DERMANYSSUS ALAUDAE (SCHRANK, 1781) I INNE ROZTOCZE (ACARI: DERMANYSSIDAE, MACRONYSSIDAE, HAEMOGAMASIDAE,
HIRSTIONYSSIDAE, TROMBICULIDAE, ERYTHRAEIDAE) ZEBRANE Z PTAKÓW W POLSCE
RYSZARD HAITLINGER Katedra Zoologii AR, Wrocław
Badania akarologiczne ptaków w Polsce prowadzono sporadycznie.
Stwierdzono występowanie Ixodes ricinus L. oraz Analgidae i Pterolichi- dae na kilkudziesięciu gatunkach ptaków (Jabłońska, 1965; Kahl, 1971).
Istnieją pojedyncze informacje o znalezieniu na ptakach przedstawicieli Mesostigmata i Prostigmata (Micherdziński, 1980; Kozłowski, Szymański, Żółtowski, Żukowski, 1964). Podsumowania wiadomości o występowaniu
Ixodida na ptakach w Polsce dokonał Siuda (1986 a, b). Obszerniejsze informacje o roztoczach związanych bezpośrednio lub pośrednio z pta- kami pochodzą z badania gniazd głównie Riparia riparia i ptaków gnież
dżących się w skrzynkach lęgowych (Wasylik, 1959, 1973, Patan, 1969;
-Żukowski, Bitkowska, 1973; Kaczmarek, 1977, 1982 a, b).
W niniejszej pracy autor podaje wyniki badań 65 ptaków, w tym 15 Parus major L.; 1 Sitta europaea L.; 6 Corvus frugilegus L.; 1 C. corone L.; 2 Pica pica (L.); 4 Garrulus glandarius (L.); 1 Asio otus (L.); 1 Den- drocopus medius (L.); 1 Oriolus .oriolus (L.); 4 Prunella modularis (L.); 1 Pyrrhula pyrrhulq (L.); 2 Sturnus vulgaris L.; 1 Buteo buteo (L.); 1 Streptopelia decaocto; 1 Perdix perdix (L.); 3 Alauda arvensis L.; 2 Passer montanus (L.); 2 Passer domesticus (L.); 1 Fringilla coelebs L.; 1 Emberiza hortulana L.; 1 Emberiza citrinella L.; 3 Erithacus rubecula (L.); 1 Carduelis carduelis (L.); 1 Carduelis spinus (L.); 2 Hirundo rustica L.; 2 Troglodytes troglodytes (L.); 1 V.anellus vanellus (L.); 3 Fulica atra L. N a większości ptaków wystąpiły roztocze przechodzące na nich pełne
cykle rozwojowe z rodzin Analgidae, Pterolichidae (Astigmata) i Rhino- nyssidae (Mesostigmata); nie uwzględniono ich w niniejszej pracy. Roz- tocze z innych rodzin stwierdzono na zaledwie 20 ptakach. Oprócz pta- ków poddano badaniom także kilka gniazd Delichon urbica (L.) i Riparia riparia L., uwzględniając w nich tylko gatunki rodzaju Dermanyssus.
Dermanyssus alaudae i D. hirundinis są nowe dla fauny Polski, po- nadto stwierdzono obecność rzadkiego w Polsce gatunku Ornithonyssus
bursa.
Mesostigrnata
Dermanyssidae Kolenati, 1859
Dermanyssus alaudae (Schrank, 1781) Rozmieszczenie. Austria, Polska, Wielka Brytania.
Stanowisko w Polsce. Opolskie - Moszna k. Krapkowic 16.05.
1984; 1
9.
Żywiciel: Alauda arvensis.
Rzadki, monokseniczny gatunek, związany ze skowronkiem. Znany z bardzo niewielu stanowisk. Nowy dla fauny Polski.
Dermanyssus hirundinis (Hermann, 1804)
Rozmieszczenie: Czechosłowacja, Polska, Wielka Brytania,-ZSRR (cały
obszar, po północną Jakucję).
Stanowiska w Polsce:
a) z gniazd ptaków: kaliskie - Kania k. Grabowa; opolskie - Li- pniki k. Ziębic 22.08.1978, 3
99.
b) z ssaków: kaliskie - Pisarzowice k. Sycowa 12.07.1979; wrocław
skie - Łąki k. Sułowa 29.06.1979; Błotnica k. Niemczy 16.07.1979; olsztyń
skie - Ponary k. Morąga 7.09.1980.
