S K A R B I E C
D L A
D Z IE C I.
(SNOPEK I;)
1830.
W PUŁAWACH
D R U K A R N I B IB L IO T E C Z N E J
ST. Maur«*
M A U łtA
fCheron**» t JT o/m tlia,.
UVX1UA L_-
(DalfyJ
Halonu rKliMA'HON*!'
|®TKBY
P la te a )
K a r y s to (E le m ia )
K & ltrw ritu
KouiofrT*
(ßalaminj A N D R O K
JGaHtuni E O IN A
Z A N T E
( E li.)
[ c t h a ii a KNOS
W inili iP oron
M I C O N I S
THK HM IA (Cythnos) «
B h e n e a i
■OLITZA Hydra
SYROS
SKRTHO | (Serypkuj)
N A X O S
81P H A N T O
(ŚiflAnos) '
Kimali VAPOU D I M A U A S IA .
M o d o m
> XIĘSTWA
< i
8 3 0.K o r a n
M IŁ O (Mete») K a b r e r a '
P o liK a jid r o
Mjuna
Cervi Mi4bhm» L . —
l ts* J
f l I
j K olo k in a }
W
N. 12.
G R E C I A .
G r ec ia— kraina licznemi dary przyrodzenia uposażona, morzem oblana, wyspami oto
czona, górami i rzekami poprzerzynana, w położeniu najsczęśliwszem do handlu i o- brony, pod niebem najprzyjazniejszem— Grecia w Historii Starożytnej znaczy, działa i obchodzi najwięcej.— W wiekach V II, VI i V przed Chrystusem wzniosła się nad re
sztę świata przem ysłem, sztukami pięknem i, oświatą, swobodą i wielkimi ludźmi — i odtąd Historia Grecii stała się mistrzynią łub wzorem wszelkiej uprawy i wszelakich cnot społecznych dla E uropy.— W ielka jest sława Rrzeczy pospolitych: Aten, Sparty, Koryntu i Tebów. — Zawiść tych państw między sobą przyczyniła się do upadku nie
podległości Grecii. Od r. 338 przed Chrystusem stała się częścią Monarchii Macedoń
skiej — Od r. i46 przeszła pod panowanie Rzym u; a potem ulegała wszelkim kolejom Cesarstwa Greckiego. Wreszcie w r. i453 po zdobyciu Konstantynopola, zagarniona przez Turków, pogrążyła się w ostatniej niew oli, ciemnocie i nędzy — i zdawało się że już na wieki.
Aż oto, za dni naszych, ocknął się w Grecii duch jej boliatyrów — dawne a silne za
pragniecie wolności. Lat temu dziesięć', jak tłumacząc powszechne uczucia Greków, Alexander Ypsylanti, odezwą swoją w Jassach a4 Marca 1821 ogłosił powstanie, i wnet wielką liczbę ochotników, a sczególniej sławny ów Zastęp święty, ujrzał pod swemi chorągwiami.— Okoliczności zdawały się sprzyjać powstaniu, bo w tym samym cza
sie Ali Pasza Janiny, głośny tyran i ciemięzca Greków, podniósłszy bunt przeciw Por
cie , mimowolnie ich wspierał. Pierwsza ta atoli wyprawa, smutnie się skończyła;
a Zastęp święty z bohaterskiej tylko śmierci sławą się okrył.
W Morei, Rząd Turecki zatrwożony, zwołuje do Trypolicy biskupów i panów Grec
kich; a przybywających więzi. Germanos, czcigodny Arcybiskup Patrasu, w drodze już, na odebrane w ieści, zatrzymuje się w Kalawrycie z wielu innym i; a cofnąwszy się do Monasteru w Górach Erymantu, wywiesza Chorągiew powstania. Tam kupa zebranych wieśniaków, płoszy, cudem praw ie, zbrojnych Turków , i Kalawrita pierwsza dostaje się do rąk Chrześcian; a zaraz potem w Patras powstanie wybucha.
