Walka o przetrwanie. Rosja bolszewicka w latach Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Walka o przetrwanie. Rosja bolszewicka w latach 1918–

1921

Wprowadzenie Przeczytaj

Prezentacja mul medialna Sprawdź się

Dla nauczyciela

Oddział Armii Czerwonej podczas wojny domowej w Rosji.

(2)

W nocy z 16 na 17 lipca 1918 r. car Mikołaj wraz z małżonką, trzema córkami i cierpiącym na hemoﬁlię synem Aleksiejem oraz towarzyszącymi im lekarzem, damą dworu i dwoma służącymi zostali

zaprowadzeni do piwnicy. Powiedziano im, że to z powodu panujących w mieście niepokojów i z obawy przed przypadkową strzelaniną. Na dole czekało na nich kilku uzbrojonych mężczyzn – jak się okazało, czekistów – oraz komendant domu, w którym od kwietnia 1918 r. pod ścisłą ochroną przebywała rodzina carska. W ciągu kilkunastu minut było po wszystkim. Ciała zastrzelonych wywieziono za miasto i tam pochowano. Członkowie rodziny carskiej byli jednymi z pierwszych oﬁar terroru bolszewickiego. By utrzymać się u władzy, zastraszyć przeciwników i zmusić do lojalności swoich ludzi, nowy reżim zaczął przelewać krew…

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Ustalisz, w jaki sposób nieliczna grupa bolszewików, która w listopadzie 1918 r. dokonała zamachu w Piotrogrodzie, zdołała rozciągnąć swoje panowanie na całą Rosję i je utrwalić.

Wyjaśnisz, dlaczego w marcu 1918 r. popularne wśród robotników stało się hasło „Oddajcie nam cara i wieprzowinę”.

Określisz, jaki był polski wkład w dzieje wojny domowej w Rosji i czy to jest powód do dumy.

Walka o przetrwanie. Rosja bolszewicka w latach 1918–1921

Oddział Armii Czerwonej podczas wojny domowej w Rosji.

Źródło: Ross, Edward Alsworth, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Pierwszy okres władzy

W warunkach wojny domowej kształtował się nowy ustrój. Określany był on jako dyktatura proletariatu, ale w rzeczywistości była to dyktatura partii i jednego człowieka - Lenina. Obietnice wprowadzenia demokracji pozostały bez pokrycia. W listopadzie 1917 r. odbyły się wprawdzie wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, ale bolszewicy zdobyli w nich niespełna 25 % miejsc. Najwięcej głosów uzyskali

eserowcy (socjaliści‑rewolucjoniści) - ok. 40 proc. Pierwsze zgromadzenie odbyło się 5/18 stycznia 1918 r.

i bolszewicy zażądali od niego zrzeczenia się uprawnień legislacyjnych. Wobec oporu ze strony deputowanych Zgromadzenie zostało rozwiązane. Fakt ten uważa się za przypieczętowanie rewolucji październikowej i ostateczne potwierdzenie przejęcia władzy przez bolszewików.

W marcu 1918 r. po długich negocjacjach bolszewicy podpisali układ pokojowy z Niemcami (pokój

w Brześciu Litewskim), kończąc w ten sposób udział Rosji w I wojnie światowej. Warunki były ciężkie, ale dalsze prowadzenie działań wojennych mogło mieć katastrofalne skutki.

Szeregi partii rosły lawinowo. W lutym 1917 r. liczyła ona ok. 23 tys. członków, a już niecały rok później 730 tys. W marcu 1918 r. bolszewicy przemianowali swoją partię na Rosyjską Partię Komunistyczną (bolszewików). Zdelegalizowano inne partie polityczne poza bolszewicką i to ona decydowała o przyszłości Rosji. Po przejęciu władzy bolszewicy wprowadzili szereg ustaw, całkowicie zmieniających system polityczny i społeczny w Rosji (np. uchwalili ustawy znoszące tytuły arystokratyczne,

ograniczające wpływy Cerkwi, nadające mniejszościom narodowym prawo do

samostanowienia, dekret o ziemi nadający chłopom ziemię). Od początku ważną rolę w procesie kształtowania się nowego systemu odegrał terror.

