Jak stworzyć potężną dynas ę? Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Jak stworzyć potężną dynas ę?

Wprowadzenie Przeczytaj

Prezentacja mul medialna Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

W końcu października 1424 r. Jagiełło w drodze powrotnej z Litwy zatrzymał się

w Przemyślu. Dzień Wszystkich Świętych rozpoczął od nabożeństwa w tamtejszym kościele Franciszkanów. Tam zastał go przybyły z Krakowa posłaniec. Wiózł radosną nowinę:

poprzedniej nocy królowa powiła na Wawelu syna. Długo Jagiełło czekał na pierworodnego i długo Polska czekała na dziedzica. Minęło już ponad sto lat, od kiedy po raz ostatni narodził się następca tronu. Ale sprawa jego sukcesji na tronie polskim nie była do końca pewna.

Troska o zapewnienie synom korony pochłonęła uwagę Jagiełły w ostatnich latach jego życia.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przeanalizujesz, w jaki sposób można stworzyć podwaliny pod potęgę dynastii.

Wyjaśnisz, jak ważne było posiadanie w rodzinach królewskich męskiego potomka.

Ocenisz, jaki wpływ na losy kraju i innych może mieć troska o rodzinę.

Chrzest Władysława Warneńczyka 18.II.1425 r.

Źródło: Jan Matejko (1838-1893), Muzeum Narodowe w Warszawie, MP 5262 MNW, domena publiczna.

Jak stworzyć potężną dynas ę?

(3)

Przeczytaj

Potęga dynas i

Władysław Jagiełło wywodził się z pogańskiego rodu litewskiego, rządzącego państwem leżącym na peryferiach Europy, z dala od wielkich centrów polityki i kultury. Zawarcie unii z Polską zapoczątkowało wzrost potęgi założonej przez niego dynastii Jagiellonów. Wkrótce stała się ona jedną z najważniejszych w Europie Środkowo‐Wschodniej i w decydujący sposób zaczęła wpływać na rozwój wydarzeń w regionie.

Polska i Litwa w czasach panowania Władysława Jagiełły.

Określ, jakie współczesne państwa znajdują się na obszarze zajmowanym w czasach Władysława Jagiełły przez państwo polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Poznaniak, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Układ zawarty w Krewie w 1385 r. zainicjował związek między Polską a Litwą, ale był on dopiero pierwszym stopniem na długiej drodze zbliżania się obu państw i określania wzajemnych stosunków. Zarówno Jagiełło, jak i rządzący na Litwie Witold dążyli do

zagwarantowania w ramach unii odrębności państwowej Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Król zdawał sobie sprawę, że w przyszłości – biorąc pod uwagę fakt, że Jagiellonowie byli w Polsce dynastią elekcyjną – może mieć to kluczowe znaczenie dla zapewnienia tronu jego ewentualnemu potomkowi. Z tronu litewskiego, jako dziedzicznego, łatwiej byłoby mu ubiegać się o koronę polską. Unia zawarta w Horodle w 1413 r. potwierdzała odrębność państwową Polski i Litwy przy jednoczesnym wzmocnieniu czynników integracyjnych.

Odtąd na Litwie rządził podlegający królowi polskiemu oddzielny książę, a obaj władcy mieli być wybierani we wzajemnym porozumieniu.

(4)

Władysław Jagiełło, rysunek Aleksandra Lessera, XIX w. wielki książę Litwy od 1377, król Polski od 1386 r. jako mąż Jadwigi Andegaweńskiej, twórca unii między Polską a Litwą, założyciel dynas i Jagiellonów. W starszej historiograﬁi przyjmowało się, że urodził się w 1352 r., obecnie dominuje pogląd, że był o dziesięć lat młodszy.

Określ, na ile możemy na podstawie tego rysunku wnioskować na temat rzeczywistego wyglądu Jagiełły.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Akt unii horodelskiej z 2 października 1413 r.

