E L I G I U S Z R O S Z Y K , S T E F A N I A R O S Z Y K
W P Ł Y W H U T N IC T W A M IE D Z I N A N IE K T Ó R E W Ł A Ś C IW O Ś C I GLEB I S K Ł A D C H E M IC Z N Y R O Ś L IN U P R A W N Y C H
C Z Ę Ś Ć II. D R U G I R O K E M I S J I1
Instytut Chemii Rolniczej, G lebo zn a w stw a i M ikrobiologii A k ad em ii Rolniczej w e W ro c ła w iu
Przeprowadzone w pierwszym roku od chwili uruchomienia huty ba dania nad emisją miedzi, ołowiu i siarki na terenie części strefy ochrony sanitarnej wykazały [5] brak związku przyczynowego m iędzy zawartością w glebach wymienionych pierwiastków a odległością emitora. Podobnie nie stwierdzono udowodnionej zależności ich występowania w roślinach, chociaż zawartość Cu, Pb i S była w nich bardzo zróżnicowana. Obok bowiem zawartości spotykanych w materiale nie skażonym miedź i ołów w ystępowały w szeregu próbek roślinnych w ilościach uznawanych jako niebezpieczne dla organizmów zwierzęcych.
B A D A N I A W Ł A S N E
W drugim roku objęto badaniami całą strefę ochrony sanitarnej w y ty - powując w tym celu miejsca pobrania próbek glebowych i roślinnych, w szeregu przypadków kilkakrotnie w ciągu okresu wegetacyjnego. W ma teriale glebowym i roślinnym oprócz całkowitej zawartości Cu, Pb i S oznaczono dodatkowo Zn oraz w glebach form y rozpuszczalne Cu, Pb i Zn w specyficznych ekstraktorach.
W glebach zawartość całkowitą badanych pierwiastków oznaczono m e todami opisanymi w części I badań [5]. Form y rozpuszczalne miedzi i cyn ku oznaczono w ogólnie stosowanych w kraju ekstraktorach, natomiast ołowiu w polecanym przez autorów obcych wyciągu kwasu azotowego. Oz naczenia tych pierwiastków wykonano metodą atomowej spektrofotometrii absorpcyjnej na aparacie Atomspek firm y Hilger-W atts, przy użyciu pło
1 B ad ania były finansow ane przez Z ak ład y B ad aw cze i P ro je k to w e M iedzi C U P R U M .
mienia acetylenowo-powietrznego. Pom iary stężeń wykonano bezpośrednio w wyciągach glebowych:
— miedź w rozcieńczonym kwasie azotowym według metody W ester- hoffa przy długości fali 3248 nm i szerokości szczeliny 0,040 mm,
— ołów w ln kwasie azotowym przy długości fali 2170 nm i szerokości szczeliny 0,030 mm,
— cynk w 0,ln roztworze kwasu solnego według metody Rinkisa przy długości fali 2139 nm i szerokości szczeliny 0,060 mm.
W glebach oznaczono również: skład mechaniczny, odczyn w wodzie i w ln roztworze chlorku potasowego, ponadto zawartość С organicznego — ogólnie stosowanymi metodami.
Materiał roślinny po zebraniu w terenie suszono w temperaturze 60°C, po czym rozdrabniano w młynku. W celu uniknięcia zagęszczenia do ozna czania wymienionych pierwiastków brano naważkę materiału roślinnego w ilości 10 g, którą po zmineralizowaniu na mokro
(HNO3 + H2SO4 + HCIO4)
przenoszono ilościowo do kolb miarowych pojemności 50 ml [3]. Pom iary wykonano metodą A S A przy zachowaniu identycznych parametrów jak przy oznaczeniach w wyciągach glebowych [2]. W przypadkach wysokich stężeń oznaczanych pierwiastków analizowane roztw ory rozcieńczano w odpowiednim stosunku wodą podwójnie destylowaną. Zawartość siarki całkowitej oznaczano metodą nefelom etryczną [5].
