Krajobraz nocą - nowe dzieło architekta krajobrazu

Czym jest Ĉwiatäo? Jaka jest jego rola i znaczenie? Pytanie to frapo- waäo i nadal budzi zainteresowanie najwybitniejszych myĈlicieli i arty- stów. Nauka i sztuka rozszyfrowuje tö „odwiecznñ zagadkö” poprzez badania, analizy, hipotezy, dyskusje i zgäöbianie jej tajemnicy. Mimo to Ĉwiatäo nadal pozostaje pojöciem wieloznacznym i otwartym, jako Ĕe:

rozprasza ciemnoĈè pozwalajñc zobaczyè przedmioty, ich ksztaä- ty i kolory, a ponadto okreĈliè kierunek, wyznaczyè proporcje i odlegäoĈci,

porzñdkuje, a jednoczeĈnie wpro- wadza zróĔnicowanie,

jest energiñ Ĕycia, rozwoju, nie- sie za sobñ wartoĈè symbolicznñ dobra i mñdroĈci

w wielu kosmologiach stworzenie Ĉwiata zaczyna siö od rozdzielenia ćwiatäa od CiemnoĈci: Ĉwiatäa jako energii i tworzywa Ĕycia od ciem- noĈci – ciszy, Ĉmierci i tajemnicy, jest podstawñ wizji czasu i prze- strzeni, moĔna stwierdziè, Ĕe Ĉwiatäo poprzez fakt przenoszenia informacji „stwarza przestrzeþ i czas”.

ćwiatäo ma dwoistñ naturö;

z jednej strony jako medium jest nam niezbödne do obiektywnego i subiektywnego postrzegania istnie- nia rzeczy i do dziaäania, z drugiej strony jest wartoĈciñ samñ w sobie;

ma wäasnñ formö, strukturö, barwö i znaczenie. ćwiatäo oddziaäuje na emocje, otwierajñc obszary rozwa- Ĕaþ i refleksji na temat swojej roli w otaczajñcej nas przestrzeni.

K ra jo b ra z n o c¹ – no w e d zi e³ o a rc hi te kt a kr a jo b ra zu Ma gd a le na Z ie no w ic z

ĝWIATàO

OPISUJE Ŷ POKAZUJE

Ŷ PREZENTUJE

UJAWNIA Ŷ INFORMUJE

Ŷ OZNACZA

Ŷ ZNACZY Ŷ

Ryc. 1. Schemat ilustrujñcy Ĉwiatäo jako medium, fragment iluminacji parku de la Tête d’Or, Lyon

Fig. 1. Diagram illustrating the light as a medium, part of the illumination of park de la Tête d’Or, Lyon

The Landscape

by Night – a

New Work

of Landscape

Architect

WspóäczeĈni artyĈci zajmujñ- cy siö sztukñ Ĉwiatäa starajñ siö je

„zmaterializowaè”, zatrzymaè, „ob- äaskawiè” i w konsekwencji uczyniè narzödziem wäasnej ekspresji. Obej- mujñ funkcjö poĈrednika pomiödzy Ĉwiatem materialnym a niematerial- nym medium, jakim jest Ĉwiatäo.

Wypowiedzi znanych projek- tantów Ĉwiatäa: Vesa Honkonena, Rogera Narboniego, Franco Raggiego czy Marca Aurela wskazujñ wyraĒ- nie, Ĕe wstöpnym etapem procesu projektowania iluminacji powinna byè refleksja nad istotñ i potencjaäem Ĉwiatäa. Projektant bowiem powinien znaè narzödzie, którym bödzie siö posäugiwaè, mieè ĈwiadomoĈè jego znaczenia, mocy i wartoĈci. W przy- padku Ĉwiatäa i jego przeciwieþstwa – ciemnoĈci – niezwykle istotne wydaje siö zrozumienie ich emocjo- nalnej roli. Jak twierdzi Vesa Han- konen „W dñĔeniu do zrozumienia Ĉwiatäa studiowaäem ciemnoĈè (...) Pierwszym zadaniem jest zrozumie- nie natury, ciszy, pustki i ciemnoĈci,

dopiero potem mogö koncentrowaè siö na dĒwiökach, liniach i Ĉwietle”¹. Obok wykazania siö wraĔli- woĈciñ i „säuchem przestrzennym”

projektant powinien mieè dobrze opanowany warsztat. Skäada siö na niego wiedza techniczna, doĈwiad- czenie, artyzm oraz umiejötnoĈè zastosowania zaawansowanych technologii, które generujñ tworzenie nowych Ĉrodków wyrazu oraz sprzy- jajñ rozwiñzaniom ekologicznym i energooszczödnym.

