JÓZEF DZIEŻYC, STANISŁAW ROJEK, MIECZYSŁAW TRYBAŁA
WPŁYW WYSOKIEGO NAWOŻENIA
I NAWADNIANIA W RÓŻNYCH PŁODOZMIANACH NA PRODUKCYJNOŚĆ GLEB PIASZCZYSTYCH
IV i V KLASY BONITACYJNEJ
Katedra Rolniczego U żytkow ania Terenów Zm eliorowanych WSR W rocław
Do głównych czynników ograniczających dobór roślin i wielkość pro dukcji roślinnej na glebach piaszczystych należy zaliczyć niedobór skład ników pokarm owych i okresowe braki wody. Aby zbadać, jak można zmienić produkcyjność tych gleb przy zastosowaniu kilkakrotnie w ięk szych dawek NPK (niż się stosuje obecnie) oraz naw adniania, założono w 1962 r. odpowiednie w ieloletnie doświadczenia płodozmianowe w Swoj- cu i Samotworze koło Wrocławia. W doświadczeniach w Swojcu badany jest wpływ podwojonych i potrojonych dawek NPK oraz kilku różnych dawek wody lub term inów naw adniania na tle trzech płodozmianów trójpolow ych ze zmianowaniem typu: okopowe-silosowe-zbożowe. Zało żono je na madzie piaszczystej całkowitej V klasy bonitacyjnej, ze zw ier ciadłem wody gruntow ej w okresie w egetacyjnym w granicach 1— 1,2 m. Są to doświadczenia mikropoletkowe, prowadzone metodą loso w anych bloków w 4 powtórzeniach, obejmujące łącznie około 1300 parcel o powierzchni 5 m 2. Uprawę, nawożenie i pielęgnowanie roślin prow a dzi się w skali produkcyjnej, a naw adnianie — dozując wodę — w yko nuje się na poletkach ręcznie. Podobne doświadczenia założono w skali półprodukcyjnej na madzie lekkiej średnio głębokiej na żwirze (IV klasa) w Samotworze, gdzie zwierciadło wody gruntow ej leży w granicach 0,8— 1,0 m. Na tle 4 płodozmianów 4-polowych ze zm ianowaniem typu: oko powe — zbożowe — m otylkowe — silosowe bada się w trzech pow tórze niach wpływ podwojenia dawek NPK oraz wpływ deszczowania za po mocą deszczowni Lanningera.
356 J. DZIEZYC, S. R O JEK , M. TRYBAŁA
T a b e l a
Koczne dawki nawozów mineralnych i wody - Annual mineral f e r t i l i z e r dressings and water doses
Grupy ro ś lin Plants Swojec Samotwór NPK kg/ha 3 NPK kg/ha woda water mm ilo ść dawek number , of doses NPK kg/ha 2 NPK kg/ha woda water mm ilo ść dawek number A ° f doses Okopowe ++ - Root crops
Silosowe - Silos crops Zboża - Corn Motylkowe - Legumes 105 90 90 315 270 270 80-120 80 40-120 2-3 2 1-3 170 170 130 80 340 340 2б0 160 I20- I60 8 0- I60 90-120 150-200 5 3-5 4 5 - 6 ++ Pełne nawożenie obornikiem (ок. 300 q/ha)
Full manuring (abt. 300 q/ha)
T a b e l a 2 Plony i przeciętne zbiory w jednostkach zbożowych z 1 ha w Swojcu na madzie piaszczystej
całkow itej V klasy bonitacyjnej (średnie z l a t 1962-1964 i z 4 powtórzeń)
Crops and average y ield s expressed corn crop u n its per ha at Swojec on complete sandy laada s o il of Class V (mean fo r 1962-1964 and 4 re p lic a tio n s )
NPK 3 NPK + nawadnianie3 NPK
Płodozmiany - Crop ro ta tio n + spraying
q/ha j.z b /h a corn un its/h a q/ha j.z b /h a corn units/h a q/ha j.z b /h a corn u n its/h a Płodozmian 1 - Crop ro ta tio n 1
1. Ziemniaki ++ - Potatoes 166 41,5 178 44,5 286 71,5
2. Słonecznik z peluszką i wyka Sunflower with f ie ld pea ana
• vetch 299 38,9 373 48,5 477 62,0
3. Owies - Oat 21,0
(49,1) 28,4 (62,0)31,0 40,3 (78,9)37,5 49,3
