14 Barbara Sawicka Barbara Krochmal-Marczak Bogusław Patla Bernadetta Bienia

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019

streszczenie

C elem badań było określenie wpływu wybranych odmian ziemniaka na plon ogól- ny i handlowy bulw oraz udział i plon frakcji sadzeniaków. Badania oparto na doświadczeniu polowym przeprowadzonym w gospodarstwie indywidualnym na terenie gminy Dukla w woj.

podkarpackim (49°33′N; 21°40′E), na glebie brunatnej, o odczynie kwaśnym. Podczas zbioru oznaczono plon ogólny i handlowy bulw oraz udział bulw handlowych. Plonowanie odmian było zróżnicowane. Najplenniejszą okazała się wczesna odmiana Bellarosa, która wytworzyła największą ogólną masę plonu i plon bulw han- dlowych, najmniej plenną była średnio wczesna odmiana Madeira. Największym udziałem bulw handlowych charakteryzowała się od- miana Jelly, zaś udziałem frakcji sadzeniaków – odmiana Madeira.

abstract

T he aim of this study was to determine the influence of selected potato varieties on the total and marketable yield of tubers, as well as the share and yield of seed potato fractions. The research was based on thea field experiment car- ried out on an individual farm located in Dukla commune in Podkarpackie province (49°33′N;

21°40′E),, on brown soil with acidic reaction.

During the harvest, the total and marketable yield of tubers and the share of marketable tu- bers were determined. The yielding of cultivars was diversified. The most fertile was the early cultivar Bellarosa, which generated the highest total yield weight and marketable tuber yield, the least fertile was the medium-early cultivar Madeira. The highest share of marketable tu- bers was characteristic for Jelly cultivar, while the highest share of seedlings was characteris- tic for Madeira cultivar.

Bernadetta Bienia ¹ Bogusław Patla ¹

Barbara Krochmal-Marczak ¹ Barbara Sawicka ²

1

Zakład Produkcji i Bezpieczeństwa Żywości, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie

ul. Rynek 1, 38-400 Krosno

2

Katedra Technologii Produkcji Roślinnej i Towaroznawstwa Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin

e-mail: bernadetta.bienia@pwsz.krosno.pl

Odmianowe zróżnicowanie plonowania ziemniaka w gospodarstwie indywidualnym na terenie gminy Dukla

Varietal diversification of potato yielding in an individual farm from the area of Dukla commune

S łowa kluczowe: ziemniak, odmiany, plon

ogólny, plon handlowy, udział sadzeniaków. K ^{ey words:} potato, varieties, total yield,

marketable yield, share of seed potatoes.

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 Wstęp

Z iemniak (Solanum tuberosum L.) od- grywa bardzo ważną rolę w żywieniu człowieka i zwierząt. Uważany jest za roślinę, która zapew- nia bezpieczeństwo żywnościowe mieszkańców Ziemi (BIRCH I IN., 2012;VAN NIEKERK I IN., 2016). W Polsce na przestrzeni lat produkcja tego gatunku zmniejszyła się kilkak- rotnie, ale ilość ziemniaka przeznaczonego na cele konsumpcyjne zmalała tylko nieznac- znie (PSZCZÓŁKOWSKI I SAWICKA, 2016). Jego spożycie wynosi około 100 kg na jednego mieszkańca (GUS, 2017). Organem użytkowym tego gatunku są bulwy posiadające wysoką wartość dietetyczną, odżywczą i zdrowotną. Są one zasobne w węglowodany, w bogate pod względem aminokwasowym białko, potas oraz witaminę C, cechują się niską kalorycznością. Ponadto mają właściwości zasa- dotwórcze i są szeroko wykorzystywane w gas- tronomii. Ziemniak nie ma tendencji do gro- madzenia szkodliwych dla zdrowia związków (NOWACKI, 2009; LESZCZYŃSKI, 2012).

Celem pracy było określenie wpływu wybranych odmian ziemniaka na plon ogólny i handlowy bulw oraz udział i plon frakcji sadzeniaków.

Materiał i metody

B adania oparto na doświadczeniu polowym, przeprowadzonym w latach 2016- 2018, w gospodarstwie rolnym, na terenie gminy Dukla, w woj. podkarpackim (49°33′N;

21°40′E), na wysokości 336 m n.p.m., na glebie brunatnej, o odczynie kwaśnym, średnio za- sobnej w przyswajalny fosfor i magnez i niskiej do średniej zasobności w przyswajalny potas.

Doświadczenie założono metodą bloków kom- pletnie zrandomizowanych, w trzech powtórze- niach. Obiektem badawczym były 3 odmiany ziemniaka należące do różnych klas wczesności (Bellarosa – bardzo wczesna, Madeira – odmi- ana średnio wczesna i Jelly – średnio późna).