[...] pragnąc atoli rzeczony kraj litewski od zdrady i napaści

Krzyżaków, jako też ich stronników i sprzymierzeńców, i wszelkich zgoła nieprzyjaciół, czyhających na zgubę Litwy i Polski, lepiej

ubezpieczyć, a razem obdarzyć trwałych i wieczystych korzyści udziałem – ziemię tę, którą jako pan i dziedzic prawy posiadamy, za radą i wspólną zgodą panów, szlachty i bojarów, do naszego Królestwa Polskiego powtórnie przyłączamy, i z koroną tegoż Królestwa

Polskiego na wieczne czasy trwale i niezmiennie jednoczymy. [...]

Panowie szlachta, bojarowie naszego Księstwa Litewskiego [...] mają nadanych sobie wolności i przywilejów swobodnie używać, tak jako ich używają panowie i szlachta Królestwa Polskiego. [...]

To także dodajemy, że pomienieni panowie i szlachta tak Królestwa Polskiego, jako i Litwy, zjazdy publiczne i sejmy (parlamenta), ile razy potrzeba tego będzie, w Lublinie, w Parczowie, albo innych miejscach sposobnych za naszą uchwałą i wolą odbywać mają [...].

Nadto, my Aleksander czyli Witold, za zezwoleniem najjaśniejszego

“

(5)

Akt unii w Horodle z 1413 r.

Określ, w jakim języku został spisany dokument.

Źródło: Kresy.pl, domena publiczna.

Na podstawie fragmentu zinterpretuj pojęcie adopcji herbowej i wyjaśnij, jaki był cel wprowadzenia jej na mocy aktów unii w Horodle.

monarchy i pana Władysława, króla polskiego, brata naszego miłościwego, wybieramy na uczestników herbów i klejnotów Królestwa Polskiego niżej wymienione osoby spomiędzy naszej szlachty polskiej, których szlachta Królestwa Polskiego wraz

z wszystkimi ich rodzinami do braterstwa i rodu swego przyjęła: Tu wymienieni są panowie litewscy, przyjęci do herbów polskich [...].

Źródło: Akt unii horodelskiej z 2 października 1413 r., [w:] Wiek V–XV, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 197–199.

(6)

Herb Łabędź używany w XV w. prawdopodobnie przez Dersława ze Skrzynna. Słowo „herb” wywodzi się z języka niemieckiego od słowa Erbe, oznaczającego dziedzictwo. Herb jest to charakterystyczny znak rodowy, ustalany według specjalnych reguł i składający się z określonych części, używany przez cały ród lub

poszczególne rodziny szlacheckie (czasem nawet przez różne rodziny, niekoniecznie ze sobą skoligacone). Od herbów szlacheckich wywodzą się herby miejskie, instytucji kościelnych, korporacji. Herby państwowe wykształciły się zaś z herbów terytorialnych.

Źródło: Tadeusz Gajl, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Unie Polski z Litwą za czasów Władysława Jagiełły

Rok miejsce główne postanowienia

1385 Krewo

- książę Litwy, Jagiełło, został królem Polski, - Jagiełło wraz ze swoim ludem przyjął chrzest - Jagiełło zobowiązał się wypuścić jeńców polskich przetrzymywanych w niewoli litewskiej

- Jagiełło zobowiązał się odzyskać utracone przez Polskę ziemie - przyłączenie Litwy do Polski

1401 Wilno i Radom

- Witold Kiejstutowicz otrzymał dożywotnie rządy na Litwie jako wielki książę litewski (Magnus Dux Lithuaniae)

- władzę zwierzchnią nad Litwą miał Jagiełło (najwyższy książę Litwy (Supremus Dux Lithuaniae).

- w przypadku bezpotomnej śmierci króla wybór jego następcy nastąpi po wspólnym uzgodnieniu strony polskiej i litewskiej

(7)

Drzewo genealogiczne GIedyminowiczów i Jagiellonów.

Określ, w jakim stosunku pokrewieństwa wobec Władysława Jagiełły znajdował się Witold.