Aktualnie nie da siö teĔ za- przeczyè twierdzeniu, Ĕe we wspóä- czesnej architekturze krajobrazu Ĉwiatäo sztuczne staje siö w coraz wiökszym stopniu „tworzywem”, säuĔñcym do kompleksowego kre- Ryc. 2. „Dematerializacja” architektury

przez Ĉwiatäo przenikajñce do wnötrza przez witraĔe, katedra Ĉw. Stefana, Praga Fig. 2. „Dematerialization” of architecture through light penetrating into the interior through stained glass windows, Cathedral of St. Stefan, Prague

owania przestrzeni w porze nocnej, a iluminacja – jako sztuka budowania nastroju miejsca za pomocñ Ĉwiatäa – rozwinöäa siö od pojedynczych obiektów w kierunku tworzenia wieloprzestrzennych zaäoĔeþ kom- pozycyjnych. Dowodem na to sñ liczne miödzynarodowe konkursy jak chociaĔby City – People – Light organizowany przez firmö Philips Lighting oraz stowarzyszenie LUCI (Lighting Urban Community In- ternational), kompleksowe plany iluminacji (the lighting master plan schemat - LMPS) obejmujñce caäe miasta lub ich regiony, a przede wszystkim zmieniajñcy siö krajobraz wielu miast. Szczególnie we Francji, Niemczech i Wäoszech w ostatniej dekadzie zmieniäy siö przesäanki projektowe. „Monumentalne” ekspo- nowanie przestrzeni coraz czöĈciej znajduje równowaĔnik w postaci iluminacji podkreĈlajñcej pojöcie

„bliskoĈci”. Prezentujñc dziedzictwo architektoniczne zwraca siö uwagö na zademonstrowanie zmian, jakie zachodzñ w obszarach zwiñzanych z codziennym Ĕyciem mieszkaþców.

Iluminacja dysponuje bardzo szerokñ gamñ Ĉrodków plastycznych jako narzödzi tworzenia zaplanowa- nego efektu Ĉwietlnego. Dodatko- wym atutem Ĉwiatäa jako „materii”

jest jego specyfika i moĔliwoĈè two- rzenia efektów specjalnych jak: od- bicia, zaäamania, czy wykorzystanie zjawiska dyfuzji i luminescencji. Wy- korzystanie zjawisk zachodzñcych w przyrodzie do kreowania nocnego krajobrazu jest coraz czöstsze, a to za sprawñ aktualnych tendencji re- komendowanych przez Ĉwiatowych projektantów Ĉwiatäa i organizacji dziaäajñcych na rzecz ochrony noc- nego nieba. PoetyckoĈè, efemerycz- noĈè, subtelnoĈè i wraĔliwoĈè staäy siö elementem najbardziej atrakcyj- nym i poĔñdanym w realizacjach Ĉwietlnych. Sprzyja temu nowa tech- nologia jak: wielobarwne diody LED, OLED, oĈwietlenie luminescencyjne, fluoroscencyjne Ĕele, farby i wäókna oraz Ĉwiatäowody, które rozwijajñ u twórców motywacje do nowych kreacji. Czerpanie z estetyki przy- rody w dobie kryzysu Ĉrodowiska naturalnego staäo siö teĔ sposobem

„dotlenienia” czösto sztywnej i mo- numentalnej iluminacji obiektów.

ćrodki techniczne w oĈwietle- niu stanowiñ nowñ generacjö narzö- dzi w sztuce kreacji krajobrazu. Do wymienionych wyĔej naleĔy dodaè takĔe: lasery, projektory oraz nowo- czesne materiaäy, które sprawiajñ, Ĕe Ĉwiatäo, zamiast rzutowania na obiekt, jest przez niego emitowane.

Najbardziej spektakularnym i lukratywnym obecnie efektem iluminacyjnym jest luminografiza- cja – „malowanie Ĉwiatäem”, polega na wykorzystaniu specjalistycznej optyki Ĉwietlnej, w tym wielu pro- jektorów, do rzutowania obrazów na päaszczyzny. Malowanie Ĉwiatäem stanowi efekt poszukiwaþ wizual- nych, Ĉwietlnych i kinetycznych.

Inspiracjñ dla niej byäy spektakle

„Ĉwiatäa i dĒwiöku”, które swojñ pre- mierö miaäy w 1954 roku we Francji w Chambord.

Coraz czöĈciej miejsca i granice wyĈwietlania obrazów Ĉwietlnych siögajñ „nieskoþczonoĈci”. Takim przykäadem byäa projekcja reklamy czasopisma „Match” na ogromnej Ryc. 4. Jedna z ulic w Lyonie Rue Flandrin. Elementy i struktury Ĉwietlne tworzñ unikalny klimat, podkreĈlajñc toĔsamoĈè drogi

Fig. 4. One of the streets in Lyon Rue Flandrin. Elements and light structures create a unique atmosphere, highlighting the identity of the road

poäaci pustyni na poäudniu Tune- zji. Jeszcze bardziej ambitne plany majñ producenci Coca -Coli, którzy zamierzajñ w przyszäoĈci zapisaè na firmamencie niebios niedajñcy siö wymazaè „wieczny” znak firmowy.

ćwiatäo jest Ĉrodkiem ekspre- sji: róĔnicuje plany, nadaje walor poprzez wykorzystanie szerokiego zakresu tonalnoĈci i okreĈla na nowo zwiñzki pomiödzy poszczególnymi elementami.