Według danych Instytutu M eteorologii i Gospodarki W odnej sumy opadów w okresie w egetacyjnym na badanym obszarze kształtowały się jak następuje:
marzec — 24 mm, lipiec — 78 mm,
kwiecień — 63 mm, sierpień — 17 mm,
maj — 49 mm, wrzesień — 14 mm,
czerwiec — 67 mm, suma I I I — IX — 312 mm.
W porównaniu z danymi tego samego okresu za ubiegłe lata [5] można stwierdzić, że opady *w marcu, kwietniu i maju b yły zbliżone do opadów w analogicznych miesiącach trzech lat poprzednich, w czerwcu (z w y ją t kiem 1971 r.) i lipcu nieco wyższe, natomiast w sierpniu i wrześniu w y ra ź nie niższe. Suma opadów w okresie w egetacyjnym była zbliżona do sumy z lat 1970— 1972 (odpowiednio: 296, 351 i 298 mm).
W Y N I K I B A D A Ń M A T E R I A Ł U G L E B O W E G O
Mając na uwadze brak w pierwszym roku emisji zróżnicowania zawar tości oznaczanych pierwiastków w warstwie ornej gleb w zależności od odległości od huty, zebrano do badań po zakończeniu sezonu w egetacyj nego 73 próbki glebowe z warstwy wierzchniej do głębokości 3 cm. Ten sposób pobrania próbek stwarzał większe prawdopodobieństwo wykazania w drodze analitycznej ewentualnej kumulacji metali osiadających wraz z pyłami na powierzchni gleb.
Jak wynika z danych analitycznych uszeregowanych w klasach odleg łości od huty (tab. 1), średni odczyn gleb oznaczony w zawiesinie wodnej wahał się w interwale od 6,2 do 7,4 pH, a w zawiesinie ln chlorku pota sowego od 5,8 do 7,1 pH, nie wykazując zależności od odległości emitora. Średnia zawartość miedzi całkowitej malała wraz z odległością, przy czym w pasie do 3 km od emitora przekraczała około 3— 4-krotnie w a r tości spotykane w glebach nie zapylonych. N ie stwierdzono w p ływ u emisji na wzrost zawartości całkowitej ołowiu, cynku i siarki w badanych gle bach. Pew ien w yjątek w tym względzie stanowił ołów w pasie od 1 do 2 km od huty, gdzie średnio obserwowano jego tendencje do gromadzenia się.
T a b e l a 1 Wpływ o d le g ło ś c i emitora na pH i zawartość Cu, Pb, Zn i S w warstwie powierzchniowej gleb
/zawartości średnie w ppm/
In fluence o f the distance from the em itter on pH valu es and the Cu, Pb, Zn and S content in upper la y e r o f s o ils /mean values in ppm/
Odległość od emitora Distance from the em itter km Liczba próbek Humber o f samples
pH Zawartość całkowita Total content Formy rozpuszczalne Soluble forms
HgO ЖС1 Cu Pb Zn S Cu Pb Zn do -, below 5 7,4 7,1 160 45 170 277 21,6 36,9 13,5 1-2 9 6,6 6,0 195 75 130 291 52,9 47,6 15,0 2-3 10 6,9 6,5 115 45 170 277 20,9 3 2 ,0 8,9 3-4 15 6,5 6,1 85 35 170 270 14,2 25,7 12,9 4-5 10 6,8 6,3 70 35 150 230 10,8 23,3 16,9 5-6 10 6,7 6,3 65 25 150 279 8,5 17,2 8>8 6-7 7 6,2 5,8 80 35 140 258 8,2 25,6 13,3 od 7 above 7 6,9 6,5 45 30 100 175 3,8 8,8 7,6
Zawartość form rozpuszczalnych (tab. 1) miedzi i ołowiu wyraźnie malała wraz z odległością od źródła zanieczyszczenia, czego nie stwierdzono w przypadku cynku. Pew ien wzrost zawartości badanych pierwiastków w pasie od 1 do 2 km w stosunku do terenu położonego bliżej huty uzależ niony mógł być od wysokości emitorów zanieczyszczeń (przenoszenie), co znajduje swoje potwierdzenie w pracach innych autorów [6]. Uwtegę zwraca systematyczny spadek rozpuszczalności m iedzi w glebach w miarę oddalania się od huty (średnio z 27,2 do 8,4% przy odległości pow yżej 7 km). W rozpuszczalności ołowiu, a szczególnie cynku, nie zaobserwowa no tych tendencji.