Źródło: Contentplus.sp.z o.o. na podstawie Wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rok miejsce główne postanowienia

1413 Horodło

- potwierdzenie odrębności obu państw

- dożywotnia władza Witolda nad Litwą

- omawianie wspólnych dla obu pańsw spraw na zjazdach wybór króla przez panów polskich i litewskich

- zrównanie w prawach rodów katolickich bojarów litewskich ze szlachtą polską

- adopcja herbowa 50 rodów bojarskich do herbów szlachty polskiej

1432 Grodno

- wprowadzenie instytucji odrębnego wielkiego księcia na Litwie - decyzje dotyczące obu krajów podejmowane wspólnie

- zagwarantowano odrębność obu krajów

- przywrócenie władzy zwierzchniej nad Litwą Władysławowi Jagielle - Zygmunt KIejstutowicz dożywotnio wielkim księciem litewskim - wybór wielkich książąt dożywotnio przez Litwinów i Polaków

Tabela: opracowanie własne, Contentplus.sp.z o.o., K.Stojek‐Sawicka.

(8)

Jeszcze jedna korona?

Zawarciem unii Polski z Litwą i idącym w ślad za tym wzrostem pozycji rodu Jagiellonów poczuły się zagrożone państwa sąsiednie. Dotychczas najpotężniejszą dynastią w Europie Środkowo‐Wschodniej byli Luksemburgowie, reprezentowani przez króla Węgier

i Czech Zygmunta. W 1410 r. podczas wojny z Polską poparł on zakon krzyżacki, ale tuż po podpisaniu pokoju toruńskiego zmienił front, zawierając porozumienie z Jagiełłą (traktat w Lubowli w 1412 r.). Zygmunt okazał się jednak dość chwiejnym sprzymierzeńcem, który jeszcze nieraz zawiódł oczekiwania strony polskiej, zwłaszcza w obliczu trwającego cały czas sporu z Krzyżakami.

Konﬂikt między Jagiellonami a Luksemburgami odżył w czasach wojen husyckich. Husyci zaproponowali Jagielle tron czeski w miejsce zdetronizowanego Zygmunta

Luksemburskiego i choć ten odrzucił tę propozycję, to udzielał buntownikom cichego wsparcia. W odwecie Zygmunt zaczął wspierać dążenia Witolda do koronacji na króla Litwy, dążąc tym samym do poróżnienia Jagiełły z bratem stryjecznym. Bezpotomna śmierć króla Czech i Węgier przechyliła chwilowo szalę zwycięstwa w rywalizacji o dominację w Europie Środkowo‐Wschodniej na stronę Jagiellonów.

Mąż wielu żon

Pozycja Władysława Jagiełły od początku nie była zbyt mocna. Przede wszystkim

przyrodzoną panią Królestwa Polskiego była Jadwiga i nawet po koronacji Litwina zajmowała równorzędną z nim pozycję i z jej zdaniem musiał się on liczyć. Jagiełło był władcą wybranym na drodze elekcji, pochodzącym z obcego kraju, niedysponującym – przynajmniej

w pierwszym okresie swoich rządów – własnym zapleczem politycznym. Pozycja jego uległa jeszcze większemu osłabieniu po śmierci Jadwigi. Odeszła spadkobierczyni Ludwika

Węgierskiego i dziedziczna władczyni państwa, nie zostawiając potomka. Prawa do tronu Jagiełły mogły zostać w tej sytuacji zakwestionowane. Litwin wprawdzie pozostał u władzy, ale w zamian musiał pójść na ustępstwa wobec grupy możnowładców. Wzrosło wówczas m.in. znaczenie rady królewskiej, z której zdaniem – mimo że formalnie był to organ doradczy – władca musiał się liczyć.

Dla wzmocnienia swojej pozycji – podobno za radą umierającej Jadwigi – Jagiełło ożenił się z Anną, hrabianką Cilli, wnuczką Kazimierza Wielkiego. Z tego małżeństwa urodziła się w 1408 r. córka Jadwiga. Na zjeździe w Jedlni pięć lat później szlachta uznała ją za następczynię tronu. Kobieta jednak nie gwarantowała przedłużenia dynastii. Wszyscy z niecierpliwością czekali na następcę, tym większą, że król powoli dobiegał starości.

(9)

Władysław Jagiełło z czterema żonami: Jadwigą (1386–1399), Anną, hrabianką Cilli, zwaną Cylejską (1402–

1416), Elżbietą Granowską (1417–1420) i Zoﬁą Holszańską (1422–1434). Z którą z żon Władysław Jagiełło najdłużej był w związku małżeńskim?

Źródło: ipsb.nina.gov.pl, domena publiczna.