Żywiciele. Aves - Delichon urbica. Mammalia - Erinaceus europaeus L., Sorex araneus L., Clethrionomys glareolus (Schreb.).
Niezbyt pospolity polikseniczny gatunek, spotykany w gniazdach róż
nych ptaków; np. w Czechosłowacji w gniazdach P. major, P. palustris, Sitta europaea, Ficedula albicollis i Strfx aluco (Zeman, Jurik, 1981).
W Anglii notowany w gniazdach Hirundo rustica (Evans, Till, 1966). Ze- brane w Polsce D. hirundinis pochodzą z 2 przejrzanych gniazd jaskółek
oknówek. Trudno ustalić jak częsty jest D. hirundinis w gniazdach jas-
kółek gnieżdżących się w Polsce. Kaczmarek (1982 a) w zbadanych 191 gniazdach H. rustica i 43 D. urbica nie znalazł w ogóle D. hirundinis, bardzo liczny natomiast był D. gallinae. Wyniki te wyraźnie odbiegają od podanych przez Zemana i Jurika (1981). Autor zebrał także D. hirundinis z E. europaeus, C. glareolus i S. araneus. Są to pierwsze stwierdzenia
obecności tego roztocza na ssakach w Polsce. Zemskaya (1973) przytacza przypadki odłowu D. hirundinis ze Sciurus vulgaris, Dryomys nitedula, Apodemus sylvaticus i Eutamias sibiricus. Gatunek nowy dla fauny Polski.
Dermanyssus gallinae (De Geer, 1778) Rozmieszczenie: kosmopolityczny.
Stanowiska w Polsce: Pobrzeże Bałtyku (Skierska, 1968; Wegner, 1973, Kaczmarek, 1982 a); Pojezierze Pomorskie (Kaczmarek, 1977, 1980, 1982 b); Nizina Wielkopolsko-Kujawska (Kaczmarek, 1982 b); w całej
Polsce (Chmielewski, 1980).
Żywiciele w Polsce: Columba livia Gm., Ficedula hypoleuca, Passer montanus, P. domesticus, Parus ater, P. major, P. cristatus, Sturnus vulgaris, Delichon urbica, H. rustica, Phoenicurus phoenicurus, Sitta euro- paea, oraz na ptakach domowych, głównie kurze (Gallus gallus domesti- cus L.). Z reguły spotykany w gniazdach.
Nowi żywiciele: Carduelis carduelis, C. spinus.
Najpospolitszy gatunek rodzaju Dermanyssus w Polsce. Szczególnie
często spotykany w gniazdach ptaków domowych (kurnikach, gołębni
kach) oraz ptaków gnieżdżących się w zabudowaniach, zwłaszcza w ich
wnętrzu; np. w gniazdach H. rustica, w których Vl:g Kaczmarka (1982 a)
przeciętna liczba D. gallinae wynosiła 28,3 a w gniazdach D. urbica za- ledwie 2,0. Na ptakach spotykany rzadko. We Wrocławiu na C. carduelis hodowanym w mieszkaniu znaleziono 1.06.1978, 11 ??, protonimf i deuto- nirri.f D. gallinae, a na C. spin us (także w hodowli) zebrano 2
'? '?,
3 d'd' i 7 protonimf. W pewnych okolicznościach D. gallinae atakuje także ssaki.W Polsce notowano przypadki zaatakowania człowieka i S. araneus (Skier- ska, 1968, Wegner, 1973; Haitlinger, 1984).
Hirstionyssidae Evans, Till, 1966
Echinonyssus soricis (Turk, 1945)
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia, Jugosła
wia, Norwegia, Polska, Szwecja, Rumunia, Węgry, Wielka Brytania, ZSRR (część europejska, Azja środkowa, Syberia).
W Polsce znany z kilkudziesięciu stanowisk.
Nowe stanowisko: kieleckie - Huta Szklana 07.1983; z Pyrrhula pyrrhula.
żywiciele: Mammalia - Soricidae, Muridae, przypadkowo Arvico- lidae. Aves - Pyrrhula pyrrhula przypadkowo.
Gatunek w Polsce pospolity: intensywność inwazji niewielka. Na pta- kach dotychczas nie notowany; w lipcu znaleziono 1 ? E. soricis na mło
dym gilu (okaz albinotyczny). Ponieważ głównymi żywicielami tego roz- tocza są ryjówki i rzęsorki żyjące w środowiskach nie penetrowanych przez P. pyrrhula, stąd powyższe stwierdzenie jest szczególnie zagad- kowe.
