W rok póŸniej habilitowa³ siê na UJ na podstawie rozprawy Dzieje Ro- sji do roku pierwszej historii Rosji napisanej przez Polaka (w 1929 r

Feliks Karol Koneczny (1862–1949) studiowa³ historiê na Uniwersytecie Ja- gielloñskim (UJ) i tam w 1888 r. otrzyma³ stopieñ doktora za pracê Najdawniejsze sto- sunki Inflant z Polsk¹ do roku 1383. W la- tach 1891–1897 by³ adiunktem w Akademii Umiejêtnoœci, a nastêpnie, do roku 1919, pra- cowa³ w Bibliotece Jagielloñskiej (BJ). Od pocz¹tku XX w. dzia³a³ w krakowskim Klu- bie S³owiañskim, redagowa³ miesiêcznik

“Œwiat S³owiañski” (1905–14) i publikowa³ artyku³y poœwiêcone narodom s³owiañskim oraz wzajemnym stosunkom Polaków i ich s¹siadów. W okresie krakowskim Koneczny napisa³ szereg prac dotycz¹cych historii Pol- ski i Europy Wschodniej, zw³aszcza Litwy i Rosji. By³ tak¿e redaktorem i wspó³autorem dwutomowej pracy zbiorowej Polska w kul- turze wspó³czesnej (1918).

W 1919 r. Koneczny zacz¹³ wyk³adaæ hi- storiê na wileñskim Uniwersytecie Stefana Batorego (USB). W rok póŸniej habilitowa³ siê na UJ na podstawie rozprawy Dzieje Ro- sji do roku 1449 (1918), pierwszej historii Rosji napisanej przez Polaka (w 1929 r. wy- da³ t. 2: Litwa a Rosja). Po otrzymaniu no- minacji na profesora nadzwyczajnego USB, obj¹³ Katedrê Historii Europy Wschodniej.

W 1922 r. zosta³ profesorem zwyczajnym.

W ksi¹¿ce Polskie Logos i Ethos (1921) przedstawi³ w³asn¹ syntezê dziejów Polski, akcentuj¹c¹ historyczn¹ rolê narodu polskie- go w Europie.

Po dziesiêciu latach pracy, mimo pozy- tywnej opinii Senatu i Rady Wydzia³u USB,

Koneczny zosta³ pozbawiony katedry i prze- niesiony na emeryturê. Prawdopodobnie na tê decyzjê Ministerstwa Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego mia³ wp³yw fakt,

¿e uczony historyk nie ukrywa³ swoich sym- patii dla endecji. W artyku³ach publikowa- nych na ³amach “Myœli Narodowej” g³osi³ pogl¹d, ¿e si³a pañstwa pochodzi z poparcia spo³eczeñstwa, którego emanacjê pañstwo stanowi, a nie z panowania nad narodem.

Po powrocie do Krakowa Koneczny pro- wadzi³ ¿ywot prywatnego uczonego i publicysty. Lata wojny spêdzi³ w wielkiej biedzie; wielkim ciosem by³a dlañ œmieræ dwóch synów (m³odszy rozstrzelany przez Niemców w 1944 r., starszy zgin¹³ w Powsta- niu Warszawskim). Po wojnie odmówiono mu zatrudnienia w UJ i BJ; utrzymywa³ siê g³ównie z honorariów za artyku³y publiko- wane w prasie katolickiej. Zmar³ w Krako- wie 10 lutego 1949 r.

Ju¿ w okresie wileñskim Koneczny za- cz¹³ pracowaæ nad teori¹ cywilizacji. Na V Kongresie Historyków Polskich (Poznañ 1925) przedstawi³ referat Do metodologii nauki o cywilizacji. W latach dwudziestych i trzydziestych opublikowa³ kilka artyku³ów dotycz¹cych ró¿nych aspektów cywilizacji.

Obszerne wprowadzenie do opracowanej przez siebie teorii przedstawi³ w swym g³ów- nym dziele O wieloœci cywilizacyj, wydanym w 1935 r. Reprint tego wydania opubliko- wa³o Wydawnictwo WAM Ksiê¿a Jezuici w 1997 r. (w niniejszym artykule cytujê to wydanie, podaj¹c strony bez wskazywania

Ÿród³a).

Wydane w 1935 r. dzie³o nie wzbudzi³o jednak wtedy szerszego zainteresowania.

W trzy lata póŸniej Koneczny wyda³ Roz- wój moralnoœci, któr¹ to pracê traktowa³ jako uzupe³nienie poprzedniej. Ju¿ po œmierci autora, staraniem Towarzystwa im. Romana Dmowskiego, ukaza³y siê w Londynie inne, zachowane w rêkopisach, prace Koneczne- go: Cywilizacja bizantyñska (1973), Cywili- zacja ¿ydowska (1974), O ³ad w historii (1977), Pañstwo w cywilizacji ³aciñskiej (1981) i Prawa dziejowe (1982). Ich reprin- ty wyda³o w ostatniej dekadzie “Wydawnic- two Antyk Marcin Dybowski”, maj¹ce sw¹ siedzibê w Komorowie.

Wspomniana seria publikacji przyczyni-

³a siê do o¿ywienia zainteresowania twór- czoœci¹ Konecznego, o czym mo¿e œwiad- czyæ wyraŸny wzrost liczby poœwiêconych

mu prac. W pewnych krêgach, zw³aszcza na- rodowo katolickich, jak Instytut Edukacji Narodowej, Radio Maryja czy “Nowy Prze- gl¹d Wszechpolski”, Feliks Koneczny uwa-

¿any jest za wybitnego uczonego patriotê, w pracach którego znaleŸæ mo¿na klucz do zro- zumienia wspó³czesnych procesów histo- rycznych, a zw³aszcza zagro¿eñ, na jakie na- ra¿ona jest Polska w perspektywie ewentu- alnej integracji z Uni¹ Europejsk¹.

Koncepcja cywilizacji

Tradycyjne za³o¿enia, które dominowa³y u autorów podejmuj¹cych problematykê cy- wilizacji, g³osi³y, ¿e:

1) cywilizacjê poprzedzaj¹ epoki dzikoœci i barbarzyñstwa, standardy cywilizacyjne wyznacza Europa zachodnia (europocen- tryzm);

2) cywilizacja obejmuje g³ównie osi¹gniê- cia materialne (techniczne i ekonomicz- ne) oraz organizacyjne (pañstwo i inne in- stytucje), zaœ kultura – dorobek ducho- wy (religia, sztuka, nauka, moralnoœæ, obyczaje itp.).

Koneczny odrzuca³ te za³o¿enia. Nie prze- ciwstawiaj¹c sobie cywilizacji i kultury, o- kreœla³ on cywilizacjê jako “metodê ustro- ju ¿ycia zbiorowego”, charakterystyczn¹ dla “zrzeszenia rzêdu wy¿szego ni¿ naród”

[s. 154 i 316]. Do ustroju ¿ycia zbiorowego zalicza³ wszystkie wa¿ne dziedziny ¿ycia spo³ecznego: rodzinê, prawo, moralnoœæ, go- spodarkê, komunikacjê, naukê, oœwiatê, sztu- kê. “Pe³nia cywilizacji – pisa³ Koneczny w O wieloœci cywilizacyj – polega na tym, ¿e spo³eczeñstwo posiada taki ustrój ¿ycia zbio- rowego, prywatnego (tj. rodzinnego) i pu- blicznego, spo³ecznego i pañstwowego, ta- kie urz¹dzenia materialne, tudzie¿ taki sys- tem moralno–intelektualny, i¿ wszystkie dziedziny ¿ycia, uczuæ, myœli i czynów two- rz¹ zestroje o jednolitym umiarze, konse- kwentne w zespole swych idei i czynów” [s.

155].

Odrzucaj¹c koncepcje cywilizacji k³ad¹- ce nacisk na aspekty materialne, na produk- cjê i technikê, Koneczny stosowa³ podejœcie antropologiczne i aksjologiczne. Jego zda- niem, czynniki materialne nie nale¿¹ do wy- ró¿ników cywilizacji, maj¹ natomiast wp³yw na poziom jej rozwoju. Kulturê material- n¹ i kulturê duchow¹ traktowa³ jako dwie, nieroz³¹czne od siebie, sk³adowe ka¿dej cy- wilizacji, widz¹c w tym odpowiednik pro- blemu duszy i cia³a w odniesieniu do histo- rii. Podkreœla³ jednak, ¿e “ró¿nice cywiliza- cyjne nie pochodz¹ od czynników material- nych (...), lecz tylko z rozmaitoœci stosunków pomiêdzy ludŸmi w ich zrzeszeniach” [Ró¿-

O cywilizacjach

wed³ug Feliksa Konecznego (cz. I)

Feliks Koneczny – ¿ycie i dzie³a

ne typy cywilizacji, “Toruñski Przegl¹d Fi- lozoficzny”, 2001, nr 3/4, ss. 18–19].

W przeciwieñstwie do tradycyjnego mo- delu procesu dziejowego, zak³adaj¹cego uni- wersalnoœæ praw spo³ecznych i liniowy cha- rakter rozwoju spo³eczeñstw, przechodz¹- cych te same fazy, Koneczny twierdzi³, ¿e dzieje ludzkoœci (przynajmniej w czasach hi- storycznych) obejmuj¹ wiele odmiennych cywilizacji o ró¿nym czasie trwania. Mog¹ one istnieæ obok siebie (w czasie i przestrze- ni) oraz rywalizowaæ ze sob¹, gdy¿ d¹¿enie do dominacji stanowi podstawow¹ cechê ka¿dej ¿ywotnej cywilizacji; mog¹ tak¿e de- generowaæ siê i upadaæ. Trwa³oœæ i rozwój danej cywilizacji zapewnia harmonia miêdzy jej g³ównymi elementami sk³adowymi. One te¿ stanowi¹ o odrêbnoœci tej cywilizacji.

W celu porównywania ró¿nych cywiliza- cji Koneczny proponowa³ uwzglêdnienie na- stêpuj¹cych elementów sk³adowych:

l metoda opanowywania czasu;

l prawo rodowe i “trójprawo” (prawo ro- dzinne, maj¹tkowe i spadkowe);

l piêæ kategorii bytowania ludzkiego (“quincunx cz³owieczeñstwa”) – dobro (moralnoœæ), prawda (przyrodzona i nad- przyrodzona), zdrowie, dobrobyt, piêkno;

l stosunek wzajemny cywilizacji i religii.

Jak widaæ, Koneczny nie uznaje rasy za wyró¿nik cywilizacyjny. “Nie w rozmaito-

œci ras – pisa³ – tkwi przyczyna rozmaitoœci cywilizacyj. ¯yd, mieszkaj¹cy od wieków poœród nas, ró¿ni siê od nas duchowo dlate- go, poniewa¿ jest innej cywilizacji, choæby rasowo by³ znacznie asymilowany. Moskal ró¿ni siê od nas duchowo nie mniej od ¯yda, choæ jest somatycznie [cieleœnie] bli¿szy, lecz ca³kiem innej jest cywilizacji. Madiar [Wêgier] jest zgo³a innej rasy, lecz ducho- wo bli¿szy nam bez porównania, ni¿ Rosja- nin; albowiem jest jednej z nami cywiliza- cji” [s. 204].

Czynnikiem wyró¿niaj¹cym cywilizacjê nie jest równie¿ jêzyk, choæ stanowi on bar- dzo wa¿ne jej narzêdzie: od zdatnoœci jêzy- ka do rozwoju zale¿y bowiem poziom roz- woju danej cywilizacji. Mo¿e w niej wystê- powaæ nawet kilka jêzyków; z drugiej stro- ny, ten sam jêzyk mo¿e s³u¿yæ kilku cywili- zacjom.

Wyró¿nikiem cywilizacji nie jest te¿ reli- gia, choæ ta ostatnia – jak twierdzi Konecz- ny –“stanowi wszêdzie najwa¿niejsz¹ czêœæ cywilizacji, poniewa¿ wywiera ogromny wp³yw na pojêcia abstrakcyjne” [s. 272].

Religia bowiem ujmuje stosunek œwiata przy- rodzonego do nadprzyrodzonego, a sam fakt uznawania tego ostatniego musi prowadziæ do wytwarzania pojêæ abstrakcyjnych.

Rozwa¿aj¹c problem wp³ywu religii na cy- wilizacje, Koneczny wyró¿nia:

a) cywilizacje sakralne (np. ¿ydowska i bra- miñska), w których religia wyznacza wszystkie ramy ¿ycia zbiorowego, b) cywilizacje pó³sakralne, czyli teokratycz-

ne (np. tybetañska lub arabska), c) cywilizacje niesakralne – z supremacj¹ si³

fizycznych (np. cywilizacja bizantyñska) lub z supremacj¹ si³ duchowych (cywili- zacja ³aciñska).

Podzia³y religijne nie musz¹ pokrywaæ siê z podzia³ami cywilizacyjnymi. Przyk³adem mog¹ byæ ró¿nice cywilizacyjne miêdzy pol- skim katolicyzmem, a rosyjskim prawos³a- wiem czy niemieckim kalwinizmem. “Pra-

wos³awie, teologicznie tak bliskie katolicy- zmu, jest mu cywilizacyjnie jeszcze dalszym, ni¿ niemiecki bizantynizm. (...) chrzeœcijañ- stwo orientalne stosuje siê do wszelkiego pod³o¿a cywilizacyjnego, tam takie chrzeœci- jañstwo, jaka gdzie cywilizacja” [ss. 264–

265]. W pracy Ró¿ne typy cywilizacji Ko- neczny wyrazi³ ten pogl¹d nastêpuj¹co: “...

choæ schizma [wschodnia] dogmatycznie jest nam najbli¿szym zrzeszeniem religijnym, a kalwinizm bardzo a bardzo dogmatycznie odleg³y, toæ jednak cywilizacyjnie ka¿dy z nas czuje siê bli¿szym kalwina œl¹skiego czy wileñskiego, ni¿ kacapa z Moskiewszczy- zny” [Ró¿ne typy, op.cit., s. 29].

Cywilizacja ³aciñska

Choæ Koneczny nie uwa¿a religii za wy- ró¿nik cywilizacji, to jednak podkreœla kluczow¹ rolê Koœcio³a katolickiego w kszta³towaniu cywilizacji ³aciñskiej, po-

wsta³ej w wyniku rozpadu staro¿ytnej cywi- lizacji grecko–rzymskiej. “£aciñska cywili- zacja jest dzie³em samego Koœcio³a, który ocali³ zarazem z gin¹cej cywilizacji rzym- skiej wszystko, co da³o siê pogodziæ z chrze-

œcijañstwem” [Rozwój moralnoœci 1997, s.

27]. Koœció³ bowiem, mimo ¿e przejmowa³ wiele z cywilizacji rzymskiej, etykê czerpa³ tylko z Ewangelii. I choæ ewangelie nie do- starczaj¹ bezpoœrednich wskazówek dotycz¹- cych organizowania ¿ycia zbiorowego, to

“jednak – jak twierdzi Koneczny – nie ma takiej dziedziny bytu, w którejby siê na nie nie mo¿na by³o powo³ywaæ. (...) Z quincunxa bytu ziemskiego uwzglêdniona jest w ewangeliach jedna tylko kategoria, ale ta star- czy na wszystko, od urz¹dzania sobie dnia powszedniego a¿ do urz¹dzeñ pañstwowych.

Jakby p³aszczem otula ewangelia i ochrania wszystko kategori¹ Dobra, moralnoœci¹, ety- k¹” [s. 265]. Jednak Koœció³ katolicki, który

“tê cywilizacjê [³aciñsk¹] wytworzy³, (...) nie uto¿samia siê z ni¹, nie ogranicza siê do niej.

Nikogo poœród nowo nawróconych ludów do niej nie prze. (...) Jak niegdyœ wobec cy- wilizacji klasycznej, tak samo zachowuje siê Koœció³ wobec ka¿dej, gotów ocaliæ z niej pod w³asnymi skrzyd³ami wszystko to, co da siê pogodziæ z wymaganiami katolickiej ety- ki” [s. 267].

Istotê etyki katolickiej w odniesieniu do

¿ycia zbiorowego ujmuje Koneczny w for- mie czterech postulatów, które uwa¿a za

“wiecznie te same i niezmienne od pocz¹t- ków do dnia dzisiejszego i jednakie dla wszystkich rodzajów i szczebli cywilizacyj”:

1.ma³¿eñstwo monogamiczne do¿y- wotnie;

2. d¹¿enie do zniesienia niewolnictwa;

3. zniesienie zemsty i przekazanie jej s¹downictwu publicznemu;

4. niezawis³oœæ Koœcio³a od w³adzy pañ- stwowej [s. 269].

Ten ostatni postulat Koneczny wywodzi z nadrzêdnego za³o¿enia o “zasadniczej wy¿- szoœci si³y duchowej nad materialn¹”. Uzu- pe³nieniem tych postulatów jest etyczny wy- móg pracy, wyra¿ony przez œw. Paw³a w s³ynnych s³owach: “Kto nie chce pracowaæ, niech te¿ nie je” (2 Tes 3, 10), a tak¿e szacu- nek dla pracy fizycznej; st¹d d¹¿enie do znie- sienia niewolnictwa.

Porównuj¹c katolicyzm z buddyzmem i islamem, Koneczny twierdzi, ¿e te ostat- nie “przystosowuj¹ siê do cywilizacyj, a Koœció³ przystosowuje cywilizacje do sie- bie. Nie burzy ich, lecz wbija siê w nie klinem czterech postulatów etycznych, od których nie odstêpuje nigdzie” [Ró¿ne typy, op. cit., s. 28].

Wyró¿niki cywilizacji

Wiele miejsca poœwiêca Koneczny wy- ró¿nikom cywilizacji. Rozpoczyna od

œwiadomoœci up³ywu czasu i jego mierzenia.

“Pochód pojêæ abstrakcyjnych – pisze w O wieloœci cywilizacyj – zaczyna siê od pew- nego stopnia w rozwoju pojêcia czasu”. Po- cz¹tkiem czasomiernictwa jest ustalenie cy- kli opartych na zjawiskach przyrody; wy¿szy etap stanowi opracowanie kalendarza, a jesz- cze wy¿szy – pojêcie ery. Wyznaczanie chro- nologii zdarzeñ stanowi pierwszy krok do hi- storyzmu, czyli œwiadomoœci historycznej danego spo³eczeñstwa. Z cywilizacji staro-

¿ytnych do tego poziomu zbli¿y³a siê tylko cywilizacja rzymska. Jako “kraj najwy¿sze- go wyrobienia w opanowywaniu czasu” Ko- neczny wymienia³ Szwecjê, a na przeciwle- g³ym biegunie umieszcza³ Chiny, Rosjê, In- die i Arabiê. Gdyby – pisa³ – “pokusiæ siê o systematykê cywilizacyj wed³ug kwestyi czasu, okaza³oby siê, ¿e jedna tylko cywiliza- cja ³aciñska zawiera historyzm” [ss. 282–

287].

Co siê tyczy genezy cywilizacji, to za wy- darzenie prze³omowe uwa¿a³ Koneczny zdolnoœæ wytwarzania ognia. Spo³eczno-

œci, które opanowa³y tê umiejêtnoœæ, mog³y ju¿ tworzyæ ustrój rodowy. Zró¿nicowanie ustrojów rodowych stanowi wstêp do ró¿nic cywilizacyjnych. Koneczny wymienia³ piêæ rodzajów takich ustrojów: ród pierwotny, despocja rodowa, spó³ka, wspólnota z u¿y- walnoœci¹ sta³¹ i u¿ywalnoœci czasowe. W ramach ka¿dego z nich nastêpowa³o zró¿ni- cowanie relacji mê¿czyzna – kobieta (poli- gamia lub monogamia, endogamia lub eg- zogamia itp.) oraz stosunków ojciec – dzie- ci, co prowadzi³o stopniowo do ukszta³towa- nia siê “trójprawa”, czyli prawa rodzinnego, maj¹tkowego i spadkowego. Zdaniem Ko- necznego, dzieci by³y zawsze uwa¿ane za w³asnoœæ ojca (“hipotezê matriarchatu odrzu- cam”) [Ró¿ne typy, op. cit., s. 19].

Ustrój rodowy stwarza warunki do usta- nowienia pañstwa, zwykle o charakterze monarchicznym, a nierzadko i despotycz- nym. Takie pañstwa wystêpuj¹ w cywiliza- cjach: turañskiej (mongolskiej), bramiñskiej (hinduskiej), arabskiej i chiñskiej. Poniewa¿

nie posiadaj¹ one prawa publicznego, nie ist- nieje tam jeszcze spo³eczeñstwo lub (jak w cywilizacji chiñskiej) nie ma ono wp³ywu na sprawy pañstwowe. Prawo ma³¿eñskie opar- te jest w nich na ca³kowitej lub po³owicznej poligamii. Za najbardziej despotyczne uwa-

¿a Koneczny pañstwo w cywilizacji turañ- skiej, gdzie w³adca posiada nieograniczone prawa wzglêdem ka¿dej osoby; jego prawo

jest zarazem prawem publicznym. Taki sys- tem stanowi podstawê najwiêkszej despocji.

Azja turañska jest jednoczeœnie typow¹ cy- wilizacj¹ obozow¹, w której prawa wodza nie ulegaj¹ ograniczeniu w czasach pokoju.

“Ale ludy te – twierdzi Koneczny – gnij¹, gdy nie wojuj¹ i w d³u¿szym pokoju nie two- rz¹ nawet spo³eczeñstw” [Ró¿ne typy, op.cit., s. 27].

Odejœcie od owego jednolitego prawa na- stêpuje dopiero w cywilizacji rzymskiej, korzystaj¹cej z dorobku materialnego i du- chowego Greków. U Rzymian kszta³tuje siê ju¿ prawo publiczne i prywatne, poddane pod koniec staro¿ytnoœci szczegó³owej ko- dyfikacji. Cywilizacja ³aciñska odziedziczy³a i kultywowa³a ten dualizm prawny, g³ównie dziêki Koœcio³owi katolickiemu. Natomiast cesarstwo wschodnie, zwane bizantyjskim (ze stolic¹ w Konstantynopolu), istniej¹ce nadal po upadku cesarstwa rzymskiego za- chodniego (476 r.), zaczê³o ewoluowaæ w kierunku orientalnym, a jego prawo publicz- ne ska¿one zosta³o andropolatri¹, czyli ubó- stwieniem cz³owieka (cesarza). Pañstwo by³o tam identyfikowane z osob¹ ka¿dorazowe- go w³adcy. W Bizancjum spo³eczeñstwu wol- no by³o organizowaæ siê tylko pod kontrol¹ pañstwa. “Pañstwo bizantyñskie – pisze Ko- neczny – opar³o siê nie na spo³eczeñstwie, lecz na biurokracyi i ju¿ w pierwszych wie- kach œredniowiecza cywilizacja bizantyñska wytworzy³a pañstwowoœæ etatystyczn¹” [s.

293] (etatyzm, z fr. état pañstwo – system organizacji ¿ycia spo³ecznego regulowane- go zarz¹dzeniami pañstwowymi).

Omawiaj¹c podstawowe kategorie byto- wania ludzkiego, czyli “quincunx cz³owieczeñstwa”, obejmuj¹cy wszelkie przejawy ¿ycia, Koneczny wi¹¿e je z dwie- ma sk³adowymi cz³owieka, jakimi s¹ dusza i cia³o. Pojêcia dobra (moralnoœci) i praw- dy (przyrodzonej i nadprzyrodzonej) odno- si on do strony wewnêtrznej, czyli ducho- wej, zaœ pojêcia zdrowia i dobrobytu – do strony zewnêtrznej, czyli cielesnej; pojêcie piêkna uwa¿a za wspólne obu tym stronom (“wspania³y pomost od zewn¹trz na we- wn¹trz”).

Te piêæ kategorii stanowi podstawê, do której sprowadziæ mo¿na wszystkie “fakty i myœli” ludzkiego bytu. Rozwój cz³owieka, spo³eczeñstwa, a tym samym danej cywili- zacji, mierzony byæ mo¿e wieloœci¹ relacji miêdzy tymi kategoriami, tak¿e ich pochod- nymi. Warunkiem pomyœlnego rozwoju jest jednak harmonia miêdzy nimi. W zbioro- woœci, w której ludzie kieruj¹ siê ró¿nymi systemami wartoœci, musi dochodziæ do wstrz¹sów i objawów rozprzê¿enia. Spo³e-

czeñstwa, w których obowi¹zuj¹ ró¿ne nor- my i zasady ¿ycia zbiorowego, nie mog¹ stworzyæ cywilizacji na wielk¹ skalê. Tak by³o u Greków. Natomiast Rzymianie posia- dali jednolite pojêcia o spo³eczeñstwie i pañ- stwie, “wszyscy zachowywali taki sam sto- sunek do piêciu kategorii bytu i te same nor- my trójprawa obowi¹zywa³y ka¿dego, kto chcia³ byæ civis romanus” [obywatelem rzymskim] [Ró¿ne typy, op. cit. s. 22].

Z “quincunxa cz³owieczeñstwa” najwiêk- sze znaczenie przywi¹zuje Koneczny do kategorii dobra, która konstytuuje etykê. Z kolei “etyka wytwarza ekonomiê”. Ka¿da cywilizacja ma w³aœciw¹ sobie etykê, czyli zasady moralne, którymi kieruj¹ siê ludzie w swym postêpowaniu; cywilizacja ¿ydow- ska “wytworzy³a trzy etyki: jedna jest na Pa- lestynê dla swoich, druga dla swoich w go- lusie i trzecia dla gojów” [Rozwój moralno-

œci, op. cit., s. 25].

Wyj¹tkiem jest cywilizacja ³aciñska, któ- ra przyjê³a i uzna³a za swoj¹ etykê katolick¹.

Nie istnieje jakaœ jedna etyka powszechna;

o zgodzie w kwestii zasad etycznych mo¿e- my mówiæ, co najwy¿ej, w odniesieniu do najbardziej ogólnych pojêæ abstrakcyjnych.

W sprawach konkretnych wystêpuj¹ najczê-

œciej powa¿ne ró¿nice. Mo¿na je zauwa¿yæ tak¿e w ramach jednej cywilizacji, a nawet w ramach jednego spo³eczeñstwa. St¹d te¿, w pewnych warunkach mo¿liwy jest postêp moralny, ale tylko w ramach danej cywiliza- cji. I na odwrót, w innych warunkach mo¿e dochodziæ do regresu moralnego.

Wa¿n¹ cech¹ cywilizacji jest dla Koniecz- nego wp³yw etyki, lub jego brak, na prawo publiczne i sferê polityki. I tu miejsce wy- ró¿nione polski uczony przyznaje cywiliza- cji ³aciñskiej: w przeciwieñstwie do innych cywilizacji, w których Ÿród³em prawa s¹

œwiête ksiêgi (cywilizacje sakralne) lub w³ad- ca (jak w cywilizacji turañskiej lub chiñskiej), wywodzi ona prawo z etyki. W przeciwieñ- stwie do innych cywilizacji, tak¿e bizantyñ- skiej, cywilizacja ³aciñska wprowadza te¿

wyraŸn¹ odrêbnoœæ prawa publicznego od prywatnego, a prawo ma³¿eñskie opiera na

œcis³ej monogamii. Co prawda, odrêbnoœæ ta wyst¹pi³a ju¿ w pañstwie rzymskim, gdzie stworzono i udoskonalono prawodawstwo oddzielone ca³kiem od sakralnoœci, jednak tam Ÿród³em prawa stanowionego by³ “wol- ny g³os wolnego obywatela”. W cywilizacji rzymskiej, jak i w wielu innych, wystêpo- wa³a jednak tak¿e “etyka prymitywna”, któ- ra ma tê sk³onnoœæ, ¿eby siê odnosiæ tylko do swoich (“do rodowców, wspó³ple- mieñców, u ¯ydów do wspó³wyznawców”), a która “przestrzegaj¹c bacznie wielu wzglê-

dów, mo¿e jednak obok tego, zezwalaæ na rzeczy wprost ohydne”, jak prawo zabija- nia w³asnych dzieci [s. 295]. W cywilizacjach wschodnich, takich jak turañska, zachodzi sta³a rozbie¿noœæ etyczna pañstwa a spraw prywatnych. W wypadku Rzymu ta dwu- etycznoœæ doprowadzi³a do tego, ¿e prawo pañstwowe zaczê³o zastêpowaæ wielu lu- dziom etykê. W ¿yciu publicznym wytwo- rzy³a siê zasada, ¿e kto pozostaje w zgodzie z prawem, ma czyste sumienie, co prowa- dzi³o do przekonania, i¿ “kto umie sobie ra- dziæ z prawem, mo¿e sobie darowaæ sumie- nie”. Od tego – zdaniem Konecznego – za- czyna siê upadek Rzymu.

Natomiast w cywilizacji ³aciñskiej, two- rzonej przez Koœció³ katolicki na bazie etyki chrzeœcijañskiej, powrócono do dawnej za- sady rzymskiej, wed³ug której Ÿród³em pra- wa stanowionego jest spo³eczeñstwo, “mia- nowicie ka¿dy stan sam sobie; w³adza zaœ

królewska polega na ingerencji w razie sprzecznoœci miêdzy stanami. D¹¿noœci¹ pra- wodawstwa jest, ¿eby siê zbli¿aæ do etyki katolickiej coraz bardziej i dlatego Koœció³ ma sobie przyznany wgl¹d w prawodaw- stwo” [s. 297]. Etyka czerpana z Ewangelii (zasadzaj¹ca siê “nie na samym czynie, ale przede wszystkim na intencji czynu”) i jej prymat nad prawem, a tak¿e innymi instytu- cjami ¿ycia spo³ecznego, stanowi dla Ko- necznego jeden z najwa¿niejszych wy- ró¿ników cywilizacji ³aciñskiej. “W piêciu cywilizacjach (chiñska, bramiñska, turañska, arabska, bizantyñska) zachodzi rozbie¿noœæ etyki w ¿yciu prywatnym a publicznym; tyl- ko bowiem ³aciñska cywilizacja wymaga ety- ki tak¿e w publicznym ¿yciu” [Rozwój mo- ralnoœci, op. cit., s. 24].

Odró¿niaj¹c pañstwo od spo³eczeñstwa Koneczny lokuje Koœció³ po stronie tego dru- giego. Etykê wytwarza spo³eczeñstwo, a pra- wo pochodzi od pañstwa. Pañstwo musi u¿y- waæ przymusu, a zatem etyka mu nie wy- starczy; w jego dzia³aniu sile duchowej musi towarzyszyæ si³a fizyczna, materialna. Miê- dzy tymi dwoma systemami si³ winna jed- nak panowaæ harmonia. Jeœli tak siê nie dzie- je, powstaje pytanie: “przy którym systemie ma byæ supremacja? Innymi s³owy: która organizacja ma przodowaæ: spo³eczeñstwo czy pañstwo? a w danym razie Koœció³ czy pañstwo?” [s. 298]. Dla Konecznego jest oczywiste, ¿e jedynie s³uszna odpowiedŸ

brzmi: spo³eczeñstwo.

W³aœnie wystêpowanie si³ duchowych (wyra¿aj¹cych siê w religii, moralnoœci, filozofii, nauce, sztuce) i ich emancypacja od si³ materialnych stanowi dla Konecznego najwa¿niejsz¹ cechê ró¿nicuj¹c¹ cywilizacje.

W cywilizacjach takich, jak turañska, arab- ska czy chiñska, wystêpuje supremacja si³ fizycznych, “skutkiem czego w³adza pañ- stwowa decyduje o tym, co rozumne i mo- ralne. W cywilizacji chiñskiej rz¹dy urz¹- dza³y od wieków rewolucje; nigdy spo³e- czeñstwo” [s. 299]. Cywilizacja ³aciñska stwarza mo¿liwoœci supremacji si³ ducho- wych nad materialnymi. Emancypacja si³ duchowych spod przewagi si³ fizycznych nie jest mo¿liwa bez emancypacji rodziny oraz odrêbnoœci prawa publicznego. Dopiero po ca³kowitej emancypacji rodziny oraz wy- odrêbnieniu siê prawa publicznego mo¿e pojawiæ siê narodowoœæ. Jak pañstwo jest nadbudow¹ prawn¹ spo³eczeñstwa, tak na- ród stanowi jego nadbudowê etyczn¹.

Narodowoœæ mo¿e wi¹zaæ siê z okreœlonym pañstwem, ale tak byæ nie musi; wymaga ona natomiast spo³eczeñstwa, mog¹cego rozwi- jaæ siê niezale¿nie od pañstwa – naród bo- wiem, w przeciwieñstwie do pañstwa, jest zrzeszeniem dobrowolnym (“Byliœmy z przymusu obywatelami rosyjskimi lub pru- skimi – lecz pozostaj¹c Polakami” [s. 305]).

Wynika st¹d, ¿e w takich cywilizacjach, jak egipska, turañska, arabska, bramiñska, chiñska czy bizantyñska, nie ma warunków do ukszta³towania siê narodu. Koneczny po- mija tu pojêcie ¿ydowskiego narodu wybra- nego, gdy¿ oznacza ono jedynie wspó³wy- znawców. Grecy staro¿ytni, “niezgodni w trójprawie”, nie utworzyli ani jednego pañ- stwa ani jednego narodu, choæ niektóre jed- nostki, np. Herodot, “zdoby³y siê na pojêcie narodu helleñskiego (...), ale nigdy siê to po- wszechnie nie przyjê³o. Pojêcie to rodzi³o siê w cywilizacji rzymskiej, wypielêgnowane nastêpnie przez ³aciñsk¹. Nie znam przyk³a- du narodu poza t¹ cywilizacj¹” – pisze Ko- neczny, definiuj¹c naród jako “zrzeszenie cy- wilizacyjne, posiadaj¹ce ojczyznê i jêzyk oj- czysty” [s. 305]. Narody rozwijaj¹ siê po- przez kulturê. Ka¿da kultura narodowa ist- nieje w ramach jakiejœ cywilizacji, na przy- k³ad rosyjska – w cywilizacji turañskiej, nie- miecka – w bizantyñskiej, a polska – w cy- wilizacji ³aciñskiej. Poczucie narodowe sta- nowi wa¿ny wyró¿nik postêpu cywilizacyj- nego. “Przez narody dopiero osi¹ga cywili- zacja ³aciñska swe szczyty” [s. 307]. Mo¿na mówiæ o zrzeszeniach ponadpañstwowych, ale nie ponadnarodowych. Jako “najwiêkszy falsyfikat historyi powszechnej” uznawa³ Koneczny Ligê Narodów, która to nazwa wziê³a siê – jego zdaniem – z pomylenia pojêæ pañstwa i narodu [s. 306].

Stefan Zabieglik Wydzia³ Zarz¹dzania i Ekonomii

Z teki poezji

Stary, starty i starczo zapadniêty w sobie, Z d³oni¹ nazbyt ju¿ sztywn¹ a¿eby zapisaæ wszystko to, co wypowie jêzyk nadal giêtki, wszystko to, co pomyœli rozpalona g³owa.

Lato spêdza na ganku, pykaj¹c z fajeczki, ten sam, o którym kiedyœ pisano w gazetach:

„o³owiany ¿o³nierzyk – niezlomny bohater brawurowych ataków na pó³kê z lalkami”.

Bitewny py³ opada³ na pola dywanów, gdy rozbite dywizje marnia³y na strychu.

Dnie spêdza³ w z³ych gospodach, noce pod gwiazdami,

Piêkne to by³y czasy – a i on by³ piêkny.

Lubi³y go Cyganki, lecz nie chcia³y wró¿yæ, zakonnice szepta³y, ¿e ma cudze oczy.

Cyganki ju¿ pomar³y, zakonnice zesch³y, W jego oczach wyblak³o co by³o tam kiedyœ.

Tak spêdzi³ lato, wœród kurzu przesz³oœci, z ka¿dym dniem ni¿ej pochylaj¹c g³owê, jesieni¹ mocno po¿ó³k³, przez zimê wyp³owia³, a¿ przysz³a wielka wiosna i na wioœnie poleg³.

Piotr Czerski student Wydzia³u Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki

***

Jesienne spotkania

Jesienny na nas czeka las, Niewielkie wzgórze pod sosnami, W popo³udniowy wolny czas, Gdzie siê dzielimy uœciskami.

Tam zdañ padaj¹ piêkne treœci, Tam ciep³o w sercach siê wymienia, Tam dusze snuj¹ opowieœci,

W czerwonych s³oñca ju¿ promieniach.

A gdy zapada pierwszy mrok, Gdy cichnie las, szarzej¹ drzewa, Do domów kierujemy krok, Tam gdzie têsknota nas rozgrzewa.

I znów czekamy na nasz czas, I na to nasze leœne wzgórze, I wszystko co ju¿ ³¹czy nas, I na powtórkê ju¿ powtórzeñ.

Marek Biedrzycki Dzia³ Wspó³pracy z Zagranic¹

Po zakoñczeniu wojny, jako ¿o³nierz 2 Korpusu Genera³a Andersa, przeby- wa³em w Turynie, stolicy w³oskiego Pie- montu, odkomenderowany na studia na tamtejszej politechnice, do niedawna jesz- cze “królewskiej” – “Regio Politecnico di Torino”. Taka nazwa widnia³a w dalszym ci¹gu na naszych indeksach.

Któregoœ dnia, zamiast jak zwykle po po³udniu iœæ do kina, postanowiliœmy wraz z koleg¹ pojechaæ do niezbyt odleg³ej Genui. Poprosiliœmy o przepustki dowód- cê naszej jednostki, nosz¹cej niezwyk³¹ jak na stosunki wojskowe nazwê “Oœro- dek Akademicki ¯o³nierzy 2 Korpusu”.

By³y one potrzebne do otrzymania biletu kolejowego oraz kwatery. Jednak na g³ów- nym dworcu kolejowym Turynu, Porta Nova, “Railway Transport Officer” w oso- bie angielskiego sier¿anta, przepustek nie chcia³ ogl¹daæ. Bez jednego s³owa szczêk- n¹³ maszyn¹ i wrêczy³ nam dwa bezp³at- ne, powrotne bilety do Genui.

Weszliœmy na peron. Poci¹g ju¿ sta³, niemi³osiernie zat³oczony, jak wszystkie poci¹gi w tym czasie we W³oszech. Za- pewne by³ w nim gdzieœ przedzia³ zare- zerwowany dla aliantów. ale w rok po wojnie, ¿o³nierz aliancki podró¿uj¹cy ko- lej¹ by³ rzadkoœci¹, tote¿ i ten przedzia³ na pewno by³ zajêty przez pasa¿erów w³oskich. Zreszt¹ ¿o³nierze korzystali g³ównie z transportu samochodami. Ist- nia³ doskonale zorganizowany “autostop wojskowy”. 2 Polski Korpus mia³ w³a- sne regularne po³¹czenie samochodowe z Ankony – stolicy Korpusu – do Motoli na po³udniu W³och. Ponadto, wzd³u¿ ca-

³ego Pó³wyspu Apeniñskiego, pomiêdzy Mediolanem a Neapolem, kursowa³ spe- cjalny poci¹g wojskowy. Jecha³em nim kiedyœ do Bolonii i, jak mi siê wydaje, mia³ niewiele wiêcej pasa¿erów ni¿ wa- gonów.

Wêdrowaliœmy wiêc wzd³u¿ poci¹gu, szukaj¹c miejsca, gdzie by siê jeszcze mo¿na by³o wcisn¹æ, kiedy podszed³ do nas kierownik poci¹gu i zaprosi³ do swo- jego przedzia³u s³u¿bowego.

Poci¹g ruszy³ i zacz¹³ przebijaæ siê przez tunele w w¹skim paœmie Apenin Nadmorskich, a¿ wjechaliœmy na stacjê w Genui. By³a wczesna wiosna; w Turynie, u stóp oœnie¿onych Alp, panowa³a jesz- cze zimowa pogoda, a tu, na w³oskiej Ri- wierze – niemal lato. Ciep³y powiew od Morza Liguryjskiego, palmy, kwiaty. Nie

chcia³o nam siê po nocy szukaæ Komen- dy Miasta dla otrzymania przydzia³u kwa- tery, tote¿ umieœciliœmy siê w hoteliku ko³o stacji. W³osi, przemili ludzie, to na- ród hotelarzy, a myœmy stanowili namiast- kê turystów doszczêtnie wymiecionych przez wojnê. Tote¿ w pokojach pospiesz- nie zmieniano poœciel, w jadalni pojawi³ siê nowy obrus.

Zwiedzanie rozpoczêliœmy od malow- niczego starego portu. Dostaliœmy siê do niego okrê¿n¹ drog¹, poniewa¿ zapusz- czanie siê w w¹skie uliczki dzielnicy por- towej, z rozci¹gniêt¹ pomiêdzy domami susz¹c¹ siê bielizn¹, by³o dla wojska za- bronione. Przestrzega³y przed tym napisy

“Out of Bounds” i okr¹g³e znaki przypo- minaj¹ce trochê znaki zakazu postoju.

Po po³udniu wybraliœmy siê do mia- sta. Dom Kolumba, pomnik Kolumba, wspania³e szerokie bulwary z podcienia- mi, monumentalny moc nad ulic¹. S³usz- nie Genueñczycy nazywaj¹ swoje mia- sto “Genova la Superba”. Podziwialiœmy bruki. Miasta w³oskie s³yn¹ z bruków, wygl¹daj¹cych niemal jak mozaiki.

Kunszt to zreszt¹ nienowy. W Ostu, od- kopanym staro¿ytnym porcie Rzymu – dzisiejszej Ostia Antiqua, mo¿na ogl¹- daæ, u³o¿one z drobnych kamyczków, wizerunki stworów morskich. Informo- wa³y one przed wiekami przechodnia, ¿e

w nieistniej¹cym ju¿ dziœ sklepie rzym- ski kupiec handlowa³ rybami.

Zbli¿a³a siê pora obiadowa, rozgl¹da- liœmy siê za w³oskim policjantem lub alianckim MP, ¿eby dowiedzieæ siê, czy jest tu gdzieœ kantyna wojskowa prowa- dzona przez “Navy Army, and Air Force Institutes”, gdzie moglibyœmy zjeœæ do- bry obiad za symboliczn¹ op³at¹. Wresz- cie dostrzegliœmy wojskowy mundur. Po- deszliœmy bli¿ej. Brytyjski oficer, i to jeszcze kapitan – jak na armiê na stopie wojennej szar¿a nader wysoka. Zebra³em ca³¹ swoj¹ mizern¹ angielszczyznê: - Fxcuse me, Sir.

Dalej posz³o trudniej, ale oficer zrozu- mia³ i bardzo uprzejmie wyjaœni³ nam, jak trafiæ do owej, popularnie zwanej “Naafi”

A wiêc prosto, potem na którymœ skrzy-

¿owaniu skrêciæ. Podziêkowaliœmy, zasa- lutowaliœmy, ale im bli¿ej by³o tego skrzy-

¿owania, tym wiêksze mieliœmy w¹tpliwo-

œci, czy aby dobrze zrozumieliœmy ofice- ra. Podobne w¹tpliwoœci musia³ mieæ nasz informator, bowiem z daleka dobieg³ nas angielski okrzyk. Obejrzeliœmy siê. Ofi- cer sta³ na œrodku jezdni (w tym czasie w miastach w³oskich ruch samochodowy prawie nie istnia³) i trzcink¹ – jak przy- sta³o angielskiemu kapitanowi, wskazy- wa³ nam w³aœciwy kierunek

Pomyœla³em sobie w tym momencie, ¿e oto za mn¹ stoi potê¿ne Imperium, które- go jedn¹ z trosk jest to, abym móg³ wy- godnie zjeœæ obiad. Refleksja doœæ irra- cjonalna, bowiem Imperium Brytyjskie w³aœnie siê rozsypywa³o, a nasz 2 Korpus by³ ju¿ formalnie rozwi¹zany.

W ka¿dym razie odczu³em jakoœ wiel- k¹ satysfakcjê, jakiej nigdy dot¹d w ¿y- ciu nie zazna³em. Bo przecie¿ w 1939 roku widzia³em wkroczenie Armii Czer- wonej na wschodnie ziemie Rzeczypo- spolitej, prze¿y³em niemieck¹ okupacjê w Warszawie, Powstanie Warszawskie, obóz jeñców wojennych. Przez wszyst- kie lata te¿ za mn¹ sta³y potê¿ne mocar- stwa, ale ich trosk¹ by³o, jakby to mnie najskuteczniej zgnoiæ. I dlatego spotka- nie z tym oficerem uwa¿am za najwa¿- niejsze wydarzenie w naszej genueñskiej eskapadzie.

Jaki by³ obiad – nie pamiêtam.

Andrzej Jarosz Wydzia³ Oceanotechniki i Okrêtownictwa

Dawno temu w Genui

Genua, pomnik Kolumba

Dynamiczny rozwój informatyki, obec- nej dziœ w ka¿dej dziedzinie ¿ycia, jest coraz bardziej nara¿ony na ró¿nego rodza- ju zagro¿enia. Poczynaj¹c od poczynañ

“zwyk³ych” hakerów, po wymyœlne zabie- gi ludzi “z³ej woli”. Informatyka stosowa- na jest coraz szerzej, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i grupowym. Powierza- my jej sprawy wa¿ne, jak nasze zdrowie, pieni¹dze, czasem ¿ycie, na przyk³ad wsia- daj¹c do samolotu, w którym dzia³a kilka- dziesi¹t komputerów. Poniewa¿ siê uzale¿- niamy, to chcemy mieæ gwarancje. Na ile mo¿emy ufaæ technologii informacyjnej?

Dlatego ogromnego znaczenia nabiera- j¹ dzia³ania na rzecz bezpieczeñstwa zasto- sowañ informatyki. Zajmuje siê tym m.in.

Katedra Zastosowañ Informatyki Wydzia³u Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdañskiej. Uczestniczy w pra- cach zwi¹zanych z projektem IST-DRIVE realizowanym w ramach 5. Programu Ra- mowego Unii Europejskiej w latach 2000 – 2002 obok oœrodków naukowych z W³och, Francji, Szwecji i Hiszpanii.

Celem projektu jest utworzenie informa- tycznej infrastruktury wspomagaj¹cej pro- cesy dystrybucji i dozowania leków, po-

cz¹wszy od firm farmaceutycznych, poprzez hurtownie, apteki i oddzia³y szpitalne, a skoñczywszy na pacjencie, infrastruktury, która bêdzie:

- bezpieczniejsza, tzn. obni¿y zagro¿enie b³êdem medycznym (niew³aœciwie do- brane leki, pomy³ki w dozowaniu le- ków itp.),

- bardziej ekonomiczna, tzn. zmniejszy koszty obrotu leków (szybsza realiza- cja zamówieñ, zmniejszenie zapasów, mniejsze straty wskutek przetermino- wania leków itp.).

W Katedrze powsta³o bardzo po- trzebne Laboratorium In¿ynierii Syste- mów w celu prowadzenia badañ i szko- lenia w zakresie:

l bezpieczeñstwa zastosowañ informatyki,

l in¿ynierii oprogramowania,

l zastosowañ w zakresie e-biznesu.

By³o to mo¿liwe dziêki kwocie 36 000 USD pozyskanej w postaci grantu z fir- my INTEL, wypróbowanego sojusznika Wydzia³u ETI PG. Podobnej wysokoœci kwota zosta³a przeznaczona ze œrodków w³asnych Katedry z przeznaczeniem na modernizacjê pomieszczeñ, sieci oraz za- kup komputerów.

Zagro¿enia informatyki

Otwarcie laboratorium nast¹pi³o 1 paŸ- dziernika po uroczystoœci inauguracji nowe- go roku akademickiego na Wydziale ETI, która rozpoczê³a siê o godz. 10.00 w Audi- torium Novum PG.

Kilka informacji o formach dzia³ania Katedry:

l Realizacja zaawansowanych kursów z zakresu In¿ynierii Systemów i In¿ynierii Oprogramowania (w ramach Specjalno-

œci: In¿ynieria Systemów i Bazy Danych oraz w ramach Studium Podyplomowe- go In¿ynierii Oprogramowania),

l Realizacja projektów badawczych (dyplomowe i doktorskie) z zakresu bezpieczeñstwa zastosowañ informa- tyki, metod in¿ynierii oprogramowa- nia, e-gospodarki oraz nowoczesnych metod kszta³cenia z wykorzystaniem Internetu.

Prac¹ Katedry Zastosowañ Informatyki kieruje prof. Janusz Górski: tel. 347-19- 09, e-mail: jango@eti.pg.gda.pl Sekreta- riat: tel. 347-27-27.

Mieczys³aw Serafin; 347-17-40, Wydzia³ Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki e-mail: serafin@eti.pg.gda.pl

Jednak siê uda³o

„STUDENCKA AGENCJA RADIO- WA –Wspomnienia” to dzie³o, które jed- nak uda³o siê wydrukowaæ. Jest to jed- na z pozycji wydawniczych, które maj¹ utrwaliæ dokonania i historiê pewnej czêœci studentów i absolwentów naszej Uczelni, w Jej 100-letniej historii.

Ogromne podziêkowania nale¿¹ siê Mietkowi Serafinowi za niesamowite nêka- nie by³ych “Agentów”, których jednocze-

œnie przepraszamy za wyciêcie z ich tekstów fragmentów mówi¹cych o ich nêkaniu.

Nasz¹ ksi¹¿eczkê obejrza³o ju¿ sporo osób. By³y zachwyty i tak¿e krytyka – tycz¹ca g³ównie uk³adu tekstów.

Wyjaœniamy ewentualnym czytelni- kom – wstêp napisali nasi prze³o¿eni z

tamtych lat, dalej wypowiadaj¹ siê sym- patycy i darczyñcy, po nich kolejni Na- czelni SAR, a ca³a reszta to ustawieni alfabetycznie wspominaj¹cy „Agenci”.

Ta ksi¹¿eczka nie jest produktem ryn- kowym. Stanowi zapis pamiêci. Swego rodzaju dokument opisuj¹cy 40 lat dzia-

³ania Studenckiej Agencji Radiowej. Ilu- stracje stanowi¹ zdjêcia z tamtych lat.

Egzemplarze otrzymali nie tylko autorzy i sponsorzy. Skierujemy j¹ tak¿e do tych, któ- rzy bêd¹ chcieli poczytaæ o œwietnym, stu- denckim radiu sprzed lat. Wystarczy e-mail.

Kontakt: serafin@eti.pg.gda.pl W imieniu Komitetu Redakcyjnego – Wojciech Andruszkiewicz, Wiceprezes Zarz¹du Ko³a SAR przy Stowarzyszeniu Absolwentów Politechniki Gdañskiej.

Studencka Agencja Radiowa

SPROSTOWANIE. W wyniku b³êdów powsta³ych podczas rozpoznawania tekstu przez program komputerowy, w wydrukowanym w poprzednim numerze artykule “Przedmiot, specyfikacja, Ÿród³a i znaczenie informacji patentowej” mylnie ukaza³y siê nazwy w³asne i adresy internetowe. Powinno byæ: IPC-International Patent Classification; norma WIPO St. 9: dwucyfrowe INID kody, np. (11); norma WIPO St. 60, trzycyfrowe INID-kody;

dyski DVD; firma Jouve; baza ESPACE PRECES; kraj: BG; baza COSMOS; publikacje EP i WO; PFS (Patent Family Service); PRS (Patent Register Service); esp@cenet; EP; Full-Text and Full-Page Images; EP-A Text/Images; www.uspto.gov; www.uspto.gov/patft/index; Register of European Patents; www.arsinfo.pl/arspatent; www.japio.jp/welcome.html.. Autora i zainteresowanych czytelników przepraszamy

Zespó³ Redakcyjny.