Słownik

polityka dynastyczna

polityka prowadzona przez największe rody w Europie (Habsburgów, Jagiellonów), której celem jest zdobycie jak największej ilości tronów i ziem w wyniku układów, porozumień i małżeństw

konwersja

(łac. conversio - odwrócenie), zmiana wyznania, np. z prawosławia na wyznanie rzymsko‐katolickie

adopcja herbowa

urzędowe przyjęcie osoby (w przypadku unii w Horodle) również o pochodzeniu szlacheckim do własnego herbu

elekcja

(łac. electio), dawn. wybór króla poprzez głosowanie szlachty husytyzm

ruch religijno‐polityczny zainicjowany w XV w. przez Jana Husa w Czechach;

zapoczątkował okres wojen domowych i kryzysu politycznego w tym kraju

(10)

przysięga oczyszczająca

(z łac. iuramentumpurgatorium) środek dowodowy mający charakter samoprzekleństwa, składany przez osobę oskarżoną; popularny w średniowieczu

przywilej

(z łac. privilegium) prawo nadane przez monarchę danej grupie społecznej i dla niej korzystne, obowiązujące na określonej ziemi lub na terenie całego kraju

Zygmunt Luksemburski

(1368–1437) mąż Marii, siostry Jadwigi, margrabia brandenburski, król węgierski, czeski i cesarz niemiecki od 1433 r.; trzeci i ostatni z dynastii Luksemburgów

herezja

(z gr. hairesis – wybór, łac. haeresis) doktryna religijna niezgodna z oﬁcjalną nauką Kościoła i przez nią odrzucona jako błędna

traktat w Lubowli

układ zawarty w 1412 r. pomiędzy królem Polski Władysławem Jagiełłą a Zygmuntem Luksemburskim, w wyniku którego zerwany został okrążający Królestwo Polskie sojusz między Krzyżakami a królem Węgier

Słowa kluczowe

unia, Horodło, przywileje, polityka dynastyczna, Jagiellonowie, Władysław Jagiełło, Polska w XIV–XV w.

Bibliograﬁa

J. Besala, Małżeństwa królewskie. Jagiellonowie. Tajemnice alkowy, przyjaźnie i zdrady, Bellona, Warszawa 2006.

A. Klubówna, Cztery królowe Jagiełłowe, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1990.

E. Rudzki, Polskie królowe, t. I, Instytut Prasy i Wydawnictw Novum, Warszawa 1990.

Unia w Horodle na tle stosunków polsko‐litewskich, red. S. Górzyński, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015.

K. Janicki, Królewska poradnia małżeńska. Jadwiga i Jagiełło, dostępny online w serwisie ciekawostkihistoryczne.pl.

(11)

Polska w okresie monarchii stanowej (1346‐1454). Wybór tekstów źródłowych, oprac. R.

Heck, Warszawa 1955.

(12)

Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Obejrzyj prezentację mul medialną, a następnie odpowiedz na pytania. Dlaczego w polityce dynastycznej większe znaczenie przypisywano synom, jaką rolę odgrywały córki? Jakie znaczenie w polityce dynastycznej miały małżeństwa?

Twoja odpowiedź

Sprawa następstwa tronu za Władysława Jagiełły

Władysław Jagiełło czterokrotnie wchodził w związki małżeńskie. Pierwszą jego żoną była Jadwiga Andegaweńska (1386-1399), następnie córka hrabiego cylejskiego, Anna (1402-1416). Trzecia w kolejności była

Elżbieta Granowska (1417-1420), a ostatnia - młodziutka Zoﬁa Holszańska (1422-1434) .

(13)

Pierwszą jego żoną była Jadwiga Andegaweńska (1386-1399).

Drugą żoną była córka hrabiego cylejskiego, Anna (1402-1416).

Trzecia w kolejności była Elżbieta Granowska (1417-1420).

(14)

Ostatnia - młodziutka Zoﬁa Holszańska (1422-1434).

Z czterech małżeństw Władysław Jagiełło doczekał się pięciorga dzieci, z których dwoje zmarło tuż po narodzinach. Byli to:

córka Elżbieta Bonifacja i Kazimierz, drugi syn urodzony z ostatniego związku. Matką jedynej żyjącej córki, Jadwigi Jagiellonki, była druga małżonka Jagiełły - Anna Cylejska. Dwóch synów - Władysława i Kazimierza - władca doczekał się w bardzo leciwym wieku z małżeństwa z Zoﬁą Holszańską.