Echinonyssus sunci (Wang, 1962)
I
Rozmieszczenie: Bułgaria, Chiny, Czechosłowacja, Japonia, Polska, Ru- munia, ZSRR.
W Polsce znany z kilkudziesięciu stanowisk.
Nowe stanowisko: wałbrzyskie - Kobyla Głowa k. Niemczy 5.04.
1976; z Prunella modularis.
Żywiciele: Mammalia - Apodemus sp. (Muridae); P. modularis (przy- padkowo).
Gatunek pospolity, występuje w całej Polsce; na stanowiskach myszy z rodzaju Apodemus. Rzadko (przypadkowo) spotykany na Arvicolidae.
Na ptakach dotychczas nie zbierany. Jedną samicę uzyskano na pokrzy- wnicy.
Haernogmnasidae Oudemans, 1926
Haemogamasus horridus Michael, 1892
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia, Holan- dia, Izrael, Jugosławia, Niemcy, Norwegia, Polska, Szwecja, Węgry, Wiel- ka Brytania, Włochy, ZSRR (część europejska, zachodnia Syberia).
W Polsce znany z kilkudziesięciu stanowisk.
Żywiciele: Mammalia - Microtus a'grestis (L.), M. arvalis (Pall.), Pi- tymys subterraneus (de Sel. Longch.), C. glareolus, Apodemus agrarius (Pall.), A. tauricus (Pall.), Sorex araneus, Sorex alpinus (Schinz), Neo- mys anomalus (Cabr.), N. fodiens (Penn.), Talpa europaea L., przypadko- wo Sturnus vulgaris, Wrocław, 6.05.1981.
Roztocz w Polsce pospolity, lecz niezbyt liczny. Na ptakach dotych- czas nie zbierany. We Wrocławiu bardzo rzadki (dane własne).
Haemogamasus nidi Michael, 1892
Rozmieszczenie: Albania, Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia, Holandia, Norwegia, NRD, Polska, RFN, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, USA, Węgry, Wielka Brytania, ZSRR.
W Polsce znany z kilkudziesięciu stanowisk.
Żywiciele: Mammalia - Insectivora, Rodentia; Aves - przypadkowo Passer montanus, Żelowice (wrocławskie), 18.02.1977.
Najpospolitszy przedstawiciel rodziny w Polsce, polikseniczny, spo- tykany na większości drobnych ssaków. Na ptakach dotychczas nie zbie- rany, ale notowany w ich gniazdach np. Strix aluco (Zeman, Jurik, 1981).
Eulaelaps stabularis (Koch, 1836)
Rozmieszczenie: Albania, Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia,
Jugosławia, Norwegia, NRD, Polska, RFN, Rumunia, Szwecja, USA,
Węgry, Wielka Brytania, ZSRR (część eutopejska, Armenia, Azerbejdżan,
Kirgizja, Turkmenia, Syberia, Kraj Przymorski).
W Polsce znany z kilkudziesięciu stanowisk.
Żywiciele w Polsce: Rattus norvegicus (Berk.), M. musculus, A. agra- rius, A. tauricus, A. sylvaticus, A. microps Krat., Ros., C. glareolus, M. arvalis, M. oeconomus (Pall.), M. agrestis, P. subterraneus, Mustela erminea L., T. europaea, N. fodiens, N. anomalus, S. araneus, S. minutus
L., Crocidura suaveolens (Pall.).
Nowy żywiciel: P. major; 1 ? E. stabularis 16.03.1978, Niemcza (wał
brzyskie).
Jeden z najpospolitszych roztoczy w Polsce, eurytopowy, żyje na nizi- nach i w górach w gniazdach bardzo różnych ssaków, spotykany często także na ssakach. W gniazdach ptaków notowany bardzo rzadko; jednego osobnika znaleziono w Czechosłowacji w gnieździe Strix aluco (Zeman, Jurik, 1981).
W Polsce z gniazd ptasich nie zbierany; w gniazdach R. riparia pospo- licie występuje gatunek pokrewny, Eulaelaps novus Vitz. (Patan, 1969;
Żukowski, Bitkowska, 1973). Po raz pierwszy w Polsce zebrany z ptaków.
Macronyssidae Oudemans, 1936
Ornithonyssus bursa (Berlese, 1888)
Rozmieszczenie: Argentyna, Australia, Bahama, Borneo, Brazylia, Chiny, Czechosłowacja, Egipt, Hawaje, Indie, Izrael, Japonia, Kanada, Komory, Kuba, Malezja, Mauritius, Nowa Gwinea, Polska, Republika Po-
łudniowej Afryki, Tajlandia, USA, Zanzibar.
Stanowisko w Polsce: Poznań (Micherdziński, 1980).
Nowe stanowisko: Zwierzyniec k. Otmuchowa (opolskie), 22.08.1978.
Żywiciel w Polsce: R. riparia.
Gatunek kosmopolityczny spotykany we wszystkich częściach świata.
Występuje na ptakach, ale w USA łowiony na Microtus pennsylvanicus i Peromyscus leucopus (Whitaker, Wilson, 1974). W Polsce dotychczas zna- leziony w gniazdach R. riparia w Poznaniu; niniejszy zbiór (1 ?) pochodzi
także z gniazd jaskółek brzegówek. Również w Czechosłowacji znany z gniazd tego żywiciela. W Europie środkowej jest to zapewne jeden z głównych żywicieli O. bursa.
Ornithonyssus sylviarum (Ca:nestrini, Fanzago, 1877)
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia, Hawaje, Hiszpania, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Korea, Niemcy, Nowa Gwi- nea, Panama, Polska, Republika Południowej Afryki, Tajlandia, USA,
Włochy, ZSRR.
W Polsce: okolice Poznania (Patan, 1969); Działaczów k. Kielc (Micher-
dziński, 1980).
Nowe stanowisko: Moszna k. Krapkowic (opolskie), 17.02.1984; 16.05.
1984.
żywiciele w Polsce: R. riparia,, Corvus frugilegus, Garrulus glan- darius.
Pospolity, kosmopolityczny gatunek, spotykany we wszystkich częś
ciach świata na różnych gatunkach ptaków. W Europie środkowej i zachod- niej zbierany w gniazdach R. riparia, H. rustica, Turdus philomelos, Car- duelis chloris oraz z ciała C. frugilegus i C. carduelis. W Polsce zapewne najpospolitszy na C. frugilegus. Na 6 badanych gawronów z Moszny 5
było zarażonych. Ogółem zebrano 17
99,
1 d i 1 deutonimfę. Nowymżywicielem O. sylviarum w Polsce jest G. glandarius; z jednej sójki ze- brano 2 osobniki (1
9,
1 d) O. sylviarum.Roztocz ten bywał łowiony także na ssakach: Sorex araneus (Mrciak, Brander, 1967), Apodemus tauricus (Beron, 1974) i Ondatra zibethicus (Willmann, 1952).
Laelapidae Berlese, 1892
Androlaelaps fenilis (Megnin, 1876) syn. Androlaelaps casalis (Berlese, 1887) Gatunek kosmopolityczny.
Stanowiska w Polsce. Gniazda ptaków: pilskie - Ujście; poznańs
kie - Puszczykowo; kaliskie - Winiary (Patan, 1969); płockie - okolice Wyszogrodu (Żukowski, Bitkowska, 1973); gdańskie - Wejherowo; byd- goskie - Chojnice, Nieżychowice k. Chojnic, Tuchola; pilskie - Zalesie k. Złotowa, Bronikowo k: Mirosławca; słupskie - Kluki k. Łeby, Bo-
lesławice k. Słupska, okolice Dretynia; szczecińskie - Karsibór (Kacz- marek, 1977, 1982 b). Mammalia: gdańskie - okolice Kartuz (Lachmajer, Wegner, 1959), Bielowo, Kiełpino (Wegner, 1960); wrocławskie - okolice
Żmigrodu (Kiełczewski, Wiśniewski, 1974); kaliskie - Siemianice (Kieł
czewski, Wiśniewski, Seniczak, 1974); wałbrzyskie - Walim, Rzeczka (Haitlinger, 1976).
Nowe stanowisko: nowosądeckie - Szczawnica, 1 9 z Passer dome- sticus 4.10.1972.
żywiciele. Aves: F. hypoleuca, P. ater, P. major, S. vulgaris, P. do- mesticus, Phoenicurus phoenicurus, Sitta europaea, R. riparia (z reguły
w gniazdach). Mammalia: Mus musculus L., A. agrarius, C. glareolus, Mustela riivalis L.
Roztocz często spotykany w gniazdach ptaków, atakuje drobne ssaki.
Na ptakach notowany rzadko.
Hypoaspis lubrica Voigts, Oudemans, 1904
Rozmieszczenie: Bułgaria, Holandia, Norwegia, Polska, USA, Wielka Brytania, ZSRR (Zakarpacie, obwody Czerkaski i Czerniowicki, Kazach- stan, Kraj Stawropolski, obwód Astrachański, Kraj Przymorski), Wietnam
północny.