W grudniu 1917 r. powstała Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją

i Sabotażem (ros. skrót Czeka), na czele której stanął Feliks Dzierżyński. Organizacja ta zyskała wprost nieograniczone uprawnienia. Z czasem Czeka przejęła nadzór nad wieloma dziedzinami życia obywateli, a jej kompetencje daleko wykraczały poza kwestie związane z bezpieczeństwem państwa.

Główną metodą stosowaną przez funkcjonariuszy była egzekucja w trybie pilnym. We wrześniu 1918 r.

po nieudanej próbie zamachu na Lenina w całym kraju zostały wprowadzone wzmożone represje (tzw. czerwony terror).

Na przełomie czerwca i lipca 1918 r. zakończył się proces budowy jednopartyjnej dyktatury w Rosji.

Zwieńczeniem tego procesu było zamordowanie przebywającego w Jekaterynburgu cara rosyjskiego, Mikołaja II wraz z rodziną.

Na przełomie 1917/1918 r. rząd bolszewicki podjął pierwszą realną próbę budowy gospodarki opartej na ideach komunistycznych i zasadach tzw. gospodarki planowej, która częściowo miała odpowiadać na trudności wywołane wojną domową. Ten typ polityki gospodarczej otrzymał miano komunizmu Pomnik Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie, wzniesiony

w 1951 r. i rozebrany w 1989 r. Dzierżyński żył w latach 1877–1926 i pochodził ze starego polsko-litewskiego rodu szlacheckiego. W młodości działał w ramach Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, której był współzałożycielem, następnie Socjaldemokratycznej Par i Robotniczej Rosji (frakcja bolszewicka). Po rewolucji październikowej zajął się tworzeniem aparatu terroru i został szefem pierwszych sowieckich organów bezpieczeństwa: Czeka, GPU, OGPU.

Zwano go Krwawym Feliksem, Żelaznym Feliksem lub Czerwonym Katem. W okresie PRL-u otaczany był kultem zarówno w ZSRS, jak i w Polsce, wiele budynków

użyteczności publicznej i miejsc publicznych nosiło jego imię.

Określ, z jakimi wydarzeniami związana była rozbiórka pomniku Dzierźyńskiego w Warszawie.

Źródło: Wikimedia Commons/Tygodnik "Stolica" nr 14 1950-08-01, domena publiczna.

(4)

wojennego. Reformy nie przyniosły jednak oczekiwanej poprawy, pogłębiając jeszcze bardziej chaos ekonomiczny i przyczyniając się do ogromnej klęski głodu.

Jak utrzymać władzę?

Zwycięstwo rewolucji październikowej w 1917 r. w Rosji wiązało się z przejęciem władzy przez

bolszewików w kilku najliczniejszych ośrodkach, przede wszystkim w Piotrogrodzie i Moskwie. Reszta ogromnego terytorium dawnego imperium carskiego pozostawała poza bezpośrednim zwierzchnictwem Lenina i jego ludzi. W listopadzie 1918 r. bolszewicy panowali tylko nad 27 guberniami europejskiej części Rosji i połową ludności. Pozostałe ziemie (Polska, Finlandia, kraje nadbałtyckie, Ukraina, Zakaukazie, Azja Środkowa i Syberia) albo odłączyły się od Moskwy i ogłosiły niepodległość albo pozostawały w rękach przeciwników. Nowy reżim od początku miał bardzo wielu przeciwników. Siły antybolszewickie skupiały różne środowiska, zaliczali się do nich zwolennicy caratu, liberałowie, członkowie innych partii

politycznych, anarchiści czy wreszcie niezadowoleni z polityki ekonomicznej nowej władzy chłopi.

Przyjęło się ich określać mianem „białych”. Wkrótce po rewolucji rozpoczęła się wojna domowa (1917–

1921), która na wiele lat pogrążyła Rosję w kryzysie społecznym i ekonomicznym. Wygrali ją czerwoni (bolszewicy), choć początkowo przebieg konﬂiktu nie wróżył im zwycięstwa. Ostatecznie ich

przeciwnicy, mimo lokalnych sukcesów, nie byli w stanie przejąć inicjatywy i zostali pokonani.

Wojna domowa w Rosji w latach 1918–1921. Określ, jakie były główne teatry działań w czasie wojny domowej w Rosji.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Hoodinski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zwycięstwo czerwonych…

Wiele przyczyn złożyło się na zwycięstwo czerwonych. Bolszewicy, którzy na początku wojny nie dysponowali prawie żadnymi siłami zbrojnymi, dwa lata później mieli pod swoimi rozkazami pięciomilionową armię. Stanowiła ona siłę, z którą trzeba się było liczyć, mimo słabego uzbrojenia i dezercji. Biali dysponowali 500 tys. żołnierzy, podzielonymi pomiędzy armie: działającą na północy pod dowództwem gen. Nikołaja Judenicza i gen. Jewgienija Millera, na południu – gen. Antona Denikina i Piotra Wrangla, na wschodzie – admirała Aleksandra Kołczaka. Na czele Armii Czerwonej stanął Lew Trocki.

(5)

Lew Trocki (1879–1940) – rewolucjonista rosyjski, komunista, bliski współpracownik Lenina, wskazywany jako jego następca, twórca idei rewolucji permanentnej. Zasłużył się przede wszystkim jako dowódca Armii Czerwonej w czasie wojny domowej.

Uważa się go za głównego architekta zwycięstwa bolszewików nad białymi, a jego dowództwo nad armią zyskało miano legendarnego.

Określ, podczas jakiej czynności Troski został przedstawiony na ilustracji.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Przywrócił on dyscyplinę w armii oraz – zdając sobie sprawę z niedoborów kadry oﬁcerskiej – powołał pod broń 50 tys. byłych carskich oﬁcerów, m.in. Michaiła Tuchaczewskiego. Każdemu z nich przydzielono specjalnego komisarza, który miał kontrolować swojego dowódcę na wypadek zdrady i tym samym zagwarantować jego lojalność.

Wielu spośród tych, którzy opowiedzieli się po stronie Lenina, było fanatycznie oddanych sprawie.

Z nową władzą mnóstwo ludzi wiązało ogromne nadzieje, wierzono, że przyniesie ona powstanie sprawiedliwego świata opartego na zasadach wolności. Idee rewolucyjne głoszone przez

bolszewików zapowiadały całkowitą zmianę, koniec wyzysku, braterstwo i wieczne szczęście. Dla wielu wizja ta była bardzo kusząca i przyciągała coraz więcej zwolenników. Ale nie tylko to zadecydowało o zwycięstwie Lenina i jego ekipy w wojnie domowej.

Ważną rolę odegrał również przekaz propagandowy, umiejętnie wykorzystywany przez bolszewików i rozpowszechniany wszędzie tam, gdzie znajdowała się Armia Czerwona. Wojna była przedstawiana przez nich jako walka z siłami zła – caratem, burżuazją, przesądami i kapitałem zagranicznym.

Podejrzanych o sprzyjanie stronie przeciwnej uznawano za wrogów politycznych i rozstrzeliwano na miejscu. Terror utrzymywał społeczeństwo w strachu i zapewniał lojalność.

Konnica znajdująca się w dyspozycji Armii Czerwonej w czasie wojny domowej. Tworzyła ona I Armię Konną (Konarmię), która odznaczyła się podczas wojny domowej w Rosji oraz wojny polsko-bolszewickiej. Powstała formalnie w listopadzie 1918 r., w jej skład weszli głównie Kozacy oraz umiejący jeździć konno chłopi. Dowódcą został cieszący się sporym autorytetem watażka kozacki Siemion Budionny. Konarmia uczestniczyła w walkach z oddziałami gen. Wrangla nad Donem i gen. Denikina pod Woroneżem i Kastorną. Wskaż, jakie zalety może mieć konnica w czasie prowadzenia działań wojennych.

(6)

Propagandowy plakat z czasów wojny domowej Czerwonym klinem bij białych autorstwa Lazara Markowicza Lisickiego. Jest to jeden z najlepszych przykładów radzieckiego konstruktywizmu. Czyje zwycięstwo przedstawiono na plakacie?

Źródło: El Lissitzky, Wikimedia Commons, domena publiczna.

…i przegrana białych

Główną słabością armii białych był brak poczucia wspólnoty. Łączyło ich jedynie pragnienie zniszczenia bolszewików, poza tym różnili się poglądami na sprawy polityczne, społeczne i ekonomiczne.

W szeregach opozycjonistów znajdowały się osoby z różnych partii – od socjalistów do konserwatystów – spośród których wielu chciało powrotu do sytuacji z czasów imperium carskiego. Żołnierze często byli silnie związani z danym regionem i nie chcieli walczyć nigdzie indziej, poza tym biali działali na kilku frontach. Poszczególni dowódcy byli wobec siebie pełni podejrzeń i dlatego niezbyt skłonni do

skoordynowania wysiłku militarnego. Dodatkowo odległość pomiędzy armiami utrudniała komunikację.

Oﬁcerowie służący pod dowództwem Kołczaka i Denikina spotykali się np. w Paryżu. Obie armie – czerwonych i białych– bardzo ucierpiały w wyniku dezercji, biali mieli jednak większe trudności z uzupełnieniem swoich sił i utrzymaniem dyscypliny wśród żołnierzy. Cieszyli się także mniejszym niż bolszewicy poparciem społecznym. Biali generałowie zapowiadali przywrócenie stosunków

własnościowych sprzed rewolucji, co automatycznie kierowało sympatię chłopów ku bolszewikom.

Często na tyłach działających armii dochodziło do wystąpień chłopskich. Szali wojny na stronę białych nie przechyliła również pomoc państw ententy. Ich wojska chętnie wspomagały walczących dostawami broni i radą, ale nie brały bezpośredniego udziału w walkach. Przeciwne temu były społeczeństwa zachodnie, wyczerpane dopiero co zakończoną wojną. Nie przeszkodziło to bolszewikom

w przedstawianiu swoich przeciwników politycznych jako marionetek w rękach Zachodu.

Program polityczny białych z czasów wojny domowej.

Obalenie rządu […]. Polityczna równość dla wszystkich obywateli, bez różnicy na pochodzenie klasowe; zwołanie Zgromadzenia Narodowego na zasadach

głosowanie równego, powszechnego, tajnego i bezpośredniego […]; wolność słowa, prasy, sumienia i zgromadzeń; natychmiastowe przywrócenie prawa na zasadach uspołecznienia ziemi; […] częściowa denacjonalizacja fabryk,

z pozostawieniem wielkich zakładów w rękach państwa, […] wolność samostanowienia dla narodów […].

Źródło: Program polityczny białych z czasów wojny domowej., [w:] P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars., Oxfrod University Press 2001, s.

127.

“

(7)

Pomnik admirała Aleksandra Kołczaka, odsłonięty w 2004 r. w Irkucku, w miejscu prawdopodobnego rozstrzelania dowódcy.

Kołczak był w czasach I wojny światowej głównodowodzącym ﬂoty czarnomorskiej. W czasie wojny domowej dowodził frontem na Syberii. W Omsku wiosną 1919 r. powołał rosyjski rząd, objął funkcję jego naczelnika i podjął groźną dla państwa

bolszewickiego ofensywę w kierunku Moskwy. Wskutek rywalizacji z dowodzącym frontem południowym gen. Denikinem i braku koordynacji działań do uderzenia w końcu nie doszło. Armia Kołczaka, osłabiona przez liczne dezercje chłopów, nie doczekawszy się wsparcia militarnego ze strony państw ententy, w końcu została rozbita przez siły bolszewickie, admirała zaś w styczniu 1920 r. aresztowano i rozstrzelano.