Przyjściu na świat Władysława towarzyszyła ogromna radość. Królowi spadł kamień z serca. Dzięki jego narodzinom Jagiełło nie tylko mógł być spokojny o następstwo na tronie polskim. W osobie pierworodnego założona przez niego dynastia zyskała

(15)

kontynuatora i gwaranta utrzymania unii z Litwą. Teraz stary król mógł mieć

pewność, że związek, któremu dał początek wespół z Jadwigą niemal czterdzieści lat wcześniej, będzie

utrzymany. Ale tron polski formalnie od śmierci Kazimierza Wielkiego był tronem elekcyjnym. Jagiellonowie nie byli władcami dziedzicznymi. Zapewnienie synom korony polskiej kosztowało Jagiełłę wiele wysiłku i wypełniło ostatnie lata jego życia.

Gdy pojawiła się kwestia sukcesji syna Jagiełły, okazało się, że król wcale nie jest taki chętny do wydania kolejnego

przywileju. Władca dążył do tego, żeby następstwa swoich synów - w międzyczasie urodził się już kolejny - nie związywać ze sprawą przywilejów. Chciał zapewnić sukcesję, ale na drodze innej niż elekcja.

Szlachta natomiast twardo stała na stanowisku, że król powinien wydać przywilej. W zamian obiecywała uznanie sukcesji synów królewskich. Rozbieżne cele króla i szlachty stały się źródłem konﬂiktu. Batalia o uznanie następstwa synów monarchy trwała niemal sześć lat.

- Władysław Jagiełło: Chcę uznania sukcesji moich synów po mojej śmierci, ale nie chcę

(16)

y p j j ę wydawać kolejnych przywilejów.

- Szlachta: Domagamy się zatwierdzenia przywilejów: ulg podatkowych, złagodzenia egzekucji sądowej, zagwarantowania

nietykalności osobistej i majątkowej.

W zamian uznamy sukcesję synów królewskich.

Do pierwszego porozumienia doszło w rok po narodzinach syna Władysława

w Brześciu Kujawskim. Jagiełło potwierdził dawne przywileje i zagwarantował

nietykalność osobistą i majątkową szlachty.

Mimo to król za plecami szlachty szukał sposobów zapewnienia tronu synowi, np.

w porozumieniu z miastami. Na kolejnym zjeździe w Łęczycy rok później Jagiełło wycofał się z wcześniej złożonych obietnic, a szlachta pocięła mieczami pergamin, na którym były one spisane.

W końcu król musiał pójść na ustępstwa wobec szlachty. W Jedlni w 1430 roku wydał przywilej (zatwierdzony trzy lata później w Krakowie). Brzmiał on tak: “[...]

przyrzekamy najuroczyściej, że żadnego obywatela (rycerza) osiadłego za

popełnioną winę lub przestępstwo [...] nie będziemy więzili ani więzić nie dozwolimy, aż gdy o nim sądowo i dowodnie

przekonanym [zostaniemy] i nam albo staroście naszemu przez sędziego tej ziemi, w której tenże obywatel zamieszkał,

wydanym zostanie: wyjąwszy takiego, który by schwytany był na kradzieży lub [...]

podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien lub niewiast, łupieży

(17)

Polecenie 2

Określ, jakie były konsekwencje przywileju jedlneńsko-krakowskiego dla władzy królewskiej i dla szlachty.

porywaniu panien lub niewiast, łupieży i pustoszeniu włości [...]. Nikomu też dóbr ani dzierżaw zabierać nie będziemy, chyba że w drodze prawa, przez sędziów

właściwych [...] jako winowajca będzie nam wskazany [...]”.

W wyniku zawartego porozumienia po śmierci Władysława Jagiełły na tron polski został powołany jego najstarszy syn,

Władysław III, póżniej obdarzony przydomkiem Warneńczyk. Czy król

dobrze zrobił wydając przywilej jedlneńsko- krakowski? Jakie dało mu to korzyści,

a jakie były mankamenty tej decyzji?

(18)

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1

Zaznacz właściwą odpowiedź.