T a b e l a 2 Zawartość całkowita i form rozpuszczalnych Cu, Pb i Zn w warstwie w ierzchniej gleb
w zależności od i l o ś c i części spławialnych /wartości średnie w ppm/
Total content and the content o f soluble Cu, Pb and Zn forms in upper la y e r o f s o i ls depending on the amount o f clayey p a r t ic le s /mean valu es in ppm/
Części spław ia i ne % o f clayey p a r t ic le s Liczba próbek Number of samples Zawartość całkowita Total content Formy rozpuszczalne Soluble forms Cu Fb Zn Cu Pb Zn do 10 below 4 80 20 70 14,9 1 2 ,2 6,9 1 0 -2 0 11 65 35 125 1 2 ,2 26,4 1 0 ,1 2 0 -3 0 24 105 40 145 19,1 28,8 12,9 30-40 20 85 30 •170 12,7 27,4 10,3 Od ад above 14 120 55 165 25,2 31,0 12,7
Nie stwierdzono również zależności występowania zawartości całkowi tej, jak i form rozpuszczalnych m ikroelementów od składu mechanicznego badanych gleb (tab. 2).
W miarę wzrostu ilości węgla organicznego w glebach wzrastała nie systematycznie zawartość siarki całkowitej, co jednak nie zostało udowod nione statystycznie (tab. 3).
Analiza matematyczna uzyskanych w yników analitycznych wykazała zarysowujące się tendencje nagromadzania się Cu i Pb w miarę zbliżania się do huty, wyrażające się ujemnymi współczynnikami korelacji, nie udowodnionymi jednak statystycznie po dwu latach emisji.
T a b e l a 3 Zawartość s ia r k i całkow itej w zależn ości od zawartości węgla
organicznego w warstwie w ierzchniej gleb
Total sulphur content depending on the organic carbon content in upper la y e r o f s o i l s 0 org. % % o f organic С Liczba próbek Number o f samples S ppm do - below 0 ,7 0 8 196 0 ,7 1 - 0,80 15 191 0,81 - 0 ,9 0 7 231 0 ,9 1 - 1 ,0 0 8 ' 236 1 ,0 1 - 1 ,1 0 6 253 1 ,1 1 - 1 ,2 0 7 232 1 ,2 1 - 1 ,3 0 7 321 1 ,3 1 - 1,60 8 331 od - above 1,61 7 547
W Y N I K I B A D A Ń M A T E R I A Ł U R O Ś L IN N E G O
Zawartość badanych składników oznaczona w 195 próbkach różnych roślin uprawnych, sprzątanych w ciągu okresu wegetacyjnego, zaszerego wana w poszczególnych klasach odległości od emitora (tab. 4) wykazuje stosunkowo duże wahania. Średnio jednak spotykane ilości miedzi i ołowiu układają się w szeregu malejącym wraz z odległością, czego nie stwierdzo no w odniesieniu do zawartości cynku i siarki.