W Polsce: (z gleby) - włocławskie - Ciechocinek; bydgoskie -
Mątwy, Owczary (Dziuba, 1972). Aves: z gniazd R. riparia - pilskie -
Ujście; poznańskie - Puszczykowo, Mosina; kaliskie - Winiary (Patan, 1969); okolice Siedlec; płockie - okolice Wyszogrodu (Żukowski, Bit- kowska, 1973). Mammalia - gorzowskie - Urząd (Kiełczewski, 1958);
kaliskie - Siemianice (Kiełczewski, Wiśniewski, Seniczak, 1974); Su-
wałki; bielsko-podlaskie - Radzyń Podlaski (Bitkowska, Żukowski, 1975).
' Nowe stanowisko: wrocławskie - Niemcza, 16.03.1978, 1 9 z Parus major.
Gospodarze. Aves - R. riparia, P. major. Mammalia - S. araneus, N. fcdiens, M. arvalis, A. agrarius, M. musculus, Mustela nivalis.
Gatunek spotykany w Polsce w gniazdach drobnych ssaków i jaskó-
łek brzegówek, nierzadko w glebie; w Czechosłowacji w dużej liczbie
występuje w gniazdach P. major (Zeman, Jurik, 1981). To tłumaczy obec-
ność tego roztocza na bogatce z Niemczy. Interesujące, iż w przebada- nych 162 gniazdach P. major w północnej Polsce nie znaleziono ani jed- nego osobnika H. lubrica (Kaczmarek, 1977).
Rhodacaridae Oudemans, 1902
Cyrtolaelaps mucronatus (G., et R. Canestrini, 1881)
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, Nor- wegia, NRD, Polska, Szwecja, ZSRR (Kazachstan, Łotwa, Ukraina, Moł
dawia, obwód Leningradzki).
W Polsce pospolity w całym kraju. Notowany w gniazdach R. riparia w pilskim - w Ujściu (Patan, 1969).
Gospodarze w Polsce. Mammalia - Pitymys tatricus Krat., P. sub- terraneus, C. glareolus,, M. arvalis, Arvicola terrestris (L.) A. agrarius, A. tauricus, A. sylvaticus, M. musculus, R. norvegicus, T. europaea,
S. araneus, S. minutus, S. alpinus, C. suaveolens, N. anomalus, N. fo- diens.
Nowy gospodarz: Carduelis carduelis, Wrocław, 1.06.1978, 1 deuto- nimfa.
Gatunek pospolity w całej Polsce; na zwierz.ęta (głównie ssaki) wcho-
dzą tylko deutonimfy. Na ptakach i w ich gniazdach dotychczas nie no- towany. Obecność na C. carduelis jest interesująca ze względu na miejsce
odłowu; badany szczygieł był hodowany w klatce w mieszkaniu. Jest to pierwsze stwierdzenie· tego gatunku na ptakach.
Macrochelidae Vitzthum, 1930
Macrocheles glaber (Mtiller, 1860)
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Irlandia, Islandia, NRD, Polska, RFN, Rumunia, Szwajcaria, Węgry, Wielka Brytania,
Włochy, ZSRR (cały obszar).
Gatunek pospolity w całej Polsce; stwierdzony w okolicach Dretynia
(słupskie) w gniazdach: P. major, P. ater, S. europaea, S. vulgaris, F. hy- poleuca (Kaczmarek, 1977).
Gospodarze w Polsce: Mammalia - Muridae, Arvicolidae, Soricidae;
Insecta - wszystkie gatunki Geotrupes.
Nowy gospodarz: Passer domesticus, 16.06.1972, okolice Świdnicy - 1
9.
W Polsce gatunek spotykany najczęściej na ciele żuków Geotrupes sp.; zbierany z wielu gatunków ssaków, ale pojawia się na nich rzadko.
Na ciele ptaków dotychczas nie znajdowany.
lxodides
lxodidae Murray, 1877
Ixodes arboricola Schulze, Schlottke, 1929
Rozmieszczenie: Europa zachodnia i środkowa, zachodnio-południowa część ZSRR (Krym, Zakaukazie), Afganistan, Azja środkowa, Egipt, Bliski Wschód, południowa część Dalekiego Wschodu.
