Edward Muszalski
Notariat w Anglii
Palestra 3/9(21), 67-71
ED W A R D M U S ZA LS K I adwokat
Notariat w Anglii
In sty tu c ję n o ta r ia tu w A nglii naw iązu je się do początków tej in sty tu cji w sta ro ż y tn y m Rzym ie, sam ą nazw ę w yw odząc od łacińskiego w y razu notae (ang. notes), znaków w n o tatk a ch spisyw anych przez niew ol ników lub wyzw oleńców , k tó rzy robili spraw ozdania z posiedzeń sądo wych (system em z re sz tą zbliżonym do późniejszej stenografii). T aki spraw ozdaw ca b y w ał już w te d y nazw any notarius.
B ardziej bezpośrednim poprzednikiem obecnego notariusza m oże być sta ro ż y tn y i średniow ieczny pisarz zw any tabellio lub tabelarius — w średniow ieczu u rzędnik ustanow iony przez w ładze kościelne z upo w ażnienia papieskiego, a e w e n tu aln ie i cesarskiego. Pierw sza w zm ianka przy podpisie urzędow ym o czynności i ty tu le n o tariu sza (łac. notarius)' jest bodaj w k a rc ie z czaisów E dw arda W yznaw cy (1042— 1066). W p ra w ie kanonicznym dow ód pochodzący od takiego notariusza był u w a żany za lepszy od dow odu z dw óch św iadków .
K ard y n ał O tto, leg at papieski, zaproszony do A nglii przez k ró la H en ry k ą III, zarządził (1237 r.), by w szyscy arcybiskupi, biskupi, o p a d i n iektórzy in n i dostojn icy kościelni m ieli pieczęcie au tenty czne i urzęd ników zw anych n o tariu szam i publicznym i, pełniących swe fu n k cje i dla Kościoła, i d la publiczności. W zm iankę o notariu szach zaw iera 4 ustaw a z 25 ro k u panow ania E dw arda III, czyli z ro k u 1352.
W końcu średniow iecza u sta la się nazw a u rzędu w język u angielskim :
n otary i n otary public *.
1 W te j p r z y j ę t e j p o w s z e c h n ie n a z w ie u r z ę d u n o t a r y p u b l i c j e s t o s o b liw o ś ć j ę z y
k o w a , g d y ż p r z y d a w k a p r z y m io t n ik o w a p u b l i c n a s t ę p u j e p o r z e c z o w n ik u n o t a r y —
o d m ie n n ie o d p o w s z e c h n e g o s z y k u z w y k łe g o : n a j.p ierw p r z y m io tn ik , p o t e m r z e c z o w n ik .
68 EDWARD MUSZALSKI N r 9
N otariuszy m ianow ała władza kościelna (podległa papieżowi), a nie kró l lub jego urzędnicy.
W dobie refo rm a c ji k ró l H enryk V III u staw am i z 25 ro k u swego p a now ania (1533— 1534) zniósł wraz z płaceniem „św ięto pietrza” (P e te r- pemce D ispensation Act) i innym i uzależnieniam i także uzależnienie nom inacji na n o tariu szy od papieża. Pow ierzył jed n ak kom petencję w ty m względzie w dalszym ciągu w ładzy duchow nej (zależnej już tera z od króla, a nie od Rzym u), mianowicie arcybiskupow i C an terb u ry , ściślej: działającem u p rzy nim podległemu m u C ourt of F a c u ltie s 2, k tó ry do dziś p e łn i t e fu n k cje. N a jego czele stoi Master of Faculties, sędzia koś cielny prow incji C an te rb u ry i York. U rząd ten m a siedzibę w W estm in s te r w Londynie.
W W alii i M ountm outhshire od 31 m arca 1920 r. władza m ianow ania n o tariu szy publicznych okręgow ych 3 przeszła na L orda K anclerza, k tó ry d la w ykonyw 'ania tej fu n k cji m a urzędnika zwanego Clerk of the Crown
in Chancery.
Obecne przep isy specjalne o notariacie zaw arte są w ustaw ach za ty tu ło w a n y c h T h e P u b lic N otaries A c t 4. Poza parom a jeszcze p o jed y n czym i a rty k u ła m i w innych ustaw ach dotyczącym i n o tariu szy (np. w u staw ie w ekslow ej Bills of Exchange Act, 1881) zasady i norm y do tyczące n o tariatu o p a rte są na praw ie zw yczajow ym i orzecznictw ie. N otariusze są trzech rodzajów: kościelni (ecclesiastical notaries), ge n e ra ln i (general notaries) i okręgowi (district notaries).