Władysław Jagiełło czterokrotnie/dwukrotnie wchodził w związki małżeńskie. Potomka płci męskiej doczekał się dopiero z małżeństwa z Elżbietą Granowską/Zoﬁą Holszańską. Od tej pory celem jego polityki dynastycznej było zapewnienie tronu starszemu

Władysławowi/Kazimierzowi. Celem zyskania poparcia szlachty musiał wydać przywilej, zwany przywilejem jedlneńsko-krakowskim/przywilejem czerwińskim. Od tej pory każdy król

w państwie polsko-litewskim był wybierany z dynas i Jagiellonów. Drugim aspektem polityki dynastycznej Władysława Jagiełły było ułożenie na nowo stosunków z Litwą. Udało mu się to w wyniku unii w Krewie/unii w Horodle, która zacieśniła związki między państwami przy zachowaniu niezależności Litwy. Szansa na drugą koronę – litewską/czeską – nie została wykorzystana. Jagiełło odrzucił propozycję przejęcia władzy złożoną mu przez

husytów/Zygmunta Luksemburskiego.

Ćwiczenie 2

Zaznacz niepasujące pojęcie lub osobę.

1. {Witold} / {#Jadwiga} / {unia w Horodle} / {Władysław Jagiełło}

2. {Zoﬁa Holszańska} / {Władysław Jagiełło} / {przywilej w Jedlnie} / {#Ulrich von Jungingen}

3. {Grunwald} / {#Władysław Warneńczyk} / {Władysław Jagiełło} / {Anna Cylejska}

4. {unia w Krewie} / {unia wileńsko-radomska} / {#Anna Cylejska} / {Władysław Jagiełło}

Ćwiczenie 3

Ułóż w odpowiedniej kolejności żony Władysława Jagiełły i dopasuj do odpowiednich z nich ilustracje przedstawiające ich dzieci.

Źródło: Ilustracje pochodzą z Wikimedia Commons, domena publiczna

輸

(19)

Ćwiczenie 4

Przenieś podane niżej elementy do właściwych rubryk tabeli.

Wilno, 1413, wielki książę litewski królem polskim, Kraków, 1399, oddzielne zjazdy dla Polski i Litwy, oddzielny wybór króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego

Miejscowość Data Wydarzenie

Wydarzenie

wielki książę litewski królem polskim

Wilno

1413

(20)

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij, jakie zjawisko przedstawiono w tabeli, i określ jego znaczenie.

Źródło: Ilustracje pochodzą z Wikimedia Commons, domena publiczna

Zjawisko

Znaczenie

醙

(21)

Ćwiczenie 6

Poniżej wypisano świadków przywileju jedlneńskiego z 1430 r. Wyjaśnij, dlaczego wśród nich nie widnieją nazwiska panów i bojarów litewskich.

Jan Biskupiec

Piotr Bniński

Jan „Głowacz” Leżeński (junior)

Jan z Kretkowa

Jarand z Grabia

Wojciech Jastrzębiec

Mikołaj z Michałowa

Dobiesław Oleśnicki

Zbigniew Oleśnicki (kardynał)

Władysław Oporowski

Sędziwój Ostroróg (zm. 1441)

Maciej Suchodolski

Piotr Szafraniec (zm. 1437)

Jan Szafraniec (biskup)

Ścibór z Rytwian

Jan Tarnowski (zm. 1432/1433)

醙

(22)

Twoja odpowiedź

(23)

Ćwiczenie 7

Zapoznaj się z poniższym drzewem genealogicznym oraz tekstem źródłowym, a następnie odpowiedz na pytania.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polska w okresie monarchii stanowej

[...] przyrzekamy najuroczyściej, że żadnego obywatela (rycerza)

osiadłego za popełnioną winę lub przestępstwo [...] nie będziemy więzili ani więzić nie dozwolimy, aż gdy o nim sądowo i dowodnie przekonanym [zostaniemy] i nam albo staroście naszemu przez sędziego tej ziemi, w którym tenże obywatel zamieszkał, wydanym zostanie: wyjąwszy takiego, który by schwytany był na kradzieży lub [...] podpaleniu, rozmyślnym zabójstwie, porywaniu panien lub niewiast, łupieży i pustoszeniu włości [...]. Nikomu też dóbr ani dzierżaw zabierać nie będziemy, chyba że w drodze prawa, przez sędziów właściwych [...] jako winowajca będzie nam wskazany [...].