brednio - Mean - 36,2 - 44,4 - 60,9
Płodozmian 2 - Crop ro ta tio n 2
1. Marchew past.++ - Fodder c arro t 481
(113) 69,0 (117)493 x 70,9 (153)675 96,3
2. Kukurydza p a st. - Fodder maize 268 26,8 375 37,5 447 44,7
3. Pszenica jara - Spring wheat 14,6
(33,0) 19,5 (47,4)24,1 31,2 (61,5)3 3 ,1 42,3
Średnio - Mean - 38,4 - 49,2 - 61,1
Płodozmian 3 - Crop ro ta tio n 3 1. Buraki cukr.++ - Sugar beet
(134) 72,6 (199)299 94,6 (290)410 131,5
2. Kapusta p a st. - Kale 302 33,2 438 48,2 644 70,8
3. Pszenica ozima - Winter wheat 12,4
(32,8) 15,7 (47,3)20,6 25,3 (54,4)27,4 32,8
Średnio - Mean - 40,5 - 53,9 - 78,4
++ Pełne nawożenie obornikiem (ок. 300 q/ha) - F u ll manuring (ab t. 300 q/ha)
Uwaga: W nawiasach podano plon słomy lub l i ś c i . - Straw or lea f crop given in parentheses. Przy obliczeniu jednostek zbożowych uwzględniono dla zbóż słomę, a dla buraków i marchwi l iś c i e .
C alculation in corn u nits includes corn straw and beat or carro t leaves, re sp ec tiv e ly .
Plony i przeciętne zbiory w jednostkach zbożowych z 1 ha w Samotworze na madzie lekkiej średnio głębokiej na żwirze IV klasy bonitacyjnej (średnie z l a t 1962-1964 i z 3 powtórzeń) Crops and average y ie ld s expressed in corn crop u n its per ha on a lig h t medium-deep mada s o il
of Class V over gravel (mean fo r 1962-1964 and 3 re p lic a tio n s )
NPK 2 NPK + nawadnianie2 NPK
Płodozmiany - Crop ro ta tio n spraying
q/ha j.z b /h a corn u n its/h a q/ha j.z b /h a corn units/h a q/ha j.zb /h a corn u n its/ha Płodozmian 1 - Crop ro ta tio n 1
Ziemniaki wczesne ++ i poplon
Early potato ++ and a fte r-c u ltu re 233 58,3 266 66,5 312 78,0
Jęczmień jary - Spring barley 21,5
(36,6) 270 (41,8)23,3 29,6 (49,7)23,9 31,4 Koniczyna biało-różowa
White - red clover 290 40,6 277 38,8 490 68,6
Kukurydza p a st. - Fodder maize 391 39,1 471 47,1 589 58,9
Średnio - Mean - 41,3 - - 59,2
Płodozmian 2 - Crop ro ta tio n 2
Marchew past.++ - Fodder carro t 399
(132) 61,1 (151)473 71,9 (199)607 92,7
Owies - Oat 21,9
(57,3) 30,5 (68,9)27,9 38,2 (83,6)35,1 47,6 Koniczyna biało-różowa
White-red clover 290 40,6 277 38,8 490 68,6
Słonecznik z peluszką i wyką
Sunflower with f ie ld pea and vetch 487 63.3 574 74,6 669 87
Średnio - Mean - 48,9 - 55,9 - 74,0
Płodozmian 3 - Crop ro ta tio n 3
Buraki pastewne ++ - Fodder beet 606
(176) 84,3 (227)716 101,5 (263)821 116,6 Pszenica ozima - Spring wheat 22,0
(46,5) 29,0 (59,5)26,2 35,1 (83,7)34,1 46,7
Koniczyna czerw. - Red clover 395 55,3 441 61,7 620 86,8
Kapusta p a st. - Kale 541 59,5 613 67,4 757 83,3
Średnio - Mean - 57,0 - 66,4 - 83,4
Płodozmian 4 - Crop ro ta tio n 4
Buraki cukrowe ++ - Sugger beat 333
(234) 106,6 (297)398
129,2 471
(348) 152,6 Pszenica j.ara - Spring wheat 21,1
(46,3) 28,0 (54,7)26,1 34,3 (70l0) 45,8
Koniczyna czerw. - Red clover 395 55,3 441 61,7 620 86,8
Kukurydza p a s t. - Fedder maize 389 38,9 464 46,4 646 64,6
Średnio - Mean - 57,2 - 67,9 - 87,5
Uwaga: 1) W nawiasach podano plon słomy lub l i ś c i - Straw or le a f crop given in parentheses. 2) Przy obliczeniu jednostek zbożowych uwzględniono dla zbóż słomę, a dla buraków
i marchwi l iś c i e .
C laculation in corn u n its includes corn straw and beat or carro t leaves, resp ec tiv e ly .
358 J. DZIEZYC, S. RO JEK , M. TRYBAŁA
Z omówionych doświadczeń w ybrano niektóre ciekawsze w arianty, dla których w tab. 1 zestawiono dawki nawożenia i wody, a w tab. 2 i 3 wysokość plonów w q/ha dla poszczególnych roślin oraz zbiory globalne, przeciętne dla całych płodozmianów, w yrażone w jednostkach zbo żowych.
Jak widać z tab. 2, wysokie nawożenie i naw adnianie w Swojcu po zwoliły uzyskać duże plony naw et tych roślin, które w norm alnych w a runkach produkcyjnych na piaskach V klasy bonitacyjnej są bardzo zawodne lub wcale się nie udają. Tak na przykład przeciętne plony buraków cukrowych zwiększyły się z 237 do 410 q/ha, pszenicy ozimej — z 12,4 do 27,4 q/ha, a pszenicy jarej z 14,6 do 33,1 q/ha. Łączne zbiory z 3 pól płodozmianowych, wyrażone w jednostkach zbo żowych na 1 ha, zwiększyły się w płodozmianie 1 z 36,2 do 60,9, w płodozmianie 2 — z 38,4 do 61,1, a w płodozmianie 3 — z 40,5 do 78,4 q/ha.
W artość produkcji w yrażona w tys. zł/ha zwiększyła się w płodozmia nie 1 z 9,2 do 15,6, w płodozmianie 2 — z 13,3 do 20,5, a w płodozmianie 3 — z 8,8 do 16,7 tys. zł/ha, czyli o 6,4—7,9 tys. zł/ha.
Z zestawienia wyników doświadczeń w Samotworze w tab. 3 wynika, że przeciętne plony na poletkach kontrolnych (przeciętnie nawożonych, a nie naw adnianych) były wyższe niż w Swojcu, przyrost zaś plonów pod w pływ em podwojenia dawki NPK i zastosowania nawodnień deszczo w nianych był nieco mniejszy. Niemniej i tu udało się bardzo w ydatnie zwiększyć plony w szystkich roślin. Tak na przykład plony m archw i zwiększyły się z 399 do 607 q/ha, buraków pastew nych — z 606 do 821, buraków cukrow ych — z 333 do 471, pszenicy jarej — z 21,1 do 35,3, a pszenicy ozimej — z 22,0 do 34,1 q/ha. N orm alnie jednokośna koniczy na białoróżowa daw ała 2 pokosy, a jej plony zwiększyły się 290 do 490 q zielonej masy z 1 ha.
P rzeciętna w artość zbioru, w yrażona w jednostkach zbożowych z 1 ha, zwiększyła się pod wpływem zastosowania podwójnych dawek NPK i deszczowania: w płodozmianie 1 — z 41,3 do 59,2, w płodozmianie 2 — z 48,9 do 74,0, w płodozmianie 3 — z 57,0 do 83,4, a w płodozmianie 4 z 57,2 do 87,5 q/ha.
W artość produkcji w yrażona w tys. zł/ha wzrosła w płodozmianie 1 o 4,9, a w płodozmianach 2—4 o 5,7—5,8 tys. zł/ha.
W arto ponadto podkreślić, że zreferow ane tu doświadczenia w ykazały w yraźnie korzystne współdziałanie wody i nawozów na glebach piasz czystych, naw adnianie bowiem zwiększyło efektywność wysokich dawek nawozów m ineralnych i odw rotnie — wysokie nawożenie zwiększyło efektywność naw adniania.
Nie poruszam y w tym komunikacie zagadnienia opłacalności stoso w anych zabiegów, gdyż chodzi głównie o zwrócenie uwagi na możliwość co najm niej 2-krotnego zwiększenia produkcyjności tej samej gleby piaszczystej IV lub V klasy bonitacyjnej dzięki zwiększeniu dawek na wozów m ineralnych i jednoczesnemu zastosowaniu deszczowania. Po uw zględnieniu roślin w arzyw nych i wprowadzeniu bardziej intensyw nych płodozmianów niż badane, różnice te byłyby prawdopodobnie znacz nie większe.
LITERATURA
[1] D z i e ż y с J., R o j e k S.: W stępne w yniki badań nad w pływ em nawadniania deszczownianego i w ysokiego nawożenia na plony niektórych roślin okopo w ych, zbożowych i pastewnych. Postępy Nauk Roln., 5, 1963.
[2] D z i e ż y c J., T r y b a ł a М.: K om pleksow e działanie nawadniania i naw oże nia na urodzajność piasków słabo gliniastych całkowitych. Zeszyty Problem. Postępów Nauk Roln., 50b, 1964.
[3] R o j e k S.: Reakcja roślin pastew nych na deszczowanie i duże dawki na w ozów m ineralnych w św ietle doświadczeń w ykonanych w Samotworze w la tach 1962—1964. Zeszyty N aukow e WSR w e W rocławiu, 1965.
[4] T r y b a ł a М.: W pływ naw adniania przy różnych dawkach nawożenia m ine ralnego na rozwój i plonow anie niektórych roślin uprawnych na glebie piasz czystej (rękopis pracy doktorskiej) 1965.
Ю. ДЗЕ Ж И Ц , С. РО Е К, М. Т РЫ БА Л А ВЛИЯНИЕ ВЫСОКИХ ДОЗ УДОБРЕНИЯ И ОРОШЕНИЯ В РАЗЛИЧНЫ Х СЕВООБОРОТАХ НА ПРОДУКТИВНОСТЬ ПЕСЧАНЫХ ПОЧВ IV и V БОНИТИРОВОЧНОГО КЛАССА К а ф е д р а С ел ьск охозя йств ен ного И сп ользован ия М елиорированны х Зем ель, В роц лавск ой С ел ьск охозя й ств ен н ой А кадем ии Р е з ю м е Из 3-летних опытов в севообороте, проведенных в 1962 — 1964 гг. на мощной песчаной маде (V класс) в Опытной Станции Своец и на легкой маде средней мощности (IV класс) в Опытной Станции Самотвор, вытекает что применяя вы сокие дозы минерального удобрения, орошение дождеванием (таб. 1) и соответ ствующий подбор культур, можно увеличить продуктивность этих подв наиме нее двукратно (таб. 2 и 3).
360 J. DZIEŻYC, S. ROJEK , M. TRYBAŁA
J. DZIEZYC, S. ROJEK, M. T R Y BA ŁA
EFFECTS o f i n t e n s i v e f e r t i l i z a t i o n a n d i r r i g a t i o n
WITH DIFFERENT CROP ROTATION ON SOIL PRODUCTIVITY IN SAND SOILS OF PRODUCTIVITY CLASS IV AND V
D e p a rtm e n t of A g r ic u ltu r a l U tiliz a tio n of Im p roved Land, C o lleg e of A g ricu ltu re, W rocław
S u m m a r y
Crop rotation tests performed during a period of three years (1962—1964) on a com plete sandy mada soil (Class V) at Sw ojec and on light m edium -deep mada soil over gravel (Class IV) at Samotwór have shown that their productivity can be at least doubled by applying high m ineral fertilization, spray irrigation (tab. 1) and suitable selection of culture plants (tabs 2, 3).
