R. Lipeński
Odkryta dekoracja malarska w
Krakowie w kamienicy przy ul. Św.
Marka 24
Ochrona Zabytków 10/1 (36), 62-63
miasta. P o d o b n e od krycie sp odziew ane jest przy ko nse rw acji an al ogicz neg o ob ra zu św. A nton iego .
A kcja oc hro ny o biektów z ab y tk o w y ch w c en tr a l a c h zb ió rek złom u p rzynio s ła do I I k w a r tału 56 r. 121 kg p r z e d m io tó w s re b rn y ch i p o nad 415 g. p r z e d m io tó w zło tych, p r z ek a za n y ch Muzeum. Poza b o g a to re p re z e n t o w a n y m i n u m iz m atam i ocalono b. rz ad k ie i ciekaw e s r e bra w arsz aw sk ie, polsk ie, obce i wschodnie.
Wywóz za granicę objął w o m aw ia n y m o k r e sie p o n a d 330 sp ra w i p o n a d 1000 p r z e d m io tów. P r zew ażały p r a c e m a la rs k ie o n isk im p o ziomie arty s ty cznym , często były to p r a c e a m a torsk ie. Z atrzy m a n o w k r a ju 26 o b iek tó w za b ytkow ych. Między innym i X V I I w. sztych fran c u sk i, 2 p o r t r e t y — W it kiew ic za ( W itk a cego) oraz cykl p o r t r e t ó w r o d z in n y c h od X V I I I do X IX w. w tym 2 p o r t r e t y Al. Kok u- lara.
W lata ch 1954— 56 d o k o n a n o re je s trac ji 257 p rz ed m io tó w z abytkow ych, w śród k t ó r y c h na uwagę zasługu ją — szkic A. Gierymskie go do „ t r u m n y c h ło p s k ie j” i wie le p r z e d m io tó w wsc hodnich (t k an in y , p o r c e la n a , rzeźby, b ro ń itp.). Zak ończono r e je s tr a c ję n ag ro b k ó w i e p i tafiów w K a ted rz e, koś ciele św. J a c k a , P a u l i nów i S a k ra m e n te k . B . K a c z y ń s k a O D K R Y C IA I B AD ANIA AR C H EO LO G IC Z N E NA T E R E N I E M IA ST A W ARSZ AW Y W L ATACH 1954— 56. C z e r n i a k ó w , ul. O k rężn a. W czasie r o bót kan aliza cy jn y ch p r z y ulicy O k rę żn e j, m ię dzy do m am i n r 78 i 101 n a tr a f io n o na dwa groby k u l tu r y łużyckiej, zabezp iecz one przez właścicielkę dom u n r 78 — ob. J a k u c u k . O d k r y t e groby stanow ią dalszy dow ód istnienia w ty m r ejo n ie dość rozległego cm e n tarz y sk a k u l tu r y łużyckiej, w yek sp lo ro w an eg o częścio wo b a d a n ia m i Roela w r o k u 1935.
T a r g ó w e k , ul. ks. J an u sza. Z ra m ien ia CZMiOZ k o n ty n u o w a n o p r a c e arch eolo giczn e na s tanow isku o d k ry ty m w r o k u 3953. B ad an ia w yk aza ły ist nie nie tr ze ch faz osa dnicz ych na tym stanow isku: I — osada k u l tu r y łużyckiej z III— IV ok resu e p o k i brą zu , II — c m e n t a rzysko k u l tu r y grobów kloszow ych, III — ze spół dw óch d y inarek z wczesnego okresu w p ł y wów rzymskich.
Duża waga odkryć d o k o n a n y c h w czasie p rac r a to w n ic zy ch na T a r g ó w k u — poleg a na st w ie rd ze n iu po ra z pierw szy na lew ym brzegu Wisły o sadnictw a łuży ckiego z III o k resu e p o ki b rą zu oraz na o d k r y c iu n a js ta rsz y ch dyrna- r e k na te r e n ie Mazowsza. Z o d k ry c ie m tych p ry m ity w n y c h piec ów h u tn ic z y ch łączy się r ó wnież re w elacyjne s tw ierd zen ie używania w p i e r w o tn y m h u tn ic tw ie t o p n ik a , u ł a t w i a ją c e go w y ta p ia n ie żelaza z ru d y . Z as tosowany w o d k ry ty ch piecach t o p n ik zalegał dno
dy-m a r k i 12 c en ty dy-m etr o w ą w arstw ą p rzep alo n eg o wapienia.
