Dlaczego maszyna parowa została wynaleziona w Anglii? Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mul medialna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Dlaczego maszyna parowa została wynaleziona w Anglii?

Wprowadzenie Przeczytaj

Prezentacja mul medialna Sprawdź się

Dla nauczyciela

James Wa i maszyna parowa.

(2)

W XVIII w. z roku na rok w Europie przybywało ludzi. Działo się tak głównie za sprawą zwiększenia wydajności gospodarstw rolnych. W związku z nadwyżką żywności rzadziej występował głód, a lepiej odżywieni Europejczycy mniej chorowali. Coraz więcej ludzi mogło też czerpać dochody z zajęć pozarolniczych oraz osiedlać się w miastach, dzięki czemu narodził się nowoczesny przemysł. Rozwijał się on przede wszystkim w Wielkiej Brytanii, gdzie takie wynalazki jak mechaniczna przędzarka i maszyna parowa zrewolucjonizowały proces produkcji.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz związek między wzrostem spożycia ziemniaków a postępem cywilizacyjnym.

Sprawdzisz, które miasta XVIII‑wiecznej Europy zaliczylibyśmy dziś do metropolii.

Wytłumaczysz, dlaczego rewolucja przemysłowa zaczęła się w Wielkiej Brytanii.

Dlaczego maszyna parowa została wynaleziona w Anglii?

James Wa i maszyna parowa.

Źródło: James Eckford Lauder (1811 - 1869), Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Lepsze życie

W XVIII stuleciu państwa europejskie wprowadziły praktykę przeprowadzania spisów powszechnych ludności. Na podstawie tych dokumentów oraz spisów podatkowych historycy z dużą dokładnością policzyli żyjących wówczas Europejczyków. Między 1700 a 1800 r. występował stabilny wzrost

zaludnienia we wszystkich krajach i populacja Europy u schyłku stulecia była o ok. 60 proc. większa niż na jego początku. Do ważnych przyczyn ekspansji demograﬁcznej zaliczyć należy poprawę warunków bytowych. Wprowadzenie nowych upraw w rolnictwie, zwłaszcza ziemniaków i kukurydzy, wpłynęło na urozmaicenie diety i zwiększenie kaloryczności posiłków.

Gerard Wigmana, Posiłek rodziny Aitzema z gościem specjalnym Piotrem Wielkim w Dokkum [Niderlandy], 1697 r. Na talerzach dominowały węglowodany, a kaloryczność posiłków różniła się w zależności od przynależności stanowej i miejsca zamieszkania.

W ujęciu globalnym Europejczyk żyjący w drugiej połowie XVIII w. spożywał dziennie średnio 1700 kalorii. Żywność

pochodzenia zwierzęcego stanowiła ok. 17 proc. dostarczanych kalorii, natomiast produkty pochodzenia roślinnego – 83 proc.

Jakie potrawy można dostrzec na obrazie? Czy to uroczysty posiłek?

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Większa produkcja żywności ograniczyła występowanie klęsk głodu. Ludzie, zwłaszcza na wsi, nadal mieszkali pod jednym dachem ze zwierzętami hodowlanymi, a w miastach ścieki płynące ulicami przyczyniały się do wybuchów epidemii. Choć jakość warunków życia w Europie wyraźnie ustępowała dzisiejszym standardom, z pewnością przywiązywano coraz większą wagę do higieny. Dbałość o nią była szczególnie ważna w przypadku porodów. Do końca stulecia udało się zmniejszyć śmiertelność matek i niemowląt, chociaż w ostatecznym rozrachunku i tak co drugi odnotowany zgon dotyczył niemowlęcia.

W XVIII‑wiecznej Europie władze starały się kontrolować zdrowie publiczne. Gdy w miastach pojawiali się chorzy na grypę, ospę, cholerę lub tyfus, zostawali poddawani kwarantannie, a ich rzeczy i domy palono, aby zapobiec kolejnym zachorowaniom.

(4)

Wejście do założonego w 1721 r. Guy’s Hospital w Londynie, 1820 r. W XVIII w. szpitale zaczęły przypominać placówki, które znamy dziś. Stały się miejscami, w których leczono chorych i kształcono lekarzy. Wcześniej stanowiły raczej odpowiedniki współczesnych hospicjów, schronisk dla bezdomnych i domów starców. Pod koniec stulecia w niemal każdym dużym mieście w zachodniej Europie znajdował się szpital. Jakie były skutki rozwoju szpitalnictwa?