Na takowe wiadomości srogośc Turków okropnie się objawia w Stambule. W dzień Wielkiejnocy, szanowny Patriarcha G rzegorz, po odśpiewaniu rezurekcii wychodząc
5
2 G R E C I A
z kościoła, porwań i powieszon u samych drzwi świątyni. Kilkunastu Biskupów i xię- źy pomordowano a ciała ich włóczone przez żydów po ulicach , do morza wrzuco
n o .— Podobne okrucieństwa stają się codzienną sprawą w stolicy Państwa Tureckiego.
Przedstawienia Posłów Europejskich daremne. Jeden tylko Rossyjski oddala się &ze Stambułu.
Okropności te nieosłabiły, owszem zapaliły i zahartowały męztwo Greków. Miesz- kańce Elidy palą wsi, i w góry z orężem uchodzą.— Beocia powstaje.— Wyspy Grec
kie zamożne, handlem zajęte , i nie tyle uciśnione, poświęcają te drobne swobody spra
wie powszechnej; a Turcia w nich traci całą prawie siłę morską.
Germanos pierwszy wódz powstania, ustępuje bohatyrom codzień prawie nowo two
rzącym się.— Zaczynają działać i wsławiać się w sprawie ojczyzny: Kolokotroni , by
stry i odważny z siedmiu tylko towarzyszami do Morei przybyły.— Odyssej, niegdyś trwożny służalec Ali Paszy — Demetrius Ypsylanti brat Alexandra — Alaurokordato °Ea- nariota , znakomity Europejską oświatą — Tombasis pierwszy Admirał powstania , na którego okręcie powiewa krzyż, z godłem Konstantyna Wielkiego — Miaulis i Kana
ris, sławni przewaznemi porażkami flott Tureckich — Bobolina Speziotka, przynosząca ojczyźnie w ofierze m ajątek, okręty, synów i własne ramie przywykłe do oręża.—
Wielkoduszny nakoniec Marek Botzaris , który w towarzystwie 3oo Suliotów poświęca się jak Leonidas , i jak on ginie.
Siła i pomyślność powstania Greckiego znalazła się z początku w energii samychżc Greków. Krzywdy obecne, wspomnienia dawnej sławy i dzisiejszej niew oli, natchnie
nia prześladowanej Religii, wreszcie rozpacz sam a, ożywiły całą ludność Grecii du
chem odwagi i wytrwałości. Maraton i Termopile widzą nowe cuda męztwa równe dawnym, a Botzaris i Kanaris nieustępują bohatyrom starożytnej chwały. — Sprzyjało także sprawie powstania : samo położenie kraju górzyste , niebiegłośc' wodzów i wojsk Tureckich i sama pogarda Greków. Ateny, Korynt, T rypolica, Nauplia w krotce po wybuchnieniu powstania dostają się w ręce Greków. Cyklady, Negrepont, Kreta , Samos, ogłaszają się za niepodległością.— Tak pięknym i pewnym początkom odrodze
nia się Grecii przychodzi na pomoc spółczułość Europy. Życzenia jej głośne są i w v -
razne za dawną ojczyzną Epaminondy i Sokratesa. W ielu ochotników z różnych krajów spieszy walczyc w sprawie Grecii. Wszędzie składki chętnie dawane. Znaczne po
życzki zaciągają się.—.Lecz pomoc ta prywatna nie była dostateczną; los Grecii po
trzebuje poważniejszego wsparcia. Nakoniec, Rządy Europejskie , a nadewszystko Ros- sia, sprzyja niesczęśliwym i pierwsza ogłasza się za sprawą ludzkości, religii Chrześci- ańskiej, i cywilizacii.
G R E C I A 3 Lecz G rccia, w ciągu odrodzenia się, prócz oręża Turków, miała wewnątrz wicie nie
przyjaznych okoliczności. Niesczęściem, obrady publiczne Grecii (z których najpierwsze odbyły się w Argos i w Epidaurze gdzie uchwalono pierwszy kształt rządu) każone bvwałv smutną niezgodą. Wojownicy okryci laurami na polu sławy często na obra
dach zgubę ojczyźnie gotowali.— Rozmnożone rozboje Greckich korsarzy obrażały han
del Europy, i samej Grecii szkodziły.— Stan też kraju wielce smutny; ludność m ała, coraz wojną i emigracią zmniejszała się; brak wszelkich zapasów i ubóstwo co dzień
czuc się daw ało.— Dla ciągłej wojny wszelka upraw a, wszelki przemysł zaniedbany.
