ” , którego zasługa p olega na tłu m aczen iu cu d zych m y śli z w y d a ń fran cu sk ich 3.
1 Z ob. Стендаль. Библиография русских переводов и критической литературы на русском
языке (1822-1960), Москва 1961.
2 М. J a s i ń s k a , „S ło w a ck i” J u lia n a W ołoszynowskiego i „P łom ień ró ży” Stefana
F łukowskiego a konwencje p o w ieści biograficznej. W: O p rozie p o lsk iej X X w ieku. Z dziejów fo rm artystycznych w literaturze p o lsk iej, W rocław -W arszaw a-K raków -G dańsk 1971,
Ju ż powyższe stwierdzenie pisarza świadczy nie tylko o autentyzm ie dokum entárnym dzieła, lecz zakłada również świadome dążenie tw órcy do stworzenia własnego wizerunku wybitnego pisarza francuskiego. W ty m celu W inogradów zrezygnował z ‘‘kronikarskiej praw dy biograficznej na rzecz praw dy arty stycznej” 4, z maksymalnego obiektywizmu na rzecz subiektywnej interpretacji sylwetki bohatera. W arto zaznaczyć, iż we współczesnej bio- grafistyce powyższe postulaty należą do programowych założeń stru k tu ra l nych powieści biograficznej. Zgodnie z nimi również literacka kreacja Stendhala w utworze W inogradowa została podporządkowana ideowej koncepcji dzieła, nosi znamiona subiektywnego stosunku pisarza oraz nierzadko narusza postulat przedmiotowego i bezstronnego pokazania bohatera i świata przed stawionego.
Z powyższych zapewne względów w polu widzenia autora Trzech barw
czasu znalazły się przede wszystkim przełomowe wydarzenia i fakty biogra
ficzne, które odegrały decydującą rolę w procesie kształtow ania się osobo wości, poglądów i ideowo-estetycznej świadomości bohatera, poczynając od zakończonej niepowodzeniem kam panii moskiewskiej Napoleona. Wcześ niejszy etap kształtow ania się światopoglądu i charakteru H enryka Beyle’a dokonał się poza polem widzenia czytelnika, bowiem bohater Trzech barw
czasu wchodzi n a k a rty powieści jako pod wieloma względami uformowana
wcześniej osobowość. T aki sposób wprowadzenia Stendhala do akcji, łam iący chronologię czasowego rozwoju postaci, można uznać za swoiste odstępstwo W inogradowa od gatunkowej konwencji biograficznej, mimo, iż autor K roniki
Malewińskich w narratorskich wypowiedziach i retrospektyw nych w ynurze
niach bohatera niejednokrotnie powracał do lat dziecinnych i młodzieńczych Beyle’a, starając się wypełnić lukę w jego biografii sprzed 1812 roku.
W Trzech barwach czasu A. Winogradowa szczególnie interesowały społecz no-polityczne i estetyczno-filozoficzne poglądy pisarza, podniesione do rangi powieściowego uogólnienia. Dlatego właśnie w linearnym porządku życiorysu Stendhala radziecki pisarz najbardziej uwypuklił te momenty, które pozwoliły m u na przedstawienie stosunku bohatera do spraw i wydarzeń epoki. Pod wpływem narastających konfliktów i sprzeczności społeczno-politycznych oraz zastoju społecznego i nienawistnego mu ustroju „starego przegniłego św iata” 5, H enryk Beyle zbliżył się do wolnościowych ruchów włoskich karbo- nariuszy, walczących o zjednoczenie swojej ojczyzny, restytuow anie republiki i wyzwolenie spod austriackiego jarzma. W yraźnie wyeksponował również estetyczne poglądy bohatera, jego m aterialistyczny światopogląd i
konsek-3 A . W in o g r a d ó w , Od autora. W: ten że, T rzy barw y czasu, W arszaw a 1954. 4 A . W e b e r , . . . W roku 1935, „D ziś i J u tro ” 1949, nr 44, s. 3
5 A . W i n o g r a d ó w , T rzy barw y czasu, W arszaw a 1954, s. 355 (dalsze c y ta ty w ed łu g tego w yd an ia, w naw iasie skrót ty tu łu „ T ” i strona).
32 A . J a n k o w s k i
w entny ateizm , k tó re nauczyły go “posługiwania się m etodą dialektyczną i analityczną” (T, s. 109) zarówno w odniesieniu do różnorodnych zjawisk otaczającej rzeczywistości, ja k również w stosunku do własnych przeżyć i twórczości. P o nadto w biografii auto ra Henryka Brulard W inogradów w y punktow ał także główne e ta p y artystycznego rozwoju francuskiego pisarza, chociaż stosunkowo mniej uwagi poświęcił ujaw nieniu jego literackich poglą dów i analizie w arsztatu pisarskiego.
W Potępieniu Paganiniego losy tytułowego bohatera zostały pokazane przez pisarza w układzie nie odbiegającym zasadniczo od chronologicznej fak to grafii życiorysu. Jednakże, podobnie jak w Trzech barwach czasu, nie chrono logia życiorysu i wypadków historycznych kształtuje obraz genialnego skrzyp ka. N ad faktograficzną rekonstrukcją sylw etki Paganiniego góruje artystyczna kreacja bohatera, n ad dążeniem do osiągnięcia praw dy naukowej — dążenie do osiągnięcia uogólnionej praw dy literackiej, rozum ianej jako synteza praw dy zewnętrznej (faktograficznej) i wewnętrznej (psychologicznej). W arto również zaznaczyć, iż w stru k tu rze W inogradowowskich powieści biograficznych, zgodnie z genologicznymi założeniami tej odm iany współczesnej beletrystyki biograficznej, funkcja informacji szczegółowej została “uchylona n a rzecz informacyjności uogólnienia oraz pełnego oddziaływania estetycznego indyw i dualnej konstrukcji arty sty cznej” 6.