Źródło: William Woolnoth, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rewolucja agrarna

Rolnictwo na zachodzie Europy w XVIII w. uległo intensyﬁkacji, co najlepiej oddawało zestawienie wydajności upraw w różnych krajach. Na wschód od rzeki Łaby rolnicy z jednego ziarna zasianego zbierali ok. 4–4,5 ziaren i wynik ten był niezmienny od XIV w. Z kolei w państwach na zachód od Łaby odnotowywano znaczący wzrost upraw. W Anglii, Niderlandach i Irlandii gospodarze uzyskiwali nawet 10 ziaren, a we Francji, Włoszech, Hiszpanii, zachodnich Niemczech i w Skandynawii ok. 6–7. Wielkimi pasjonatami innowacji i modernizacji rolnictwa okazali się Anglicy, którzy w XVIII w. rozwijali agronomię, ucząc się głównie od Holendrów, Francuzów i Włochów oraz eksperymentując we własnych

gospodarstwach. To właśnie w Anglii wynaleziono siewnik i zaczęto stosować kosę w miejsce sierpa, przyśpieszając tym samym zasiew i żniwa. Anglicy upowszechnili też nowe uprawy (np. rzepę, bób, fasolę, groch), płodozmian (w miejsce trójpolówki), nawozy zwierzęce i rozwijali hodowlę bydła. Zwiększenie wydajności farm nie nastąpiłoby bez przeobrażeń strukturalnych na wsi. Na przełomie XVII i XVIII w.

doszło do nasilenia zapoczątkowanych już w XIII stuleciu grodzeń pól, czyli przyłączania ziemi przeznaczonej na użytek wspólnoty do pól prywatnych. W ten sposób zniknęła tzw. szachownica pól i powstały wielkopowierzchniowe gospodarstwa rolne. Część ludności wiejskiej znajdowała w nich pracę, sporo osób zajęło się pracą chałupniczą (tkactwem), a część emigrowała do miast. Zmiany na wsi

przyczyniały się do wzrostu zamożności jej mieszkańców, którzy zaczęli kupować produkty gotowe na znacznie większą niż dotąd skalę. W ten sposób wzrosło na nie zapotrzebowanie, co z kolei napędzało produkcję. W rezultacie, chociaż w całej Europie doszło w tym czasie do urbanizacji, to właśnie w Anglii była ona najbardziej intensywna. Proces zmian w angielskim rolnictwie, ze względu na skalę przeobrażeń, historycy nazwali rewolucją agrarną.

Przędzarka i maszyna parowa

Wielka Brytania wyróżniała się wśród państw europejskich wolnością gospodarczą. Zniesienie opłat handlowych wewnątrz kraju przyniosło wzrost produkcji i wymiany handlowej. Dzięki wyspiarskiemu położeniu towary mogły być przewożone najtańszym i najszybszym wówczas sposobem, tj. na statkach.

Wewnątrz kraju powstały kanały łączące rzeki, co dodatkowo usprawniło transport wodny. Brytyjczycy intensywnie eksploatowali surowce naturalne, takie jak węgiel, miedź i żelazo. Już na początku stulecia zastosowali koks do wytopu żelaza, dzięki czemu poprawili jego jakość. Anglia przodowała również w produkcji sukna i tkanin bawełnianych.

(5)

Przędzarka mechaniczna wynaleziona przez Richarda Arkwrighta i maszyna parowa Jamesa Wa a. W XVIII w. wielu przedsiębiorców szukało sposobów na przyśpieszenie i zwiększenie produkcji przemysłowej. W drugiej połowie stulecia urzędnicy angielskiego urzędu patentowego zarejestrowali rekordową liczbę wynalazków. Modernizację jako pierwszy przeszedł przemysł tekstylny, co było możliwe za sprawą wynalezienia maszyn przędzalniczych. Drugim przełomowym odkryciem była maszyna parowa, opatentowana przez Jamesa Wa a w 1769 r. Najpierw znalazła zastosowanie w górnictwie do odwadniania kopalń, a z czasem także w przemyśle tekstylnym i metalurgicznym. Przeobrażenia społeczno-gospodarcze w Anglii

zapoczątkowały pierwszą rewolucję przemysłową. W jaki sposób w XIX wieku maszynę parową wykorzystano poza przemysłem?