W Polsce - w gniazdach ptaków: słupskie - Trzcinno, Bożarka,
Kluki (Kaczmarek, 1977); pilskie - Bronikowo, Zofiówka, Kuźnica Czarn- kowska (Kaczmarek, 1982 a, b); legnickie - okolice Legnicy (Lehnert, 1933); poznańskie - Owińska, Kórnik; białostockie - Białowieża; kra- kowskie - okolice Woli Zabierzowskiej (Siuda, 1986 a). Na ptakach:
szczecińskie - Wolin (Rafalski,,1953); okolice Gdańska (Lachmajer, 1967);
Pojezierze Mazurskie; Wrocław (Schulze, Schlotte„ wg Siuda, 1986 a).
Nowe stanowiska: opolskie - Moszna ze Sturnus vulgaris, 16.03.1984, 2 larwy; wrocławskie - Błotnica z Parus major, 16.03.1978, 3 nimfy, 1 larwa.
Żywiciele w Polsce: Strix aluco, Tyto albo, P. major, S, vulgaris, znajdowany też w gniazdach: S. vulgaris, S. europaea,, P. ater, H. rustica, P. montanus.
Gatunek spotykany wyłącznie na ptakach lub w ich gniazdach. Na ciele ptaków notowany stosunkowo rzadko; w Polsce zebrany zaledwie z 3 gatunków. Przez autora stwierdzony na dwóch osobnikach P. major;
we Wrocławiu 1 larwa 18.04.1981 i w Błotnicy w marcu oraz na S. vulga- ris. Na podstawie aktualnych danych I. arboricola należy uznać za gatu- nek w Polsce nieliczny. Najwięcej osobników zebrano w gniazdach H. rus-
tica (Kaczmarek, 1982 a).
Ixodes ricinus (Linne, 1758)
Rozmieszczenie: Europa, Azja Mniejsza, Afryka północna, Zakaukazie, Iran.
W Polsce pospolity.
Żywiciele w Polsce: Aves - Nucifraga caryocatactes, Pyrrhula pyr- rhula, Carpodacus erythrinus, Sylvia borin, Phylloscopus trochilus, P. col- lybita, P. sibilatrix, Troglodytes troglodytes, Turdus philomelos, T. ilia- ceus, T. merula, T. ericetorum, T. pilaris, Erithacus rubecula, Phoeni- curus phoenicurus, Parus caeruleus, P. major, P. cristatus, Dendrocopus medius, S. vulgaris, Carduelis chloris, Fringilla coelebs, S. europaea, Garrulus glandarius, Passer montanus, Luscinia megarhynchos, Ficedula hypoleuca, Prunella modularis, Anthus trivialis, Lanius collurio, Embe- riza citrinella.
Nowi żywiciele: Buteo buteo, Asia otus„ Corvus frugilegus, Pica pica, Fulica atra.
I. ricinus może występować niemal na wszystkich gatunkach ptaków w Polsce z wyjątkiem tych, które mają bardzo ograniczony kontakt z jego środowiskiem. Aktualnie znaleziony na 36 gatunkach ptaków, 39 gatunkach ssaków i 2 gatunkach gadów (Haitlinger "W druku, a).
Prostigmata
Trombiculidae (Ewing, 1944)
Ascoschoengastia latyshevi (Schluger, 1955)
Rozmieszczenie: Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, Kor- syka, Polska, ZSRR (Kraj Przymorski, Krasnojarski, północna i środkowa część ZSRR, Krym, Ka2achstan, Azerbejdżan).
W Polsce: Aves - Puszcza Kampinoska (Kozłowski, Szymański, Żół
towski, Żukowski, 1964); Mammalia - ol5"Ztyńskie, Wenecja k. Morąga
(Haitlinger, 1984).
Nowe stanowisko: Wrocław, 18.04.1981 z P. major, 1 larwa.
Żywiciele w Polsce: Aves - Sitta europaea, P. major; Mammalia - A. tauricus, C. glareolus.
Gatunek rzadki, łowiony na drobnych ssakach i ptakach. Zamieszkuje obszary nizinne i góry. Zwykle zbierany jesienią. W Polsce bardzo rzadki, P. major jest nowym jego żywicielem.
Miyatrombicula muris (Oudemans, 1910)
Rozmieszczenie: Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, Korsyka, Pol- ska, RFN, Rumunia, ZSRR (Mołdawia, obwód Kijowski, Kujbyszewski,
Zakarpacie).
Stanowiska w Polsce: Mammalia - olsztyńskie - Wenecja; wrocław
skie - Błotnica; wałbrzyskie - Niemcza; bielskie - Babia Góra (Hait- linger, 1981, 1984 w druku b).
