Andrzej F. Dziuba
"Of Paradise and Power : America
and Europe in the New World
Order", Robert Kagan, New York 2003
: [recenzja]
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 11/2, 278-281
Z c ało ści p ra c y N. F e rg u so n m o ż n a w y ró żn ić p ię ć specyficznych e le m e n tó w w d z ie ja c h Im p e riu m bry ty jsk ieg o :
- tr iu m f k a p ita liz m u ja k o o p ty m a ln e g o sy ste m u e k o n o m ic z n e g o , - a n g liz a c ja P ó łn o c n e j A m e ry k i i A u stra lii,
- u m ię d z y n a ro d o w ie n ie ję z y k a a n g ie lsk ie g o , - trw ały w pływ c h rz e śc ija ń stw a p ro te s ta n c k ie g o , - p a rla m e n ta ry z m in sty tu c jo n a ln y (s. X X V III).
Bp A n d n e j F. D ziuba
R o b e rt K a g a n, O fP a ra d ise a n d Power. A m erica a n d E uropę in the N ew World Order. A lfre d A . K n o p f. N ew Y o rk 2003, ss. 103.
W s p ó łc z e sn y św iat n ie sie w so b ie n iezw y k łe b o g a c tw o ró ż n o ro d n y c h sy tu a cji, k tó re d zięk i n o w o c z e sn y m m e d io m są je s z c z e b a rd z ie j niż d aw n iej u d z ia łe m n ie m a l w szyst kich ludzi. To w z a k re s ie tre śc i, a c z ę sto i o b ra z u s p e łn ia się sły n n e w sk azy w an ie n a św ia ta , ju ż ja k o w io sk ę . W ta k ie j sp o łe c z n o śc i ja k b y w szyscy w e w szystkim u c z e stn ic z ą , p rz y n a jm n ie j w z a k re s ie p o s ia d a n e j w iedzy. O b se rw a c ja , k o m e n ta rz e , o cen y czy p ro g n o z y to ty p o w e r e a k c je o d b io rc ó w tych in fo rm a c ji. S ą o n e je d n a k zazw yczaj tylko z im n y m i i te o rety czn y m i, b e z o so b o w e g o z a a n g a ż o w a n ia . S z c z e g ó ln ą sfe rą je s t je d n a k p o lity k a , w o b e c k tó re j k ażd y u w aża się za zn a w c ę i e k s p e rta .
W tym k o n te k ś c ie istn ie ją j e d n a k ta k ż e p ró b y b a rd z ie j p o g łę b io n e j re fle k sji n a d w sp ó łc z e sn y m i p ro b le m a m i p o lity czn y m i. To p rz e c ie ż w ła śn ie p o lity k a , sz e ro k o p o ję ta , m a b e z p o ś re d n i lu b c h o ć b y p o ś re d n i, a le niezw ykły w pływ n a w iele in n y ch czy n n ik ó w c o d z ie n n e g o życia (n p . k u ltu ra , e k o n o m ia ). S tą d w y d aje się oczyw istym w ręcz p o w sz e c h n e z a in te re s o w a n ie w o k ó ł w sp ó łc z e sn y c h p r o b le m ó w p o lity k i k rajo w ej o ra z m ię d z y n a ro d o w e j. K ażd y w rę c z je s t sp e c ja listą w tej d z ie d z in ie .
W e w sp ó łc z e sn y m o b ra z ie p o lity k i św ia to w ej m o ż n a sto s u n k o w o ła tw o zauw ażyć, iż są k ra je czy w sp ó ln o ty m ię d z y n a ro d o w e o sz czeg ó ln y m z n a c z e n iu , o sz czeg ó ln y ch w p ły w ach . W tym k o n te k ś c ie zw łaszcza re la c je m ię d z y S ta n a m i Z je d n o c z o n y m i A m e ry k i P ó łn o c n e j a E u r o p ą są sw o isty m c e n tr u m w sp ó łc z e sn e j u w agi p o lity czn ej. Je d n o c z e ś n ie R o sja czy C h in y ja k b y zeszły n a dalszy p la n , c h o ć to je d n o c z e ś n ie n ie p o m n ie jsz a ich g lo b a ln e g o z n a c z e n ia , zw łaszcza w k o n k re tn y c h sy tu a c ja c h .