N otariusze g en eraln i otrzym ują swe nom inacje od Master of Facul
ties. Zrzeszeni są w organizacji pn. „The M asters and W ardens and
A ssistants of th e Society of Scriveners in th e City of London” , co w w ólnym przekładzie brzmi: „M istrzowie, opiekunow ie i pom ocnicy To w arzy stw a P isarzy m iasta L ondynu” . J e st to jedn a z ta k zw anych
liv e ry companies, czyli cechów City Londynu. O bszar działania zastrze
żony dla wyłączności tego cechu obejm uje C ity of London, dzielnice W estm in ster i S o u th w ark oraz obszar w prom ieniu 10 m il angielskich od City. K om petencje cechu zostały określone rozporządzeniem k ró
lew skim 5. *
N otariusze okręgow i są to solicytorzy m ianow ani przez Master of
Fa-2 „ S ą d U m ie ję t n o ś c i” c z y ra czej „S ąd K w a lif ik a c y j n y ”. 3 Z m o c y W e ls h C h u r c h A c t 1914 c. 91 s. 34.
4 1) Z ,r. 1801 (41 G eo . 3 c. 79), 2) 1833 (3 a n d 4 W ill. 4 c. 70), 3) 1893 (6 a n d 7 V iet. c. 90) o r a z T h e P u b lic N o ta r ie s (W ar S e r v ic e A r tic le d C le rk s) A c t z 1946 (9 a n d 10 G eo . 6 c. 79).
N r 9 NOTARIAT W ANGLII 69
culties, k tó rz y p ra k ty k u ją w poszczególnym okręgu poza obszarem pod
ległym ko m petencji S e riv e n e rs’ Com pany.
C ourt o f Faculties, działający z ram ienia arcybiskupa C an te rb u ry , sp ra w u je nadzór d y scy p lin arn y nad notariuszam i i m oże skreślić n o tariu sza z listy w sku tek niew łaściw ego jego spraw ow ania się. G dy soli- cy to r będący notariuszem zostaje skreślony d y sc y p lin a rn ie z listy solicytorów , C ourt of F aculties uw aża się za związanego u stalen iam i sądu d y scy p lin arneg o solicytorów (D isciplinary C om m ittees of th e law
Society), działającego w m y śl ustaw y o solicytorach 6.
K to raz został skreślony z listy notariuszy, nie m oże być na nią po now nie w pisany.
N o tariusz publiczny m usi m ieć corocznie odnaw iane św iadectw o na w y k on yw anie prak ty k i.
Czynności notariu szy angielskich są rozliczne. Na próżno byłoby szu kać ich w yliczenia lub choćby ogólnego o kreślenia w jak ie jś jed n e j u staw ie. N otariusze są z m ocy ustaw poszczególnych u p raw n ien i do sporządzania lub przygotow ania dokum entów odnoszących się do w ła s ności nieruchom ości i ruchom ości, wszelkich postępow ań p raw n y c h (są dow ych), w szczególności dokum entów przeniesienia ty tu łu w łasności lub obciążenia dla celów re je stra c ji n ieru ch o m o ści7, dotyczących s p ra w dzania testa m e n tó w (probate) i zarządzania spadkam i, do sporządzania ośw iadczeń dotyczących procesów cyw ilnych lub zam ierzonych procesów cyw ilnych w celu w ytoczenia ich poza Zjednoczonym K rólestw em w dom iniach 8 oraz do innych czynności w ustaw ach (kilka w ciągu stuleci) specyficznie w skazanych.
W p ra k ty c e czynności przeniesienia ty tu łu w łasności nieruchom ości, czyli tzw .' conveyancing, rzadko kiedy tra fia ją do n otariuszy i by w ają przez n ich dokonane. T ra d y cy jn ie w p rzytłaczającej w iększości w y p a d ków tak ie a k ty uroczyste (deed) sporządzane są przez solicytorów sp rze daw cy i nabyw cy.
O dm iennie od k o n ty n en tu europejskiego n a jh a rd zie j zasadnicze i c h a ra k te ry sty c z n e czynności n o tariusza nie są w cale uregulow ane przez ustaw y. Należą do nich:
1. przygotow anie d okum entów — aktów uroczystych (deed), k tó re m a ją odnieść sk u tek w posiadłościach zam orskich K orony B ry ty jsk iej lu b w k raja ch obcych,
6 S o lic ito r s A c t 1932 c. 37.
7 L a n d R e g is tr a tio n A c t 1925 c. 21.
70 N r 9
2. sp raw d zan ie i pośw iadczanie autentyczności sporządzonych już ak tów uroczystych, w szelkich dokum entów , zwłaszcza pełnom ocnictw ,
jako też ich kopij, do użycia za granicą,
3. przygotow anie a k tó w bodm erii i respondentia bonds, ugód a w a ry j nych i innych dokum entów handlow ych i żeglugowych,
4. tłum aczenie i spraw dzenie tłum aczenia dokum entów z języka ang iel skiego na obcy i z obcego na angielski (odpowiednik fu n k cji naszych tłum aczy przysięgłych),
5. losow anie obligacji zagranicznych, co pow ierzane byw a notariuszom przez pań stw a lub innych dłużników zagranicznych em itujący ch obligacje,
6. sporządzanie oświadczeń zaprzysiężonych dla celów dowodowych, głów nie na u ży tek za granicą, w edług uznanych przez obce w ładze
norm praw nych.
N o tariu sze są używ ani dp przedstaw iania k rajo w y ch (rzadko) i za g ra nicznych w eksli oraz protestow ania ich z powodu nieprzyjęcia lub nie zapłacenia (Bills of Exchange A ct 1882 c. 61 s. 51/7/, 94), przy czym prow adzą u siebie r e je s tr tych protestów .
W iele czynności w zakresie spraw żeglugi m orskiej należy w yłącznie d o n o tariu szy (ew entu aln ie konsula), jak np.:
1. p rzy jm o w a n ie i dokonyw anie p rotestów m orskich z powodu aw arii, 2. p ro testó w z powodu zwłoki (demurrago) i innych sp ra w dotyczących czarteró w , ich w y ko n y w an ia zgodnie z um ownym i obow iązkam i lulb zw y czajam i o ra z n iek tó ry ch innych um ów żeglugowych.
N otariusze p rz y jm u ją też na przechow anie d o ku m enty o ry gin alne w c e lu późniejszego zrobienia z nich u ży tk u i sporządzenia odpisów dla osób do tego upraw nionych.
F o rm a czynności n o tariusza tw orzyła się trad y cy jn ie i istotn e elem en ty formalinę 'byw ały ustalan e orzeczeniami sądów w razie sporów o to.
Do isto tn y ch form alności zalicza się:
1. ty tu ł czynności, d a ta i m iejsce sporządzenia, imiona i nazw iska n o ta riusza (w raz ze w zm ianką, że 'jest cn należycie pow ołany i zaprzysiężony), s tro n i św iadków , stw ierdzenie, że strony staw iły się przed notariuszem (niezbędne w yrazy before me — „przede m ną”) oraz w skazanie powodu do czynienia tego,
2. w skazanie d o k um en tu (załączonego) lub opisanie sam ej czynności, będących jej przedm iotem ,
3. stw ierdzenie, że dokum ent no tarialn y został przeczytany przez stro n y i p rzy ję ty przez nie,
N r 9 NOTARIAT W ANGLII 71
4. podpisy stro n i św iadków , podpis n o tariu sza i jego pieczęć, d ata. Nie m a form alności n u m ero w an ia. W szelkie czynności n o ta ria ln e w y m agają uiszczenia o p łaty stem plow ej w w ysokości jednego szylinga, n ie k tó re podlegają opłatom specjalnym . Z reg u ły nie m a p o trzeb y pośw iad czenia autentyczności podpisu no tariusza d la użycia podpisanego przez niego d o k u m entu w W ielkiej B ry tan ii czy innym k ra ju W spólnoty B ry ty jsk iej i w w ielu k ra ja c h zagranicznych.
Ośw iadczenia stro n są form ułow ane w pierw szej osobie, a nie w m o w ie zależnej, w zasadzie więc są zdziałane przez sam ą stro n ę, a nie przez, no tariu sza, k tó ry zw ykle w istocie nie sporządza (nie dokonyw a s tw ie r dzen ia jakichkolw iek isto tn y ch zdarzeń), lecz ty lk o p rz y jm u je ośw iad czenia stron.
N otariusze k o rzy stają z pew nych przy w ilejó w w zw iązku z w y k o n y w aniem sw ych czynności: są m ianow icie zw olnieni od zasiadania na ła w ie przysięgłych, są u p raw n ien i do u zyskiw ania w drodze sądow ej oraz w drodze egzekucji przym usow ej sw y ch w ynagrodzeń i kasztów , m a ją p raw o re te n c ji bądź ustaw ow e praw o zastaw u n a pow ierzonych im w ekslach i innych do k u m en tach celem ściągnięcia sw ych w ynagrodzeń i kosztów.
Podlegają też pew n y m ograniczeniom : nie m ogą sporządzać d oku m en tó w dotyczących ich sam ych, a fu n k cji sw ych nie m ogą przekazyw ać in n y m osobom.