W i l a n ó w , p a r k pałacow y. W p a ź d z ie r n i ku 1955 r o k u d o k o n a n o o d k ry c ia dość r o z l e głego c m e n tarz y s k a szkiel et ow ego z X I I —Х1П wieku. B a d an ia p r o w a d z o n e w s p ó ln ie przez CZMiOZ oraz K a t e d r ę A n tro p o lo g ii U n iw e rsy te t u Warszawsk ie go d o p ro w a d ziły do r o z k o p a nia 16 grobó w, bogato w y pos ażonych w p r z e d mioty m etalo w e L
G r o c h ó w , ul. G órnicza 24. Na posesji A. S. Z uzankie w iczów zost ał znaleziony w k w i e tn i u 1956 r. j e d e n grób k u l t u r y grobów kloszowych. Można przypuszczać , że m am y tu do czy nienia z p e r y fe r ia m i c m e n tarz y s k a tej samej k u l tu r y , k tó r e g o j ą d r o zostało p r z e b a dane w lata ch dw udziesty ch p rz ez Wł. A n t o niew icza i Z. P o d k o w iń s k ą. C m en ta rzy s k o ч у - e k s p lo ro w an e prz ez w y m ien io n y c h badaczy l e ży w po b liż u ulicy Górniczej.
K o m i s j a B a d a ń D aw nej W aisz aw y p ro w adziła równie ż p r a c e a rcheolo giczne, k t ó re miały na celu wyjaśn ienie s t o su n k ó w o sa d niczych na te r e n ie Starego i Now eg o Miasta w W arsz awie or az o k reślen ie n a js ta rsz y ch faz osadn iczych na te r e n ie pó źnie jsz ej Warszawy. B a d an ia odbywały się w lic znych p u n k t a c h Starego i Nowego Mia sta (ul. P i w n a 9 i 33, Szerok i D u n a j 9, re jo n kościoła św. Je rzego, ko ścioła N ajśw ię tsze j M arii P a n n y , Ko źla 5. F r e t a 51, R y baki itd.) B a d a n ia d o p ro w a d ziły do od krycia śr edniow iecznej w a rstw y osad n i czej z X IV w ieku na S ta ry m Mieście i z p r z e łomu wiekó w X IV i XV na N o w y m Mieście. P o s zu k iw a n ia os adnictw a p rz ed lo k ac y jn eg o na Nowyin Mieście da ły w ynik neg aty w n y . W y k o py zlo kaliz ow ane przy w alach s tarom iejs kic h pozwoliły ustali ć ich czas p o w s ta n ia na pocz. w ieku XIV. W yniki p ra c Kom isj i B. D. W. zo stały o p u b lik o w an e w lic znych a r ty k u ła c h i osobnych w y d a w n i c t w a c h 2.
A . K e m p i s t y
O D K R Y TA D E K O R A C JA MALA RS KA W K R A K O W I E W K A M IE N IC Y PR ZY UL. ŚW. MARKA 24.
O dkr yc ie i k o n serw acja XVI w. dekoracji m alars kiej fasady krak o w sk ieg o d o m u przy ul. św. M arka 24, należą cego do M uzeum H is to rycznego Miasta K r a k o w a — na le ży do cie k a wych i cennych. P ra c e p r o w a d z o n e są przez k o n s e rw a to ró w P.P . Pra c o w n ie K o n s erw ac ji Za
1 D o k ł a d n e w y n i k i b a d a ń z o s t a ł y o p u b l i k o w a n e p r z e z T . P i ę t k ę i L. K u n i c k ą , „ W i a d o m o ś c i A r c h e o l o * p i t z ' i e " , t . X X I I I , z. I V . 2 S z k i c e S t a r o m i e j s k i e , W a r s z a w a 1 9 5 5 , A. Ś w i e- c l i o w s k a , O n a j d a w n i e j s z e j W a r s z a w i e w ś w i e t l e d o t y c h c z a s o w y c h b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h . „ W i a d o m o ś c i A r c h e o l o g i c z n e “ , t . X X I I ; Z . T o m a s z e w s k i , M u r y o b r o n n e ś r e d n i o w i e c z n e j W a r s z a w y . „ T y g o d n i k D e m o k r a t y c z n y “ , 1 95 4 , n r 19, s t r . 8 ; Z. T o m a s z e w s k i , B a d a n i a c e g ł y j a k o m e t o d a p o m o c n i c z a p r z y d a t o w a n i u o b i e k t ó w a r c h e o l o g i c z n y c h . „ Z e s z y t y n a u k o w e P o l i t e c h n i k i W a r s z a w s k i e j “ , 1955 , n r 11.
62
by tk ó w pod k iero w n ic tw em prof. M. Słonce- kiego na zlecenie Sp ołecznego F u n d u s zu O c h ro n y Z ab y tk ó w m. K ra k o w a .
M ajuekułow y napis niezn an eg o a u to r a wyraża w ję z y k u łacińskim h u m an is ty c zn ą treść o d p o w iad ającą ów cze sn em u p rz ez n ac ze n iu b u d y n k u ; w y k o n a n y jest w tec h n ice fr e s k u s u c h e go na pohiale.
C zarne lit ery o z ró żnicow anej wysokości (12’ 9, 4 i 3 cm) w swym o ry g in aln y m u k ład zie li t ern icz y m bi eg ną pod gzymsem na całej sz ero kości fa sa dy tw orz ąc ory g in aln y o rn am en t.
T ło tego fry zu lit ern ic zeg o st anow i 18 cm pa s w j e d n o lity m ko lo rze u m b r y zbielonej o to czony j e d n o lity m k o l o r e m szarym (czerń + biel) tw orzącym z a m k n ię tą ramę.
Tego r o d z a ju fres k je s t niew ątp liw ie n ie p o spo litym , a w K ra k o w ie jed y n y m z dotychcza s o d k r y ty c h i szczęśliwie d o sta te cz n ie do brze za c h o w an y c h ta k , że p r o w a d z o n e zabiegi k o n s e r w a to rsk ie przy w ró cą jego p i e r w o tn ą , a u te n t y c z ną fo rm ę. F I U E LE E M O S IN A PAVPERTS N E ПЕ- F R A V D E S E T OCVLOS TVOS NE T R A N S V E R TAS A P A V P E R E ANIM AM E S V R IE N T E M NE D E S P E X E R I S E T N O N E X A S P E R E S PA- V P E R E M I N I N O P I A SVA COR I N O P I S NE A F F L I X E R I S E T N O N P R O T R A H A S DATVM A V G V S T IA N T I i.
N iem n iej c en n y m jest o d k ry c ie 29 p ó ź n ie j szych n a w ars tw ie ń s k ła d ając y c h się z 6 w arst w zap ra w , 4 wars tw po b iał i 19 jednolity ch w k o lorach w arst w w t e c h n i k a c h fasado w ych
W t e j fazie p r a c t r u d n o byłoby stw arzać k o n k r e t n e wizje chronolo gicznych ro zw iąz ań p l a st ycznyc h m im o n ie je d n o k r o t n i e w yraźnie r y s u jący ch się róż nic w k o lo ry sty cz n y m t r a k t o w a ni u posz cze gó lnyc h e le m en tó w na p rz es trz en i hist orii b u d y n k u . F a k t t e n p o te g u ie duży p r o cen t zniszczenia, jak ró w nież b r a k d o s ta te cz ny ch m ate ria łó w d o k u m e n t a rn y c h .
In ten s y w n o ś ć i czystość o d k r y ty c h k oloró w świadczy o wysokim poziom ie n l a s ty c z n o - t e e n • nicznym ich a n onim ow ych au to ró w , ja k r ó w nież jes t z ap rzeczen iem z w o len n ik o m „mody s z lachetnych szaro ści '’ a dow odem ko lo ry sty cz n e g o rozwiązania fasad mi»»’onvch epok.
O d k r y t e k o lo ry m ożna id en ty f ik o w ać z p a letą f a r b o d n o rn v e h na alkalic '/ne działanie w a p n a, a k t ó r y c h zbielenie w większości p r z y p a d k ó w nie p r z ek ra cz a 50°/o.
I ta k zes ta w ien ie ich w chro nolo gicz nym p o r z ą d k u od w a rs tw p ie r w o tn y c h (oz naczonych n r 1. 2 3. 4 itd.) p rz ed s ta w ia się (z t o le r a n 1 T ł u m a c z e n i a t e k s t u o r y g i n a l n e g o d o k o n a ł d r J P o . b c 7 v c k i ( . . D z i e n n i k P o l s k i “ n r 190 z dt i. 10. V I I I . 19л*Р: . . S y n n . n i e ź a b i i j a ł m u ż n y d l a u b o g i e g o i o c z u t w o t c b n i e o d w r a c a j o d n ę d z a r z a , d u s z a ł a k n ą c ą n i e w z g a ^ d z a i i n i e r o z j ą t r z a j n ę d z n e g o w n i e d o s t a t k u s w y m s e r c a b i e d a k a “ .
cją dla te o re ty c z n eg o określenia kolorów) n a stępują co:
Tabela chronolo gicznie zesta w ionych odkryw ek. orien tac y jn y stosu nek
k o l o r u do bieli 1. zapraw a pierw otna
2. pobiała p ierw o tn a
3. um bra n a tu ra ln a pierw otna 1:1 4. czerń lit er 1:— 5. u m b ra p alo n a 1:1
6. czerń 2:1
7. pobiała I. —
8. zielona ziemia ciepta I. 2:1
9. pobiata II. —
10. żółta katlmow'a 1:1 11. liftier jasny 1:1 12. zielona ziemia ciepła 11. 1:1 13. szara I. (cze rń -j - biel) 1:1 14. p o biała I I I . — 15. zap ra w a I. — 16. róż w e n ec k i 1:1 17. zielona ziemia zim na I. 1:1 18. zap raw a II. — 19. pu ccu o la II. 1:1 20. p o biała IV. — 21. ugier ciemny palony 2:1 22. zap raw a I I I . — 23. pu ccu o la I II. 2:1 24. puccuola I I I I . 1:1 25. zielona ziemia zim na II. 1:1 26. zielona ziemia zim na IIL -j-e ze rń 1:1:1 27. z ap ra w a IV. — 28. ugier złoty 1:1 29. szara II. (cze rń Htiel) 1:1 30. z ap raw a V. — 31. ziemia włoska 1:1 32. z a p r a w a VI. —
33. ugier zło ty~b cze rń (współczesna) 2:1:—
Z uwagi na f r a g m e n ta ry c zn y stan ich za ch o w an ia (o czym u p r z e d n io w spomniano) oraz na zachodzą cą koniec zn ość usunięcia ich w zw iązku z zasad nicz ym i p r a ca m i k o n s e rw a to rs k im i, to jes t o d k ry c ie m i k o n s e r w a cją p ie r w o tn e j p o lic h ro m ii będą s k r u p u l a tn i e p r z e b a d a n e i z in w en tary z o w a n e dla celów nau k o w o d o k u m e n ta rn y c h .
R. IJp eń stii
R Ó Ż N E
Z A B Y T K I O R IE N T A L N E W POLS CE I P O T R Z E B A IC H O CH RONY .
Od n ajd aw n iejszy ch czasów P o lsk a po zo sta wała w blis kich s to s u n k a c h ze Wsc hodem m u zu łm ań s k im . P o ło ż o n a na wschodzie E u r o p y stykała się P o ls k a z wieloma k r a ja m i W sc hodu. Łączyły ją st o su n k i ha n d lo w e, p o selstwa, w ojny, p rz em ars ze wojsk, w ypraw y k u piec kie — wszystko to zbliżało P o lsk ę d o św ia ta islamu. J a k o ślady ty ch sto su n k ó w po zo stały liczne z ab y tk i k u l t u m uzułm ańs kie go w Po lsce. Były one p rz ed e wszystkim