Słownik

agronomia

(gr. agronomos – zarządzający gruntami) cała wiedza teoretyczna i praktyczna dotycząca uprawy roli i zarządzania gospodarstwem rolnym

ekspansja demograﬁczna

(z łac. expansio – rozszerzanie się i gr. demos – lud, graphein – pisać) znaczący przyrost liczby ludności na danym terytorium

kwarantanna

(z wł. quaranta giorni – 40 dni; z łac. quarantena – 40) przymusowe odosobnienie osób i zwierząt chorych na choroby zakaźne

urbanizacja

(z łac. urbanus – miejski) rozrost miast i zwiększenie się liczby osób w nich żyjących, utrzymujących się z zajęć pozarolniczych

rewolucja przemysłowa

całokształt przemian, które doprowadziły do przejścia z ręcznej do mechanicznej produkcji

Słowa kluczowe

rewolucja przemysłowa, ekspansja demograﬁczna, maszyna parowa, modernizacja, postęp

Bibliograﬁa

Kopczyński M., Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji przemysłowej, Warszawa 2009.

(6)

Rostworowski E., Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977.

Wielka historia świata. Świat w XVIII wieku, t. 8, red. P. Franaszek, Kraków 2006.

(7)

Prezentacja mul medialna

Wielcy odkrywcy i ich wynalazki

Polecenie 1

Przyporządkuj wynalazców do gałęzi gospodarki, w których byli aktywni.

Polecenie 2

Oblicz, ile mieli lat, gdy dokonali swoich pierwszych odkryć.

Polecenie 3

Przygotuj argumenty do dyskusji o tym, czy odkrycia powinny być patentowane. Uwzględnij interesy wynalazców, przedsiębiorców, ogółu społeczeństwa.

(8)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z danymi przedstawiającymi szacunkową liczbę ludności poszczególnych kontynentów w latach 1700–1800. Na tej podstawie odpowiedz na pytania.

1700 1750 1800

Europa 113 140 187

Azja 406 450 600

Afryka 98 100 100

Ameryka Płn. 1 1,3 5,7

Ameryka Płd. 12 11,1 18,9

Oceania 2 2 2

Razem (świat) 632 704,4 913,6

Tabela: Szacunkowa liczba ludności poszczególnych kontynentów w latach 1700‑1800 (w mln).

Cyt. za: Wielka historia świata. Świat w XVIII wieku, t. 8, red. P. Franaszek, Kraków 2006, s. 30.

Ćwiczenie 2

Na podstawie danych z tabeli uzupełnij tekst.

Kraj 1700 1750 1800

輸

(9)

Kraj 1700 1750 1800

Finlandia 300 420 830

Prusy Wschodnie 400 630 930

Irlandia 2500 3000 5000

Czechy 1700 1900 3000

Norwegia 500 600 880

Belgia 1800 - 3000

Szwecja 1450 1800 2350

Szkocja 1000 1200 1700

Anglia i Walia 5500 6000 9000

Rosja 18000 - 29000

Państwa włoskie 11500 15000 18000

Hiszpania 7000 8500 10500

Państwa niemieckie 15500 - 22000

Kraj 1700 1750 1800

(10)

Portugalia 2000 - 2900

Dania 700 800 1000

Szwajcaria 1200 - 1700

Francja 20000 23000 27000

Holandia 2000 - 2100

Śląsk (pruski) 1000 1200 1800

Kraj 1700 1750 1800

Tabela: Rozwój ludności niektórych krajów europejskich w XVIII w. (w mln).

Cyt. za: Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977, s. 17.

Ćwiczenie 3

Przeczytaj fragment opracowania historycznego, a następnie uzupełnij tekst.

W 1657 r. przybyło do Kraju Przylądkowego 50 holenderskich osadników, w 1700 r.

było ich 1300, a w 1795 r. w Afryce Południowej zamieszkiwało 15 tys. Holendrów.

Liczba Francuzów kanadyjskich wzrosła z 16 tys. w 1706 r. do 130 tys. w 1784 r.

W angielskich koloniach Ameryki Północnej było około 375 tys. ludności białej w 1715 r., w roku zaś 1800 Stany Zjednoczone liczyły 430 tys. ludności

pochodzenia europejskiego. […] Przyjmuje się, iż jedynie w drugiej połowie XVIII w.

zaludnienie Ameryki Południowej i Środkowej wzrosło z 11 do 19 mln (a więc o 73%) i że pod koniec stulecia znajdowało się tam 3‑4 mln ludzi pochodzenia europejskiego.

Źródło: , [w:] Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1997, s. 18.