W myśl tych postulatów powieść o Paganinim , spełniając funkcje poznawcze winna nie tylko „aktyw nie wpływać na recepcję i zgłębienie przeszłości, dać ocenę faktów historii i k u ltu ry poprzedzających epok” 7, lecz w inna rów nież pokazać bohatera jako jednostkę typow ą dla swej epoki, zapoznać czy telnika z jego losami, działalnością i przeżyciam i w aspekcie pewnych uogólnień historiozoficznych, społecznych i psychologicznych. Z tego też p u n k tu widze nia, Paganini w ujęciu W inogradowa został pokazany jako genialny przedsta wiciel św iata sztuki, służący jej n a niedostępnych dla innych wyżynach doskonałości, jako człowiek o gigantycznej, w prost nadludzkiej pracowitości i wytrwałości, i wreszcie, jak o uosobienie now atorstw a oraz idei postępu, bowiem „nigdy nie um ierająca wielka sztuka niesie każdem u pokoleniu nowe, jedynie tego pokolenia godne, objawienie” 8 (P, s. 99).
W ybór g atu n k u powieści biograficznej oraz koncepcja wszechstronnego zaprezentow ania centralnych postaci, zespolona z dążeniem do osiągnięcia własnej uogólnionej praw dy o ich życiu, działalności i pracy twórczej, wywarły zdecydowany wpływ na organizację m ateriału rzeczowego, konstrukcję fabuły i ch arakter poszczególnych elem entów epickiej stru k tu ry dzieł.
e M. J a s i ń s k a , Z agadn ien ia biografii literackiej, W arszaw a 1970, s. 207
7 Э. Б абаян , Анатолий Виноградов и его книги. W: А. В и н о г р а д о в , Избранные про
изведения, Москва 1960, t . I, s. 23.
8 A . W in o g r a d ó w , P o tęp ien ie P aganiniego, W arszaw a 1968, s. 9 3 - 9 4 (dalszo c y ta t y w edług teg o ż w yd an ia, w naw iasie skrót ty tu łu ,,P ” i strona).
Ogólnie rzecz biorąc, Winogradów, podobnie jak inni twórcy upraw iający gatunek powieści biograficznej, komponuje m ateriał faktyczny Trzech barw
czasu i Potępienia Paganiniego w zw artą całość na podstawie dom inanty
centralnych bohaterów i linearnego traktow ania ich biografii. Podporządko wana ty m założeniom konstrukcja fabularna obu utworów, składa się z szeregu faktów i zdarzeń, scen i epizodów, które rozwijając się w porządku chrono logicznym tw orzą spójną całość, zam kniętą klam ram i życiorysu postaci. W swym ogólnym schemacie, co w arto podkreślić, jest ona zdeterm inowana charakterem odtwarzanego przebiegu życia historycznych pierwowzorów bohaterów dzieł.
Cechą charakterystyczną biograficznych powieści A. Winogradowa jest jedna, wyraźnie zarysowana i szeroko rozbudowana fabuła. Łańcuch w yda rzeń, k tó ry rozwija autor na pierwszym planie swej powieści posiada zawsze jeden ośrodek, ogniskujący wokół siebie niemal bez w yjątku wszystkie po wieściowe zdarzenia i epizody. Zarówno w powieści o Stendhalu, jak i w po wieści o Paganinim ośrodkiem tym są postaci głównych bohaterów, a więc na przykład w Trzech barwach czasu n a pierwszym planie znajduje się histo ria życia Stendhala. Rozwój zdarzeń w tym utworze od początku do końca m otyw owany jest ciągłością życiorysu bohatera i rozwija się zgodnie z jego kolejnym i etapam i.
Akcję powieści autor rozbudowuje i wzbogaca przez system atyczne wpro wadzanie centralnego bohatera w coraz to nowe odcinki rzeczywistości his torycznej, różne środowiska oraz poprzez wprowadzanie do akcji nowych postaci. Z tego względu w obrębie zasadniczej fabuły skoncentrowanej wokół S tendhala wyodrębnić można szereg szkicowo potraktow anych wątków dotyczących postaci drugorzędnych, nie posiadających jednak ciągłości ani priorytetu; składają się one zazwyczaj z kilku epizodów, które są zawsze podporządkowane ciągłości zdarzeń całego utw oru i stanowią spójną całość z linią fabularną dotyczącą głównego bohatera.
Z jednowątkowej fabuły, szybkiego tem pa akcji oraz rozmiarów powieści, zamykającej w jednym tomie obfity m ateriał biografii Stendhala, wynika specyficzne dla gatunkowej stru k tu ry Trzech barw czasu operowanie ujęciami charakterystycznym i dla techniki filmu. Winogradów — „reżyser” , opierając się na bogatym m ateriale życiorysu francuskiego pisarza, odpowiednio zestawia wydarzenia, epizody i postaci, kondensuje czas i zagęszcza treści oraz stosuje ujęcia syntetyczne. Nieustannie zmienia się sceneria wydarzeń oraz ludzie biorący w niej udział. W nurcie powieściowej narracji, ,,w zestawieniu,nie rzadko luźnym, scenek z życia bohatera zróżnicowanych zawsze co do miejsca, czasu i biorących w niej udział drugorzędnych postaci” 9 stały p u nk t stanow i główny bohater — Stendhal.
8 M. J a s i ń s k a , „S łow acki” J u lia n a W ołoszynowskiego. . . , op. cit. s. 207.
3 4 A. J a n k o w s k i
Kom pozycję przypom inającą film egzemplifikuje chociażby rozdział X X powieści o Stendhalu.