Walka o niepodległość G recii, krwawo i rożnem sczęściem się toczyła. Turcy najczęściej za każdem zwycięztwem Greków, w mordach szukali odwetu.— Znakomitsze wypadki wojenne wym ienim :—
W r. 1822 cała Europa przerażona była rzezią spokojnych mieszkańców wyspy Chios, gdzie blizko 80,000 bezbronnych pod miećznm Tureckim padło. Zemścili się tej rzezi Grecy, spaleniem flotty Tureckiej; a Kapudan Pasza raniony śmiertelnie w czasie po
żaru , konać musiał na tej Avyspie, którą mordem niewinnych przed kilką dniami wyludnił.
Sulioci w Albanii do ostateczności przywiedzeni, rzucają ukochane góry rodzinne i chronią się do Cefalonii. Lepiej się działo w Morei. Ogromna siła Turków znie
siona. Nauplia cłostaje się w ręce chrześcian.
R. 1823 sczęśliwie się zaczął dla Greków. Turcy ustępują od oblężenia Missolongii. Eto
lia i Akarnania uwolnione. Nikitas znosi ostatek Tureckich wojsk w Morei. Grecy 14 Lipca u stóp Ilclikonu 6,000 na placu Turków kładą i znaczne łupy zdobywają.
Kolokotroni zebrane tu wieńce, kazi zawiścią i niezgodą na obradach narodowych.
Odtąd interes przenosi się do zachodniej Hellady. Nowa armia Turecka wkracza do Etolii. Marek Botzaris pod Karpenitzą napada nocą na jej obóz, sieje mordy i trwogę i ginie śmiercią najwaleczniejszych -- i ginie zwycięzcą. Maurokordato wpro
wadza ład do wojska i rządu tej części Hellady. Tu znaczna liczba cudzoziemców zbiera się. Tu przybywa Lord Byron szukać nowej chwały; lecz sama tylko lutnia wczesny grobowiec jego ozdobi.
W yprawa tegoroczna, na lądzie i morzu, wielkiej pomyślności i wielkich nadziei była dla Greków. Turcy w Morei mieli już tylko Patras, Modon i Koron.
R. 1824, Zaczyna się od niesnasek domowych. Nauplia ogłoszona stolicą Grecii. Turcia wzywa posiłków z Egiptu. Głównym celem wyprawy mają być wyspy. Zaczynają od Ipsary, małej skalistej wysepki, na której mieszka lud niepodległy. Zdradą do- staią się na nią Turcy. Grecy bronili się zaciekle; nikt w niewolą się niedostał;
4 G R E C I A
kobiety nawet wołały w morze się rzucać. Ostatek niedobitków, 600 ludzi, zamy
ka się w twierdzy Tabii. Po silnej obronie ogień ustaje ; Turcy wpadają; oblęże
ni wywieszają flagę Ipsariotską. Działo uderza. Gwałtowny z pod ziemi wybuch, oblężericów i oblężonych pochłania; 2,000 Turków ginie.
F lotta Turecka łączy się 4 Września z silną flottą Egipską pod dowódstwem Ib ra
him a, Syna Ali Paszy. Ma on pod swjemi rozkazami officerów Europejskich, któ
rych Europa wyrzeka się i wieczną hańbą okrywa. Miaulis dwakroć odnosi zwy- cięztwo na morzu pod Naxos i pod Kandią i znaczne łupy do Nauplii posyła.
Pomyślność ta, zaćmiona wojną domową w której Kolokotroni traci syna. Strona wyspiarzów, dcbrego rządu i umiarkowania, przeważa. Kolokotroni poddaje się, i uwięziony.
R. i8a5. Piękne nadzieje Grecii zachmurza wylądowanie Ibrahima z siłą Egipską pod Mo- donem; i ciągnieniem Reszyda Paszy pod Missolongę (ń). Conduriotis otrzymuje dy
ktatorską władzę. Ćwiczone wojsko Ibrahima rzuca trwogę na Greków. Nawarino poddaje się 18 Maja. Wojsko Greckie niesprzyja Konduriotemu. Rząd wzywa z więzienia Kolokotroniego na ratunek ojczyzny, który szlachetnie świeżych uraz za
pomina. Amnestia dawnym burzycielom ogłoszona. Bobolina w sporach domowych zabita. Ibrahim rozszerza się w Morei. 20 Czerwca Tripolicę zajm uje, i niespo
dzianie kieruje się do Nauplii. Odparty dzielnością Demetriusza Ypsylantego, pu
stoszy Argolidę. Męztwo i dzielność Greków słabnie. Ibrahim mało znajduje opo
ru. Rząd Grecii wzywa pośrednictwa Anglii do pogodzenia się z Turcią. W Li- wadii Gourras sczęśliwie wojuje. Nowa potężna flotta Egipska przynosi posiłek Ibraliimowi. Reszyd popiera na nowo oblężenie Missolongi z posiłkami Egipskiemi, lecz mocnego oporu doznaje. Śmierć ALEXANDRA Cesarza Rossii zasmuca Gre
ków.
R. 1826. Cały interes zwrócony na Missolongę. Ibrabim będzie teraz dobywał tej tw ier
dzy na czele 25,000. Załoga w niej pełna odwagi; dwie flotty nieprzyjacielskie sta
ją w bliskości; Europa niespokojna czeka wypadku. Po silnym a nieskutecznym szturmie przekonał się Ibrahim że twierdza głodem tylko wziętą być może; zwrócił całą usilnośc na blokowanie miasta ; i dopiął celu. Głód panuje w twierdzy.
Miaulis niosący żywność na okrętach, mimo wszelkich usiłowań, dostać się niemo- że. Posiłki lądem niepokazywały się; Pomor szerzył się. Wszystkiego zabrakło prócz odwagi. Załoga więc stanowi przebić się z orężem przez nieprzyjaciół. 22 Kwiet
nia wszyscy zdolni do broni wychodzą na przebój. Starcy tylko i ranni zostają , (1) R. 1823. Missolongi dla ważnej swoiej pozycii została nową fortyfikacią wzmoc
niona. Bastiony jej ponazywano imionami sławnych patriotów: Botzaris, Franklin, K oś
ciuszko. i t. p.
G R E C I A
nie na niewolą, lecz na śmierć. Wczasie napadu wysadzają się prochem. Upadek AJissolongii był wielkim dla Grecii niesczęściem; jednak ocucił w niej uśpioną działalność. Hydra i Spezia poróżnione godzą się na tę wiadomość. Los Grecii co
raz więcej Europę obchodzi.
Obrady publiczne w Epidaurze osłabione ciągłemi niezgodami. W trwodze po wzięciu Missolongii uchwalono na nich udanie się do Posła Angielskiego w Stam
bule z prośbą o wyjednanie u Porty pokoju. Zagęsezone korsarstwo staje się klęską nową dla Greków.
Ibrahim wróciwszy do Morei wyprawia się na Mainę. T u potomkowie Spartanów zaczynają czynnie działać i opierają się skutecznie. Działania wojenne w Attyce bez wielkiego skutku.
R. 1827. Głównym punktem teraz twierdza Ateńska, gdzie niedawno Fabvier dostał się z pewnym posiłkiem. Karaiskaki usiłuje oswobodzić oblężonych. Grekom różnie idzie.
Zgromadzenie prawodawcze rozdwaja się, jedno na Eginie, drugie w Ilermionie.
Jenerał Church (Czorcz) i Cochran przybywają. Zaczynają od pogodzenia zgroma
dzeń , które nakoniec łączą się w Trezenie. Poseł Angielski w Stambule, oświadcza że Anglia przyjmuje wezwanie pośrednictwa. Zamiary przyjazne Rossii dla Grecii
ożywiają nową nadzieją znękanych.
Zgromadzenie wybiera i wzywa na Naczelnika rządu, Hrabiego Jana Gapo d I- s tria , Jenerała Church na dowódzcę głównego wojsk, a Cocbrana na Admirała. Ali- aulis i Kolokotroni ustępują ochotnie miejsc swoich. Kommissia Rządowa nazna
czona. Grecia liczy 3o,ooo ludzi pod bronią.