Nowe stanowisko: Wrocław, 2.05.1981 z P. major, 2 larwy.
żywiciele w Polsce: Mammalia - P. tatricus, C. glareolus, A. sylva- ticus, S. araneus, S. minutus. Aves - Parus major.
Gatunek leśny szeroko rozprzestrzeniony w Europie, rzadko spoty- kany, częściej w zimnych porach roku. Przypuszczalnie zamieszkuje całą Polskę. Na ptakach spotykany rzadko; P. major jest jego nowym żywi
cielem.
Neotrombicula autumnalis (Shew, 1790)
Rozmieszczenie: Albania, Austria, Bułgaria, Czechosłowacja, Dania, Francja, Holandia, Jugosławia, Niemcy, Polska, Rumunia, Turcja, USA,
Węgry, Wielka Brytania, Włochy, ZSRR (część europejska, Turkmenia, Kirgizja, Azerbejdżan, Tadżykistan, Kazachstan).
W Polsce - pospolity.
Nowe stanowisko: Złoty Potok k. Częstochowy, 14.09.1982 z Sitta europaea, 1 larwa.
Żywiciele w Polsce. Mammalia - Arvicolidae, Muridae, Gliridae, Soricidae, Talpidae.
Jeden z najpospolitszych swędzików w Polsce, występuje na różnych
gatunkach drobnych ssaków. Na ptakach w Polsce notowa~y po raz pierw- szy.
Erythraeidae Oudemans, 1902
Balaustium sp.
Jedną nieoznaczoną larwę tego rodzaju znaleziono we Wrocławiu 9.05.
1981 na P. major. Larwy Erythraeidae nie były w ogóle notowane do- tychczas na ptakach.
Otrzymano: 7 V 1986
Adres autora:
50-205 Wrocław, ul. Cybulskiego 20
LITERATURA
1. Ber o n, P.: Catologue des Acariens parasites et commensaux des mammiferes en Bulgarie. III. - Izv. zool. Inst. Muz., 39, 163-194, 1974.
2. Bit k o ws k a, E., Z u k o ws k i, K.: Roztocze drobnych ssaków niektórych okolic północnej i wschodniej Polski (Acari: Ixodides, Mesostigmata, Trombidi- formes, Sarcoptiformes). - Frag. faun., 20, 307-329, 1975.
3. C hm ie Ie wski, W.: Roztocze (Acarina) · zamieszkujące gniazdą wróbli (Pas- ser domesticus L.). - Mat. IV Symp. Akaroent. Med. i Wet., Gdańsk, 4-6
września 1980, s. 8.
4. Dziuba, S.: Mesostigmata (Acarina) in same saltmarshes in Poland. - Fragm.
faun., 18, 163-181, 1972.
5. Ev a n s, G. O., Ti 11, W.: Studies on the British Dermanyssidae (Acari: Meso- stigmata). Part II Classification. Bull. Brit. Mus. (Nat. Hist.), Zoo!., 14, 107-370, 1966.
6. Ha i t I i n g er, R.: Parasitological investigations on small mammals of the Sowie Mountains (Middle Sudetes). IV. Acarina (Mesostigmata). - Pol. Pismo Ent., 46, 207-239, 1976.
7. Ha i t 1 i n g er, R.: Kilka gatunków Acarina nowych dla fauny Polski zebra- nych z drobnych ssaków. - Wiad. Parazytol., 27, 659-663, 1981.
8. Ha i t 1 i n g er, R.: Zgrupowania stawonogów występujące na Sorex araneus L. i Sorex minutus L. w środowisku leśnym i bezleśnym Wzgórz Niemczań
skich. -:- Wiad. Parazytoz., 30, 345-367, 1984.
9. Ha i t 1 i n g er, R.: Roztocze (Acari) · występujące w Polsce na Lacertidae Bo- naparte, 1838 (Reptilia). - Wiad. Parazytol., w druku, a.
10. Ha i t 1 i n g er R.: Stawonogi (Acari, Anoplura, Siphonaptera, Coleoptera) droo- nych ssaków Babiej Góry. - Acta Zool. Cracov., w druku, b.
11. Jabłońska, J.: Mites of the group Analgesoidea occurring on Paridae and Regulidae during the autumn migration over the Coast of Polish Baltic. - Acta parasit. pol., 8, 321-336, 1965.