“

Ćwiczenie 4

輸

醙

(11)

Ćwiczenie 5

Przeanalizuj obie mapy i na ich podstawie wykonaj polecenia.

Źródło A

Miasta Europy w 1700 r. (powyżej 50 tys. mieszkańców).

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródło B

Miasta Europy w 1800 r. (powyżej 50 tys. mieszkańców).

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z danymi z tabeli, a następnie wykonaj polecenia.

醙

(12)

Miasto 1700 Miasto 1800

Londyn 500 Londyn 400

Paryż 400 Paryż 600

Neapol 215 Neapol 426

Amsterdam 180 Moskwa 400

Moskwa 150 Wiedeń 240

Wenecja 138 Amsterdam 220

Rzym 130 Petersburg 200

Mediolan 120 Dublin 200

Madryt 100 Lizbona 180

Wiedeń 100 Berlin 172

Tabela: Dziesięć największych miast europejskich w XVIII wieku pod względem zaludnienia (w tys.).

Cyt. za: Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977, s. 24.

Ćwiczenie 7

Na podstawie analizy obrazów wskaż co najmniej trzy cechy charakterystyczne dla miast XVIII‑wiecznej

難

(13)

Europy, które wyeksponowali malarze. Wypisz trzy podobieństwa i trzy różnice między miastami ówczesnymi a współczesnymi.

Nicolas-Jean-Bap ste Raguenet, Widok Paryża z Île de la Cité, 1763 r.

Bernardo Bello o, Drezno widziane z prawego brzegu Łaby, pod mostem Augusta, 1748 r.

Bernardo Bello o, Widok Warszawy od strony Pragi, 1770 r.

 



 



(14)

Johan Sevenbom, Widok Sztokholmu z Rödbotorget, 1768 r.

F.B. Lorieux, Widok mostu nad Jauzą i Domu Szapkina w Moskwie, 1797 r.

Ćwiczenie 8

Przeczytaj poniższe teksty źródłowe i na ich podstawie wykonaj polecenie.

Źródło A

Maciej Maciejewski, Mirosław Sadowski

Powszechna historia gospodarcza od XV do XX wieku

Niewątpliwie wpływ na burzliwe przemiany gospodarcze w Anglii u schyłku XVIII w. wywarły uprzednie przeobrażenia w rolnictwie [...]. Postęp rolnictwa oraz zmiany form własności użytkowania ziemi najwcześniej nastąpiły właśnie w Anglii. [...] Poza tym Anglia miała znacznie bardziej niż w innych państwach rozwinięty system nakładczy oraz handel kolonialny, a zatem była państwem o stosunkowo

największych możliwościach powiększania produkcji, zwłaszcza zaś stosowania

“

難

(15)

Źródło B

innowacji technicznych. [...] Zakres gospodarki rynkowej zwiększał się również na skutek rozwoju wiejskiego chałupnictwa jako ubocznego zajęcia rodziny drobnych dzierżawców rolnych. [...] Należy również dostrzec związek między rewolucją przemysłową i mobilnością siły roboczej, czyli swobodą poruszania się

i przesiedlania zapewnioną już w ustawie z 1662 roku, która ostatecznie zniosła pozostałości poddaństwa osobistego. Równocześnie obowiązujące ustawodawstwo przewidywało surowe kary za włóczęgostwo, które było plagą społeczną nie tylko zresztą w Anglii. Od końca XVI w. zdolnym do pracy żebrakom i włóczęgom groziła chłosta, więzienie lub galery. W ocenie przesłanek rewolucji przemysłowej nie sposób pominąć ułatwień w działalności rzemieślniczej i handlowej w wyniku ograniczenia przywilejów cechowych (1524 r.), zaniku lokalnych ceł, zapewnienia swobody wyboru zawodu i pracodawcy (1553 r.) oraz ustanowienia prawa

patentowego (1624 r.) chroniącego prawa wynalazcy przez 14 lat. [...]

Gospodarczym i społecznym przeobrażeniom w Anglii w XVIII w. sprzyjała również na ogół stabilna sytuacja polityczna tego kraju po rewolucji burżuazyjnej oraz korzystne warunki geograﬁczne (wyspiarskie położenie, dogodność transportu wodnego, występowanie podstawowych bogactw naturalnych).

Źródło: Maciej Maciejewski, Mirosław Sadowski, Powszechna historia gospodarcza od XV do XX wieku, Wrocław 2007, s. 68–69.

Jan Szpak

Historia gospodarcza powszechna

W dziejach nowożytnej Anglii nawarstwiło się wiele czynników, które bardzo przyśpieszyły przewrót przemysłowy oraz wpływały na jego przebieg. Należały do nich:

1. Tradycje produkcyjne rzemiosła, nakładu i manufaktury liczące kilka wieków, powodujące, że w XVIII w. spory odsetek mieszkańców wysp stanowili rzemieślnicy (głównie w sukiennictwie, hutnictwie i obróbce żelaza), którzy odznaczali się wysoką kulturą techniczną i przejawiali skłonności do innowacji.

2. Istnienie znacznych kapitałów zgromadzonych w wyniku pierwotniej akumulacji kapitału [zgromadzenia środków na inwestycje].

3. Postępy rewolucji agrarnej, która uwolniła ze wsi zbędną ludność i dała wolną siłę roboczą dla przemysłu oraz stworzyła w rolnictwie chłonny rynek zbytu na artykuły przemysłowe; wzrost produkcji rolnej gwarantował też wyżywienie dla wzrastającego odsetka ludności miejskiej.

4. Wytworzenie się rynku zbytu na towary przemysłowe (np. artykuły

“

(16)

bawełniane), który wynikał ze wzrostu liczby ludności i poziomu jej konsumpcji.

5. Rozwój nauki i techniki (szczególnie ﬁzyki, mechaniki i chemii), dokonywanie eksperymentów naukowych, ochrona wynalazczości (biura patentowe).

6. Korzystna sytuacja surowcowa: zasoby miejscowe (węgiel kamienny, ruda żelaza, wełna) oraz z kolonii (bawełna).

7. Stabilny ustrój polityczny, dobrze wykształcone systemy: bankowy i ubezpieczeniowy, spokój wewnętrzny.

8. Korzystna sieć dróg lądowych i kanałów, rozwinięta ﬂota handlowa, brak barier celnych w handlu wewnętrznym.

Źródło: Jan Szpak, Historia gospodarcza powszechna, Warszawa 1999, s. 101.

(17)

Ćwiczenie 9

W każdym opracowaniu na temat rewolucji przemysłowej znajdziemy inne wyjaśnienie przyczyn jej wybuchu.

Autorzy bardzo często używają podobnych argumentów, ale przypisują im różną wagę. Przeczytaj jeszcze jeden fragment opracowania historycznego i na podstawie całej lekcji wskaż trzy twoim zdaniem

najważniejsze przyczyny wybuchu rewolucji przemysłowej w Anglii. Uzasadnij swój wybór i w miarę możliwości sprawdź, na co zwrócili uwagę inni (uczniowie, koledzy lub członkowie rodziny).

Janusz Skodlarski

Historia gospodarcza

Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii. Nasuwa się pytanie, dlaczego właśnie tam, w jakich warunkach do tego doszło? Wielkie odkrycia geograﬁczne stały się bodźcem do rozszerzenia zakresu i rozmiarów handlu międzynarodowego.

Umożliwiły również ekspansję niektórych krajów europejskich, a w szczególności Anglii. Na obszarach zamorskich pojawił się nowy rynek, przynajmniej dla

niektórych towarów, a jego potrzeb nie mogło zaspokoić rzemiosło cechowe.

Wzrosło zwłaszcza zapotrzebowanie na tekstylia. I w tym miejscu dochodzimy do kwes i, dlaczego rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w Anglii. Handel angielski był związany z Indiami, Afryką, a następnie z krajami Ameryki. Pojawienie się

koniunktury na tekstylia wykorzystywali niezwłocznie kupcy i przedsiębiorcy, mając do dyspozycji tanią bawełnę. Wełna i len nie zaspokajały już potrzeb rynku. Import bawełny do Anglii w XVIII w. zwiększył się 30‑krotnie. W 1785 r. wartość produkcji bawełnianej szacowano na 1 mln funtów, a w 1813 r. na 23 mln funtów. W połowie XVIII w. wywóz tkanin z Anglii sięgnął 50% całej produkcji przemysłowej. Za sprawą bawełny pojawiają się pierwsze fabryki. [...] Przemiany gospodarczo‑społeczne w Anglii i handel atlantycki miały decydujące znaczenie w procesie akumulacji kapitału. [...] Ekspansja zamorska otworzyła nowe przestrzenie, gdzie można było wysłać nadmiar ludzi, i dała dostęp do bogatych cywilizacji, z których można było czerpać wiedzę i innowacje, co też skwapliwie Europa czyniła. Trudna do obrony jest jednak teza, że owe impulsy zewnętrzne mogły wystarczyć do zapoczątkowania przeobrażeń kapitalistycznych w Europie. Korzyści z odkryć geograﬁcznych oraz podbojów zamorskich odnieśli najwcześniej mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego.

Tymczasem nie Hiszpania ani nie Portugalia, lecz Wielka Brytania stała się obszarem, skąd rewolucja przemysłowa zaczęła rozprzestrzeniać się na Europę kontynentalną, a następnie na cały świat. Jakie czynniki o tym zadecydowały? Otóż nie ulega wątpliwości, że złożyło się na to wiele przyczyn, o których wcześniej była mowa, a zwłaszcza brytyjski system polityczny, zapewniający znaczną swobodę działalności gospodarczej mieszczaństwu i właścicielom ziemskim. Istotną rolę odegrało także wcześniejsze nagromadzenie kapitału z rolnictwa i operacji handlowych. Niemałe znaczenie miała również polityka władz angielskich wspierająca handel zagraniczny i krajową produkcję.

Źródło: Janusz Skodlarski, Historia gospodarcza, Warszawa 2012, s. 112–113.

“

難

(18)

Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska Przedmiot: Historia

Temat: Dlaczego maszyna parowa została wynaleziona w Anglii?

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

zakres podstawowy

XXIV. Europa w dobie oświecenia.

Uczeń:

1) charakteryzuje postęp techniczny i przemiany kapitalistyczne w Europie Zachodniej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia związek między wzrostem spożycia ziemniaków a postępem cywilizacyjnym;

wymienia, które miasta XVIII‑wiecznej Europy zaliczylibyśmy dziś do metropolii;

tłumaczy, dlaczego rewolucja przemysłowa zaczęła się w Wielkiej Brytanii.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

(19)

Przebieg lekcji Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy zawartość sekcji „Wprowadzenie”, przedstawia temat oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej?

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem. Nauczyciel ocenia, na podstawie informacji na platformie, stan przygotowania uczniów do zajęć. Jeżeli jest ono niewystarczające, prosi o ciche zapoznanie się z treścią sekcji

„Przeczytaj”. Jeżeli zaś uczestnicy zajęć zaznajomili się wcześniej z tekstem, prosi, aby w parach wynotowali minimum trzy najważniejsze, ich zdaniem, kwestie poruszone w e‑materiale. Następnie pary łączą się w grupy czteroosobowe i w czasie dyskusji wybierają wspólnie najważniejszy wątek. Na koniec każda z grup na forum przedstawia i argumentuje swój wybór.

2. Praca z multimedium („Prezentacja multimedialna”). Nauczyciel czyta polecenie 1: „Przyporządkuj wynalazców do gałęzi gospodarki, w których byli aktywni.” i poleca uczniom, aby w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w e‑materiale.

3. Uczniowie w parach przygotowują argumenty do dyskusji dotyczącej zagadnień poruszonych w materiale w poleceniu 3 - „Przygotuj argumenty do dyskusji o tym, czy odkrycia powinny być patentowane. Uwzględnij interesy wynalazców, przedsiębiorców, ogółu społeczeństwa.” z sekcji

„Prezentacja multimedialna”. Dyskutują, a następnie wybrane osoby przedstawiają wnioski.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia nr 1,2 i 3 z sekcji

„Sprawdź się”, a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką.

5. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 4, 5 i 6 wyświetlone przez nauczyciela na tablicy. Konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

6. Nauczyciel udostępnia uczniom za pomocą rzutnika lub tablicy interaktywnej ćwiczenie 9.

Uczniowie pracują indywidualnie. Po zalogowaniu się na telefonie, tablecie lub komputerze przystępują do rozwiązywania zadania. Nauczyciel obserwuje postęp pracy i rezultaty. Prosi wybranego ucznia, który wskazał błędne rozwiązanie, o uzasadnienie swojej decyzji i zaprasza pozostałych uczniów do dyskusji.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście ich realizacji następuje omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 2 z sekcji „Prezentacja multimedialna”.

2. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Kopczyński M., Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji przemysłowej, Warszawa 2009.

Rostworowski, E. Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1977.

Wielka historia świata. Świat w XVIII wieku, t. 8, red. P. Franaszek, Kraków 2006.

(20)

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Prezentacja multimedialna”, aby przygotować się do późniejszej pracy.