T a b e l a 4 Zawartość Cu, Pb, Zn i S w roślin ach uprawnych w zależności od oddalenia emitora
/wartości średnie i wahania, ppm w p.s.m ./
Cu, Pb, Zn and S content in crops depending on the distance from the em itter /mean values and flu c tu a tio n s, ppm in a ir -d r y matter/
Odległość od emitora Distance from the em itter km Liczba próbek Number of samp le s Cu Pb Zn S do 2 below 32 248,0 2,0 - 594,4 18,6 8,0 - 33,0 60,9 25,7 - 135,0 3700 800 - 6200 2 - 3 35 69,3 5,5 - W , 5 11,8 5,0 - 42,5 44,9 12,2 - 97,5 3800 3200 - 5400 5 - 4 61 57,4 2,0 - 143,8 12,8 10,0 - 20,0 48,9 20,5 - 103,7 3700 1320 - 5900 4 - 5 27 31,8 5,8 - 55,0 9,5 2,5 - 12,6 59,0 19,5 - 185,2 4400 •1950 - 10300 5 - 6 22 31,1 12,5 - 52,3 8,9 2,5 - 16,2 38,9 28,0 - 57,5 2800 1620 - 5300 6 - 7 18 22,1 8,3 - 37,5 9,1 6,2 - 12,5 39,1 15,0 - 82,7 2300 690 - 4600
Charakterystyczny w ydaje się fakt większego rozprzestrzenienia w te renie ołowiu niż miedzi. O ile bowiem średnia zawartość miedzi, począ wszy od czwartego kilometra, jest zbliżona do zawartości występujących w roślinach nie zapylonych, o tyle średnia zawartość ołowiu na siódmym kilom etrze jest wyraźnie wyższa w stosunku do przeciętnie spotykanych.
Analizując rośliny zebrane z tych samych, ustalonych miejsc w terenie kilkakrotnie w ciągu ich okresu wegetacyjnego (w różnych stadiach roz w ojow ych) stwierdzono, że zawartość poszczególnych składników może
ulegać w tym czasie dużym wahaniom (rys. 1). W badaniach własnych potw ierdziły się spostrzeżenia autorów obcych [4, 6] o wysokiej koncen tracji zanieczyszczeń w okresie wiosennym i zmniejszaniu się ich zawar tości w miarę wzrostu roślin. Nagromadzenie poszczególnych składników pomiędzy sprzętem IV i V można przypisać prawdopodobnie
długotrwa-W ah an ia zawartości Cu, P b i Z n w okresie wegetacyjnym w lucernie (ppm
w p.s.m.)
1 — odległość 3000 m, 2 — odległość 4000 m Fluctuation of the Cu, P b and Z n con tent grow in g during the season in a lfa l
fa plants (ppm in a ir-d ry matter) 1 — distance o f 3000 m ,2 — distance o f 4000 m
łemu brakowi opadów, a co się z tym wiąże, wolniejszemu przyrostowi masy zielonej i osadzaniu się większych ilości pyłów na liściach i łodygach roślin.
Nie we wszystkich okresach sprzętu koncentracja poszczególnych me tali na roślinach była funkcją odległości od emitora, co z kolei każe w nio skować, że jednorazowa charakterystyka terenów zapylanych nie zawsze może być miarodajna w ocenie rozkładu zanieczyszczeń na roślinach w w a runkach upraw polowych.
Uzyskane w yniki analityczne części nadziemnych lucerny, pobranej kilkakrotnie w czasie okresu wegetacyjnego w różnych odległościach od huty, poddano analizie statystycznej. Obliczone współczynniki korelacji między odległością od emitora a zawartością miedzi (r.= 0,94) i ołowiu (?' = 0.77) okazały się istotne, czego nie stwierdzono dla cynku i siarki. Badania przeprowadzone za pomocą regresji krzyw oliniow ej typu y = (ia: x) - r b wykazały, że równanie dla miedzi ma postać y = (372284 : x) ~ 36,4; dla ołowiu natomiast у = 16164 :x)~\~ 5,85.
W edług przyjętych norm nadmierne, średnio wyższe zanieczyszczenia lucerny miedzią spotykane b yły w drugim roku emisji do odległości 4,3 km, natomiast ołowiem — przeciętnie do 4,0 km (tab. 5).
