Hafty ludu krakowskiego / zebrał Seweryn Udziela

(1)

HAFTY LUDU

ZEBRAŁ

SEWERYN UDZIELA

24 T A B L IC

: ; ' 'C -

KRAKÓW 1906

MAKLADEM AUTORA. - CYNKOTYPIE WYKONANO-W ZAKŁADZIE T. JABŁOŃSKIEGO I SP. - ODBITO W DRUKARNf UNIWERSYTETU JA G IE L L O Ń SK IE G O POD ZARZĄDEM JÓZEFA FILIPO W SK IEG O .

(2)

(3)

HAFTY LUDU

KRAKO W SKIEG O

ZEBRAŁ

SEWERYN UDZIELA

24 T A B L IC

KRAKÓW 1906

MAKŁADEM AUTORA. - CYNKOTYPIE WYKONANO W ZAKŁADZIE T. JABŁOŃSKIEGO I SP. — ODBITO W DRUKARNI UNIWERSYTETU JA G IE L L O Ń SK IE G O POD ZARZĄDEM JÓZEFA FILIPO W SK IEG O .

(4)

AL- 5VB<3

Biblioteka Uniwersytecka KUL

1000913588

*.51t

(5)

ogaty haft biały na białej płóciennej, czy perkalowej koszuli, chustce łub zapasce jest nieodzowną ozdobą stroju krakowskiego obok barwnych wstążek i sutych sznu' rów korali. Haft biały jest tak ukochany na całej Ziemi krakowskiej, źe nie ma wsi prawie, aby hafciarka jedna lub druga nie spędzała licznych godzin, dni i tygodni pochylona nad „tamborkiem" i nie wyszywała rozlicznych kwiatów i gałązek, idąc w tej pracy śladem wyobraźni wybujałej.

Upodobanie w haftach przyjęło się u ludu tutejszego przed wiekami. W X V II a nawet w końcu X V I wieku spotykamy w inwentarzach majątków a częściej w testamentach wie' śniaczek liczne wzmianki o chustach zdobionych „białem szyciem", o „chustkach wyszywanych"

lub „szytych".

W czasie najwyższego rozwoju sztuki hafciarskiej w Polsce w X V I wieku haftują nietylko po klasztorach i dworach magnackich ale takie i po dworkach szlacheckich, domkach mie' szczańskich i pod strzechami wiejskiemi. W tych ostatnich hafciarstwo rozwinęło się z cza' sem tak wysoko, źe cechy hafciarskie z końcem X V III w. upadły.

Jeżeli rozejrzymy się w haftach krakowskich, zauważymy, źe pojęcia zdobnicze ludowe są inne, niż nasze. Są one więcej pierwotne i zachowały dużo z Polski minionej.

W rysunku teraźniejszych haftów ludowych daje się spostrzegać silny wpływ sztuki X V III w., ale odnajdujemy w nim także wpływy Wschodu. T o wszystko polska dusza wieśniaczki przerobiła, przetworzyła i zabarwiła silnie odrębnem, własnem pojęciem stylu.

Turecką palmę przyswoiły sobie dziergające misterne ząbki i kwiatki wiejskie dziewczęta;

motywy podobne do bukiecików, zdobiących końce litych pasów polskich — dziś, kiedy od lat stu prawie nikt tych pasów nie widuje powtarzają się stale na „szytych" rąbkach bielizny.

A postać ogólna i rysunek tych ozdób przypominają ciągle rosnące w ogródkach ziółka i kwiecie, ale uogólnione, uproszczone, stylizowane do danej potrzeby zdobniczej. T e rąbki, „kobyłki", ta linia falista połączona z wężykiem i zdobna liśćmi, te systematycznie rozłożone pęki roślin rysują się białym haftem na chustkach, zapaskach i spódnicach dzierganych.

A jakie mnóstwo jest tych pomysłów, świadczy drobny ten zbiorek, zawierający tylko drobną cząstkę dotychczas nagromadzonych zbiorów.

Technika haftów krakowskich nie obejmuje rozległej skali ściegów i sposobów haftowania.

Obok zwykłego dziergania, płaski haft atłaskowy i tak zwane „robótki", wykonywane igłą w wyciętym otworze w płótnie, oto wszystko, w czem hafciarka wiejska dochodzi do nie' pospolitej biegłości.