Rozpoczyna go inform acja o podróżach pisarza. K am era filmowa zatrzym uje się na chwilę, aby zarejestrow ać obecność B eyle’a n a koncercie w tow arzyst wie m uzyka Zingarellego. Po inform acji „p an Beyle [...] unikając kontaktów z policją wyjeżdża n a południe W łoch” (T, s. 245) następuje migawkowa scena spotkania bohatera z tajem niczą nieznajom ą n a brzegu Addy. W n a stępnej sekwencji widzimy bo h atera w domu rzymskiego karbonariusza Vismary. W rozmowie z nim p ad ają po raz pierwszy term iny rom antyzm i klasycyzm. W związku z zakończeniem szkiców R zym , Neapol i Florencja n astępuje retrospektyw ne cofnięcie kam ery do okresu pierwszego pobytu b ohatera w saksońskim m iasteczku Stendhal. W kolejnych ujęciach widzimy auto ra tra k ta tu O miłości w Mediolanie, ponownie u podnóża Alp, na przełęczy Św. G otarda i wreszcie we F rancji, dokąd udał się na wieść o śmierci ojca. Rozdział zam yka scena z nowym właścicielem winnicy ojca i informacja: „O statn ia kiść była jeszcze cała, gdy podjeżdżał do domu ojca przy ulicy V ieux-Jésuites w Grenobli” (T, s. 253). Dzięki zastosowaniu techniki filmu, szybkiem u przesuw aniu „taśm y filmowej” przed oczami czytelnika, w jednym tylko rozdziale zaw arł A. W inogradów pokaźną część m ateriału Stendhalow- skiego oraz zestawił wiele nie w ystępujących w rzeczywistości obok siebie faktów i epizodów z jego życia. W arto również dodać, że powyższe zabiegi form alne świadczą także o ty m , że powieść biograficzna W inogradowa w więk szym stopniu niż pozostałe odm iany gatunkow e zbeletryzowanej biografii (opowieść biograficzna, biografia upowieściowioną) „opiera się na »kodzie« bardziej »poetyckim«, bogatszym w zakresie doboru »środków kom unika cji«” 10.
Schem at k o nstrukcyjny Potępienia Paganiniego oparł W inogradów n a podobnych zasadach. Jednakże skoncentrowanie uwagi na losach postępowej jednostki, będących ilustracją i częścią odtwarzanej równolegle bądź na drugim planie atm osfery kulturalnej, społecznej i politycznej epoki, pozwoliło autorowi n a pokazanie sprzeciwu bohatera wobec stosunków panujących zarówno w obrębie państw a, jak i wszechwładnego w epoce Paganiniego Kościoła i fanatyzm u zakonu jezuitów.
W łaśnie starcie jednostki, uosabiającej w utworze idee postępu, z obozem reakcji i obskurantyzm u reprezentow anym przez potęgę Kościoła i jezuitów, legło u podstaw konfliktu powieści o Paganinim i stało się treścią rozwoju fabuły. W arto podkreślić, że w kształtow aniu powieściowej wizji Paganiniego i w rozwoju wypadków W inogradowa interesuje przede wszystkim tragedia genialnego skrzypka wznoszącego się n a wyżyny doskonałości oraz intensyw ność jego w ew nętrznych przeżyć, zdeterm inowanych uwikłaniem bohatera
w splot wydarzeń życia zewnętrznego i klim atem przedstaw ianej epoki. T em at powieści przepoił klim at wrogości, niechęci i zaszczucia tow arzy szący Paganiniem u na przestrzeni całego życia. Dlatego bardziej niż w Trzech
barwach czasu, daje się zaobserwować skłonność pisarza do przygodowo-
-detektyw istycznego, czasem wręcz sensacyjnego prowadzenia fabuły lub tylko niektórych jej motywów.
W pierwszej kolejności należy wymienić tu liczne zniknięcia i ucieczki bohatera, ukryw anie się przed władzą chciwego i despotycznego ojca, policji i jezuitów, okryte posmakiem przygody spotkania z tajem niczą Armidą, poszukiwania signory Bianchi, częste i nieoczekiwane zmiany miejsca akcji, wprowadzanie postaci szpiegowskich oraz tworzenie scen pełnych dram aty z m u i w ew nętrznych napięć.
N a tej zasadzie skonstruowano wiele scen i fragmentów, by przy kładowo wymienić scenę szpiegowania ukrywającego się przed policją bohatera (P, s. 122 - 123) oraz końcową scenę rozdziału X X X powieści, w której zginął prześladujący bohatera jezuita Novi (P, s. 378 - 379). Sensacyjny charakter fabuły Potępienia Paganiniego podkreślają także niektóre ty tu ły rozdziałów, jak na przykład: Karty, kości i skrzypce (X), Podwójne życie (X V III), O chlebie
cierpienia i o wodzie strachu (X X IX ), Tułaczka Orfeusza (X IX ), W poszuki waniu Eurydyki (XX), Pogrzebany za życia (X X III), Zstąpienie do Hadesu
(X X X I), Tułaczka pośmiertna (X X X III).
Zauważmy również, że wykorzystanie przygodowo-sensacyjnych chwytów w fabularnej konstrukcji Potępienia Paganiniego ma na celu zwiększenie obrazowej sugestywności utw oru i jego emocjonalnej percepcji przez czytel nika. W zestawieniu z innym i odm ianami beletrystyki biograficznej, p re ferującym i głównie informacyjne środki podawcze, wykorzystanie podobnych zabiegów kom pozycyjnych świadczy o powieściowej strukturze dzieła W ino gradowa i jego przynależności do gatunku powieści biograficznej.