T a b e l a 5 Obliczone z równania r e g r e s ji zawartości miedzi i ołowiu w ro ślin a c h /ppm w p.g.m ./ Copper and lea d content in crops calc u late d on the b a s is o f the re gressio n equation
/ppm in a ir -d r y matter/ Odległość od emitora Distance from the em itter km Zawartość Cu Cu content Zawartość Pb Pb content Odległość od emitora Distance from the em itter km Zawartość Cu Cu content Zawartość Pb Pb content 1 ,* 229 17 3,8 62 10 ! i , 6 196 16 4,0 57 10 1,8 170 15 4,2 52 10 2,0 150 14 4,4 48 9 2,2 133 13 4,6 44 9 2,4 119 13 4,8 41 9 2,6 107 12 5,0 38 9 j 2,8 97 12 5,2 35 9 j 3,0 88 11 5,4 32 9 j 3,2 80 11 5,6 30 9 З Л 73 11 5,8 28 8 3,6 67 10 6,0 26 8 T a b e l a 6 Zawartość Cu, Pb i Zn w zia rn ie zbóż i w ro ślin ac h okopowych z rejonu st r e fy ochrony
sa n itarn ej huty /ppm w p.s.m ./
Cu, Pb and Zn content in the grain of c e re a ls and in root crops w ithin the zone o f sa ita ry protection around the m étallurgie fa c to ry /ppm in a ir -d r y matter/
' R oślin a Crop 1 Liczba próbek Number of samples Cu Pb Zn ! Pszenica j Wheat 14 2,2 - 8,25,9 1,6 1,3 - 1,9 27,2 10,0 - 45,5 ! i żyto 1 Rye 2 6,0 5,8 - 6,2 2,1 1,9 - 2,3 39,9 35,0 - 44,8 1 Jęczmień Barley 7 4,2 - 10,86,7 1,8 1,2 - 2,4 31,1 19,8 - 42,5 Owie s i Oats 7 4,8 - 10,86,3 1,9 1,4 - 2,3 33,0 21,8 - 43,2 ! Kukurydza Maize 2 2,0 2,0 - 2,1 1,2 23,1 20,5 - 25,7 i Ziemniaki /bulwy/ : Potatoes / tib e rs / 1 10 6,7 5,0 - 8,2 3,5 2,5 - 4,7 16,1 12,2 - 20,7 Buraki cukrowe /korzenie/ Sugar beets / ro oti 1 6 »/ 5,9 4,7 - 8,0 1,8 1,3 - 4,7 19,4 13,0 - 25,5
Oprócz badań części nadziemnych roślin uprawnych przeanalizowano również 32 próbki ziarna zbóż w okresie pełnej dojrzałości oraz 16 próbek ■/ośliń okopowych zebranych w odległości do 3 km od huty.
Uzyskane wyniki świadczą (tab. 6), że w drugim roku emisji nie nastą piło nadmierne nagromadzenie badanych metali w ziarnie zbóż, podobnie jak w korzeniach buraków cukrowych. Zarówno bowiem średnia zawartość Cu, Pb i Zn, jak i w^ahania ekstremalne leżą w granicach spotykanych na ogół w ziarnie zbóż i korzeniach buraków cukrowych pochodzących z róż nych regionów kraju [1]. Pew ien w yjątek stanowią bulwy ziemniaków, w których obok przeciętnie spotykanych zawartości miedzi i cynku stw ier dzono pewne tendencje gromadzenia ołowiu.
Uszeregowując oznaczone w ziarnie zbóż zawartości miedzi, ołowiu i cynku w klasy odległości od emitora (tab. 7) stwierdzono, że ilość ołowiu
T a b e l a 7 ârednia zawartość Cu, Pb i Zn w zia rn ie zbóż
w zależności od o d le g ło ś c i emitora /ppm w p .s.m ./ Mean Cu, Pb and Zn content in the g rain o f c e re a ls depending
on distance from the em itter /ppm in a ir -d r y matter/ Odległość od emitora Distance from the em itter lrm Cu Pb Zn do ~ below 8,2 1,6 35,9 2 - 3 7,8 1,9 33,6 3 - 4 5,7 1,7 24,4 4 - 5 5,7 1,7 31,1 od 5 above ^ 4,4 1,7 26,0
i cynku układała się niezależnie od odległości miejsca zebrania próbek w renie, gdy tymczasem średnia zawartość miedzi systematycznie rosła w miarę zbliżania się do emitora, sugerując zwiększone pobranie tego pierwiastka przez rośliny.