Źródło: Kolchak1923, Wikimedia Commons, licencja: CC 0.

Oﬁary i ruiny

W wyniku wojny domowej śmierć poniosły miliony osób, z których większość to ludność cywilna.

Przyczyną ogromnych strat ludnościowych były nie tylko działania wojenne, ale także głód, epidemie i terror. W czasie wojny domowej obie armie dopuszczały się bezprzykładnych okrucieństw wobec swoich przeciwników politycznych. Oﬁarą czerwonego terroru i działań białych padły setki tysięcy ludzi.

W czasie wojny wprowadzono również politykę komunizmu wojennego, który doprowadził do całkowitej zapaści gospodarczej kraju.

W sumie wojna domowa w latach 1918‑1921 pochłonęła, według szacunków historyków, ok. 23 mln istnień ludzkich. Skutkiem tego konﬂiktu oraz nieudolnej polityki bolszewików była też klęska głodu w latach 1921‑1923, która doprowadziła do śmierci ok. 5 mln ludzi. Wojna domowa stała się jednym z mitów spajających Związek Sowiecki i do dziś zajmuje ważne miejsce w świadomości społecznej Rosjan.

Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz

Historia powszechna. Wiek XX

Jeżeli przyjąć stan gospodarczy tego kraju [Rosji] w 1913 r. za 100, to w 1921 r.

wynosił on zaledwie 14–17 pkt. według różnych szacunków.

Źródło: Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010, s. 163–164.

“

(8)

Kartka pocztowa wydana z okazji setnej rocznicy urodzin Borysa Pasternaka (1990 r.). Pasternak był rosyjskim poetą i prozaikiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1958. Jego powieść Doktor Żywago uznawana jest za epopeję narodową Rosjan. Przedstawia ona dzieje lekarza Jurija Żywagi na tle wydarzeń w Rosji od początku XX w., przez rewolucję październikową i wojnę domową, do lat 30.

Źródło: Почта СССР, художник Ю, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik

biali

także: Biała Armia, Biała Gwardia, biały Ruch; potoczne określenie ruchów politycznych podczas wojny domowej w Rosji (1917‑1923); nazwa pochodzi od kontrastu jaki chciano uzyskać - ich przeciwnicy, bolszewicy, związani byli z kolorem czerwonym

nacjonalizacja

(łac. natio - naród), przejęcie kontroli przez państwo nad różnymi sektorami gospodarki czerwony terror

(ros. Красный террор od łac. terror - strach, groza), okres wzmożonych represji w czasie wojny domowej i w początkowym okresie budowania nowego ustroju w Rosji bolszewickiej

Czeka

(Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem) specjalna komisja, której celem było ściganie i likwidowanie wszystkich akcji kontrrewolucyjnych na obszarze całego kraju, na jej czele stał Feliks Dzierżyński; później przekształcona w NKWD

rekwizycje zboża

zabieranie chłopom zboża przez żołnierzy Armii Czerwonej komunizm wojenny

(ros. Военный коммунизм, od łac. communis - wspólny), nazwa stosowana na określenie okresu w dziejach Rosji trwającego od 1918 do 1921 r., w szczególności odnosi się do sytuacji gospodarczej pragmatyzm

(gr. pragmatos - działanie, czynność), potocznie postawa polegająca na realistycznej ocenie

rzeczywistości i podejmowaniu takich działań – nie zawsze zgodnych z wcześniej głoszonymi hasłami – które gwarantują skuteczność

(9)

Słowa kluczowe

wojna domowa w Rosji, komunizm wojenny, biali

Bibliograﬁa

P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars, Oxfrod University Press 2001.