A u to r p re z e n to w a n e j p ra c y o re la c ja c h E u r o p a i U S A je s t p ra c o w n ik ie m C a rn e g ie E n d o w m e n t fo r I n te rn a tio n a l P e a c e , g d z ie je s t d y r e k to re m T h e U . S. L e a d e rs h ip P ro je c t. R e g u la rn ie p isu je w „ W a sh in g to n P o s t” . J e s t ta k ż e a u to re m : A Twilight Struggle:
A m erica n P ow er a n d N icaragua, 197 7 -1 9 9 0o ra z w s p ó ła u to re m w ra z z W. K risto l: Present
D angers: C ń sis a n d O pportu n ity in A m erica n Foreign a n d D efense Policy.W la ta c h 1984- 1988 był p ra c o w n ik ie m S ta te D e p a r tm e n t.
C a ło ś ć p re z e n to w a n e j k sią żk i o tw ie ra in te re s u ją c y w stę p , ta k ż e o w a lo ra c h f o rm a l nych (s. 3-11). N a s tę p n ie sz c z e g ó ło w e a n alizy z o rg a n iz o w a n e z o sta ły w sie d m iu c z ę śc iach , k tó r e z a w ie ra ją ta k ż e m n ie jsz e fra g m e n ty .
[7 ] R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA 2 7 9
N a jp ie rw w sk a z a n o n a sw o istą w yrw ę ja w ią c ą się w cało ści m o c a rstw o w e j wizji w sp ó łc zesn e j p olityki św iato w ej (s. 12-27). K o lejn y b lo k nosi tytuł: Psychologowie siły
i sła b o ści(s. 27-42). Z k o lei n a s tę p n a te m a ty k a o k re ślo n a z o s ta ła ja k o H iperm ożliw ości (s. 42-53). W k o n te k ś c ie w sp ó łc zesn y c h p rz e m ia n jaw i się Ponow oczesny raj, ja k o te m a t n a s tę p n e g o b lo k u p re z e n to w a n e j k siążki (s. 53-69).
W n a stę p n y m b lo k u a u to r z a sta n a w ia się n a d w sp ó łc zesn y m św ia tem jak i tw orzy A m e ry k a (s. 70-76). Z k o lei sta w ia p y ta n ie : „C zy to je s t w ła śn ie « Z a c h ó d » ” (s. 76-85). O s ta tn ie k w estie to p r ó b a u k a z a n ia p ew n y ch u re g u lo w a ń św iatow ych z je d n o c z e sn y m i asp ira c ja m i h e g e m o n isty c z n y m i (s. 85-103).
W cało ści o p ra c o w a n ia R . K a g a n z d e c y d o w a n ie w y b rzm iew a te m a ty k a o k re ślo n a b a rd z o d o b rz e w p o d ty tu le książki: A m e iy k a i E uropa w now ym p o n ą d k u św iatow ym . Ten p ierw szy te rm in użyty z o s ta ł w se n sie p o lity czn y m i sto s o w n ie d o n o m e n k la tu ry j ę zyka an g ie lsk ie g o . W z e s ta w ie n iu tych d w ó ch sp o łe c z n o śc i w ażnym je s t tu je d n a k św ia d o m o ść , iż z n a c z n ie ró ż n i się m ięd zy so b ą h isto ria E u ro p y i U S A , zw łaszcza p o II w o j n ie św iato w ej. N ie m n iej d la p o p ra w n e g o z ro z u m ie n ia w sp ó łc zesn y c h sytuacji e u r o p e j skich n ależy, z d a n ie m a u to r a , się g a ć ta k ż e d o I w ojny św iato w ej, a n a w e t czasów Bi- s m a rk a czy N a p o le o n a (s. 8). N a to m ia s t w p rz y p a d k u U S A w ażnym je s t o d w o ły w an ie się ta k ż e d o ich p o c z ą tk ó w , a w ięc czasó w G . W ash in g to n . Z a te m g e n e ra ln ie h isto ria sta je j a k o w ażny e le m e n t w łaściw eg o ro z e z n a w a n ia te ra ź n ie jsz o śc i, ta k ż e p o lity czn ej.