W S T Ę P N E D O Ś W I A D C Z E N I A W E G E T A C Y J N E (W A Z O N O W E ) 2
W wazonach typu Mitscherlicha pojemności 6 kg gleby przeprowadzo no doświadczenia nad wpływem, wprowadzonych doglebowo pyłów z hu ty miedzi, na wzrost i rozwój gorczycy białej i seradeli.
P ył stosowany w doświadczeniach zawierał następujące ilości m etali3: 2 W doświadczeniach uczestniczył m gr B. Karoń.
miedzi 0,55, ołowiu 35,31, cynku 6,82 i żelaza 1,37%. Nie oznaczono w nim zawartości węgla bitumicznego, o którym wiadomo, że występuje w ilości około 20%.
Doświadczenia z gorczycą białą założono w 5 powtórzeniach na glebie piaszczystej o pH 5,6 w ln roztworze chlorku potasowego. Nawożenie makro- i mikroelementami zastosowano w dawkach ogólnie przyjętych, p yły w ilościach podanych w tab. 8 umieszczono w całej masie glebow ej przez wymieszanie.
T a b e l a 3 ïipiyw pyłów dymnicowych z huty miedzi na wysokość plenów gorczycy i s e ra d e li
w doświadczeniach wazonowych /dośw.adczenia wstępne/
Influence of smoke du3ta from the m stallu rgic fa c to ry o f copper on the mustard and s e ra d e lla y ie ld s in pot experiments /prelim inary experiments/ Nawożenie w gramach pyłu na wazon F e r t iliz a t io n in grams of dust per pot
Średnie plony p*s.m. w gramach na wazon Mean y ie ld s o f a ir -d r y matter in grams per pot
gorczyca mustard seradela s e ra d e lla 0 25,80 26,25 1,5 19,10 22,75 5,0 18,70 14,50 7,5 12,00 6,07 15,0 7,00 5,52 3 0 ,0 5,20 -P = 0,05 2,22 1,45
Nasiona gorczycy wysiano 19 maja, sprzętu dokonano w fazie kwitnienia roślin — 29 czerwca. W czasie wegetacji rośliny podlewano wodą demine- ralizowaną do 60% maksymalnej nasiąkliwości.
Obserwacje przeprowadzone w czasie wegetacji wykazały, że już w niespełna 2 tygodnie po wzejściu roślin widoczne było zahamowanie ich rozwoju i wzrostu przy dwu najwyższych dawkach pyłu — 15 i 30 g na wazon. W późniejszym okresie nastąpiło dalsze pogłębiające się zróż nicowanie w wysokości roślin i ilości wytworzonej masy, począwszy od najniższej dawki pyłu. W trakcie w egetacji nie zaobserwowano żadnych objawów zewnętrznych zatrucia roślin (uszkodzeń ostrych) poza w yżej opisanymi.
Średnie plony p.s.m. gorczycy (tab. 8) są potwierdzeniem poczynio nych w czasie wegetacji obserwacji; malały bowiem w miarę wzrostu da
wek pyłu, przy czym różnice w plonach między poszczególnymi dawkami udowodnione zostały statystycznie.
Doświadczenie z seradelą założono na glebie piaszczystej o pH 4,6 w roztworze ln chlorku potasowego, w czterech powtórzeniach. Naw oże nie zastosowano podobne jak w doświadczeniu z gorczycą, zmniejszając jedynie dawkę azotu i magnezu na wazon. Glebę zwapnowano w ilości odpowiadającej 1/2 dawki obliczonej według kwasowości hydrolitycznej.