E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

(10)

Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją mul medialną, a następnie wykonaj polecenia.

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego polityka gospodarcza wprowadzona przez bolszewików w 1918 r. nazywana była komunizmem wojennym.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Oceń politykę gospodarczą bolszewików w czasie wojny domowej. Co twoim zdaniem było jej największym błędem?

(11)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zinterpretuj poniższy plakat: wyjaśnij, jakie grupy społeczne symbolizują przedstawione na rysunku postacie.

Jak rozumiesz napis „Towarzysz Lenin oczyszcza ziemię z nieczystości”?

Towarzysz Lenin oczyszcza ziemię z nieczystości, plakat radziecki z czasów wojny domowej.

輸

Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że jesteś mieszkańcem Piotrogrodu w latach 1917–1918 i masz okazję obserwować, jaka atmosfera panuje w dawnej stolicy imperium carskiego oraz jak wygląda wprowadzanie przez bolszewików nowej władzy. Napisz do swojego przyjaciela Francuza list, w którym zawrzesz swoje spostrzeżenia. Przy wykonywaniu zadania możesz posiłkować się obrazami przedstawiającymi ówczesną sytuację. Pamiętaj, żeby zdecydować się, czy piszesz list z punktu widzenia zwolennika nowego systemu, czy jego przeciwnika.

輸

(12)

W oczekiwaniu na chleb.

Źródło: Vladimirov, Ivan Alekseevich, Stanford University, Hoover Ins tu on, Library&Archives.

Życie rodziny szlacheckiej.

Głód w Piotrogrodzie.

(13)

Rozstrzelanie.

Duchowieństwo.

Niszczenie pałacu Zimowego w grudniu 1917 r.

 



 



(14)

Twój list

Grabienie banków.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj źródła A, B i C, a następnie oceń sytuację gospodarczą Rosji w 1921 r. Co twoim zdaniem przesądziło o takim stanie gospodarki?

Źródło A

輸

(15)

1913 1921

produkcja przemysłowa 100 31

produkcja rolnicza 100 60

wydobycie węgla (w mln ton) 29 9

wydobycie ropy na owej (w mln ton) 9,2 3,8

produkcja elektryczności (w mln kWh) 2039 520

Źródło B

Głodujące dzieci, Ufa, Rosja 1921 r.

Źródło C

Źródło: tabela na podstawie P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars, Oxfrod University Press 2001, s. 128.

(16)

Czek wymieniany na produkty.

(17)

Ćwiczenie 4

Pogrupuj skutki wojny domowej w Rosji wg kategorii: polityczne, społeczne i gospodarcze.

zapaść gospodarcza Rosji</b></b></b>, umocnienie władzy przez bolszewików, wyeliminowanie opozycji, emigracja przeciwników, śmierć wielu milionów ludzi, komunizm wojenny, terror

Polityczne

Społeczne

Gospodarcze

醙

(18)

Ćwiczenie 5

Przeanalizuj poniższy plakat i określ, jakie zastosowano w nim środki perswazji. Odwołując się do elementów graﬁcznych, wskaż, co świadczy o tym, że powstał on na potrzeby czerwonych. Do jakiego motywu odwołuje się ten plakat?

Plakat z epoki z napisem: „Czy zgłosiłeś się na ochotnika?”.

Źródło: Орлов, Дмитрий Стахиевич, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(19)

Ćwiczenie 6

Przeanalizuj poniższy plakat propagandowy z okresu wojny domowej, a następnie określ jego przesłanie.

醙

(20)

Ćwiczenie 7

Przeanalizuj poniższe mapy i na ich podstawie wskaż trzy czynniki dające przewagę czerwonym w wojnie domowej.

難

Mapa rosyjskiej wojny domowej na froncie zachodnim.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Hoodinski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Kolej Transsyberyjska

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie P. Oxley, Russia 1855-1991. From Tsars to Commissars, Oxford University Press, 2001, s. 47, licencja: CC BY-SA 3.0.

 



 



(21)

Ćwiczenie 8

Przeanalizuj oba programy polityczne białych z czasów wojny domowej i wykaż, że źródła te świadczą o braku spójności w obozie antybolszewickim.

Źródło 1

Źródło 2

難

1. Zjednoczona, Wielka, Niepodzielna Rosja. Stojąca w obronie wiary i porządku.

2. Wojna z […] [wrogiem] do końca.

3. Militarna dyktatura. Odrzucenie par i politycznych. […]

6. Pomoc prasie wspierającej nas, tolerowanie prasy odrębnej, zlikwidowanie prasy niszczycielskiej.

Żadnych przywilejów klasowych, żadnego pierwszeństwa, jeśli chodzi o wsparcie administracyjne, ﬁnansowe czy moralne.

7. Przywrócenie morale na froncie i w wojsku poprzez wprowadzenie sądów polowych i zastosowanie represyjnych środków.

8. Wzmocnienie rubla […]. Podatki powinny być płacone przez bogatych.

Źródło: , [w:] P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars., Oxfrod University Press 2001, s. 127.

“

Obalenie rządu […]. Polityczna równość dla wszystkich obywateli, bez różnicy na pochodzenie klasowe; zwołanie Zgromadzenia Narodowego na zasadach

głosowanie równego, powszechnego, tajnego i bezpośredniego […]; wolność słowa, prasy, sumienia i zgromadzeń; natychmiastowe przywrócenie prawa na zasadach uspołecznienia ziemi; […] częściowa denacjonalizacja fabryk, z pozostawieniem wielkich zakładów w rękach państwa, […] wolność samostanowienia dla narodów […].

Źródło: , [w:] P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars., Oxfrod University Press 2001, s. 127.

“

(22)

Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz Przedmiot: Historia

Temat: Walka o przetrwanie. Rosja bolszewicka w latach 1918–1921 Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

XXXVII. I wojna światowa. Uczeń:

4) przedstawia przyczyny i skutki rewolucji lutowej i październikowej w Rosji;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

ustala, w jaki sposób nieliczna grupa bolszewików, która w listopadzie 1918 r. dokonała zamachu w Piotrogrodzie, zdołała rozciągnąć swoje panowanie na całą Rosję i je utrwalić;

ocenia politykę komunizmu wojennego, wskazuje jej największe błędy;

określa, jaki był polski wkład w dzieje wojny domowej w Rosji i czy to jest powód do dumy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

(23)

Przebieg lekcji Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Każda z nich opracowuje fragment materiału z sekcji

„Przeczytaj”:

Grupa 1 – Pierwszy okres władzy Grupa 2 - Jak utrzymać władzę?

Grupa 3 - Zwycięstwo czerwonych…

Grupa 4 - …i przegrana białych Grupa 5 - Oﬁary i ruiny

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryﬁkować przedstawione informacje.

2. Praca z multimedium („Prezentacja multimedialna”). Uczniowie zapoznają się z e‑materiałem i wykonują polecenie nr 2: „Wyjaśnij, dlaczego polityka gospodarcza wprowadzona przez

bolszewików w 1918 r. nazywana była komunizmem wojennym”. Tworzą notatkę w formie mapy myśli.

3. Uczniowie wykonują ćwiczenia nr od 3 do 6. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Nauczyciel wyświetla na tablicy treść ćwiczenia nr 7 z sekcji

„Sprawdź się”. Wraz z uczniami rozwiązuje je na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie, pracując w parach, tworzą krzyżówkę podsumowującą zajęcia. Pary siedzące obok siebie wymieniają się krzyżówkami i je rozwiązują.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 3 z sekcji „Prezentacja multimedialna”.

2. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

Materiały pomocnicze:

P. Oxley, Russia. From Tsars to Comissars, Oxfrod University Press 2001.

E. Czapiewski, J. Tyszkiewicz, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wielka historia świata. Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności); Świat Książki 2004‑2006.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‑2019.

E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.