M im o te g o sw o isteg o te o re ty c z n e g o z a w ę ż e n ia w ydaje się je d n a k , że ze w zg lęd u n a z n a c z e n ie tej części św ia ta p r o p o n o w a n e an alizy m a ją zd e c y d o w a n ie c h a r a k te r g e o p o li tyczny. O d d z ia ły w a n ie E u ro p y i U S A je s t niezw ykle z n a c z ą c e w se n sie po lity czn y m , tym b a rd z ie j, że zw ią z a n e je s t z licznym i k o n se k w e n c ja m i, zw łaszcza k u ltu ro w y m i o ra z e k o n o m iczn y m i. M .in. sa m a u to r d o strz e g a ta k ż e z n a c z e n ie m ię d z y n a ro d o w e , m ó w iąc sc h e m a ty c z n ie T okio czy B lisk ieg o W s c h o d u . Z a te m dziś w ręcz tr u d n o n ie w id zieć p o li tyki w se n sie g e o p o lity c z n y m .
D o b rz e , że a u to r p y ta ta k ż e o m ie jsc e ety k i w g ru p a c h po lity czn y ch , a zw łaszcza w p o lity czn y m w y razie p a ń s tw a . N a c z o ło w śró d w ielu e le m e n tó w , je g o z d a n ie m , w ysu w a się tu ta j sp raw ied liw o ść. T ak ie sta n o w isk o je s t w z n acz n y m sto p n iu u m o ty w o w a n e ty p ow ym a m e ry k a ń sk im m y śle n ie m , c h o ć sp ra w ie d liw o ść je s t tu ta j p o ję ta zd e c y d o w a n ie i fa k ty c z n ie w y łączn ie p ra w n ic z o . M o ż n a n a w e t p o w ied zieć, że to ja k b y sw o iste z e s ta w ie n ie e u ro p e js k ie g o id e a łu p o k o ju z a m e ry k a ń sk im id e a łe m sp raw ied liw o ści. T en d r u gi ja k b y p rz e w a ż a . W y d a je się j e d n a k , że w sp ó łc z e śn ie je s t to z n a c z n e u p ro sz c z e n ie b a r d z o s k o m p lik o w a n e g o z a g a d n ie n ia w z a je m n y c h relacji i o d n ie s ie ń p o sz czeg ó ln y ch p a ń s tw o ra z ró ż n y c h o rg a n iz a c ji czy s tr u k tu r p o n a d p a ń stw o w y c h .
W s p ó łc z e śn ie o d n ie s ie n ia E u r o p a i U S A p rz y b ie ra ją w yraz relacji t r a n s a t l a n t y c kich. Z a te m są to re la c je łą c z ą c e , u k ie ru n k o w a n e n a w sp ó łp ra c ę , c h o ć b e z z a c ie ra n ia ró żn ic. W y d aje się, iż n a w e t w p ew n y m se n sie są o n e w ręcz dziś w yraźniej u b o g a c a ją c e ob y d w ie stro n y A tla n ty k u . O b y w z a je m n o ś ć ta b y ła je sz c z e b a rd z ie j tw ó rcza.
W w ielu m ie jsc a c h R . K a g a n s ta ra się s p o jrz e ć n a U S A o czam i E u ro p y i vice v ersa. To w ażn y z a b ie g fo rm a ln y , c h o ć z p e w n o śc ią n ie łatw y. To w id z e n ie sie b ie o c z a m i d r u g ieg o je s t sz c z e g ó ln ie p o u c z a ją c e , c h o ć m o ż e c z a se m tr u d n e d o a k c e p ta c ji. Z azw yczaj
w yzw ala to w iększy o b iek ty w izm i je d n o c z e ś n ie p o m a g a w u w o ln ie n iu się o d a u to sa ty s- fakcji, sw o isteg o n a rc y z m u p o lity c z n e g o . To zaś je s t w id o czn y m o b c ią ż e n ie m o b u stro n , w y n ik ający m ta k ż e c z a s e m z licznych k o m p le k só w , a ta k ż e skryw anych b rak ó w .
D o b rz e , że a u to r zw ra c a u w ag ę n a p ro b le m a ty k ę p rz e m o c y i te rro ry z m u o ra z w idzi, zw łaszcza w tym o sta tn im , niezw ykle w ażn y m p ro b le m w sp ó łc zesn e j p o lity k i n ie tylko m ię d z y n a ro d o w e j, a le w ręcz św ia to w ej. N ie u le g a w ątp liw o ści, iż u k ie ru n k o w a n ie to zd y n a m iz o w a ł a ta k te rro ry sty c z n y n a W T C w N ow ym J o rk u z d n ia 11 w rz e śn ia 2001 r. N ie m n iej sa m a św ia d o m o ść c ią g łe g o trw a n ia te g o z a g ro ż e n ia , ja k to m o ż n a zauw ażyć, rz u tu je w zn acz n y m s to p n iu n a w z a je m n e re la c je U S A i E u ro p y , ta k w w y razie po zy ty w nym ja k i n eg aty w n y m . Z in n ej s tro n y d z ia ła n ia p rz e c iw k o te rro ry z m o w i sta n o w ią w ażny c zy n n ik łącząc y p a ń s tw a o ra z w yzw alający c h ę ć sz erszej w s p ó łp ra c y n a rz e c z w e w n ę trz n e g o o ra z św ia to w e g o b e z p ie c z e ń stw a .
W e w sp ó łc z e sn y c h re la c ja c h a m e r y k a ń s k o -e u ro p e jsk ic h R . K a g a n sz c z e g ó ln ie d u żą w a g ę p rz y p isu je w y d a rz e n io m b a łk a ń s k im . Z u p e łn ie n ie w sp o m in a E u ro p y Ś ro d k o w o - -W sc h o d n ie j i P olski c h o ć w sk a z u je n a „ O s tp o litik ” czy P a k t W arszaw ski i M u r b e rliń sk i (s. 79, 80) o ra z c h y b a zbyt m a łe z n a c z e n ie p rz y p isu je R osji ja k i B lisk ie m u W sc h o d o w i (zw łasz cza Iz ra e l - P a le sty n a ). W p o lity c z n e j w izji te g o re g io n u n a s tą p iła p e w n a k o n f ro n ta c ja o g ó ln e j p o lity k i św iatow ej z p ew n y m i lo k a ln y m i in te re sa m i. To był i w y d aje się, że je s t n a d a l sw oisty p o lig o n d o św ia d c z a ln y w z a je m n e j w sp ó łp racy , o by k u s p ra w ie d liw ości i p o k o jo w i, n ie ty lk o w tym r e jo n ie św ia ta.
A u to r w ie lo k ro tn ie w s k a z u je n a g łó w n y ch b o h a te r ó w w sp ó łc zesn y c h re la c ji p o lity c z nych E u ro p a i U S A , tj. B. C lin to n , J. C h ira c , G . S c h ro e d e r, J. F isc h e r, T. B lair, M . T h a t c h e r, H . K issin g er, F. M itte r r a n d , R . P ro d i. J e d n a k m a je d n o c z e ś n ie św ia d o m o ść , iż n a w ie le w sp ó łc z e sn y c h p o lity czn y ch p o sta w o ra z k o n c e p c ji m ieli w pływ w ielcy m yśliciele p rz e sz ło śc i, n p. N. M a c h ia v e lli, T. H o b b e s czy E . K a n t (s. 57, 58, 73), a ta k ż e te r a ź n ie j szości, n p. R e in h o ld N ie b u b r (s. 100). S p ecy ficzn y m je s t je d n a k k rą g tych nazw isk, k tó re w pływ ały n a k s z ta łto w a n ie się m y śle n ia p o lity c z n e g o zw łaszcza w U S A .
A n a liz u ją c p ro b le m y p o lity c z n e w sp ó łc z e sn e g o św ia ta a u to r z a u w a ż a , że d ą ż e n ia lu dzi są p ra k ty c z n ie w sz ę d z ie ta k ie s a m e , m im o ró ż n ic sił i m ożliw ości, k tó r e p o z w a la ją p o k o n a ć tr u d n e sy tu a c je czy ro zw ijać d o b ro . T ak a je s t ich lu d z k a n a tu r a , o so b o w a n a tu ra . O s ta te c z n ie ciągły p r o c e s d o s k o n a le n ia się je s t ja k b y w p isa n y w n a tu r ę c z ło w iek a i d o b rz e , że s ta ra się o n go p o d ją ć , c h o ć o czyw iście z ró ż n y m sk u tk ie m .
W sp ó łc z e sn e d z ia ła n ia p o lity c z n e U S A m u sz ą być in te n sy w n ie p o d e jm o w a n e m im o d o s trz e g a n ia c z a se m e u ro p e js k ic h o b aw , lęk ó w a n a w e t w ro g o ści (s. 103). W ręcz U S A , z d a n ie m a u to r a , ja w ią się n ie k ie d y ja k o G u liw e r w ią z a n y o ra z k rę p o w a n y j e d n a k b e z sk u te c z n ie p rz e z lilip u ty . To sw o ista, m o ż e d o ść o s tra , m yśl o d n ie s io n a z a p e w n e d o E u ro p y . W a rto tu d la p e w n e g o z e s ta w ie n ia p e rsp e k ty w ic z n e g o p rz y k ła d o w o w sk a z a ć n a ś re d n i w iek m ie sz k a ń c ó w E u ro p y i U S A . D ziś w y n o si o n o d p o w ie d n io 37,7 i 35,5. N a to m ia s t w ro k u 2050 b ę d z ie to ta k ż e o d p o w ie d n io : 52,7 i 35,2 (s. 89).
Z k sią żk i R . K a g a n w y b rz m ie w a w y ra ź n a s tr a te g ia i filo z o fia w sp ó łc z e sn e j rzeczyw i sto ści n ie tylko sp o łe c z n o -p o lity c z n e j. W sw ym stylu o ra z in te r p re ta c ja c h n a w ią z u je o n o c h ę tn ie d o dziś ju ż klasy czn y ch o p ra c o w a ń R a y m o n d A ro n . W su m ie je s t to w a ż n e
[9 ] R E C E N Z J E I O M Ó W IE N IA 2 8 1 o p ra c o w a n ie d la dyskusji o re la c ja c h e u ro p e js k o -a m e ry k a ń sk ic h . Tego w ym ogu n ie da się u n ik n ą ć n a d łu ższą m e tę , i to b ę d z ie o n m u sia ł być dysk u to w an y .
To o p ra c o w a n ie , raczej o c h a r a k te r z e e se ju , w n ie k tó ry c h fra g m e n ta c h nosi z n a m io na k ry ty czn eg o p o d e jś c ia d o b o g a c tw a p o d e jm o w a n e j te m a ty k i, w ręcz za w z o re m c e n io n eg o p rz e z a u to r a s e k re ta r z a s ta n u H . K issin g er. A u to r w ie lo k ro tn ie staw ia w ła sn e s u g e stie , k tó r e w y n ik ają z a p e w n e ta k ż e z je g o o sb iste g o d o św ia d c z e n ia , o p a rte g o n a z a a n g a ż o w a n iu p o lity czn y m , tak zaw o d o w y m ja k i a m a to rsk im . N ie ste ty n ie m o ż n a ze w szystkim się zg o d zić, zw łaszcza gdy zbyt m o c n o p rz e w a ż a je d n o s tro n n y , d o ść p łask i o b ra z a m e ry k a ń sk i.
W su m ie je s t to ja s n e i w n ik liw e stu d iu m w sp ó łc zesn y c h relacji E u ro p a i U S A . N osi w so b ie ta k ż e o d p o w ie d n ie e le m e n ty h isto ry czn o ści i je d n o c z e ś n ie p e w n e n a c h y le n ie p e rsp e k ty w ic z n e . J e s t o n o o d p o w ie d z ia ln y m p o c h y le n ie m się n a d hic e t n u n c w ażn e g o e le m e n tu w sp ó łc z e sn y c h sto s u n k ó w p o lity czn y ch
B p A n d rzej F. D ziu ba
M a ria L u c y n a M i s t e c k a C R , Z m artw ychw stanki. C h a iyzm a t i dzieje 1 8 91-1991
,
t. 2, se ria : B iblioteka P olon ii, t. 22, L u b lin 2000, ss. 588, ilu stra c je .
W w ie k u X IX p o w sta ło w K o śc ie le k a to lic k im p rz e sz ło 200 ż e ń sk ic h z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h , m a ją c y c h n ajczęściej b a rd z o k o n k re tn y p ro g ra m sp o łe c z n o -a p o sto lsk i. W śró d nich były ta k ż e z m a rtw y c h w sta n k i z a ło ż o n e p rz e z C e lin ę i Ja d w ig ę B o rz ę c k ie w ro k u 1891. W e d łu g k o n sty tu c ji z a k o n n y c h m iały o n e łączyć d u c h a m o d litw y i u m a rtw ie n ia z d z ia ła ln o ś c ią d y d ak ty czn o -w y ch o w aw czą i c h a ry ta ty w n ą , a ta k ż e p o m a g a ć w p ra c a c h p a ra fia ln y c h w e d łu g p o trz e b czasu i m iejsca . T e m a t ro zw o ju żeń sk iej g ałęzi z g ro m a d z e nia Z m a rtw y c h w s ta n ia P a ń sk ie g o p o d ję ła w sw ojej ro z p ra w ie s. M . L. M iste c k a . Tom p ierw szy p o św ię c iła p o w s ta n iu i k sz ta łto w a n iu to ż sa m o śc i z a k o n n e j now ej w sp ó ln o ty (1 8 9 1 -1 9 1 3 ), a to m d ru g i - p re z e n to w a n y w n in iejsze j re c e n z ji - d z ie jo m z g ro m a d z e n ia p o śm ie rc i Z a ło ż y c ie lk i m . C e lin y (19 1 3 -1 9 9 1 ).
N a to m d ru g i s k ła d a się sz eść ro z d z ia łó w , p o d z ie lo n y c h n a p a ra g ra fy . C a ło ść o p a tr z o n a je s t k ró tk im w s tę p e m o ra z p o d su m o w a n ie m w języ k u an g ie lsk im . P u b lik a c ję z a m y k ają a n e k sy i o b sz e rn y w ykaz b ib lio g ra fii. Z n a c z ą c y m u ła tw ie n ie m d la C z y te ln ik a, c h c ą c e g o sk o rz y sta ć z o b u to m ó w , je s t in d e k s oso b o w y o ra z w ykaz w ażn iejszy ch sk ró tów . T ak ja k w p rz y p a d k u to m u p ie rw sz e g o , o m a w ia n ą k sią żk ę w z b o g ac ają dw a z b io ry fo to g ra fii, ilu stru ją c y c h d z ia ła ln o ś ć i rozw ój z m a rtw y c h w sta n e k w P o lsce i n a św iecie.
P o d staw o w y m z a d a n ie m , k tó r e sta ło p rz e d m ło d ą w s p ó ln o tą z a k o n n ą , było o s ta te c z n e z a tw ie rd z e n ie je j k o n sty tu c ji o ra z u m o c n ie n ie i rozw ój sw oich s tr u k tu r p ra w n o -o rg a nizacyjnych. Były to n ie ła tw e d o ro z w ią z a n ia p ro b le m y , b io rą c p o d u w ag ę b u rzliw e w y d a rz e n ia p o lity c z n e , k tó ry c h a r e n ą był w iek X X : dw ie w ojny św iatow e, o d z y sk a n ie n ie p o d le g ło śc i, a n a s tę p n ie o k u p a c ja k o m u n isty c z n a w Polsce, zm ian y z a c h o d z ą c e w św ie cie i sa m y m K o śc ie le (S o b ó r W aty k ań sk i II), rozw ój te ry to ria ln y i oso b o w y z g ro m a d z ę