Doświadczenie przeprowadzono zgod- nie z zasadami dobrej praktyki rolniczej. Przed- plonem ziemniaka był jęczmień ozimy. Po zbiorze przedplonu wykonywano podorywkę.

Jesienią stosowano nawożenie obornikiem w ilości 25 t

ha

. Wiosną pole bronowano i przy- gotowywano glebę do sadzenia. Przed sadze- niem, pod całe doświadczenie, zastosowano nawożenie fosforem w formie superfosfatu potrójnego (46%) w ilości 50 kg

ha

oraz po- tasem w dawce 120 kg

ha

, w postaci siarczanu potasu (50%). Wiosną zastosowano jednora- zowo nawożenie azotem w ilości 90 kg N ha

w formie mocznika (46%). Ziemniaki sadzono ręcznie, w rozstawie 67,5 x 37 cm, w trzeciej dekadzie kwietnia. Po posadzeniu bulw sto- sowano zabiegi pielęgnacyjne mechaniczno- chemiczne, polegające na obredleniu tuż przed wschodami, a następnie na świeżo obredloną glebę i uformowane redliny stosowano preparat Plateen 41,5 WG, w dawce 2 kg

ha

. Po zasto- sowaniu herbicydu nie prowadzono już żadnych zabiegów pielęgnacyjnych. W trakcie wegetacji prowadzono ochronę przeciwko zarazie ziem- niaka i stonce ziemniaczanej, zgodnie z zalece- niami IOR-PIB stosując preparat: Ekonom 72 WP – w dawce 2,0 kg

ha

oraz Actara 25 WG – w ilości 0,04 kg

ha

.

Zbiór bulw przeprowadzono w okresie pełnej dojrzałości fizjologicznej bulw w trzeciej dekadzie sierpnia (odmiana Bellarosa), w pier- wszej dekadzie września (odmiana Madeira) oraz w drugiej dekadzie września (odmiana Jelly). Po zbiorze z każdego poletka pobrano po 50 bulw w celu określenia struktury plonu bulw (spod 10 krzaków każdego poletka) (ROZTROPOWICZ I IN., 1999). Wszystkie analizy wykonywano w 3 powtórzeniach dla każdej odmiany. Wyniki badań obliczono stat- ystycznie metodą analizy wariancji (ANOVA).

Do porównań średnich użyto test Tukeya. Z

uwagi na brak istotnych różnic w latach badań,

w zakresie analizowanych cech, wyniki podano

jako średnie dla lat 2016-2018.

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019

Wyniki badań i dyskusja P lon ogólny bulw w doświadczeniu wynosił przeciętnie 37,7 t

ha

i można go uznać za wysoki, gdyż przekraczał plon kraj- owy o 13,1% (GUS 2018).

Cechy genetyczne badanych odmian decydowały o masie plonu. Badane odmi- any, pod względem wielkości tej cechy, można uszeregować następująco: Bellarosa > Jelly >

Madeira. Najplenniejszą okazała się odmi- ana Bellarosa, zaś najmniej plenną − Madeira.

Odmiana Bellarosa plonowała o 35%, zaś Jelly o 19% wyżej niż odmiana Madeira (Wyk. 1).

Według COBORU (2018) odmiany średnio wczesne osiągnęły średni plon ogólny na pozi- omie 46,4 t

ha

. Odmiana Madeira, należąca do tej grupy wczesności, cechowała się istot- nie niższym plonem ogólnym bulw (o 31%), w porównaniu ze średnią wartością plonu dla od- mian wczesnych. Odmiana Bellarosa uzyskała w doświadczeniach COBORU średni plon wielkości 42,2 t

ha

, zaś w badaniach własnych odmiana ta plonowała na nieco wyższym pozio- mie (o 2%). Średnio późna Jelly uzyskała niższy o 18% plon ogólny, w porównaniu ze średnią

dla tej grupy odmian w COBORU (2018).

Zdaniem wielu autorów (KRZYSZ- TOFIK I IN., 2009; ŻOŁNOWSKI 2013; KOŁODZIEJCZYK, 2013;

PSZCZÓŁKOWSKI I IN., 2016; BIEN- IA I IN., 2018), cechy genetyczne odmi- an mają istotny wpływ na plon i cechy jego jakości. ŻOŁNOWSKI (2013), w warunkach północnowschodniej części kraju odnotował plon bulw na poziomie 33,4 do 35,9 t

ha

, zależnie od odmiany, zaś KRZYSZTOFIK I IN. (2009) uzyskali plon na poziomie 33,2-40,3 t

ha

. KOŁODZIEJCZYK (2013), badając średnio późne i późne odmiany ziemniaka uzyskał znacznie wyższy poziom plonowania (44,7-55,4 t

ha

,zależnie od odmiany). Należy jednak dodać, że odmiany te były uprawiane na glebach najlepszych, I klasy bonitacyjnej.

BIENIA I IN. (2018) badając cztery odmiany należące do różnych klas wczesności uzyskali plon ogólny w zakresie 37,9-49,0 t

ha

. W tychże badaniach odmiana Jelly plonowała na poziomie 41,3 t

ha

. PSZCZÓŁKOWSKI I IN. (2016), w warunkach glebowo-klimaty- cznych Lubelszczyzny, uzyskali potencjalne plony bulw niektórych odmian dochodzące do

W ykres 1. Wpływ właściwości odmianowych na plon bulw (średnia lat 2016-2018).

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019

Udział i plon handlowy bulw

P lon handlowy bulw wynosił przeciętnie 27,27 t

ha

,, co stanowiło 71,94%

masy plonu ogólnego (Tabela 2). Cechy genety- czne badanych odmian wywarły istotny wpływ na wartość tej cechy. Najmniejszą masę plonu handlowego wytworzyła odmiana Madeira, zaś największą wartością tej cechy charakteryzowała się odmiana Bellarosa. Spośród badanych od- mian największym udziałem bulw handlowych odznaczała się odmiana Jelly, drugie miejsce w rankingu, pod względem tej cechy, zajmowała odmiana Bellarosa, a trzecie – odmiana Ma- deira (Tabela 1).

Wielkość uzyskanego plonu handlowego odmiany Bellarosa była porównywalna z wynika- mi uzyskanymi przez BARANOWSKĄ I IN., (2017). NOWACKI (2010) uzyskał nieco inne

wyniki, co do partycypacji bulw w plonie ogółem plon handlowy ziemniaka w doświadczeniach łanowych, w zależności od systemu uprawy. W systemie ekologicznym - 63,1%, zaś w syste- mie integrowanym - 70,7% plonu ogólnego.

Zdaniem KOŁODZIEJCZYKA (2013) udział frakcji bulw handlowych w plonie ogólnym kształtuje się od 93,3% do 97,8%. BIENIA I IN. (2018) uzyskały udział bulw handlowych średnio 94,4%, a ich plon odpowiednio 40,9 t. ha-1. KRZYSZTOFIK I IN. (2009) uzys- kali plon handlowy na poziomie od 87,5% do 91,6% w zależności od odmiany. W badaniach SAWICKIEJ I PSZCZÓŁKOWSKIEGO (2004) istotne różnice w udziale plonu handlowego występowały w obrębie klas wczesności.

T abela 1. Wpływ odmian na plon handlowy oraz udział bulw handlowych (średnia lat 2016—2018).

T abela 2. Wpływ odmian na udział i plon sadzeniaków w plonie ogólnym

(średnia lat 2016-2018).

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019

Udział i plon sadzeniaków

U dział sadzeniaków w plonie ogółem stanowił 47,56%, zaś ich plon wynosił przeciętnie 17,73 t

ha

(Tabela 2).

Cechy genetyczne badanych odmian wywarły istotny wpływ na udział sadzeniaków w plonie ogółem. Największy udział bulw tej frakcji odnotowano w przypadku odmiany Ma- deira, kolejno u odmiany Bellarosa oraz Jelly. U tej ostatniej oznacza to problemy z materiałem sadzeniakowym (Tabela 2).

Spośród badanych odmian najwyższym plonem sadzeniaków charakteryzowała się od- miana Bellarosa, następnie Madeira. Najniższą wartością tej cechy odznaczała się odmiana Jelly (Tabela 2). Wpływ cech genetycznych na udział sadzeniaków w plonie ogólnym pot- wierdza SAWICKA I PSZCZÓŁKOWSKI (2004); KRZYSZTOFIK I IN., (2009); SA- WICKA I KROCHMAL-MARCZAK, (2011); ZARZYŃSKA I GOLISZEWS- KI, (2015). W badaniach SAWICKIEJ I PSZCZÓŁKOWSKIEGO, (2004) istotne różnice w partycypacji sadzeniaków występowały w obrębie klas wczesności. KRZYSZTOFIK I IN., (2009) uzyskali średni udział sadzeniaków dla trzech badanych odmian na poziomie 58,5%. Kwestia sadzeniaków jest ważna dla nasiennictwa, gdyż ich udział i plon ma duże znaczenie ze względu na niedostateczną ich wymianę w Polsce.

Wnioski

1. Najplenniejszą okazała się wczesna odmi- ana Bellarosa, która wytworzyła największą ogólną masę plonu i najwyższą masę bulw handlowych.

2. W warunkach Beskidu Niskiego średnio

wczesna odmiana Madeira nie wykazała się wysokim potencjałem plonowania.

3. Największym udziałem bulw handlowych w plonie ogólnym charakteryzowała się odmi- ana Jelly, zaś udziałem sadzeniaków odmiana Madeira.

Literatura

BARANOWSKA A., ZARZECKA K., MYSTKOWSKA I., GUGAŁA M. 2017.

Opłacalność uprawy ziemniaków jadalnych od- miany Bellarosa. Roczniki Naukowe Stowar- zyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobi- znesu XIX. (5), 15-17.

BIENIA B., SAWICKA B., KROCH- MAL-MARCZAK B. 2018. Oddziaływanie nawożenia dolistnego nawozami makro- i mi- kroelementowymi na plonowanie i strukturę plonu kilku odmian ziemniaka. Frag. Agron.

35(1), 17-28.

BIRCH P.R.J., BRYAN G., FENTON B., GIL- ROY E., HEIN I., JONES J.T., PRASHAR A., TAYLOR M.A., TORRANCE L., TOTH I.K. 2012. Crops that feed the world. Potato:

are the trends of increased global production sustainable? Food Security. 4, 477-508.

COBORU. 2018. Lista odmian roślin rolnic- zych wpisanych do krajowego rejestru w Polsce.

Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. 61-65.

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY.

2017. Rocznik statystyczny rolnictwa, Warsza- wa. 485.

KOŁODZIEJCZYK M. 2013. Fenotypowa

zmienność plonowania, składu chemiczne-

go oraz wybranych cech jakości bulw średnio

.N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019 WWW .N A UK O W CY .OR G .PL 2 (24)/2019

późnych i późnych odmian ziemniaka jadal- nego. Acta Agroph. 20(3), 411-422.

KRZYSZTOFIK B., MARKS N., BARAN D. 2009. Wpływ wybranych czynników agro- technicznych na ilościowe cechy plonu bulw ziemniaka. Inżynieria Rolnicza. 5(114), 123- 129.

LESZCZYŃSKI W. 2012. Żywieniowa wartość ziemniaka i przetworów ziemniacza- nych (Przegląd literatury). Biul. IHAR. 266, 5-20.

NOWACKI W. 2008. Quality and storability of potatoes produced in different farming sys- tems. J. Of Research and Applications in Agri- cultural Engineering. 53(4), 18-21.

NOWACKI W. 2009. Stan aktualny i perspe- ktywy produkcji ziemniaka w Polsce do roku 2020. Studia i Raporty IUNG-PIB. 14, 71-94.

PSZCZÓŁKOWSKI P., PSZCZÓŁKOWSKA T., SEKULSKI A. 2016. Lista odmian za- lecanych do uprawy w województwie lubels- kim w roku 2016. Wyd. SDOO Cicibór. 31.

PSZCZÓŁKOWSKI P., SAWICKA B. 2016.

Wartość odżywcza białka wybranych odmian ziemniaka [w:] Bioprodukty – pozyskiwan- ie, właściwości i zastosowanie w produkcji żywności. G. Lewandowicz, J. Le Than-Blich- arz (red.) Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. 56-64.

ROZTROPOWICZ S. I IN. 1999. Metodyka obserwacji, pomiarów i pobierania prób w agro- technicznych doświadczeniach z ziemniakiem.

Wyd. IHAR, oddz. Jadwisin. 50.

SAWICKA B., KROCHMAL-MARCZAK B. 2011. Ekologiczny aspekt uprawy ziemnia- ka w warunkach Pogórza Strzyżowsko-Dyn-

owskiego. Biul. IHAR. 259, 229-242.

SAWICKA B., PSZCZÓŁKOWSKI P. 2004.

Fenotypowa zmienność struktury plonu odmi- an ziemniaka w warunkach środkowo-wschod- niej Polski. Biuletyn IHAR. 232, 53-66.

VAN NIEKERK C., SCHÖNFELDT H., HALL N., PRETORIUS B. 2016. The Role of Biodiversity in Food Security and Nutrition: A Potato Cultivar Case Study. Food and Nutri- tion Sciences. 7, 371-382.

ZARZYŃSKA K.,GOLISZEWSKI W. 2015.

Odmianowe zróżnicowanie produktywności roślin ziemniaka uprawianych w systemie eko- logicznym i integrowanym. Fragm. Agronom.

32(3), 113-120.

ŻOŁNOWSKI A. C. 2013. Studia nad zmiennością plonowania i jakością ziemnia- ka jadalnego (Solanum tuberosum L.) w wa- runkach zróżnicowanego nawożenia mineral- nego. Rozprawy i Monografie. UWM Olsztyn.

191, 259.