Jednym z najistotniejszych wyznaczników uprawianego przez A. W ino gradowa gatunku powieści biograficznej w obrębie genologicznych stru k tu r zbeletryzowanej biografii jest wykorzystanie praw a do posługiwania się fikcją literacką. W Trzech barwach czasu i Potępieniu Paganiniego, utw orach opartych na autentycznych m ateriałach źródłowych, ,,pole do swobodnej działalności wyobraźni autorskiej jest niewątpliwie ograniczone [...]” n . D okum entárny charakter dzieł oraz nacisk historycznych faktów biografii obu postaci w po ważnym stopniu ograniczył możliwość wykorzystania fikcji m ateriałow ej12. N atom iast szeroko w ykorzystał Winogradów charakterystyczne dla tego g atunku prozy biograficznej tzw. „drugie dno” fikcji literack iej13. W Trzech
11 W . D a n e k , O m ałżeństw ie pow ieści z historią, „ R u ch L iteracki” 1964, z. 1, s. 6. 12 Cz. K ł a k , Teoretyczne problem y p o w ieści biograficznej „R oczn ik N a u k o w o -D y d a k ty c z n y W S P w R zeszo w ie” (N auki H u m an istyczn e) 1968, z. 3/5, s. 288 - 292.
36 A. J a n k o w s k i
barwach czasu i w Potępieniu Paganiniego powieściowe zmyślenie jest zasad
niczym elem entem konstrukcyjnym w kreacji pierwszoplanowych bohaterów i kształtow aniu św iata przedstawionego. W arto dodać, iż „współtworząca” i „uzupełniająca” fikcja artystyczna, realizując powieściowe zamierzenia au tora Byrona, funkcjonuje w ram ach historycznego praw dopodobieństwa i artystycznego uogólnienia.
Argum entem, dowodzącym istnienia fikcji literackiej we wszystkich płaszczyznach Trzech barw czasu jest sam a powieściowa narracja prowadzona przez artystycznie skonstruowanego opowiadacza. A bstrakcyjny narrator, zachowujący dystans czasowy wobec św iata przedstawionego, system atycznie skupia uwagę n a postaci centralnego bohatera, szczegółowo i w sposób emo cjonalny przekazuje jego wewnętrzne treści. W istocie świat przeżyć i doznań powieściowego Beyle’a jest zapisem artystycznego domysłu W inogradowa, uprawdopodobnionego rezu ltatam i jego prac badawczych nad skomplikowaną postacią autentycznego Stendhala. Odczytujem y odpowiedni fragm ent po wieści:
Św iatła b y ły ju ż zgaszone. Od p ierw szych ta k tó w m u zy k a R ossin iego, p ienistą, skrzącą się i n a m iętn ą falą ogarnęła B e y le ’a. I znow u, jak za m łod ych la t, k ied y sta ł w kolejce do w łoskiej k a sy , żeb y k u p ić b ilet n a prem ierę P in to („b ył to germ inal ósm ego roku!” — przypom niał sob ie B ey le), d ozn ał u czucia pełnego szczęścia, praw ie fizycznej błogości, k tórą zaw sze d aw ała m u m u zyk a. Słuchał. C hwilam i usiłow ał u trw alić krótkie p rzeżycie jakąś barw ną asocjacją; k ie d y indziej próbow ał przetłu m aczyć na słow a ow e uczucia, k tó ry ch dozn aw ał p rzy d źw ięk ach m uzycznej frazy. P raw ie, że osiągnął m ożli w ość w yrażenia przeżyć m u zy czn y ch słow am i, g d y sk oń czył się ak t p ierw szy (T, s. 913).
W te n sam sposób skonstruował W inogradów wiele fragm entów powieści, które charakteryzują bogaty św iat różnorodnych przeżyć i doznań bohatera, eksplikują ideowe postaw y francuskiego pisarza w różnych okresach jego życia oraz zapoznają czytelnika z genezą niektórych jego dzieł.
Odchyleniem od narracyjnej konwencji gatunku jest nie spotykana w p o wieści biograficznej wypowiedź autotem atyczna pisarza, rozpoczynająca drugą część powieści o Stendhalu:
P ow ieściopisarz, k tó ry m usi z od d ali śledzić życie sw oich ruch liw ych bohaterów i zdaw ać spraw ę czy teln ik o w i z in teresu jących i n u d n ych ch w il ich ży cia , znajduje się w bardzo trudnej sy tu a cji, g d y czu je, że czy teln ik się niecierpliw i. W y rzu ty sum ienia m ów ią autorow i, że p ow in ien p ójść czy teln ik o w i n a rękę i zapoznać B e y le ’a z Szircha- now em . Lecz p rzestrzegając p raw d y historycznej i zob ow iązaw szy się szczegółow o op isyw ać w yp ad k i o w y ch czasów , au tor w żaden sposób n ie m oże doprow adzić do teg o sp otk an ia (T, s. 208).
Należy jednak podkreślić, że powyższe odstępstwo nie stanowi sprzeczności z całością powieściowej stru k tu ry Trzech barw czasu, opartej na kompozycyjnej dominancie autentycznej postaci i nie eliminuje autorskiego praw a do p o sługiwania się fikcją literacką.
Również charakterystyczna dla poetyki powieści biograficznej beletryzacja autentycznych faktów biograficznych, potwierdzonych przez źródła i kalen darium życia Stendhala, pozwoliła Winogradowowi na stworzenie wielu fikcyjnych scen i epizodów powieści. Z reguły są one podporządkowane ideowo- -tem atycznej koncepcji dzieła, kreacji głównego bohatera oraz zasadzie wia rygodności. O fikcyjnym charakterze scen i epizodów, skonstruowanych w oparciu o m ateriał historyczny, rozstrzyga, podobnie jak w powieści L. Feucht- wangera Goya, szczegółowy i intym ny charakter ich opisu14. Ciekawego pod ty m względem m ateriału dostarczają potwierdzone przez źródła związki m i łosne Stendhala. Taki na przykład charakter posiada końcowa scena spotka nia Beyle’a z Angelą P ietragrua (będącą autentyczną postacią), przew rotną i niewierną, „cwaną mieszczką włoską” , kładąca kres długotrwałym iluzjom zwodzonego przez nią pisarza (T, s. 238).
In n y m jeszcze przykładem wykorzystania programowej dla powieści biograficznej fikcji literackiej w Trzech barwach czasu są wypowiedzi nie tylko zmyślonych bohaterów epizodycznych, lecz również autentycznych postaci historycznych. Ze względu na sytuację fabularną i ideowo-psychologiczne prawdopodobieństwo „pojawienia się [...] w »ustach« ty ch postaci” 15 (rzeczywistych — A. J.), wypowiedzi postaci historycznych posiadają walor prawdziwości i autentyzm u. Oto przykład dialogu prowadzonego przez Stendhala z jego współczesnymi: — Byronem, Mérimée, Hugo, Balzakiem i innymi:
M érim ée p od szed ł do B e y le ’a.
— W yobraź pan sobie, że H ugo przyjechał o dw ie god zin y w cześniej i przez ca ły czas c z y ta ł sw oją sztukę.
— Św ietnie się składa. Przyznaj się pan jednak, żeś n au m yśln ie podał m i in n ą god zin ę — odparł B ey le. — J a k b y ś w ygląd ał, g d y b y m zasnął podczas czytania?
— N ie zasn ąłb y pan. Sztuka jest św ietna, w zbudzi pow szechny zach w yt. B e y le w zruszył ram ionam i i podszedł do B alzaca.
— N ie n ap isałem n ig d y ani słow a w ierszem — krzyczał B alzac. — B o i po co?
— K a żd y robi sw oje rzekł H u go. — A pan, panie B eyle? M ówiono m i, że p róbo w ałeś p isać w iersze.
— Tak, k ied y ś kochałem się w aktorce i dla niej napisałem kom edię w ierszem . B y ła to kom edia p od k a żd y m w zględem .
— Czy pod ziela pan p o g lą d y pana Balzaca?
— Moje p o g lą d y nikogo n ie obow iązują — odpow iedział B ey le — lecz sądzę, że w w ięk szości w yp ad k ów w iersze zasłaniają ubóstw o m yśli. Cenną m y śl m ożna w yrazić ty lk o prozą. W w ierszach idea podporządkow ana jest rym ow i; najw ażniejsze słow o m usisz w yrzucić, jeśli m a o dw ie sy la b y za dużo, i zastąp ić je in n ym , którego odcień
14 Zob. n a te n te m a t uw agi Cz. K ł a k a w: Teoretyczne p r o b le m y ..., op. cit., s. 290.
15 H . M a r k i e w i c z , F ik cja w dziele literackim a jego zawartość poznaw cza. W: Główne
38 A. J a n k o w s k i
obniża jak ość m yśli. J a k p an w idzi, w yrażam się dość prostacko, ale jestem przekonany, że tw órczość p o ety ck a ostania ty lk o głu p o tę — rzekł nieoczekiw anie ostro (T, s. 479 - 480).
W arto zauważyć, że w m niejszym stopniu skorzystał W inogradów z za gwarantowanego kodem powieściowym praw a do kreacji zmyślonych postaci. W świecie przedstaw ionym pojaw iają się one dość rzadko i zazwyczaj są słabo związane z losami centralnego bohatera.
W Potępieniu Paganiniego charakter konfliktu i jego fabularnej realizacji, skupienie uwagi na osobistym dram acie skrzypka, przebiegającym na płasz czyźnie starć i napięć z zewnętrznym i siłami, doprowadzenie do swoistych „rom antycznych” przerostów autorskiej m etody kreacji „demonicznego” w izerunku Paganiniego oraz troska o własną, zamierzoną i słuszną według przekonania W inogradowa praw dę poetycką koncepcji św iata przedstawionego — doprowadziły nie tylko do odpowiedniej selekcji m ateriału życiorysowego, lecz również do w ykorzystania fikcji literackiej. Zgodnie z ustaleniam i Cz. K łaka jest ona „cechą k onstytutyw ną [...] modelu nowożytnej powieści biograficznej” , „podstawow ym (jej — A. J.) wyróżnikiem ” 16.
J a k twierdzi dalej au to r Teoretycznych problemów powieści biograficznej, A. W inogradów korzystał z praw a do fikcji w zakresie m ateriału historycznego. Twórca Potępienia Paganiniego,, [...] w toku opowieści częściej niż Feucht- wanger (w powieści Goya — A. J .) przywoływał w cudzysłowach autentyczne wypowiedzi prasowe i pam iętnikarskie z czasów Paganiniego, co mogłoby świadczyć o całkowitym autentyzm ie jego książki, o jej dokum entárnym charakterze. Je d n ak potoczne rozmowy hotelowe, opis wewnętrznych przeżyć arty sty , przeczą tem u w sposób oczywisty” 17.
Do konstatacji istnienia autorskiego domysłu, realizującego artystyczne założenia utworu, skłania również wypowiedź n arrato ra (P, s. 2 18-219), któ ra bezpośrednio m otyw uje i tłum aczy pewną swobodę autora dzieła w in te r p retacji i uzupełnianiu luk „chronologii prac i dni Paganiniego” , zaw artych w dokum entarno-faktograficznym m ateriale powieści.
W odniesieniu do całości stru k tu ry Potępienia Paganiniego należy przyjąć, że podobnie jak w Trzech barwach czasu zasięg fikcji literackiej w sferze m ateria łowej jest w znacznym stopniu ograniczony autentyzm em bohatera, doku- m entarnością osnowy dzieła i dość sztyw nym i w tym gatu nk u ram am i praw do podobieństwa.
Z obserwacji n ad źródłowo-historyczną zawartością Potępienia Paganiniego wynika, że fikcja literacka, której obecność można stwierdzić przy dokładniej szej analizie18, nie jest zjawiskiem marginesowym, chociaż
faktograficzno-16 Cz. K ł a k , Teoretyczne p r o b le m y ..., op. cit., s. 289. 17 Ib id ., s. 290.
18 C enny m ateriał biograficzny i dok u m en tárn y p rzynosi stu d iu m J . P o w r o ź n i a k a (P a g a n in i, K raków 1968. T u d ok ład n a bibliografia).
-dokum entarna osnowa stanowi główny zrąb powieści, na którym W inogradów buduje opowieść o losach Paganiniego i epoce końca X V III i pierwszej połowy X IX wieku. Dla jasności dalszych wywodów podkreślmy, że obecność fikcji wypływa i jest m otywowana ideowo-artystyczną koncepcją autora Czarnego
konsula i w zasadzie nie koliduje z faktam i biografii bohatera.
W ykorzystanie fikcji literackiej w Potępieniu Paganiniego odbywa się w kilku płaszczyznach. Zasadniczą podstaw ą tworzenia powieściowej fikcji jest beletryzacja treści biograficznych. Jak o przykład może służyć okres studiów Paganiniego w konserw atorium muzycznym, którego założycielem i dyrektorem był F erdynand Paer. Praw dą jest, że Nicolo Paganini pobierał lekcje kompozycji u Paera, że uczył go k o n trap unktu Ghiretti, lecz jak twierdzi J . Pow roźniak — ,,W czasie studiów Paganiniego konserw atorium w Parm ie jeszcze nie istniało, toteż ani Paer nie mógł być dyrektorem , ani Paganini uczniem tej nie istniejącej uczelni” 19. Niemniej jednak fak t znajomości i pryw atnego term inow ania u Paera dał autorowi podstawę do stworzenia powieściowego obrazu (rozdział X, Karty, kości i skrzypce) szkoły muzycznej, odm alowania tchnących nienawiścią do Paganiniego zawistnych i mściwych uczniów: Noviego i Gardiego oraz oddania atm osfery życia i klim atu pracy, w jakich rozwijał się i doskonalił prześladowany przez jezuitów i Kościół ta le n t Paganiniego.
D ostateczną podstawę do zmyślenia poetyckiego stw arzają również ,,białe plam y” w biografii Paganiniego, okresy mało zbadane i nie w yjaś nione dostatecznie przez biografów skrzypka. W powieści należą do nich przede wszystkim lata życia wirtuoza zaw arte w przedziale czasowym 1801 - - 1805 oraz zagadnienie jego przynależności do włoskich ruchów wolnościowych. Mimo że „żadna z biografii pisanych ta k za jego życia, jak i po śmierci nie mówi o udziale a rty sty w związkach węglarskich” 20 — A. W inogradów p o przez usta signora Gnecco (P, s. 51 - 52) zapoznaje Paganiniego ze znaczeniem słów „foresta” , „baracca” , „w enta” , wprowadza bohatera w krąg spraw karbonariuszowskich, by następnie w rozdziale X V II i X V III powieści (Dro
ga ku szczytom, Podwójne życie) uczynić go jednym z aktyw nych człon
ków włoskich węglarzy, towarzyszem Burattiego, Confalonieriego i Ugo Foscolo.
Takie zapełnienie luki materiałowej w biografii autora suity karbonariu- szowskiej Posiew Jazona, odzwierciedlające charakterystyczny dla powieści biograficznej „pęd do powieściowej swobody” , uzasadnia kreacja Paganiniego n a rewolucyjnego przedstawiciela postępowego odłamu włoskiego społeczeńst wa dążącego do zjednoczenia kraju, odsłania wpływ idei i działalności karbo- nariuszy na treść przeżyć i charakter niektórych kompozycji skrzypcowych
19 Ib id ., s. 18. 29 Ib id ., s. 43.
40 A. J a n k o w s k i
bohatera, m otyw uje sensacyjność jego ,,podwójnego” życia oraz stw arza wokół tej postaci odpowiednią aurę tajemniczości.
Postać Paganiniego, osnuta legendą demonizmu i ciążącego nad skrzypkiem fatum (rozdział I I, Legenda o narodzinach), otoczona towarzyszącą artyście n a przestrzeni całego życia atm osferą sensacji, różnorodnych plotek i skandali, odgrywa niepoślednią rolę w równoczesnym w ykorzystaniu przez autora praw a do fikcji i odpowiedniego przekształcania zdarzeń dokum entárnych w celu sugestywnej realizacji artystycznej koncepcji utworu.
Interesującego pod ty m względem m ateriału dostarcza rozdział X X IX , wymownie zatytułow any O chlebie cierpienia i o wodzie strachu. Zawiera on uzupełnione fikcją opisy, legitym ującej się rodowodem źródłowym afery rzekomego uprowadzenia przez Paganiniego w 1834 roku córki Mr. W atsona, u którego mieszkał skrzypek w czasie kolejnego pobytu w Anglii.
W edług świadectwa J . Pow roźniaka21, opartego na analizie dokum entów tego okresu wynika, że afera z córką W atsona została ułożona przez obu „sp rytn ych buisnessm anów” — ojca uprowadzonej i Paganiniego, k tó ry po niepowodzeniach w Anglii obawiał się o swoje sukcesy w Paryżu. „Afera z córką W atsona każe nam dość ostrożnie ocenić ową, zb yt już przesadzoną przez niektórych biografów, nagonkę na Paganiniego, zorganizowaną jakoby wyłącznie przez jego wrogów. A nalizując skandal z panną W atson, dochodzimy bowiem do wniosku, że współautorem skandalicznych plotek (zapewne też tej o zamordowaniu kochanki i galerach) był w dużym stopniu praw dopodob nie sam P aganini” (s. 161) — k o nstatu je au to r monografii. Niemniej jednak to okryte posmakiem wielkiego skandalu wydarzenie, inspirowane w dziele W inogradowa przez jezuitów a kierowane przez sługę zakonu Urbaniego, posłużyło autorowi Potępienia Paganiniego jako ważny m ateriał dla powieścio wego uogólnienia i potw ierdzenia przyjętej koncepcji o nagonce i prześlado waniu skrzypka przez Kościół. „ P lan owej organizacji, — czytam y w powieści — k tó ra poleciła U rbaniem u zadać »decydujący cios« (Paganiniem u — A. J.), spalił na panewce. U rbani musiał n atychm iast zniknąć Paganiniem u z oczu” (P, s. 366).
Ideow o-artystycznej koncepcji utw oru i kreacji bohatera, podobnie jak w Trzech barwach czasu, podporządkow ane zostało także tworzenie fikcyjnych zdarzeń i epizodów oraz niedopuszczalne w innych odm ianach zbeletryzowanej biografii, wprowadzenie zmyślonych postaci w obręb św iata przedstawionego. Fikcyjne zdarzenia i postaci związane ściśle z w ątkiem fabularnym Paganinie go, są swoistym dopełnieniem prezentow anych przez W inogradowa losów bohatera i obrazu przedstaw ianej epoki. Zmyślone epizody pojaw iają się zazwyczaj jako ogniwo uzupełniające zrąb zdarzeń autentycznych, zaś fik cyjne postaci wprowadzone do fabuły powieści, z reguły wyłącznie na drugim
planie, wywierają n a równi z rzeczywistymi określony wpływ na losy P ag ani niego, n a charakter jego przeżyć i związków z otaczającym światem zew nętrznym .
F a n taz ja twórcza autora powieści pozwoliła mu na krótkotrw ałe wprowa dzenie do akcji powieściowej np. grubego kanonika kościoła katedralnego, któ ry „mówił do kupców przybyłych na chrzciny nowo narodzonego syna liwornijskiego m aklera portowego: — Znam tego skrzypka (Paganiniego — A .J.). To są diabelskie skrzypce, dźwięki przeklęte przez Boga, to nie czysta m uzyka, której nie powinni słuchać wierni synowie Kościoła” (P, s. 104), a także właścicieli hoteli, posługaczy, sprzedawców, przedstawicieli je zuitów i innych.
„Sfunkcjonalizowanie szczegółu wobec całości, uogólnienie i subiektywizm, założenia właśnie par excellance poetyckie” 22 dały pisarzowi najwięcej możli wości wyzyskania fikcji artystycznej w zakresie rekonstrukcji i tworzenia scen, dialogów, monologów i opisów przeżyć bohatera. Zazwyczaj sceny te i wypowiedzi, o czym mówiliśmy już analizując problem fikcji w Trzech
barwach czasu, są wysoce prawdopodobne w swojej wymowie ogólnej, lecz
nie posiadają waloru stwierdzeń w wymowie szczegółowej.
Oto scena alkowiana z końcowego pob y tu Paganiniego w m ajątku taje m niczej Armidy, u której prześladowany skrzypek znalazł schronienie dzięki uprzejmości signora Gnecco:
N a zaju trz P agan in i dostał w prezencie opraw ny w skórę tom ik an tyreligijn ych pam fłetów H olb ach a. P o w yjeźd zie Francuzów o d czy ta ł k ilka stron swej przyjaciółce. R ozm ow a o ateizm ie w n o cy w e w sp óln ym łożu rozgniew ała signorę.
— K ara i grzechy m u szą istn ieć na św iecie — pow iedziała ściągając lekko brwi. — R eligia jest n iezbędna — szepnęła m u n a ucho znacznie już łagod n iejszym ton em . A p o tem b łysn ęła oczam i i p rzyw arłszy tw arzą do jego ram ienia dodała: — Jeśli bow iem to , co czy n im y z panem , n ie jest grzechem , to cały czar m ego życia pierzchnie. P agan in i roześm iał się, przyjm ując słow a te za żart. Lecz n a ty ch m ia st przekonał się, że w słow ach jego p rzyjaciółki n ie b yło an i k rzty żartu [...] (P, s. 1 3 0 - 131).
W alor powieściowego uogólnienia posiadają również skonstruowane zgodnie z rygoram i prawdopodobieństwa monologi, opisy przeżyć i s ta nów duchowych m uzyka oraz opisy oddziaływania jego gry skrzypcowej na audytorium . Oto na przykład, co mówi Baerowi zmęczony życiem i nękany ciężką chorobą Paganini:
— N ie w iem , jak dalece udzieli m u się ta zaraza — z rozżaleniem odezw ał się P agan in i — lecz w idzę, że obecnie B erlioz zajął w stosu n k u do m nie w rogą p ozycję. W ie p an co, panie profesorze — rzekł w stając — dawniej nie odczuw ałem w ta k im stop n iu ukłuć życia. D ziś w ięcej niż k ied yk olw iek pragnąłbym ujrzeć rodzinne m iasto. P aryż m nie zm ęczył. Ż ycie m ija z tak n ieb yw ałą szybkością, że ani się spostrzegłem , jak straciłem
42 A. J a n k o w s k i
siły fizyczn e. W ie p a n , ja k d ziw nie spędzam czas? Praw ie ciągle m u szę leżeć. Harris radzi m i, b y m zw ołał w P aryżu k o n sy liu m lekarzy. N ajw ażn iejsze jest to , że w szy stk ie zam iary p ow zięte z m iłości do człow ieka są k om entow ane jako egoistyczn e. W każd ym u czyn k u , k tóry sp ełn iam dla dobra ludzi, w id zą oni zły zam iar. I czuję, że sto ję na progu dnia, g d y zacznę czy n ić ludziom zło, b y od czu w ali to jako dobro (P, s. 367 - 368).
O fikcyjnym charakterze wynurzenia a rty sty decyduje, podobnie jak w w ypadku potocznych rozmów, użycie empirycznie nie dowodnej form y
oratio recta. Prawdopodobieństwo i wiarygodność wypowiedzi Paganiniego
poświadcza wcześniejszy rozwój zdarzeń fabularnych i autentyzm postaci biorących udział w dialogu.
W zakończeniu naszych obserwacji należy również stwierdzić, że A. W ino gradów ogniskując uwagę na problem atyce autentycznie istniejących postaci, nie pom inął społeczno-politycznej i obyczajowej charakterystyki epoki, w której żyli bohaterow ie Trzech barw czasu i Potępienia Paganiniego. Szeroko i wszechstronnie odm alowany obraz epoki i najważniejszych w ydarzeń w dzie jach E uropy końca X V III i pierwszej połowy X IX stulecia stanow i nie tylko bogate i barwne tło biografii Stendhala i Paganiniego, ale jest również m iejsca mi autonom izującą się, odrębną w arstw ą stru k tu ra ln ą powieści. W kompozycji — co należy szczególnie podkreślić — tło historyczne nie konkuruje z postacią bohatera; on jest najważniejszy.
Z dotychczas przeprowadzonych obserwacji można wysunąć pewne wnioski, dotyczące gatu n k u analizow anych dzieł A. W inogradowa. O zakwali fikowaniu Trzech barw czasu i Potępienia Paganiniego do g atun ku powieści biograficznej w obrębie s tru k tu r zbeletryzowanej biografii decyduje pierwszo planowe ujęcie sylw etek autentycznych postaci, dokum entarna osnowa utw o rów, powieściowa po etyka oraz dość swobodne operowanie fikcją literacką w różnych płaszczyznach dzieła. P onadto specyfikę biograficznych powieści auto ra Byrona określa szeroko rozbudow ana, jednow ątkow a fabuła, skupiona wokół centralnych postaci, przygodowo-sensacyjny sposób jej prowadzenia oraz konstrukcja przypom inająca w wielu miejscach ujęcia filmu.
Powyższe uwagi należy uzupełnić jeszcze jednym wnioskiem. Biograficzne powieści A natola W inogradowa, nie wzbogacając tego rodzaju piśm iennictwa 0 nowe propozycje i rozw iązania form alne, dobrze wpisują się w proces roz wojowy współczesnej beletry sty ki biograficznej. Zróżnicowana skala tra d y cyjnych środków podawczych, niedostępna zwłaszcza faktograficzno-doku- m entalnym odm ianom zbeletryzowanej biografii, realizując daleko posuniętą „przewagę funkcji przedstaw iającej oraz ogólnej, estetycznej nad inform a cyjną, w znacznej mierze zadecydowała o powodzeniu artystycznym Trzech
barw cza,su i Potępienia Paganiniego w dorobku pisarskim A. W inogradowa
1 w nurcie radzieckiej powieści historyczno-biograficznej pierwszej połowy la t trzydziestych.
АНДЖЕЙ ЯНКОВСКИ БИОГРАФИЧЕСКИЕ РОМАНЫ А. К. ВИНОГРАДОВА (из наблюдений над жанровой спецификой Трех цветов времени и Осуждения Паганини) Р е зю м е Предлагаемая статья является попыткой анализа жанровой структуры Трех цветов времени (1931) и Осуждения Паганини (1936). На основании новейшей теоретической литературы, посвященной вопросам современ ной биографической беллетристики, и проведенного анализа произведений автор, вопреки общепринятым суждениям критики, считает, что Три цвета времени и Осуждение Паганини представляют собой жанровую структуру б и о г р а ф и ч е с к о г о романа. В основе генологической структуры этих произведений лежат жизненные судьбы под линных исторических деятелей: французского писателя Стендаля и итальянского скрипача Паганини. Следует отметить, что вокруг биографий центральных героев, являющихся в то же время тематической и композиционной доминантой изображаемой писателем действи тельности, сосредоточен весь фактический материал произведений. Специфику биографических романов А. Виноградова определяют: документальная основа произведений, в значительной степени исключающая возможность широкого ис пользования художественного вымысла в трактовке исторического материала, развитая односюжетная линия повествования с элементами детективных способов ее реализации, подача материала, заключающаяся в своеобразной разорванности эпизодов, напоминающих кадры фильма, а также широкое использование художественного домысла в трактовке событий биографической жизни героев, что влечет за собой создание некоторых вымышлен ных событий, эпизодов, второстепенных лиц повествования. Все это приводит к трансформации А. Виноградовым документального материала, к своеобразному конструированию актов сознания героев, что находит свое выражение в вымышленных автором монологах и диалогах действующих лиц. B IO G R A P H IC A L N O V E L S B Y A. K . V IN O G R A D O V
F rom th e O bservations Made on th e Genre Specificity o f Three Colours of T im e and
Condemnation of P agan in i)
b y
ANDRZEJ JANKOW SKI S u m m a r y
T he A uthor o f th e article tries to an alyse the genre structure o f Three Colours of
T im e (1931) and Condem nation o f P a g a n in i (1936). Contrary to th e a ccep ted opinion
th e au th or th in k s th a t th ese tw o n ovels h ave th e genre structure o f a biographical n ovel. H is conclusion is founded on a m odern th eory o f literature and biographical fiction.
T h e real fa tes o f historical figures (French w riter S tendhal and Ita lia n v io lo n ist P agan in i) lie in th e basis o f th e genealogical structure o f those novels. I t should be n o ted th a t th e factu al m aterial o f th e n ovels is concentrated around th e biographies o f th e m ain characters w h ich a t th e sam e tim e is the com positional and top ical dom inance o f th e rea lity described b y th e w riter.
44 A. J a n k o w s k i
T he sp ecificity o f V in ograd ov’s biographical n o v els is defined b y th e d ocu m en tary base o f th e n o v els w h ich exclu d es th e p o ssib ility o f in trod u cin g fiction in to th e in ter p retation o f historical m aterial, b y one p lo t w ith th e elem en ts o f d e te c tiv ity , b y original u n co n n ected ep isod es rem in d in g on e o f film stills, an d also b y w ide usage o f fiction in th e trea tm en t o f th e biographical liv es o f th e m ain characters.
A ll th ese lead to th e tran sform ation o f th e d ocu m en tary m aterial, to th e original co n stru ctio n o f th e a c ts o f th in k in g o f th e characters, som e in v en ted episodes and ev en ts, in v e n te d m onologues an d dialogues.