NatöĔenie Ĉrodków wyrazu oraz ich rodzaj budujñ nastrój, za ich pomocñ moĔna tworzyè obrazy subtelne, oszczödne, jakby „mó- wiñce szeptem”, bñdĒ ekstatyczne zaskakujñce siäñ uĔytych narzödzi plastycznych.

Istotñ tworzenia przestrzeni i miejsc za pomocñ Ĉwiatäa jest wy- szukanie i wykoncypowanie Ĉrodków plastycznych, najbardziej adekwat- nych do jego wyraĔenia, po to, by w koþcu zbudowaè obraz Ĉwietlny, dajñcy czasami nowe, zmysäowe i nieoczekiwane przedstawienie obszaru.

Projektant iluminacji gra rolö dyrygenta, käadñc nacisk na jedne elementy przy jednoczesnym wyci- szeniu innych. MoĔe manipulowaè planami, gäöbokoĈciñ przestrzeni, kñtem widzenia zamykajñc lub otwie- rajñc widoki. Jest w stanie kreowaè nowñ rzeczywistoĈè, innñ od tej postrzeganej za dnia, poprzez wpro- wadzenie hierarchii iluminowanych päaszczyzn lub kubatur. ćwiatäo moĔe wiöc ksztaätowaè przestrzeþ − two- rzyè w niej nowe obrazy, pobudzaè Ryc. 5. Malowanie Ĉwiatäem, obrazy Ĉwietlne wyĈwietlane na koĈciele St. Nizier

z okazji festiwalu Ĉwiatäa 7 -11.12.2010, Lyon

Fig. 5. Painting with light, light pictures displayed in the church of St. Nizier on occasion of the festival of light 7-11.12.2010, Lyon

zmysäy, pokazywaè nieznane zwiñzki i relacje przestrzenne. ćwiatäo daje moĔliwoĈè do przetwarzania frag- mentów krajobrazu w ukäady prze- strzenne, które w rezultacie ujawniñ swojñ wyjñtkowoĈè i osobliwoĈè.

Podsumowanie

Conclusion

Fascynacja naturalnym piök- nem Ĉwiatäa i cienia towarzyszyäa czäowiekowi od poczñtków cywi- lizacji. Dowody na to znajdujemy zarówno w koncepcjach kosmolo- gicznych róĔnych kultur, jak i w bo- gatej symbolice zwiñzanej z kultem bóstw. W miarö rozwoju techniki dñĔono wiöc do coraz doskonalszego tworzenia wäasnych Ēródeä Ĉwiatäa, które by mogäy dorównaè, a nawet przewyĔszyè piökno zjawisk optycz- nych obserwowanych w naturze.

Analiza znaczenia Ĉwiatäa, zrozumienie jego istoty, obserwacja natury i uĈwiadomienie, jak wiel- kim i znaczñcym narzödziem staje

siö w rökach projektanta, powinno staè siö obowiñzkiem kaĔdego, kto chce siö nim posäuĔyè do tworzenia iluminacji. NaleĔy pamiötaè, Ĕe Ĉwiatäo jako tworzywo w przestrzeni nadaje jej sens wizualny, formalny, utylitarny i znaczeniowy. W noc- nym krajobrazie podkreĈla istniejñce dominanty lub wydobywa inne ele- menty säabo widoczne w ciñgu dnia.

Zmienia wizerunek rzeczywistoĈci nadajñc przestrzeni „drugie Ĕycie”.

MoĔe sprawiè, Ĕe to, co obiektywne i subiektywne, naukowe i intuicyj- ne, naturalne i kulturowe stanie siö nierozdzielne. MoĔe poĈredniczyè w „materializowaniu” przestrzeni, której natura pozostaje dla nas za- wsze tajemnicza i nienamacalna.

Fotografie wykonaäa autorka.

Photographs made by author.

Magdalena Zienowicz Instytut Architektury Krajobrazu

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocäawiu Institute of Landscape Architecture

Wroclaw University of Environmental and Life Sciences

Przypis

1 Cytat pochodzi z konferencji ćwiatäo w Ar- chitekturze w ramach XI Miödzynarodowych Targów Sprzötu OĈwietleniowego, Warszawa, Paäac Kultury i Nauki, 2 -3 paĒdziernik 2003.

Literatura

1. Honkonen V., 2003 Architekt, ligh- ting designer, designer, Konferencja ćwiatäo W Archtekturze w ramach XI Miödzynarodowych Targów Sprzötu OĈwietleniowego, Warszawa, Paäac Kultury i Nauki, 2 -3 paĒdziernik 2003,

2. Narboni R., 2004, Lighting the landscape., Birkhäuser – Publishers for Architecture, Basel -BerlinBoston, 3. Neumann D., 2001, Architecture of the night, Prestel, Munich – Berlin – London – New York.

Ryc. 7. Ekstatyczny przykäad iluminacji käadki pieszej − St. Vincenta w Lyonie. Przy uĔyciu tysiöcy podĈwietlonych na niebiesko parasoli stworzono miejsce estetyczne i dajñce poczucie odmiennoĈci

Fig. 7. An ecstatic example of pedestrian footbridge illumination – St. Vincent in Lyon. With using of thousands umbrellas highlighted in blue, there was created an aesthetic space, which gives a sense of otherness