Cochran i Church spieszą na pomoc Atenom. Karaiskakiego zgon osłabia ducha Greków. Church na głowę porażon, traci 2,000 ludzi i wkrótce opuscza Ateny . które się poddają. Cudzoziemcy po których wiele spodziewano się: Church, Co
chran i Fabvier sczęścia niemają.
Kommissia Rządowa osiada w Nauplii. Powstają tam partie zbrojne: Sulioci, Romelioci, Morejczykowie, Wyspiarze. W Lipcu wojna domowa wybucha. Miasto na zabój i łupieże idzie, co trw a dni kilka. Wdanie się Angielskiej flotty godzi hersz
tów; lecz niezgoda niezgasła w sercach. Nowa wyprawa gotująca się w Alexandrii, której Hydra ma być celem , niechybną zgubę Grecii gotuje; — gdy odebrano 20 Lipca w Nauplii uwiadomienie o traktacie Rossii, Anglii i Francii 6 Lipca zawar
tym , mającym na celu uspokojenie Grecii, którego pierwszym warunkiem było za
wieszenie broni. — 20 Października zgwałcenie rozejmu było powodem do sławnej bitwy morskiej pod Navarinem, w której flotty połączone: Angielska, Francuzka i Rossyjska zniosły w trzech godzinach flottę Turecko-Egipską. Bitwa ta wsparła Gre
ków, nadała im wagę polityczną i pocieszyła Europę. Odtąd działania wojenne Greków, nie tyle znaczą i obchodzą, przy wdawaniu się pierwszych Mocarstw Eu-
6
6 G R E C I A
ropejskich. W Grudniu gdy Porta warunków traktatu Londyńskiego nie przyjmuje, Posłowie Angielski, Francuzki i Rossyjski wyjeżdżają ze Stambułu. Church w Eto-
lii sczęśliwie wojuje. Powstanie rozszerza się ku Albanii.
R. 1828 W yprawaFabvier doChios niepomyślna. Jenerała Church do Etolii sczęśliwsza nie
co. Francia wyprawia zbrojną siłę do Morei, która tam wysiada we Wrześniu.
W skutek tej wyprawy i negociacij Angielskich w Egipcie, Ibrahim opuscza Moreę w Październiku. Prezydent Capo dTstria czynnie działa w polepszeniu wewnętrz- nem kraju. Ypsylanterau powodzi się w Livadii.
»
R. 1829 Pamiętny będzie w dziejach Europy przeważną wyprawą Rossii przeciwko Turcii.
Zwycięztwa jej (które się skończyły traktatem pod murami prawie Stambułu za
wartym) upokorzyły Portę i skłonniejszą ją do żądań sprzymierzonych Mocarstw u- czyniły. Tymczasem Grecy oczysczają Liwadią, zajmują Term opile, Lepant, Wo- nicę, i święte swoje miasto, Missolongę. Wchodząc do tej twierdzy pierwszym ich czynem było uroczyste uczczenie kości poległych w jej obronie wojowników. W Ma
ju wezwany Rząd Grecki do zawieszenia broni. 23 Lipca Kongres narodowy w Ar
gos spokojnie i czynnie odbywa się. Posłowie ■wracają do Stambułu. W Sierpniu przyjmuje Porta T raktat 6 Lipca.
R. i83o Według protokułu Narad Pełnomocników sprzymierzonych mocarstw, podpisane
go 23 Lutego: Grecia zostaje państwem niepodległem. — Granica jej idzie od ujścia Aspropotamos do ujścia rzeki Sperchius. — JNależą do niej Cyklady, wyspa diabła, Skyro i Amorgo. — Rząd będzie monarchiczny dziedziczny etc. Wezwany na Xięcia Grecii Xże Leopold Sasko-Koburski, po długim namyśle , zrzekł się ofiarowanego tronu.
Niniejsze Xięstwo Grecii podzielone jest na i3 Departamentów, siedm lądowych i 6 wyspowych. Lądowe Departamenta obejmują powierzchnią kraju 6,43g mil kwa
dratowych, angielskich a 3oo,ooo ludności; gdzie za świetnych czasów Grecii było ao5 miast i 2,000,000 dusz. Departamenta wyspowe mają i,33g mil kwadratowych i 196,000 ludności. Ogółem Xięstwo Grecii ma ludności 496,000.
K ,