W skład przyborów do pracy wchodzi: tamborek, kolec kościany do wykłówania dziurek, naparstek, igła i nici. Zwykle hafciarka sama sporządza sobie tamborek, obciągając obręcz ze starego sita krajką miejsce w miejsce. N a takie koło naciąga płótno do haftowania prze' znaczone i do tamborka przymocowuje skórzanym paskiem zwyczajnym, wązkim, spiętym na sprzączkę.

Do niedawna trudniła się hafciarstwem szczególnie cała wieś Tyniec pod Krakowem.

Był to przemysł domowy tak rozwinięty, źe haftowały tu nietylko dziewczęta i kobiety, lecz także parobcy wykonywali piękne i delikatne dzieła sztuki hafciarskiej.

Dzisiaj hafciarstwo upada między ludem wiejskim, bo nie opłaca się i z haftem maszy' nowym nie może współzawodniczyć. A z upadkiem tego ludowego przemysłu artystycznego zaginą bezpowrotnie tak wdzięczne, świeże i charakterystyczne utwory sztuki ludu naszego.

Niechaj przynajmniej w tym zeszycie pozostanie ślad twórczości hafciarek wiejskich z pod .akowa, niech zbiorek ten mówi o ich zdolnościach, o śmiałym polocie wyobraźni bujnej, niech daje świadectwo o odrębnej polskiej sztuce ludowej.

Seweryn Udziela,

(6)

(7)

Tab. 1 Seweryn Udziela: Hafty krakowskie.

Róg chustki z Toń z 1890 roku. Rys. Marya Pruskówna.

(8)

(9)

Tab. 2. Seweryn Udziela: Hafty krakowskie.

(10)

(11)

Seweryn Udziela: Hafty krakowskie.

roku. Rys. Marya Pruskówna.

(12)

■

• N •

(13)

Róg chustki z Bukowa z 1890 roku. Rys. Olga Chodorowska.

(14)

(15)

Róg chustki z Zielonek z 1890 roku. Rys. Olga Chodorowska.

(16)

-

■V

*

.

■.

<

... ' ... ćmtoim i _ *mMUZ*śmmmlŚŚ&

.. ^Ui

(17)

Róg chustki z Brzezia z 1897 roku. Rys. Jadwiga Boberówna.

(18)

(19)

Róg chustki z Tyńca z 1858 roku. Rys. Irena Rachlewiczówna.

(20)

(21)

Róg chustki z Zielonek z 1891 roku. Rys. Jadwiga Boberówna.

(22)

(23)

O OOOO

^OOOOOOę^

rcPOooOPO

!000000

Rys. Jadwiga Skwirutówna.

Róg chustki z Przewozu z 1899 roku.

(24)

■

(25)

Tab. 10.

• £ o o ° °

y0 ° O -?0

' ° ° o

o OO ' o o Q

Róg chustki z Przewozu z 1891 roku.

Rys. Jadwiga Skwirutówna.

(26)

(27)

(28)

(29)

Tab. 13.

(30)

(31)

Róg chustki z Bukowa z 1892 roku. Rys. Olga Chodorowska.

(32)

(33)

15. Seweryn U dziela: Hafty krakowskie.

(34)

(35)

(36)

(37)

(38)

(39)

Hafty na kaftaniku i fartuszku ze Skawiny z 1840 roku. Rys. Salomea Grotowska.

>00

(40)

(41)

Kołnierz i przód koszuli kobiecej z Toń z 1890 roku. Rys. Marya Flachówna.

(42)

(43)

Kołnierz i mankiet koszuli kobiecej z Luboczy z

(44)

(45)

Tab. 21.

Ro.gr chustki i mankiety z M^{odlnicy z} 1890 roku.

Rys. Jadwiga Boberówna.

(46)

(47)

Tab. 22. Seweryn U dziela: Hafty krakowskie.

Kołnierz i przód koszuli kobiecej z Zielonek z 1890 roku. Rys. Marya Flachówna.

(48)

(49)

Koronki u spódnic z Biskupic z 1898 roku. Rys. Marya Pruskówna.

(50)

(51)

Seweryn Udziela: Hafty krakowskie

Rys. Marya Flachówna.

(52)

'

. BIBLIOTEKA UNIWERSYTECKA

KuL A L - 5 7 5 9 -

*—ź&zr*'

r .

'