Nasiona seradeli wysiano 17 lipca, sprzętu roślin dokonano 20 września. Rośliny podlewano wodą demineralizowaną do 50% maksymalnej pojem ności.
Zaraz po wschodach roślin zaobserwowano opóźnienie ich rozwoju na najwyższych dawkach pyłu — 7,5 i 15,0 g na wazon. Po upływie trzech tygodni widoczne było wyraźne zróżnicowanie we wzroście na poszcze gólnych dawkach pyłu. Poza wspomnianymi, innych objaw^ów zewnętrz nych (uszkodzeń) szkodliwego działania pyłów na seradelę nie zaobser wowano.
Wysokość średnich plonów seradeli dowodzi ujemnego w pływ u bada nych pyłów na ilość wyprodukowanej, powietrznie suchej masy roślin. Różnice w plonach na poszczególnych dawkach były istotne z w yjątkiem dawek najwyższych (7,5 i 15,0 g na wazon).
P O D S U M O W A N I E
Prowadzone drugi rok badania w rejonie nowo uruchomionej huty miedzi nad jej w pływ em na zanieczyszczenie środowiska rolniczego emi towanym i do atmosfery metalami i siarką wykazały, że zawartość całko w ita miedzi i form y rozpuszczalne miedzi i ołowiu w warstwie wierzchniej
gleb zwiększały się w miarę zbliżania się do huty. Tendencje te (nie udo wodnione statystycznie), wyrażające się ujemnymi współczynnikami kore lacji, potwierdziła analiza matematyczna w yników analitycznych. Zależ ności tych nie stwierdzono dla występowania cynku i siarki.
W oparcu o analizę chemiczną wielu próbek roślin uprawnych, ze branych w różnych fazach rozw ojow ych i z różnych odległości od emi tora, stwierdzono średnio większe ilości miedzi i ołowiu w pobliżu huty, przy czym wykonane na lucernie badania wykazały, że zależności te były istotne. Nadmierne, według ogólnie przyjętych norm, zawartości obu m e tali stwierdzono w roślinach do odległości 4 kilom etrów od emitora. Śred nie zawartości cynku i siarki były niezależne od odległości.
W odróżnieniu od części nadziemnych roślin nie stwierdzono nawet w pobliżu huty nadmiernego nagromadzenia badanych pierwiastków w ziarnie zbóż, korzeniach buraków i bulwach ziemniaków. Odnotowano jednak pewien wzrost zawartości miedzi w ziarnie roślin zbożowych w miarę zbliżania się do huty oraz średnio nieco większe ilości ołowiu w kłębach ziemniaków. Poczynione obserwacje wym agają potwierdzenia
w dalszych badaniach.
Przeprowadzone wstępne doświadczenia wegetacyjne z dwiema rośli nami dowiodły, że p yły z huty wprowadzone do gleby w p ływ a ły ujem nie na wzrost roślin doświadczalnych przy braku widocznych ostrych uszkodzeń w trakcie wegetacji.
W stosunku do roku poprzedniego [5] stwierdzono wzrost zanieczysz czeń gleby i roślin emitowanymi przez hutę metalami, co było uwarun kowane szybkim wzrostem produkcji miedzi. W jakim stopniu dalszy roz w ój produkcji przy równoczesnej rozbudowie urządzeń zabezpieczających przed emisją pyłów i gazów w płynie na wzrost zanieczyszczenia środo wiska użytkowanego rolniczo, będzie przedmiotem dalszych badań.
L I T E R A T U R A
[1] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k E., Z i ę t e c k a M.: P rzegląd badań p rze p row a dzonych w Polsce nad mikroelem entam i. Cz. I, Rocz. glebozn. 22, 1971, 1, 205 i cz. II, 23, 1972, 1, 285.
[2] B o r a t y ń s k i K., K a m i ń s k a W. , R o s z y k E., R o s z y k o w a S., S t r a h l A., Z i ę t e c k a M.: Com parison of the A A S method with colorimetric methods of determ ining some m acro- and microelements in plants. Polish Journal of Soil Sei 6, 1973, 2, 101.
[3] K a m i ń s k a W. , K a r d a s z T., S t r a h l A., B a ł u k a T., W a l c z a k K .: M etody badań laboratoryjnych w stacjach chemiczno-rolniczych. Cz. II. B a d a nie m ateriału roślinnego. IU N G , P u ła w y 1972.
[4] O e l s с h 1 e g e r W .: Die P roblem atik bei der Probeentnahm e von Futterm itteln in und auserhalb von Emissionsgebieten. L an d w . Forsch. 26 , 1973, 1.
[51 R o s z y k E., R o s z y k o w a S.: W p ły w hutnictwa miedzi na niektóre w ła śc i wości gleb i skład chemiczny roślin uprawnych. Rocz. glebozn. 26, 1975, 3, 277. [6] V e t t e r H., M ä h l h o p R.: U ntersuchung über B le i-, Z in k - und F lu o r-Im - misionen und dadurch verursachte Schäden an Pflan zen und Tieren. L a n d w . Forsch. 24, 1971, 294. E. РОШ Ы К, C. РОШ Ы К В Л И Я Н И Е М Е Д Н О Й М Е Т Л Л У Р Г И И (М Е Д Е П Л А В И Л Ь Н О Г О З А В О Д А ) Н А Н Е К О Т О Р Ы Е С В О Й С Т В А П О Ч В И Х И М И Ч Е С К И Й С О С Т А В К У Л Ь Т У Р Н Ы Х Р А С Т Е Н И Й Ч А С Т Ь 2-Я. В ТО РО Й ГОД Э М И ТТИ РО В А Н И Я Институт Агрохимии, почвоведения и микробиологии, Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р е з ю м е Во втором году эмиттирования была выявлена тенденция к накоплению- общей меди и растворимых форм меди и свинца в поверхностном слое почв залегаю щ их поблизости завода.
В культурны х растениях тоже обнаруж ено накопление меди и свинца в повышенных количествах, уменьш ающихся с отдаленностью от эмиттора. Т ак ая закономерность оказалась статически доказанной. В семенах зерновых, корнях сахарной свеклы и клубны х картоф еля не установлено избыточного накопления меди и свинца. Содержание цинка и серы как в почвах так и в растениях было независимо от отдаленности от эмиттора. Проведенные предварительные вегетационные опыты по влиянию внесен ных в почву пылевидных заводских выбросов на развитие горчицы и серадел- пы показали отрицательное их действие на рост опытных растений но без признаков сильного повреждения во время вегетации. Е. R O S Z Y K , S. R O S Z Y K I N F L U E N C E O F T H E C O P P E R M E T A L L U R G Y O N S O M E P R O P E R T IE S O F S O IL S A N D C H E M I C A L C O M P O S IT IO N O F C R O P S P A R T II. TH E SECOND Y E A R OF E M IS S IO N
Departm ent of A gricu ltu ral Chemistry, Pedology and M icrobiology, A gricu ltu ral U niversity of W ro c ła w
S u mm a r y
In the second year of emission, tendencies for accumulation of total copper and soluble form s of copper and lead in upper layer of soils near the m étallurgie factory have been found.
A lso in crops the accumulation of copper and lead exceeding the usual values, decreasing along w ith the distance increase from the emitter took place. The above relationships have been proved statistically.
In the grain of cereals, sugar beet roots and potato tubers no excessive Cu and P b accumulation has been found. The zinc and sulphur content both in soil and in plants form ed independently on the distance from the emitter.
The p relim inary vegetation experiments concerning the influence of dusts from the m étallurgie factory, introduced into soil, on the mustard and seradella growth have proved a h arm fu l effect of the dusts on the grow th of experim ental crops, yet without any symptoms of acute injuries during growth.
doc. dr hab. Eligiusz Roszyk
Inst ytut C hem ii Rolni czej,
Gleboznawstwa i M i k r o b i o lo g i i A R W roclaw, ul. Grunwaldzka 53