Źródło: Polska w okresie monarchii stanowej, [w:] Polska w okresie monarchii stanowej (1346–1454): wybór tekstów, oprac. R. Heck, Warszawa 1955, s. 71.

“

難

(24)

Jaki jest związek między losami dynas i z drzewa genealogicznego a fragmentem tekstu źródłowego?

Które trzy dynas e zostały uwzględnione na drzewie genealogicznym?

Ćwiczenie 8

Zaproponuj kryteria oceny polityki dynastycznej Jagiełły, a następnie zastosuj je do oceny działań tego władcy. Jakie były jej mocne i słabe strony?

Kryteria oceny

Mocne strony

Słabe strony

難

(25)

Dla nauczyciela

Autor: Dorota Czarny Przedmiot: Historia

Temat: Jak stworzyć potężną dynastię?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum Podstawa programowa:

zakres podstawowy XII. Polska w XIV – XV w.

Uczeń:

3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami i Litwą w XIV – XV w.;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

analizuje, w jaki sposób można stworzyć podwaliny pod potęgę dynastii;

wyjaśnia, jak ważne było posiadanie w rodzinach królewskich męskiego potomka;

ocenia, jaki wpływ na losy kraju i innych może mieć troska o rodzinę.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

mapa myśli;

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

dyskusja.

(26)

Formy zajęć:

praca indywidualna;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

ﬂipcharty i markery Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie, co wiedzą już na temat dynastii Jagiellonów. Na tablicy jeden z uczniów zapisuje odpowiedzi kolegów i koleżanek, tworząc mapę myśli.

2. Nauczyciel przedstawia temat i cele zajęć. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli klasę na 6 grup, rozdaje im arkusze z pytaniami i markery. Grupy mają za zadanie wybrać swojego przedstawiciela – lidera. Uczniowie odpowiadają na pytania na podstawie z e‐materiału.

Grupa 1,4 - W jaki sposób Władysław Jagiełło dążył do stworzenia potęgi dynastycznej w Europie Środkowo - Wschodniej?

Grupa 2,5 – Dlaczego Władysławowi Jagielle tak bardzo zależało na posiadaniu męskiego potomka i jaką cenę był skłonny zapłacić?

Grupa 3,6 – Władysław Jagiełło bardzo troszczył się o rodzinę i o zapewnienie potomka męskiego jako dziedzica tronu. Jaki to miało wpływ na losy kraju i innych państw

w Europie Środkowo – Wschodniej?

2. Po wyznaczonym czasie grupy z tymi samymi pytaniami łączą się i konsultują swoje wypowiedzi. Na umówiony sygnał nauczyciela liderzy grup odczytują swoje odpowiedzi.

Plakaty zawieszają w widocznym miejscu.

3. Aby wspólnie dokonać analizy swojej pracy i wyciągnąć wnioski z lekcji, nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z prezentacją multimedialną i w parach przedyskutowanie poleceń.

4. Po wykonaniu zadania wyznaczeni lub chętni uczniowie odpowiadają na pytania i wspólnie z klasą zapisują wnioski z dzisiejszej lekcji.

(27)

5. Nauczyciel prosi uczniów, aby wykonali ćwiczenia 1,2,3,4,5, i 8. Następnie wspólnie uczniowie omawiają swoje odpowiedzi jako utrwalenie poznanego materiału.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczenia 9 jako podsumowania zajęć –

uczniowie wskazują słabe i mocne strony polityki dynastycznej Jagiełły. Wybrana osoba przedstawia swoje propozycje, nauczyciel udziela informacji zwrotnej.

2. Na zakończenie prosi uczniów o samoocenę i ocenę pracy grup na zajęciach – najaktywniejsze osoby lub grupy otrzymują oceny.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują pozostałe ćwiczenia.

2. Jesteś kronikarzem Władysława Jagiełły - stwórz notatkę będącą kronikarskim zapisem ważnych wydarzeń związanych z narodzinami dziedzica.

Materiały pomocnicze: