Kara ograniczenia wolności a przepisy prawa pracy : próba interpretacji

Andrzej Świątkowski

Kara ograniczenia wolności a

przepisy prawa pracy : próba

interpretacji

Palestra 14/9-10(153-154), 38-52

1970

N iezgodność ta w tych księgach jest zjaw iskiem bardzo częstym , poniew aż strony n ajczęściej nie u ja w n ia ły w nich zm ian w łasności pow stałych na sk u te k czynności p ra w n y c h lu b w sk u te k śm ierci w łaściciela. P onadto jeżeli chodzi o g o sp o d arstw a rolne, w pisy w łaścicieli jako spadkobierców są najczęściej niezgodne z rzeczyw istym stan em p raw n y m , poniew aż w edług k.c. nie w szyscy spadkobiercy m ogą dziedziczyć gospodarstw o ro ln e (przepisy o dziedziczeniu gospodarstw ro lnych m a ją moc w ste ­ czną).

19. Z aprow adzone księgi dotychczasow e, k tó re z a w ie ra ją po 25 ksiąg w je d n ej okładce, p o w inny być najp ó źn iej p rzy sposobności pierw szego w pisu do k tó re jk o l­ w iek z tych k sią g rozdzielone i um ieszczone w teczkach a k t ich księgi w ieczystej (§ 93).

D otychczasow y system łączenia ksiąg po 25 sztuk w jed n ej okładce był n ie p ra k ­ tyczny, poniew aż w księgach tak ich tru d n o było dokonyw ać w pisów ręcznie, zw łasz­ cza zaś używ ać pieczątek, a ponadto księgę i ak ta trze b a było szukać w dw óch m iejscach.

20. Z biory dokum entów przy księgach dotychczasow ych, istn iejące w chw ili w ejścia w życie p ro je k tu , u trz y m u je się nad al. Jeżeli p rzy d o k onyw aniu w pisów n a ­ leży pow ołać n r k a rty a k t księgi w ieczystej, ja k im d okum ent został oznaczony, p rzy czym z n a jd u je się on w zbiorze dokum entów przy księdze dotychczasow ej, należy pow ołać n u m e r dokum entu, pod k tó ry m został zam ieszczony w tym zbiorze, z ozna­ czeniem tego zbioru (§ 93 ust. 3).

Z pow yższego przepisu w ynika, że d okum enty należy dołączać do zbioru d o k u ­ m entów p rzy księgach dotychczasow ych, jeżeli ta k ie istn ieją, a n ie do a k t księgi w ieczystej. Jeżeli zbioru nie ma, to oczyw iście d o kum enty należy dołączać do ak t księgi w ieczystej.

21. P ostępow anie o założeniu księgi w ieczystej dla nieruchom ości, k tó re j księga d aw n a zaginęła lu b uległa zniszczeniu, w szczyna się na w niosek (§ 97).

22. Do a k t księgi w ieczystej nie dołącza się części zaginionych lub zniszczonych ksiąg d a w n y c h , k tó re się zachow ały. O toczącym się p o stępow aniu o założenie księgi w ieczystej czyni się n o ta tk ę w w idocznym m iejscu ta k ie j części.

ANDRZEJ ŚWIĄTKOWSKI

Kara ograniczenia wolności a przepisy prawa pracy

(próba interpretacji)

Z dn iem 1 stycznia 1970 r. w eszły w życie now e przepisy z za k resu p ra w a k a r n e ­ go, m ianow icie kodeks k a rn y oraz kodeks k a rn y w ykonaw czy, u chw alone przez S ejm P R L w d n iu 19 k w ie tn ia 1969 r .1 1

N r 9— 10 Kara ograniczenia wolności a prawo pra cy 39

J e d n ą z całkow icie now ych in sty tu c ji w prow adzonych przez kodeks k a r n y jest k a ra ograniczenia w o ln o ś c i2. In sty tu c ja ta, stan o w iąca preced en s w naszym u s ta ­ w odaw stw ie, a k tó re j w ą tk i nieobce są in n y m u staw odaw stw om eu ro p e jsk im 3, z a słu ­ guje n a uw agę n au k i p ra w a p racy z tego w zględu, że k sz ta łtu je społeczny sto su n ek p racy osób skazanych na nią przez sąd.

K a ra ograniczenia w olności, ja k p o d k re śla ją m otyw y do p ro je k tu k o d ek su k a r ­ nego z 1968 r., k tó ry sta ł się u s ta w ą 4, oraz w ypow iedzi w lite ra tu rz e p r a w n ic z e j5 m a za zadanie za stą p ien ie dotychczasow ych, nie sp ełn iający ch fu n k c ji w y c h o w a w ­ czych w obec spraw ców drobnych p rze stęp stw k ró tk o te rm in o w y c h k a r p o zbaw ienia w olności. Isto tn ą częścią składow ą k a ry ograniczenia w olności je st obow iązek w y ­ k o n y w an ia przez skazanego pracy w yznaczonej przez sąd. T ak w ięc zgodnie z za­ łożeniam i ustaw o d aw cy proces w ychow ania spraw ców cjrobnych p rz e stę p stw ma być realizow any głów nie przez obow iązek pracy. O tym , ja k ogrom ną rolę m a do sp ełn ien ia ta now a in sty tu cja, n a jd o b itn ie j św iadczy fa k t, że je st n ią zagrożonych około 40% p rze stęp stw p rzew idzianych przez kodeks k arn y .

P rz ed p rz y stą p ie n iem do om aw iania k o n k retn y c h problem ów in te re su ją c y c h n as z p u n k tu w idzenia przepisów p ra w a pracy, należy dla p rzejrzy sto ści rozw ażań odróżnić dw ie spraw y:

1) obow iązkow ą p rac ę popraw czą jako k a rę sam oistną;

2) obow iązkow ą p rac ę stosow aną jako m etodę w y chow yw ania s k a z a n y c h 6. P ierw sze rozw iązanie p rz y ję te zostało w u sta w o d aw stw ie radzieckim . A rty k u ł 21 kodeksu k arn eg o R S FR R w p unkcie 4 w ym ienia jako je d en z rodzajów k a ry p r a ­ cę popraw czą bez pozbaw ienia w olności. B liżej za trzy m a m się p rzy te j in sty tu c ji przy o m aw ianiu k w estii zw iązanych z w ykon y w an iem k a ry ograniczenia w olności z ry g o rem p racy za m niejszym w ynagrodzeniem .

D rugie rozw iązanie i*ealizowane jest pow szechnie w w iększości pań stw . W edług naszego u sta w o d aw stw a obow iązkow a p ra c a stanow i je d n ą z głów nych m etod w ychow aw czych (art. 80 § 2 k.k.). J e s t ona jednocześnie zasadniczym elem e n te m składow ym k a ry o g raniczenia w olności (art. 33 § 2 p k t 2 k.k.). W nin iejszy m a rty k u le ograniczam sw oje uw agi do te j d ru g iej form y w y k o rz y sta n ia przez p raw o k a rn e p racy , tj. obow iązku p ra c y jako zasadniczego elem e n tu k ary.

2 P o r . b liż e j n a te n te m a t m o n o g r a f ię J. S l i w o w s k i e g o : W y k o n a n ie k a r y w w a r u n ­ k a c h o g r a n ic z o n e j w o ln o ś c i, S t u d ia I u r id ic a , t. V , z. 3, T o r u ń 1964. 2 M o żn a ją p o r ó w n y w a ć z fr a n c u s k ą in s t y t u c j ą s e m i - l i b e r t é , w p r o w a d z o n ą p r z e z a r t. 723 k .p .k . o r a z a r t. 136—14i t r z e c ie j c z ę ś c i k .p .k . J e s t o n a p o d o b n a d o r a d z ie c k ie j i n s t y t u c j i i s p r a w i t i e l n y j e r a b o t y b i e ż l l s z e n i j a s w o b o d y , w p r o w a d z o n e j p r z e z a r t. 27 k .k . R S F R R . 4 P r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o o r a z p r z e p is ó w w p r o w a d z a ją c y c h k o d e k s k a r n y , W a r sz a w a 1968, s. 107. 5 P o r . z. K u b e c: O s ę d z io w s k im w y m ia r z e k a r y n a t le p r o je k t u k o d e k s u k a r n e g o , „ P a ń ­ s t w o i P r a w o ” , z. 7/1968, s. 19. T e s a m e a s p e k t y p o d k r e ś la s ię w p u b l i c y s t y c e . P o r . w z w ią z k u z ty m : J . T o p i ń s k i : W p o s z u k iw a n i u fo r m ś c ig a n ia d r o b n e j p r z e s t ę p c z o ś c i, „ P r a w o i Ż y ­ c i e ” n r 18 (163) z 1963 r., K. J a n k o w s k i : P r o b l e m k o d y f i k a c y j n y — D r o b n a p r z e s t ę p ­ c z o ś ć , „ P r a w o i Ż y c i e ” nr 20 z 1963 r. i nr 21 z 1963 r. p B liż e j n a te m a t p o d o b ie ń s t w i r ó ż n ic m ię d z y t y m i in s t y t u c j a m i — p o r . A . J. N a t a - s z e w , N. A. S t r u c z k o w : O s n o w y t ie o r ii is p r a w it ie ln o - t r u d o w o g o p r a w a , M o s k w a 1967, s. 87,88. N a t e m a t t e o r e t y c z n y c h z a g a d n ie ń r a d z ie c k ie g o u s t a w o d a w s t w a p r a c y p o p r a w c z e j — p o r . a r t y k u ły : L. N . S m i r n o w , S. G . N o w i k o w : K w o p r o s u o t i e o r i e t i c z e s k i c h o s n o ­ w a c h s o w i e t s k o g o i s p r a w it ie ln o - t r u d o w o g o z a k o n o d a tie ls t w a , „ S o w ie t s k o j e G o s u d a r s tw o i P r a w o ” , z. 4/1964; A . N a t a s z e w : N o w y j e r a b o t y p o i s p r a w it ie ln o - t r u d o w o m u p r a w u , „ S o - c y a l i s t i c z e s k a j a Z a k o n n o s t ’, z. 10/1963; B . S. N i k i f o r ó w , A. A. S z l a p o c z n i k o w : N i e - k o t o r y j e p r o b le m y d a ln ie j s z e g o r a z w it ij a s o w i e t s k o g o u g o ło w n o g o p r a w a w s w i e t i e P r o - g r a m m y K P S S , „ S o w i e t s k o j e G o s u d a r s tw o i P r a w o ” , z. 2/1962.

C hciałbym się zastanow ić p rzy w y k o n y w an iu te j k a ry n a d zag ad n ien iam i w ch o ­ dzącym i w z a k res p ra w a pracy, k tó re zostały u reg u lo w a n e przez u sta w o d a w stw o k arn e . Ze w zględu n a to że p rzepisy p ra w a k arn e g o u sta n a w ia ją c e obow iązek p ra c y w sk az an e j przez sąd ja k o je d en z zasadniczych elem entów k a ry ograniczenia w ol­ ności sta n o w ią isto tn e n o v u m w naszym p ra w ie , są nie zn a n e zarów no zakładom p ra c y ja k i p racow nikom i m ogą w yw oływ ać w ątpliw ości co do ich in te r p re ta c ji w p ra k ty c e — podejm ę p ró b ę in te rp re ta c ji zagadnień zw iązanych z w ykon y w an iem tego obow iązku, k o n c e n tru ją c szczególną uw agę n a ty c h sp ra w a c h , któ re, m oim zdaniem , m ogą w yw oływ ać n ajw ięc ej w ątp liw o ści w p ra k ty c e . Je stem zdania, że podjęcie b a d a ń n a d ty m i pro b lem am i stan o w i jedno z za d a ń n a u k i p ra w a p rac y

7-Kara ograniczenia wolności z rygorem nieodpłatnej dozorowanej pracy na cele publiczne

Z asa d ą w p ro w ad zo n ą przez kodeks k a rn y jest żeby skazany, w czasie o d b y w an ia k a ry ogran iczen ia w olności, był z a tru d n io n y p rzy w y k o n y w an iu n ie o d p łatn ej, do­ zorow anej p rac y n a cele publiczne w w y m iarze od 20 do 50 godzin m ie się c z n ie 8 9. Sąd, u sta n a w ia ją c obow iązek w y k o n y w an ia tej p racy , u s ta la w y m ia r godzin, ja k i skazany jest obow iązany p rze p ra co w ać w okresie jednego m iesiąca. Je d n o cz eśn ie ze sk iero w an iem orzeczenia do w y k o n an ia sąd może u sta lić ro d za j p rac y , p rzy k tó re j m a być za tru d n io n y skazany. O rganem w y k o n u ją c y m orzeczenie sąd u jest w y d zia ł sp ra w w ew n ętrz n y ch p rezy d iu m w łaściw ej pow iato w ej, m iejsk iej lu b dziel­ nicow ej ra d y narodow ej.

W szelkie sp raw y zw iązane z re a liz a c ją obow iązku przy m u so w ej p rac y zostały u sta ­ lone w drodze rozporządzenia w ykonaw czego w ydanego przez R adę M inistrów w d n iu 12 sty czn ia 1970 r .8 Zgodnie z p ostanow ieniam i tego rozporządzenia u sp o ­ łecznione za k ła d y p racy m a ją obow iązek zgłaszać w ydziałow i sp ra w w ew n ętrz n y ch p rez y d iu m w łaściw ej ra d y naro d o w ej m ożliw ości z a tru d n ie n ia skazanych w ra z z p o d an iem k o n k re tn e j liczby godzin p rac y oraz liczby skazanych, k tó ry ch są gotow e z a tru d n ić p rzy w y k o n y w an iu nieodpłatnych, dozorow anych p ra c n a cele publiczne. Z ak ład p rac y , k tó ry za d ek laro w a ł gotowość z a tru d n ie n ia określo n ej liczby sk a za­ nych, m a obow iązek z a tru d n ić w szystkich sk azan y ch sk ie ro w a n y ch przez w yd ział sp raw w ew n ętrz n y ch prezy d iu m w łaściw ej ra d y narodow ej. Oczywiście, obow iązek ten odnosi się ty lk o do z a tru d n ie n ia ty lu skazanych, ilu z a k ła d p rac y w y m ie n ił w zgłoszeniu p rze d staw io n y m w ydziałow i sp ra w w ew n ętrz n y ch . Z a tru d n ie n ie w ię k ­ szej liczby skazanych, k tó ry m zakład p rac y nie m ógłby za pew nić pracy przy ro b o ­ tach w y k o n y w an y ch n a cele publiczne, m ijałoby się z celem k a ry p racy p rzy m u so ­ w ej, określo n y m w a rt. 113 § 1 k.w. („W ykonyw anie k a ry o g raniczenia w olności m a n a celu k sz tałto w an ie społecznie p ożądanej p o staw y skazanego w drodze w y k o n y ­ w an ia przez niego w yznaczonej m u p ra c y ”), a p o n ad to pozostaw ałoby w sprzeczności

7 P o d o b n e s t a n o w is k o r e p r e z e n t u j ą : T . G r z e s z c z y k : F u n k c ja p r a w a k a r n e g o w s t o ­ s u n k a c h p r a c y (w ś w i e t l e p r o j e k t u k o d e k s u k a r n e g o P R L ), „ P r a c a i Z a b e z p ie c z e n ie S p o łe c z ­ n e ” n r 12/1968, s. 15; A. K i j o w s k i : P r o b l e m a t y k a o c h r o n y p r a w p r a c o w n ik ó w , w n o w y m k o d e k s ie k a r n y m , „ R u c h P r a w n ic z y , E k o n o m ic z n y i S o c j o l o g i c z n y ” , z. IV71969, s. 93 i n. 8 N ie d o s tr z e g a t e g o Z. K u b e c , k t ó r y pisze:* ,,P r z e d e w s z y s t k i m (p o d k r e ś l, m o ­ j e — A . S .) k a r a ta p o le g a n a t y m , ż e w c z a s ie je j o d b y w a n ia s k a z a n y z a tr u d n io n y w u s p o ­ łe c z n io n y m z a k ła d z ie p r a c y b ę d z ie m ia ł p o t r ą c a n e 10—25% w y n a g r o d z e n ia (...)” (op . c it ., s. 19). 9 R o z p o r z ą d z e n ie R a d y M in is tr ó w z d n ia 12 s t y c z n ia 1970 r. w s p r a w i e o b o w ią z k ó w u s p o ­ łe c z n io n y c h z a k ła d ó w p r a c y w z a k r e s ie w y k o n y w a n ia k a r y o g r a n ic z e n ia w o ln o ś c i (D z. U . N r 1, p o z . 5). R o z p o r z ą d z e n ie t o b ę d z ie n a z y w a n e d a le j „ r o z p o r z ą d z e n ie m R M ” .

N r 9— 10 Kara ograniczenia wolności a prawo pracy ₄₁

z d y rek ty w a m i § 2 cytow anego a rty k u łu skierow anym i do skazanych („S kazany m a obow iązek praco w ać su m ien n ie i w y d ajn ie oraz przestrzeg ać ustalonego o rg a n i­ zacją p rac y p o rząd k u i d y sc y p lin y ”).

K w estią zasadniczą je st to, czy p rac a św iadczona przez skazanego n ie o d p łatn ie pod dozorem na cele publiczn e w uspołecznionym zakładzie p rac y je st w y k o n y w a ­ n a na podstaw ie um ow y o p rac ę. W żadnym razie nie m ożna pow iedzieć, że z m o­ m e n tem sk ie ro w a n ia przez w yd ział sp ra w w ew n ętrz n y ch do uspołecznionego z a k ła ­ du p rac y skazanego w celu w y k o n y w an ia przym usow ej p rac y n a cele p u b liczn e z mocy p raw a, zostaje przez sam fa k t sk ie ro w a n ia n aw iązan y stosunek p ra c y . S kazany nie może być u zn a n y za p rac o w n ik a uspołecznionego za k ła d u pracy, w k tó ­ ry m w y k o n u je b ezp łatn ą, dozorow aną p rac ę n a cele publiczne. To p rz e c iw sta w ie ­ nie skazanego w y konującego p rzy m u so w ą p ra c ę praco w n ik o w i po zo stającem u w sto ­ su n k u p racy oraz osobie w y k o n u ją c e j p rac ę n a p o d staw ie um ow y o św iadczenie usług w y n ik a w y ra źn ie z § 9 cyt. w yżej rozporządzenia RM. M ów i on o obow iąz­ k u za k ła d u p racy p rze k aza n ia n a w sk azan y cel kw oty o d p o w iad a ją ce j w y n ag ro d ze­ n iu b ru tto , ja k ą za w y k o n a n ą p rac ę należałoby zapłacić skazanem u, g d y b y

(podkreśl, m oje — A.S.) zo stała w y k o n a n a n a p o dstaw ie um ow y o p ra c ę lu b u m o ­ w y o św iadczenie usług.

U staw a n o rm u je obow iązki zarów no skazanego, k tó ry m a „pracow ać w y d a jn ie , su m ien n ie oraz p rze strzeg a ć u stalonego p o rzą d k u p racy i d y scy p lin y ” (art. 113 § 2 k.k w.), ja k i uspołecznionego za k ła d u pracy, k tó ry m a zapew nić sk a za n em u w a ­ ru n k i p racy o d p ow iadające zasadom bh p oraz pouczyć go o szczególnych zasad ach obow iązujących w czasie p rac y , p rzy k tó re j m a być z a tru d n io n y (§ 5 ust. 1 rozp. RM.) Ten szczegółowo w sp o m n ia n y obow iązek za k ła d u p racy do z a p ew n ie n ia s k a ­ zan em u w aru n k ó w bezpiecznej i higienicznej p rac y p rzy w y k o n y w an iu d ozorow a­ nych p ra c na cele p u bliczne stan o w i dodatkow y arg u m e n t na rzecz poglądu, że skazanego nie m ożna uw ażać za p rac o w n ik a pozostającego w sto su n k u p ra c y czy to z d an y m zakładem p racy , w k tó ry m w y k o n u je dozorow aną pracę, czy też z p r e ­ zydium w łaściw ej rad y naro d o w ej. Nie m ożna go rów nież tra k to w a ć , o czym będę p isał d alej, ja k c osoby p ra c u ją c e j społecznie. O bow iązek bow iem za p ew n ie n ia bez­ piecznych i higienicznych w a ru n k ó w p racy pracow nikom , osobom w y k o n u ją c y m w zakładzie p racy czynności służbow e lub społeczne, obyw atelom w y k o n u jąc y m ochotniczo lub obow iązkow o p ra c ę k ie ro w a n ą przez o rgany p ań stw o w e w ra m a c h czynów społecznych został u sta lo n y w u sta w ie z 30 m a rc a 1965 r o bezpieczeń­ stw ie i higienie pracy 10 (art. 1, 3, 5), skazany je d n a k w y k o n u jąc y dozorow aną p ra c ę n a cele publiczne nie m ieści się w k ateg o riac h w ym ienionych przez u sta w ę osób, k tó ry m zakład p rac y m a obow iązek zapew nić p ra c ę zgodną z w y m ag a n ia m i bhp.

P o n ad to rozporządzenie RM stanow i, że za k ła d pracy, w k tó ry m sk azan i w y ­ k o n u ją dozorow aną pracę n a cele publiczne, m a obow iązek p rze strzeg a n ia przepisów o szczególnej ochronie p ra c y ko b iet i m łodocianych oraz ustalonego ty m ro zp o rz ą ­ dzeniem czasu pracy. P rz ep isy o czasie p racy skazanych za tru d n io n y c h p rzy ro b o ­ ta c h publiczn y ch stan o w ią, że skazanych nie pozostających w sto su n k u p ra c y w in ­ nym z a k Jadzie, zarów no uspołecznionym ja k i p ry w a tn y m , m ożna z a tru d n ia ć przy p ra c a c h n a cele publiczne przez 10 godzin n a dobę. Te sam e zasady odnoszą się do skazanych zatru d n io n y ch wT in n y m zakładzie pracy, przy czym ze w zględu n a k o ­ nieczność w y k o n y w an ia przez nich n o rm aln ej p racy zarobkow ej należy ich z a tru d ­ niać p rzy dozorow anych p ra c a c h na cele p u bliczne poza godzinam i w y k o n y w a n e j przez nich p rac y zarobkow ej lu b w dni w olne od pracy. W ydaje się, że re g u łą p o ­

w inno być za tru d n ie n ie tych ostatn ich , jeżeli nie jest to spow odow ane szczególnym i okolicznościam i w dni w olne od pracy. P rz em a w ia za ty m w zgląd na obow iązek w y k o n y w an ia przez nich p racy sum iennie i w ydajnie. N a w niosek skazanego czas p rac y w y k o n y w an ej przez niego n a cele publiczne może być przedłużony do 12 go­ dzin n a dobę, p rzy czym zakład p racy może sprzeciw ić się przedłużeniu p racy sk a z a ­ nem u, k tó ry jednocześnie pozostaje w sto su n k u p racy w innym zakładzie. M ożna stą d w yprow adzić w niosek, że na prośbę skazanego nigdzie nie za trudnionego u sp o ­ łeczniony zak ład pracy, w k tó ry m w y k o n u je on przym usow ą p rac ę na cele p u b licz­ ne, m usi w y razić zgodę n a p rzedłużenie czasu p racy do 12 godzin na dobę, jeżeli — oczyw ista — m a możliwości zapew n ien ia skazan em u pracy.

K onsekw encją zasady, że skazany nie jest p racow nikiem uspołecznionego zakładu pracy, w k tó ry m w y k o n u je dozorow aną p rac ę na cele publiczne, jest okoliczność, że nie podlega on w ład ztw u d y sc y p lin a rn e m u k ie ro w n ik a tego zak ład u pracy. K ie­ row nikow i takiego za k ła d u n ie p rzy słu g u je praw o do w y m ie rz an ia sk azanem u k a r regu lam in o w y ch z pow odu niepodjęcia pracy, opuszczania jej bez u zasadnionej przyczyny, niesum iennego i n iew ydajnego jej w ykonyw ania, uporczyw ego n a r u ­ szania dyscypliny pracy. Ma on jedynie praw o i obow iązek zarazem zaw iadom ie­ n ia o zaszłych fa k ta c h o rg an u sp raw w ew n ętrzn y ch p rezydium w łaściw ej rad y n a ­ rodow ej, k tó ry z kolei zaw iad am ia o ty m sąd. Sąd uznając, że skazany uchyla się od o d byw ania k a ry ograniczenia w olności, określa zastępczą k a rę grzyw ny, a w w y jątk o w y c h w y p ad k a ch zastępczą k a rę pozbaw ienia w olności (art. 84 § 2 k.k.).

S kazany, w y k o n u jąc dozorow aną p rac ę na cele publiczne, nie podlega z tego ty tu łu obow iązkow i ubezpieczenia społecznego (§ 7 rozp. RM). Nie pobiera rów nież za w y k o n y w an ą pracę w ynagrodzenia. K odeks k a rn y m ówi w y ra źn ie o obow iązku n i e o d p ł a t n e j (podkreśl, m oje — A.S.) dozorow anej p racy n a cele publiczne (art. 34 § 1 k.k.). S koro w ięc nie je st to p rac a w yko n y w an a an i na podstaw ie um ow y o p rac ę an i na podstaw ie in n ej um ow y o św iadczeniu usług, to ja k i jest jej c h a ­ ra k te r? Zachodzi całkiem re a ln e praw dopodobieństw o, że p rac a w y k o n y w an a przez skazanego n a cele publiczne ze w zględu na nieodpłatność może być określona ja k o p ra c a społeczna. O kreślenie ta k ie byłoby je d n a k błędne. Co p ra w d a skazany n ie o trzy m u je, jak już w spom niałem , za w yko n y w an ą p rac ę ek w iw a len tu p ienięż­ nego, jed n ak że zakład p rac y m a obow iązek p rzek azan ia na w skazany przez w ydział sp raw w ew n ętrz n y ch p rezydium w łaściw ej rad y n aro d o w ej cel publiczny kw oty o d p o w iad a ją ce j w y n agrodzeniu b ru tto , ja k ie o trzym ałby skazany, gdyby św iadczo­ n a przez niego p ra c a była w y k o n y w an a n a podstaw ie um ow y o p rac ę lu b in n e j um ow y o św iadczenie usług. O bow iązek ta k i ze zrozum iałych w zględów spoczyw a w yłącznie na uspołecznionych zakładach p racy d ziałających n a ro zrac h u n k u gospo­ darczym .

B ra k odpłatności p ra c y skazanego nie jest w y sta rc za jąc y m a rg u m e n tem do te ­ go by w y k o n y w an ą przez niego p rac ę określić jako społeczną. M imo że jest ona w y k o n y w an a na cele publiczne, to je d n a k b ra k zasadniczej cechy pozbaw ia ją, m oim zdaniem , c h a ra k te ru p racy społecznej. B ra k tu je st m ianow icie elem en tu do­ brow olności. P a m ię ta jm y , że skazany w y k o n u je p r z y m u s o w o (podkreśl, m oje

— A.S.) na po d staw ie skazującego w y ro k u d o z o r o w a n ą (podkreśl, m o je — A.S.)

p rac ę. N ajlepszym zatem o kreśleniem dla ro d za ju w y k o n y w an ej przez skazanego p ra c y jest: p r a c a p o p r a w c z a w y k o n y w a n a w w a r u n k a c h o g r a n i ­ c z e n i a w o l n o ś c i .

N r 9—10 Kara ograniczania wolności a prawo pracy ₄₃

R ygor p ra c y za zm niejszonym w ynagrodzeniem

J e s t to d ru g i sposób w y k o n y w an ia te j sam ej k ary : sąd zam iast k iero w ać sk a ­ zanego na k a rą ograniczenia w olności do pracy n a cele publiczne może orzec po­ trą c e n ie sk a za n em u z a tru d n io n em u w uspołecznionym zakładzie p racy od 10—25% w y n ag ro d ze n ia na rzecz S k a rb u P a ń stw a lub n a k o n k re tn y cel społeczny w skazany w w y ro k u (art. 34 § 2 k.k.). N atom iast osobą nigdzie dotychczas nie z a tru d n io n ą sąd może, jeżeli p rz e m a w ia ją za tym w zględy w ychow aw cze, skierow ać do uspołecz­ nionego zak ład u pracy, o rzek ając jednocześnie obow iązek p o trą c e n ia od 10—25% w y n ag ro d ze n ia n a w skazany cel (art. 34 § 3 k.k.).

W ta k i w łaśn ie sposób u reg u lo w a n a je st in sty tu c ja k a ry p ra c y popraw czej bez po zb aw ian ia w olności w Z w iązku Radzieckim . A rty k u ł 27 k.k. RSFR R sta n o ­ w i, że „ p ra ca popraw cza bez pozbaw ienia w olności o dbyw ana je st w zakładzie p ra c y skazanego lu b w innym zakładzie pracy, określonym przez organ n a d z o ru ­ ją cy w y k o n an ie te j k a ry . (...) Z w y nagrodzenia za p rac ę p o trąc a się skazan em u n a rzecz S k a rb u P a ń stw a k w otę orzeczoną przez sąd w rozm iarze od 5 do 20%.”

W edług naszego kodeksu k arn eg o decyzja co do sk ie ro w a n ia skazanego do w y ­ k o n y w an ia n ie o d p łatn ej, dozorow anej p rac y na cele publiczne czy co do orzeczenia p o trą c e n ia z w y nagrodzenia za p rac ę w uspołecznionym zakładzie p racy , w k tó ry m skazan y je st za tru d n io n y , lub też sk iero w an ia go do p rac y w ta k im zakładzie p ra c y — zależy od sw obodnego u znania sądu, k tó ry p o d ejm u je ją p rzy uw zględnieniu p rze sła n e k w y m ienionych w a rt. 50 k.k. W ybór ro d za ju p racy zależy od u zn a n ia są ­ du, k tó ry oceni, ja k a z tych p rac n a jle p ie j przyczyni się do w y k ształc en ia u skaza­ nego społecznie pożądanej postaw y (art. 113 § 1 k.k.w.). W grę może w chodzić zarów no p ra c a um ysłow a ja k i fizyczna. „S kierow anie p rac o w n ik a um ysłow ego do p rac y fizycznej w ram a ch k a ry w yk o n y w an ej w w a ru n k a c h ograniczenia w ol­ ności m a tą d obrą stro n ę — p isał J. Ś liw ow ski — iż p rze k o n u je skazanego o je d n o ­ lity m c h a ra k te rz e p ra c y ludzkiej, o b ra te rs tw ie jej rodzajów i o b ra k u jakiegoś zasadniczego, podstaw ow ego rozróżnienia ich w ram a ch oceny w ysiłk u lu dzkiego” 11 S k iero w an ie do p rac y w uspołecznionym zakładzie p rac o w n ik a przez o rg an spraw w ew n ę trz n y c h um ożliw ia po w stan ie p raw nego sto su n k u p racy z o graniczeniam i w y n ik a ją c y m i z fa k tu odby w an ia k a ry ograniczenia w olności. S tw a rz a ono dla uspołecznionego za k ła d u p racy obow iązek z a tru d n ie n ia skazanego, ograniczający się do istn iejący c h w olnych m iejsc p rac y oraz m iejsc u tw orzonych w celu z a ­ tru d n ie n ia skazanych. W yrok sk azu jący na k a rę ograniczenia w olności p rac o w n ik a pozostającego ju ż w sto su n k u p racy w uspołecznionym zakładzie stw a rz a obow ią­ zek dla tego za k ła d u p o trą c a n ia odpow iedniej, w sk azan ej przez sąd kw o ty z w y ­

płacanego sk azan em u w y n agrodzenia za pracę.

N asu w a się py tan ie, z ja k ą chw ilą zostaje zaw iązany stosunek p ra c y m iędzy sk a­ zanym a uspołecznionym zakładem pracy. Czy jest to chw ila: 1) w y d a n ia sk a zu ­ jącego w y ro k u ; 2) jego u p raw o m o cn ien ia się; 3) sk ie ro w a n ia do p ra c y przez organ s p ra w w ew n ętrz n y ch ; 4) p rzy stą p ie n ia skazanego do p racy? P ro b le m a ty c z n a jest rów nież sp ra w a konieczności zaw arcia um ow y o p rac ę m iędzy sk azan y m a uspo­ łecznionym zak ład em pracy. W yjaśnienie tej o sta tn ie j w ątpliw ości da nam odpo­ w iedź n a po staw io n e uprzednio p y tan ie. Jeżeli zak ład p ra c y i skazan y za w ie ra ją um ow ę o pracę, to ty m sam ym chw ila zaw arcia um ow y je st ch w ilą n aw ią za n ia m iędzy nim i sto su n k u pracy. C hw ilą rozpoczęcia w y k o n y w an ia obow iązkow ej p racy 11

je s t m om ent jej podjęcia. W te n sposób rozw iązało problem ro zporządzenie RM, k tó re w § 12 ust. 1 stanow i: „W stosunku do skazanego, k tó ry p o d ją ł przydzielo­ n ą m u pracę, za k ła d p rac y obow iązany jest przestrzegać przepisów dotyczących sto su n k u p racy n a w i ą z a n e g o p r z e z u m o w ę o p r a c ę (podkreśl, m oje —

A .S .) O dm ienna p ró b a in te rp re ta c ji tego przepisu, p o d b u d o w an a a rg u m e n tem w y sn u ty m z a rt. 118 § 1 k.k.w., jakoby stosunek p racy pom iędzy sk a za n y m a za­ k ła d e m p rac y n a w ią zy w a ł się z mocy samego skierow ania, tj. decyzji a d m in is tra ­ c y jn ej o rg an u sp raw w ew n ętrzn y ch , nie w y trzy m u je k ry ty k i w y k ła d n i g ra m a ty c z ­ nej. W cytow anym p rze p isie § 12 ust. 1 rozp. RM użyto im iesłow u dokonanego cza­ su przeszłego: „sto su n k u p racy n a w i ą z a n e g o (podkreśl, m o je — A .S .) przez um ow ę o p rac ę „na oznaczenie ak c ji zakończonej, czynności już dokonanej. Z w ro t te n odnosi się n ie w ą tp liw ie do naw iązanego już przez um ow ę o p ra c ę sto su n k u p ra c y ze skazanym . N ie może on być więc in te rp re to w an y w te n sposób, że stosunek p rac y m iędzy sk a za n y m a zakładem pracy został n aw iązan y przez w y d an ie decyzji a d m in istra c y jn e j, a skazanego należy ta k trak to w a ć j a k g d y b y (podkreśl, m oje —

A . S.) pozostaw ał on w sto su n k u p ra c y z uspołecznionym zak ład em pracy, do k tó ­

rego został skierow any.

In n ą sp raw ą, k tó re j rozw iązanie nie pow inno m oim zdaniem budzić w ątpliw ości (chociaż n asu w a k ry ty c z n e uw agi co do celowości p rz y ję te j reg u lacji), jest za g a d ­ n ie n ie c h a ra k te ru p raw n eg o z a w a rte j umowy o pracę. K odeks k a r n y w ykonaw czy w y ra ź n ie stanow i, że podjęcie przez skazanego p rac y rodzi ta k ie sk u tk i p ra w n e ja k zaw arcie um ow y o p rac ę na czas określony, chyba że u sta w a stan o w i inaczej (art. 119 k.k.w.). A nalogiczny przepis zaw ieia rozporządzenie RM: „P rzy ję cie do p r a ­ cy n a s tę p u je na okres, n a k tó ry sąd orzekł k a rę ograniczenia w olności” (§ 10 ust. 1). Z zacytow anych p rzepisów w yraźnie w ynika, że um ow a, k tó rą za k ła d p racy za w arł ze skazanym , je st u m o w ą o p rac ę n a czas określony, tj. odby w an ia k a ry o g ra n i­ czenia w olności.

Czy je d n a k ta k ie rozw iązanie odpow iada duchow i te j in sty tu c ji, m a ją c e j w y ­ k ształcić u skazanego społecznie pożądaną postaw ę przez obow iązek p racy? T ru d n o dociec, czy in te n c ją ustaw o d aw cy było, aby skazany, w y k o n u jąc obow iązkow ą pracę w czasie o d byw ania k a ry ograniczenia wolności, zw iązał się z uspołecznionym z a ­ k ła d e m p ra c y n a o kres dłuższy aniżeli określony w skazującym w y ro k u , ta k żeby po odbyciu k a ry pozostaw ał nad al w stosunku p rac y z d a n y m zak ład em pracy, ale już na po d staw ie w łasnego, dobrow olnego w yboru. T ak a in te r p re ta c ja odpow ia­ d a ła b y n ajb ard zie j ratio legis tego przepisu. D latego też w y d aje się, że nie będzie p o zostaw ała w sprzeczności z celem ustaw y p ra k ty k a tych zakładów p racy , k tó re b ęd ą zaw ierały ze sk azan y m i um ow y o pracę na czas nie oznaczony Jedno w k a ż ­ dym raz ie jest pew ne: skazanych nie wolno przyjm ow ać do p rac y n a okres próby, m. in. z tego pow odu, że sankcje niew yw iązyw ania się z obow iązków p rac o w n i­ czych są w obec nich określo n e przez praw o k arn e, a nie przez u sta w o d aw stw o p r a ­ cy (art. 84 § 1 k.k.).

Z ak ład pracy, z a w ie ra ją c ze skazanym um ow ę o pracę, m a do sp ełnienia w sto­ su n k u do niego — oprócz ogólnych obowiązków, ta k ja k w obec każdego p ra c o w ­ n ik a — dodatkow e obow iązki w yp ły w ające z fa k tu odbyw ania przez niego k a ry ograniczenia w olności. W szczególności m usi go pouczyć, że: 1) obow iązany jest w yko n y w ać p rac ę su m ien n ie i w ydajn ie, przestrzegać dyscypliny p rac y oraz p o rz ą d ­ k u praw n eg o ; 2) m a się stosow ać do ustanow ionych re stry k c ji (niem ożność zm iany m iejsca stałego p o b y tu bez zgody sądu, pozbaw ienie p ra w a sp ra w o w a n ia fu n k cji w org an izacjach społecznych, konieczność udzielania w y jaśn ień dotyczących p rz e b ie ­

N r 9— 10 Kara ograniczenia wolności a praw o pra cy 45

gu k a ry n a żąd an ie sądu, o rg an u sp raw w ew n ętrz n y ch oraz za k ła d u p rac y ); 3) p o ­ trą c o n a zostanie m u z w yn ag ro d zen ia k w o ta orzeczona w y ro k iem sądu; 4) istn ie je m ożliw ość p rzeprow adzenia zm ian w sposobie w y k o n y w an ia obow iązku p racy , w y k o n an ia k a r zastępczych (grzyw ny, pozbaw ienia w olności) w razie u c h y len ia się skazanego od w łożonych na niego obow iązków (art. 84 k.k.); 5) istn ie je m ożliw ość zw olnienia z odbyw ania reszty k a ry ograniczenia w olności po odbyciu połow y te j k a ry w razie p rz e strzeg a n ia przez skazanego porząd k u p raw n eg o , w y ró ż n ia n ia się p rac ą, należytego w y k o n an ia w łożonych n a niego obow iązków (art. 88 k.k.).

Z a tru d n ia ją c skazanego uspołeczniony zak ład p racy m a obow iązek p rze strz e g a n ia u sta w o d aw stw a pracy, ta k ja k b y chodziło o w olnego p rac o w n ik a 12 W szczególności zaś — ja k przypom ina rozporządzenie RM — zakład p racy m a obow iązek p rz e p ro ­ w ad z en ia w stęp n y ch b ad a ń le k arsk ic h , uw zględnienia p rzy przy d ziale p ra c y w ieku

i sta n u zdrow ia oraz w m i a r ę m o ż l i w o ś c i (podkreśl, m o je — A . S.) po siad an y ch przez skazanego k w a lifik a c ji (§ 11 ust. 1). R ozporządzenie zezw ala n a z a tru d n ie n ie p rac o w n ik a niezgodnie z jego k w alifik acjam i, jeżeli z a k ła d p rac y n ie p o siad a w olnych m iejsc pracy, do k tó ry c h w y k o n an ia m a k w a lifik a c je skazany. N ato m iast z a k ła d p racy nie może z a tru d n ia ć p rac o w n ik a przy p ra c a c h szczególnie u ciążliw ych lu b szkodliw ych dla zdrow ia ty lk o n a te j podstaw ie, że p ra c u ją c odbyw a on je d ­ nocześnie k a rę o g raniczenia w olności. Z ak ład p racy nie je st pow ołany do zw ięk sza­ n ia dolegliw ości k a r orzeczonych przez sąd.

T ak p rze d staw ia się zag ad n ien ie z a tru d n ia n ia sk azan y ch dotychczas nigdzie n ie p rac u jąc y ch , sk iero w an y ch do p rac y w uspołecznionym zakładzie p ra c y przez w y d ział sp raw w ew n ętrz n y ch p rez y d iu m ra d y naro d o w ej. P ew n e w ątp liw o ści n a ­ s u w a ją się p rzy rea liza cji zarów no sto su n k u p racy skazanego skierow anego, ja k i zatru d n io n eg o w cześniej w d an y m zakładzie pracy. U sta w a sta n o w i w y ra źn ie, że ta k ie m u pracow nikow i nie m ożna w okresie o d byw ania k a ry ograniczenia w olności przyznać w yższego w ynagrodzenia za w y k o n y w an ą obow iązkow ą p rac ę an i p rz e ­ nieść go na wyższe stanow isko p rac y (art. 34 § 2 k.k.). W edług m nie, chodzi tu o ab so lu tn y zakaz. N asuw a się py tan ie, czy organ sp raw w e w n ętrz n y ch obow iązany je st określić stanow isko lu b rodzaj pracy, przy ja k im m a być za tru d n io n y skazany. P rz ep isy m ilczą na te n te m at. P ra k ty k a może pójść w różnych k ie ru n k a c h . M oim zdaniem , jedynie k o m p e ten tn y do p rzydzielenia p raco w n ik o w i now ego, lecz nie w yższego sta n o w isk a p rac y lu b pozostaw ienia go n a dotychczasow ym sta n o w isk u je st zakład pracy, k tó ry z a tru d n ia skazanego. N astęp n y m p roblem em je st to, czy za k ła d pracy, przenosząc skazanego p racu jąceg o w cześniej w ty m za kładzie n a in ­ n e stanow isko p racy , a w ięc zm ien iając w ten sposób je d en z isto tn y ch składników ' um ow y o pracę, tj. w ysokość w y n agrodzenia, m a obow iązek zachow ania o k resu w ypow iedzenia. Moim zdaniem , skazanego należy tra k to w a ć n a ogólnych zasadach, a w ięc należy w y p łacać m u przez ustawowry okres w ypow iedzenia w y n ag ro d zen ie w dotychczasow ej wysokości. N ato m iast w razie sk ie ro w a n ia skazanego na inne sta n o w isk o w dotychczasow ym zakładzie p rac y przez o rg an sp ra w w ew n ę trz n y c h u w ażam , że z mocy sam ego p ra w a zm ienią się p o sta n o w ien ia dotychczasow ej um ow y o p rac ę odpow iednio do zm ian y sta n o w isk a pracy. S k azan y o trz y m u je za w y k o n y ­ w a n ą p rac ę ta k ie w ynagrodzenie, ja k ie otrzy m ałb y za tru d n io n y na jego sta n o w isk u w o ln y p rac o w n ik posiad ający identyczne ja k on k w alifik acje.

12 Z w r a c a n a to u w a g ę J. S li w o w s k i, k t ó r y p is z e : „ N ie n a l e ż y z a p o m in a ć o p o d s t a w o w e j p r z e s ła n c e — w e d łu g n a s — p a t r o n u j ą c e j k a r z e w y k o n y w a n e j w w a r u n k a c h o g r a n ic z o n e j w o ln o ś c i; s k a z a n y j e s t u w a ż a n y z a w o l n e g o p r a c o w n i k a , z ty m t y l k o o g r a n ic z e n ie m , ż e m u s i p o d j ą ć n a k a z a n ą m u p r a c ę i p r a c o w a ć ta k d łu g o , n a i l e o p ie ­ w a o r z e c z o n a w o b e c n ie g o k a r a ( ...)” (t a m ż e , s. 126).

W ynagrodzenie skazanego podlega obniżeniu o kw otę orzeczoną przez sąd. K w o­ ta ta jest p rze k azy w a n a bądź na rac h u n e k dochodów budżetow ych w łaściw ego s ą ­ du pow iatow ego, jeżeli p o trą c e n ia dokonyw ane są na rzecz S k a rb u P ań stw a , bądź n a ra c h u n e k in sty tu c ji społecznej rea lizu jąc ej w skazany w w y ro k u cel społecz­ ny (§ 3 ust. 3 rozp. RM). P o d staw ę do po trącen ia orzeczonych przez sąd kw ot stanow ią w szystkie św iadczenia pieniężne w y p łacan e skazan em u z osobowego f u n ­ duszu p ła c po u p rze d n im p o trą c e n iu p o d atk u i innych o płat należn y ch z mocy u s ta ­ wy. N ie p o dlegają p o trą c e n iu d opłaty uzyskane przez skazanego w zw iązku z w y ­ k onyw aniem p racy w w a ru n k a c h szkodliw ych, uciążliw ych, niebezpiecznych dla zdrow ia, w godzinach nocnych, w dni w olne od pracy oraz w godzinach nadliczbo­ w ych (§ .13 ust. 1, 2 rozp. RM). P rz y dokonyw aniu p o trąc eń z w y n ag ro d ze n ia za pracę n ależy p am iętać o postan o w ien iach p ra w a egzekucyjnego, tj. o a rt. 833 k.p.c. i a rt. 9 u sta w y z 17 czerw ca 1966 r. o postępow aniu egzek u cy jn y m w a d m in i­ stra c ji 13 określającego g ran ic e dopuszczalności egzekucji, g w a ra n tu ją c e g o p r a ­ cow nikow i otrzy m an ie m inim um w ynagrodzenia. In sty tu c ja p rz e w id u ją c a z mocy poszczególnych przepisów zm niejszenie w ynagrodzenia w y k az u je duże podobień­ stw o do in sty tu c ji k a ry popraw czej, k tó ra została w prow adzona u nas u sta w ą z 19 k w ietn ia 1950 r .14, uch y lo n ą potem w 1955 r. W m yśl p ostanow ień te j u sta w y w y ­ n agrodzenie skazanego m ogło przez okres trzech m iesięcy ulec zm niejszeniu od 10 do 25%.

Szczególnie w ażny obow iązek spocz3'w a na zakładzie pracy, w k tó ry m skazany w y k o n u je obow iązkow ą pracę. Ma on m ianow icie przez p rac ę w y k o n y w a n ą w spo­ łeczności zakładow ej dążyć do przystosow ania skazanego do środow iska, w k tó ry m przebyw a. Z akład p rac y został pow ołany do resocjalizacji skazanego, do w y k ształc e­ n ia u niego naw yku w y k o n y w a n ia sum iennej i w y d a jn e j pracy. Z ad a n ia uspołecz­ nionego za k ła d u p rac y n ie mogą się ograniczyć do stw orzenia sk a za n em u w a r u n ­ ków do w y k o n y w an ia p racy , a n a stęp n ie do egzekw ow ania sta ra n n e g o jej w y k o ­ nyw ania. Na zakładzie p ra c y ciąży obow iązek p row adzenia p ra c y w y ch o w aw ­ czej, k tó re j celem je st uśw iad o m ien ie skazanem u społecznej szkodliw ości p o p eł­ nionego przezeń czynu, w y k ształc en ia i u trw ale n ia w nim poczucia odpow iedzial­ ności i dyscypliny oraz obow iązku przestrzeg an ia p orządku praw nego.

O grom ne pole do popisu rozciąga się przy realizacji tych zad ań dla zw iązków zaw odow ych i org an izacji społecznych działających w uspołecznionym zakładzie pracy, z k tó ry m i k ie ro w n ic tw o danego zakładu pracy m a obow iązek p rzy w y k o n y ­ w an iu k a ry w spółpracow ać. Zw iązkom zaw odow ym i o rganizacjom społecznym u sta w o d aw ca stw orzył p o d sta w y do działalności w ychow aw czej. P o w in n y one dążyć do p rzy w ró cen ia społeczeństw u w artościow ego obyw atela 15. Nie oznacza to je d n a k , że kiero w n ictw o za k ła d u p ra c y “może się czuć zw olnione od obow iązku nałożonego na nie przez sąd. W ty m m iejscu p ra g n ę przypom nieć, że w m yśl przepisów obow ią­ zek ten został w łożony na uspołeczniony zakład pracy, k tó ry m usi zdać s p r a ­

13 D z. U. N r 24, p o z . 151.

14 C y t u j ę za J. S l i w o w s k i m (o p . c it ., s. 121).

iś P o r . b liż e j n a t e m a t u d z ia ł u o r g a n iz a c j i s p o łe c z n y c h w r e s o c j a liz a c j i s k a z a n y c h w l i t e ­ r a tu r z e r a d z ie c k ie j : A. J . N a t a s z e w, N. A. S t r u c z k o w (o p . c it ., s. 75—77), k t ó r z y u w a ż a ją t e n u d z ia ł za j e d n ą z p o d s ta w o w y c h z a sa d r a d z ie c k ie g o s y s t e m u .p e n ite n c ja r n e g o . P o r . t a k ż e K . S. R a s k i n: R o i s o w i e t s k o j o b s z c z e s t w ie n n o s t i w o s u s z c z e s t w le n ii is p r a w i t i e l n o - -t r u d o w o j p o li t ik i S o w ie t s k o g o g o s u d a r s t w a , „ S o w ie t s k o j e G o s u d a r s tw o i P r a w o ” z. 11/1958; N .A . S t r u c z k o w : U c z a s t ij e o b s z c z e s t w i e n n o s t i w d ie j a t ie ln o s t i is p r a w i t i e l n o - t r u d o w y c h u c z r i e ż d ie n ij , „ U c z o n y je z a p is k i W I J N ” , 11/1961; L .W . B a g r i j - S z a c h m a t o w : U c z a s t i j e o b s z c z e s t w i e n n o s t i w d i e j a t i e l n o s t i is p r a w it ie ln o - t r u d o w y c h u c z r i e ż d ie n ij , W iln ju s 1963.

N r 9— 10 Kara ograniczenia wolności a prawo pracy ₄₇

w ozdanie z jego w y k o n an ia , n ato m ia st zw iązki zaw odow e i organizacje społeczne pow ołane zostały do w s p ó ł d z i a ł a n i a (podkreśl, m oje — A. S.) z k ie ro w n ic ­ tw em za k ła d u p racy p rzy rea liza cji tego obow iązku.

D alsze obow iązki, k tó re m a spełnić uspołeczniony zakład p rac y , zw iązane są z z a ­ tru d n ie n ie m p rac o w n ik a odbyw ającego k a rę ograniczenia w olności, sp ro w ad za ją się do za w iadom ienia sąd u o ro d za ju przydzielonej sk azanem u pracy, jego sto su n k u do p ra c y oraz o p rz e strz e g a n iu przez niego na te re n ie za k ła d u p ra c y p o rzą d k u p r a ­ w nego. T akich bow iem in fo rm a c ji zakład p racy może re a ln ie udzielić.

S taż p rac y

B ardzo w ażną dla skazanego sp raw ą je st zaliczalność o k resu z a tru d n ie n ia sta n o ­ w iącego obow iązek w y n ik a ją c y z fa k tu skazania n a k a rę ograniczenia w olności do sta żu p racy , od któ reg o zależy nabycie p raw a i w y m ia r u rlo p u . R ozporządzenie RM w § 12 ust. 1 w y ra ź n ie stanow i, że w sto su n k u do skazanego zakład p ra c y obo­ w iązan y je st p rze strzeg a ć przepisów dotyczących sto su n k u p ra c y z ogran iczen iam i w y n ik a ją c y m i z ry gorów zw iązanych z k a r ą o g raniczenia w olności. T ym i r jrgo- ra m i odnoszącym i się do praco w n ik ó w cyw ilnych są: obow iązek n a w ią z a n ia sto su n k u p racy , p o trą c a n ie z w y n ag ro d ze n ia kw o ty orzeczonej przez sąd oraz zaw ieszenie p ra w a do w ypow iedzenia sto su n k u p ia c y , o czym będę p isa ł b ard z iej szczegółowo niżej. Nic n ato m ia st nie m ów i się o niezaliczalności o k resu obow iązkow ej p ra c y do stażu pracy.

U staw a z 6 m a ja 1969 r. o pracow niczych u rlopach w y p o c z y n k o w y c h H w a r t. 1 ust. 1 u sta n a w ia zasady, w ja k ie j w ysokości p rzy słu g u je p rac o w n ik o w i p ra w o do u rlo p u w ypoczynkow ego, u za le żn ia jąc jego w y m iar od stażu p racy . W poprzed n ich w yw odach doszedłem do w niosku, że skazanego z p ew nym i ograniczeniam i należy tra k to w a ć ja k w olnego p rac o w n ik a. P ro stą kon sek w en cją tego stan o w isk a je st to r że należy zaliczyć m u do stażu p rac y okres w y k o n y w an ia obow iązkow ej p ra c y zw iązanej z o d byw aniem k a ry ograniczenia wolności. S k azan em u p rz y słu g u ją w szelkie u p ra w n ie n ia nie pozostające w kolizji z ry g o ra m i w pro w ad zo n y m i k a r ą ogran iczen ia w olności. P rz y słu g u je m u w ięc praw o do o trz y m a n ia u rlo p u w ypoczyn­ kow ego oraz urlopów okolicznościow ych, a jeśli się uczy, p rz y słu g u ją m u u p ra w ­ n ie n ia osób uczących się.

In n a n ato m ia st sp raw a, to celow ość takiego u reg u lo w an ia. W Z w iązku R ad ziec­ k im k w estia zaliczalności o k resu obow iązkow ej pracy, w y k o n y w an ej bez p o zb a­ w ien ia w olności, do stażu p racy jest u reg u lo w a n a odm iennie niż u nas. W y d a je mi się, że znaleziono ta m w łaściw sze rozw iązanie. C ytow any p oprzednio a rt. 27 ko d ek su k arn e g o R SFR R stanow i, że „okresu w y k o n y w an ia k a ry popraw czej, w ty m ró w ­ nież w y k o n y w an ej w m iejscu p rac y skazanego, nie zalicza się do stażu p r a c y ”. T a k a jest zasada. U staw o d aw ca rad zieck i w p ro w ad za od te j reg u ły w y ją tk i, a m ia ­ now icie w w a ru n k a c h szczególnie dobrego w y k o n y w an ia p ra c y popraw czej, n a le ­ ży tej p o sta w y skazanego sąd, po zakończeniu przez skazanego k a ry , może n a w n io ­ sek org an izacji społecznej lu b k o le k ty w u p rac u jąc y ch zaliczyć do stażu p rac y o k re s w y k o n y w a n ia obow iązkow ej p racy . T ak ie rozw iązanie stw a rz a dodatkow y, o p ie r w ­ szorzędnym znaczeniu bodziec do tego, żeby skazany w y k o n y w ał obow iązkow ą pracę; ja k n ajsu m ie n n ie j. *

O dm ienne zasady aniżeli w obec pracow ników cyw ilnych p rz y ją ł nasz u sta w o ­ d aw ca re g u lu ją c rygory zw iązane z k a r ą ograniczenia wolności w obec żołnierzy p ełn iąc y ch czynną służbę w ojskow ą 17 (art. 289 § 1, 2 k.k.). P o leg a ją o n e m iędzy in ­ nym i n a p ozbaw ieniu żołnierza p ra w a do o trzy m an ia urlo p u w ypoczynkow ego w czasie o d b y w an ia k a ry ograniczenia w olności (art. 294 § 3 p k t 4 k.k.). K odeks k a r ­ n y u żyw a określenia: .,nie może otrzym ać u rlo p u w ypoczynkow ego”, co należy ro ­ zum ieć, ze żołnierz skazany n a k a rę ograniczenia w olności tra c i p ra w o do u rlo p u p rzy słu g u jąceg o m u w d an y m roku, w k tó ry m został skazany. Tym sam ym p rz e ­ w id zian y w a rt. 294 § 3 p k t 4 k.k. w yp ad ek stan o w i dodatkow ą p rz e sła n k ę d o ty ­ czącą żołnierzy o dbyw ających k a rę ograniczenia w olności, u zu p e łn ia ją cą k atalo g p rzy czy n p rzew id u jąc y ch u tr a tę p ra w a do urlopu w ypoczynkow ego, w ym ien io n y w a rt. 17 u sta w y o pracow niczych u rlopach w ypoczynkow ych. N ato m iast nie m a zasto so w an ia w obec żołnierzy art. 7 cytow anej u staw y, k tó ry w p ro w ad za s a n k ­ cję o b niżenia w y m ia ru u rlo p u w ypoczynkow ego w n astęp n y m ro k u k alen d a rz o ­ w ym , n a stę p u ją c y m po ro k u , w k tó ry m został rozw iązany z p rac o w n ik iem sto su ­ nek p ra c y bez w ypow iedzenia z przyczyn przez niego zaw inionych lu b n a sk u te k sam ow olnego p o rzu cen ia przez p rac o w n ik a pracy. C ytow any a r ty k u ł w y m ie n ia ta k sa ty w n ie w y p ad k i, w k tó ry c h p raco w n ik a sp otyka dodatkow a, oprócz u tr a ty u rlo p u w ypoczynkow ego, sa n k c ja i nie podlega on w y k ład n i rozszerzającej. Z resztą nie m a p o d sta w do stosow ania ta k ie j w y k ład n i w obec żołnierza odbyw ającego k a rę og ran iczen ia w olności.

S fo rm u ło w an ie użyte w kodeksie k arn y m : „nie może otrzym ać (...)” stw a rz a m o ż li­ w ości odm ien n ej in te rp re ta c ji tego przepisu aniżeli za p reze n to w an e pow yżej. M ożna się obaw iać, że cytow any zw rot może być in te rp re to w a n y jako:

1) zaw ieszenie p raw a żołnierza do o trzy m an ia urlo p u w ypoczynkow ego. Tym sam ym należało b y rozum ieć, że po odbyciu k a ry ograniczenia w olności żołnierzow i p rz y słu g u je p ra w o do o trzy m an ia dw óch urlopów : bieżącego oraz zaiegłego za okres, w k tó ry m o dbyw ał k a rę ograniczenia w olności. E k w iw alen t p ieniężny za nie w y ­ k o rzy sta n y u rlo p w okresie o d byw ania k a ry ograniczenia w olności nie przy słu g u je, poniew aż u sta w a o pracow niczych u rlopach w ypoczynkow ych w a rt. 19 ta k sa ty w n ie w y m ie n ia w y p ad k i, w k tó ry ch pracow nikow i p rzy słu g u je p raw o do e k w iw a len tu za nie w y k o rz y sta n y urlop;

2) p rze su n ięc ie te rm in u u rlo p u w ypoczynkow ego na okres po odbyciu k a ry o g ra ­ niczenia w olności.

T a k a in te rp re ta c ja p ozostaje w sprzeczności z postanow ieniem a rt. 12 ust. 1 i 2 cy to w a n ej u sta w y urlopow ej. A rty k u ł 12 stanow i, że przesunięcie te rm in u u rlo p u może n a stą p ić bądź n a um otyw ow any w ażnym i w zględam i w niosek praco w n ik a, bądź n a sk u te k szczególnie w ażnych p otrzeb zakładu, jeżeli zachodzi p raw d o p o ­ dobieństw o, że nieobecność p rac o w n ik a spow odow ałaby pow ażne zakłócenia w to k u p racy . Nic n ato m ia st nie w sk az u je na m ożliwość przesu n ięcia te rm in u ze w zględu na w p ro w ad zo n ą przez u sta w ę k a r n ą przeszkodę do jego o trzym ania. Z przytoczonych m ożliw ości in te rp re ta c y jn y c h postanow ienia a rt. 294 § 3 p k t 4 k.k. należy uznać za je d y n ie o d p o w iad a ją cą treśc i tego przepisu n a s tę p u ją c ą in te rp re ta c ją w yżej p rz y ­ ję tą : żołnierz o dbyw ający k a r ę ograniczenia w olności tra c i praw o do u rlo p u w y ­ poczynkow ego w roku, w k tó ry m odbyw a k arę , zachow uje je d n a k staż p ra c y konieczny do uzyskania u rlo p u w ypoczynkow ego w w yższym w y m ia rz e w ro k u przyszłym .

17 c h o d z i to o o f ic e r ó w , c h o r ą ż y c h o r a z n iż s z y c h s t o p n ie m ż o łn ie r z y s łu ż b y z a w o d o w e j , o k r e s o w e j lu b n a d t e r m in o w e j .

N r 9— 10 Ka ra ograniczenia wolności a prawo pracy ₄₉

M ożliwość rozwiązania stosunku pracy w okresie zawieszenia prawa w ypow iedzenia

S kazu jący w y ro k n a k a rę ograniczenia w olności stw a rz a, jak ju ż w spom niałem w yżej, podstaw ę do zaw iązan ia obow iązkow ego sto su n k u p racy , zaw iesza je d n a k p raw o p rac o w n ik a do ro zw iązania stosunku p racy , u zależn iając je od zgody o rg an u n ie będącego stro n ą tego sto su n k u , tj. od zgody sądu (art 34 § 2 k.k.). O graniczenie dotyczy jedynie p ra w a p rac o w n ik a do rozw iązania sto su n k u p ra c y z uspołecz­ n ionym zakładem p racy za w ypow iedzeniem . N ie odnosi się w ięc do m ożliw ości ro zw iązan ia um ow y o p rac ę przez p rac o w n ik a ze sk u tk iem n aty ch m iasto w y m , jeże­ li istn ie ją k u tem u uzasadnione podstaw y u znane za u zasadnione przez u sta w o ­ d aw stw o pracy.

W naszym P a ń stw ie m ieliśm y już do czynienia z w y p ad k am i, k ied y praco d aw ca, k ie ru ją c się potrzebą za pew nienia gospodarce n arodow ej w y k w alifik o w a n y ch sił roboczych i rów nom iernego ich rozprow adzenia, w y d ał u staw y 18 zaw ieszające p r a ­ w o p rac o w n ik a do rozw iązania w drodze w ypow iedzenia istniejącego sto su n k u pracy. R ów nież ustaw o d aw stw o m innych k ra jó w socjalistycznych n ie były obce ograniczenia, a n aw e t zakazy ro zw iązyw ania przez p racow ników um ów o p r a c ę 19. Cel ty c h przepisów jest jasny: chodzi o ograniczenie sw obody p ra c o w n ik a co do zm iany m iejsca za tru d n ie n ia . T aki jest przecież sens k a ry o g raniczenia w olności. Nie oznacza to jed n ak , że praco w n ik w ogóle tra c i praw o do w y p ow iedzenia um ow y o p ra c ę w czasie odby w an ia k a ry ograniczenia w olności. P rz y słu g u je m u p raw o do w ypow iedzenia um ow y o p rac ę po p rzed staw ien iu sw oich ra c ji i po uzy sk an iu zgody sądu.

J a k ie są sa n k cje sam ow olnego porzucenia przez skazanego p rac y ? O k re śla ją je p rze p isy p ra w a k arn e g o (art. 84, 88 k.k.). Z akład p racy , n a k tó ry m spoczyw a obo­ w iązek zaw iadom ienia sądu o sto su n k u skazanego do p rac y (art. 12 § 1 k.k.w .), m u­ si n a ty c h m ia st zaw iadom ić sąd o zaszłym w y p ad k u sam ow olnego p o rzu c en ia pracy przez skazanego.

In n y p roblem to kw estia, czy zakład p racy może przed upły w em o k resu k a ry ograniczenia w olności rozw iązać ze skazanym stosunek p racy zarów no za w y p o w ie­ dzeniem , ja k i ze sk u tk iem natychm iastow ym . W ydane z u p ow ażnienia u sta w y roz­ p o rządzenie RM, o k reśla ją ce — ja k w spom niano — obow iązki uspołecznionych za­ k ła d ó w p rac y w za k resie w yk o n y w an ia k a ry o g raniczenia w olności, zezw ala uspo­ łecznionem u zakładow i p racy n a rozw iązanie sto su n k u p rac y zarów no za w y p o ­ w ied zen iem ja k i ze sk u tk iem natychm iastow ym , u zależn iając dok o n an ie tych czynności p raw n y ch od uzy sk an ia zgody w ydziału sp ra w w ew n ętrz n y ch p rez y d iu m w łaściw e j ra d y naro d o w ej. R ada M inistrów , k o rzy sta ją c z d elegacji u sta w o w e j, u za­ le żn iła sw obodę podejm o w an ia decyzji k ie ro w n ik a za k ła d u p rac y co do z w a ln ia n ia p rac o w n ik ó w od u zy sk an ia zgody o rganu ad m in istra c ji. Inaczej m ów iąc, u p rz e d n ia

18 U s t a w a z d n ia 7.III.1950 r. o p la n o w y m z a t r u d n ie n iu a b s o lw e n t ó w ś r e d n ic h s z k ó ł z a ­ w o d o w y c h o r a z s z k ó ł w y ż s z y c h (D z. U . N r 10, p o z. 106). T e g o s a m e g o d n ia u c h w a lo n o tu u s t a w ę o z a p o b ie ż e n iu p ły n n o ś c i k a d r p r a c o w n ik ó w w z a w o d a c h lu b s p e c j a ln o ś c ia c h s z c z e ­ g ó l n i e w a ż n y c h d la g o s p o d a r k i u s p o łe c z n io n e j (D z. U . N r 10, p o z . 107). 19 T a k b y ło w Z SR R n a m o c y d e k r e t u z 26.V I.1940 r. ( W ie d o m o s ti W ie r c h o w n o g o S o w ie ta S S S R n r 20/1940). W 1956 r. p r z y w r ó c o n o w Z S R R n a m o c y d e k r e t u P r e z y d iu m R a d y N a j ­ w y ż s z e j z 25.I V .1956 r. p r a c o w n ik o m p r a w o d o r o z w ią z y w a n ia s t o s u n k u p r a c y (W ie d o m o s t i W ie r c h o w n o g o S o w ie ta S S S R n r 10/1956). N a W ę g r z e c h d o p ie r o n o w y k o d e k s p r a c y ( o b o w ią z u ­ j ą c y o d 1.1.1968 r.) u c h y l i ł w p r o w a d z o n y p r z e z k o d e k s p r a c y z 1951 r. z a k a z r o z w ią z y w a n ia s t o s u n k ó w p r a c y , u z a le ż n io n y o d p o w s ta n ia u s t a w o w y c h p r z y c z y n . 4 — P a l e s t r a

zgoda o rg an u nie będącego stro n ą stosunku pracy, tj. sądu, w w y p ad k u gdy p rac o w n ik chce w ypow iedzieć um ow ę o pracę, albo o rganu sp raw w ew n ętrz n y ch p rzy ro zw iązan iu sto su n k u p racy przez k iero w n ictw o uspołecznionego zakładu p r a ­ cy — stan o w i m a t e r i a l n o- p r a w n ą p r z e s ł a n k ę w a ż n o ś c i (podkreśl, m oje — A. S.) w y p o w i e d z e n i a c z y r o z w i ą z a n i a s t o s u n k u p r a c y .

In te n c ją ustaw o d aw cy jest, żeby skazany w czasie o d b y w an ia k a ry ograniczenia w olności p rze p ra co w ał cały czas w jednym zakładzie pracy. Z m iana m iejsca z a tru d ­ n ien ia u tru d n ia ła b y w pow ażnym stopniu osiągnięcie celu k ary : przy sto so w an ia skazanego do środow iska pracy. Je d y n ie uzasadnione w zględy o w y jątk o w y m ch a ra k te rz e , uzn an e za ta k ie przez organ sp raw u ją cy n adzór n a d w ykonaniem k a ry m ogą u za sa d n ić zm ianę zak ład u pracy.

A jeżeli ju ż doszło do zw olnienia p racow nika, to p o w sta je p ytanie, ja k n ależ y tra k to w a ć okres pom iędzy zw olnieniem go a podjęciem now ego za tru d n ien ia. Czy ja k o p rz e rw ę w odbyw aniu k a ry ograniczenia w olności, czy też należy uznać, że skazany n a d a l ją odbyw a? K odeks k a rn y nie przew id u je u d zielania p rze rw w od­ b y w an iu k a ry ograniczenia wolności. P rzeciw ko zaliczeniu do stażu p racy fak ty czn ej p rzerw y w je j w yko n y w an iu p rzem aw ia obow iązek d okonyw ania p o trąceń z w y n a ­ grodzenia za p ra c ę otrzym yw anego przez skazanego. Co w tej sytu acji należy zrobić? W ydaje się, że n ajlepszym w yjściem byłoby przedłużenie obow iązku przym usow ej p rac y o czas faktycznego jej niew ykonyw ania. P rop o n o w an e rozw iązanie m usi -jed­ n a k być — p rzed rea liza cją — u sankcjonow ane w drodze n o rm aty w n e j.

N iedopuszczalne je st sam ow olne p rzeniesienie przez zakład pracy skazanego do innego za k ła d u pracy. K odeks k a rn y w y raźn ie stanow i, że skazany obow iązany je st do w y k o n y w an ia p racy w s k a z a n e j p r z e z s ą d (podkreśl, m oje — .4.5.) (art. 33 § 2 p k t 2 k.k.). P rzepisy u staw o d aw stw a k arn e g o rów nież w y raźn ie p rze w id u ją, że sąd w y d a je polecenie organow i sp raw w ew n ętrzn y ch sk ie ro w a n ia skazanego do p racy w o d p o w i e d n i m u s p o ł e c z n i o n y m z a k ł a d z i e p r a c y (podkreśl. m 0je — A . 5.) (art. 111 § 1 k.k.w.). Z cytow anych przepisów w y n ik a, że pracow nik je st zobow iązany do pracy w tym zakładzie, k tó ry został m u w skazany przez w ydział sp raw w ew n ętrz n y ch p rezydium w łaściw ej ra d y narodow ej. N ato m iast b rak , m oim zdaniem , p o d sta w do stosow ania w y k ład n i rozszerzającej przytoczonych przepisów w ty m sensie, że m ożna przenieść skazanego do pracy w in n y m zakładzie p ra c y bez zgody organów n adzorujących w yko n an ie k ary .

Zakończenie stosunku pracy

W yrok sk a zu ją cy określa czas trw a n ia obow iązku p racy przym usow ej z rygorem p o trąc en ia z w y n agrodzenia kw oty w skazanej przez sąd. J a k już poprzednio za­ znaczyłem , stosunek pracy, jeśli u sta w a nie stanow i inaczej, uw aża się za z a w a rty n a czas określony (art. 119 k.k.w.). R ozw iązuje się on w ów czas auto m aty czn ie z m om entem upływ u orzeczonej kar}' ograniczenia wolności. W tych w y padkach, w k tó ry ch za k ła d pracy za w arł ze skazanym um ow ę o p rac ę n a czas nie oznaczony, konieczne jest do jej rozw iązania w ypow iedzenie przez jedną, ze stron. J a k ju ż w spom niałem , b ard z iej odpow iadałaby in te n cji ustaw odaw cy koncepcja za w ieran ia ze sk azanym i um ów o p rac ę na czas nieokreślony, zm ierzająca do ustab ilizo w an ia skazanych w dan y m zakładzie pracy.

U m ow ę na czas nieoznaczony należ}' w ypow iedzieć, stro n y pow inny być p o in ­ fo rm o w an e i przygotow ane na to, że stosunek p rac y z chw ilą odbycia k a ry u leg­

N r 9— 10 Kara ograniczenia wolności a praw o pracy ₅₁

nie zakończeniu. N atom iast w razie p rzy ję cia koncepcji, że um ow a ulega rozw iązan iu z upływ em określonego te rm in u , p rac o w n ik gdyby chciał n ad a l pozostaw ać w do­ tychczasow ym zakładzie pracy, m usiałby zaw rzeć now ą um ow ę o p racę. To o sta tn ie rozw iązanie z pew nością nie pozostaje z zgodzie z te o rią skutecznego działan ia. P ra ­ cow nik jako podm iot działający z n a jd u je się w te j sy tu a cji w u je m n e j pozycji do ce­ lu działania. „M usi się w ysilać d la jego osiągnięcia, poniew aż sa m o rz u tn y to k zd a­ rzeń bez jego ingeren cji zm ierza do sta n u rzeczy n ie zg o d n e g o , z zam ierzo n y m ” 20. Nie należy się w ięc dziwić, kiedy w w iększości w y p adków m oże zajść sy tu a c ja taka, v/ k tó re j pracow nicy w idząc, że m uszą czynić s ta ra n ia o ponow ne p rzy ję cie do pracy a jednocześnie żyw iąc obaw y, że ja k o k a ra n y c h zak ład p ra c y nie będzie chciał ich za trudnić, nie będą podejm ow ali sta ra ń o uzysk an ie z a tru d n ie n ia w do­ tychczasow ym zakładzie. Ja k o częściowy środek zm ierzający dc zapobieżenia te m u stanow i rzeczy można postulow ać przy um ow ach o p rac ę zaw ieran y c h n a czas ozna­ czony tzw. zapow iedzeni w ygaśnięcia. W b ra k u takiego zapow iedzenia uw aża się um ow ę za porzedłużoną na czas nie oznaczony. Z d aję sobie spraw ę, że pro p o n o ­ w ane rozw iązanie, stanow iące półśrodek, może razić sztucznością, poniew aż n ie realizu je p o stu latu czystości k o n stru k c ji p raw n ej.

Stosunek pracy może być zakończony przed u pływ em okresu orzeczonej k ary ograniczenia w olności. Jeżeli skazany odbył co n a jm n ie j połow ę orzeczonej k ary w y różniając się przy tym su m ien n ą i w y d a jn ą p rac ą, w y k o n ał w łożone n ań obow iąz­ ki i przestrzeg ał porządku praw nego, to sąd może go zw olnić na jego w łasn y w n io ­ sek lu b na w niosek k ie ro w n ik a zak ład u p racy z o d b y w an ia reszty k a r y (art. 124 § 1 i 2 k.k.w. rozp. RM). U staw odaw ca uznał p raw o do złożenia w n io sk u o zw olnienie z odbyw ania reszty k a ry stronom przym usow ego sto su n k u p racy , tj. sk azanem u i kierow nikow i zakładu pracy. Celowe, m oim zdaniem , byłoby p rzy z n an ie rów nież u p raw n ie n ia do złożenia takiego w niosku zw iązkom zaw odow ym i o rganizacjom społecznym d ziałającym n a te re n ie za k ła d u p racy . Zw iększyłoby to w znacznym stopniu ich odpow iedzialność za proces w y ch o w an ia skazanego.

Z w aln iając skazanego z odbycia reszty k a ry sąd za w iad am ia jednocześnie zak ład pracy, w k tó ry m skazany w y k o n u je obow iązkow ą p ra c ę (art. 124 § 3 k.k.w .;. Tym sam ym należy przyjąć, że m am y do czynienia z przy p ad k iem , w k tó ry m um ow a o p rac ę ulega rozw iązaniu z mocy orzeczenia sądu zw alniającego skazanego z od­ b y w an ia reszty k ary. Z ty c h sam ych w zględów , k tó re podniosłem w yżej, w sk a z u ję na niecelow ość takiego rozw iązania. S tanow i ono n astęp stw o fa k tu , że obow iązek p rac y jest — ja k pisał J. Ś liw ow ski — „isto tą in sty tu c ji i zag ad n ien iem w ęzło­ w ym ” 21 k ary ograniczenia w olności. Sąd, zw aln iając skazanego od o d b y w a n ia reszty k ary , zw alnia go jednocześnie od obow iązku w y k o n y w an ia przy m u so w ej p racy . N a­ leżałoby rozw ażyć propozycję, czy nie byłoby rzeczą celow ą przy zn ać w ta k ie j sy ­ tu a c ji stronom stosunku p racy p ra w a do rozw iązan ia um ow y o p ra c ę ze sk u tk ie m natychm iastow ym .

*

* *

Na zakończenie pow yższych rozw ażań należałoby d o tk n ą ć jeszcze k w estii o gólniej­ szej n atu ry , n a d a ją c e j się do odrębnego opracow ania. Otóż dały się słyszeć głosy, że k a ra ograniczenia w olności nie jest słuszna, poniew aż nie należy k a ra ć przez pracę. P rzeciw ko tem u u jęciu w ystąp iło szereg autorów , u zn a ją c je tr a f n ie za

scho-20 t. K o t a r b i ń s k i : H a s ło d o b r e j r o b o t y , W a r sz a w a 1968, s. 199. J . Ś l i w o w s k i ; o p . c it ., s. 118.

lasty czn e 22. N ie trze b a bow iem podkreślać, że w ychow aw cze znaczenie p rac y po le­ ga n ie ty lk o n a je j bezpośrednim w pływ ie n a psychikę skazanego, ale ta k ż e w p ły w a n a jego in te g ra c ję ze środow iskiem pracy. „Tylko udział w p ra c y k o le k ty w n e j po­ zw ala człow iekow i w yrobić w sobie w łaściw y m o raln y stosunek do innych ludzi — serdeczne uczucie m iłości i przyjaźni dla każdego człow ieka p rac y , oburzenie n a każdego p ró żn ia k a i p otępienie tego, kto u chyla się od roboty — p isa ł A. S. M a­ k are n k o 22. P ra c a połączona z polityczno-w ychow aw czym 24 oddziały w an iem stan o w i podstaw ow y środek resocjalizacji skazanego. S tosow anie p racy w c h a ra k te rz e śro d k a w ychow aw czego pozostaje w sprzeczności z poglądem n a p rac ę ja k o środek k a r ­ n y 25. P ra c a ja k o środek w ychow aw czego oddziały w an ia m a uśw iadom ić skazanym , ja k p isa ł M ontesquieu, że „pierw sze p raw a, ja k ie otrzy m u jem y , to p ra w a w y c h o w a­ n ia ” 26, m a u tw orzyć z nich „to, co nazyw am y godnym człow iekiem (honnete

h o m m e)” 27.

A rty k u ł pow yższy należy trak to w a ć jako p ró b ę in te rp re ta c ji p rzepisów w chodzą­ cych w za k res u sta w o d aw stw a karnego, reg u lu jący c h bezpośrednio społeczne sto­ su n k i p racy . S tanow i on przyczynek zm ierzający do w y jaśn ien ia w ielu sp raw z w ią ­ zanych ze stosow aniem now ej dla nas in sty tu cji k a ry ograniczenia wolności.

22 j . S 1 i w o w s k i: o p . c it., s. 134, 135; A. J. N a t a s z e w, N. A. S t r u c z k o w : op. c it ., s. 89, 92. P o r . r ó w n ie ż I. S . N o j : T ie o r ie tic z e s k i je w o p r o s y lis z e n ij a s w o b o d y , S a r a tó w 1965, s. 40—42. 23 A . S. M a k a r e n k o : D z ie ła , t. IV, W a r sz a w a 1955, s. 402. 24 S a m a p r a c a b e z je d n o c z e s n e g o w y k s z t a łc e n ia o r a z b e z p o li t y c z n e g o i s p o łe c z n e g o w y c h o w a n ia n ie d a j e w y c h o w a w c z y c h r e z u lta tó w i s t a n o w i n e u t r a ln y p r o c e s , ja k p is a ł A . S. M a k a r e n k o (w w o s p it a n i i w s ie m je , M o sk w a 1955, s. 204). 2= T a k A . J . N a t a s z e w , N . A. S t r u c z k o w : o p . c it ., s . 39, 74, 96. O d m ie n n ie N . A . B i e 1 a j e w : C eli n a k a z a n ija i s r ie d s tw a ic h d o s t iż e n ij a w i s p r a w it ie ln o - t r u d o w y c h u c z r i e ż d ie n ij a c h , L e n in g r a d 1963, s. 88.

2« C h. d e M o n t e s q u i e u : O d u c h u p r a w , P W N , W a r sz a w a 1957, t. I, s. 63. 27 T e n ż e , s. 63.

ALFRED KAFTAL

Z problematyki rewizji nadzwyczajnej

w nowym k.p.k.

I. U W A G I W ST Ę P N E

P rz ed m io tem niniejszych rozw ażań będzie om ów ienie n ie k tó ry ch rozw iązań no­ w ego k.p.k. dotyczących rew izji nadzw yczajnej. T rzeb a stw ierdzić, że now y k.płc. w k w estii u reg u lo w an ia rew izji nadzw yczajnej nie zaw iera zasadniczych zm ian w p o ró w n a n iu z rozw iązaniam i daw nego k.p.k. W ydaw ałoby się w ięc, że w zw iązku