12. Kaczmarek, S.: Stawonogi (forthropoda) zasiedlające gniazda ptaków w skrzynkach lęgowych rozmieszczonych w drzewostanach leśnych. - Wyd.
WSP Słupsk, 1-152, 1977.
13. Kaczmarek, S.: Pasożyty zewnętrzne z gniazd jaskółek Hirundo rustica L.
i Delichon urbica (L.). - Wiad. Parazytoz., 28, 169-171, 1982 a.
14. Kaczmarek, S.: Pasożyty zewnętrzne ptaków północnej Polski. Wiad. Pa- razytoz., 28, 449-463, 1982 b.
15. Ka h 1, K.: Przyczynek do. znajomości występowania Ixodes ricinus (L.) na ptakach wędrownych. - Wiad. Parazytoz., 17, 417-426, 1971.
16. Kiełcz ew s k i, B.: Z badań nad roztoczami pasożytniczymi drobnych gryzo- ni leśnych. - Wiad. Parazytoz., 4, 207-210, 1958.
17. Kielc ze wski, B., Wiś n ie wski, J.: Roztocze występujące na łasicy łasce
(Musitela nivalis L.) w okolicy Żmigrodu. - Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace Komisji Nauk Roln. i Komisji Nauk Leśnych, 38, 49-52, 1974.
18. Kiełczewski, B., Wiś n ie wski, J., Se n i cz a k, S.: Roztocze występujące
na drobnych gryzoniach leśnych w nadleśnictwie doświadczalnym Siemianice, pow. Kępno. - Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Prace Komisji Nauk Roln. i Komisji Nauk Leśnych, 38, 53-63, 1974.
19. Ko zł o ws k i, S., S z y mań s k i, S., Z ó ł to wski, Z., Z u ko wski, K.: Po- szukiwanie nie spotykanych dotychczas w Polsce arbowirusów. III. Wstępne
opracowanie arachno-entomologiczne na obszarze Puszczy Kampinoskiej i oko- lic przyległych. - Przegl. epid., 18, 391-399, 1964.
20. Lach maje r, J.: Species composition and distribution of Ixodoides (Acarina) in Poland. - Wiad. Parazytoz., 13, 511-515, 1967.
21. Lach maje r, J., Wegner, Z.: Characteristic of a natura! focus of encepha- litis viruses in the neighbourhood of Kartuzy (Gdańsk Province). II. Small mammals and their ecto-parasites in the neighbourhood of Kartuzy. Biul.
Inst. Med. Mor., 10, 175-184, 1959.
22. Le h ner t, W.: Beobachtungen uber die Biocenose der Vogelnester. Om.
Monatsber., Breslau, 41, 161-166, 1933.
23. Mich er dz iński, W.: Eine taxonomische Analyse der familie Macronyssidae Oudemans, 1936. I. Subfamilie Ornithonyssinae Lange, 1958 (Acarina, Mesostig- mata). - 1-264, Warszawa-Kraków ..
24. Mr ci a k, M., Brander, T.: Beitrag zur Kenntnis der Milben (Acarina) einiger Saugetiere in Finnland. - Lounais - Hameen Luonto, 17, 3-13, 1965.
25. Pat a n, K.: Roztocze grupy Ga mas ina· (Acari, M esostigmata) z gniazd jaskół
ki brzegówki (Riparia riparia L.) w Wielkopolsce. - Bad. fizjogr. Pol. zach., 22, 39-52, 1969.
26. Raf a 1 ski, J.: Fauna pajęczaków Parku Narodowego na wyspie Wolinie w świetle dotychczasowych badań. Ochrona przyr., 21, 215-248, 1953.
27. Si ud a, K.:. Kleszcze Ixodidae (Ixodida, Acari) pasożytujące na ptakach w Pol- sce. I. Bezwzględnie ornitofilne. - Wiad. parazyt., 32, 479-482, 1986 a.
28. Si ud a, K.: Ixodida (Ixodidae, Acari) pasożytujące na ptakach w Polsce. II.
Względnie i przypadkowo ornitofilne. - Wiad. parazyt., 32, 483-487, 1986 b.
29. Siek ie r ska, B.: Przypadek masowego zaatakowania ludzi przez roztocze pta- sie Dermanyssus gallinae (Redi, 1674) (Gamasoidea, Dermanyssidae). - Wiad.
Parazytoz., 14, 323-326, 1968.
30. W asy 1 i k, A.: Fauna roztoczy (Tyroglyphoidea) gniazd wróbla domowego (Passer domesticus L.). - Ekol. pol., 5, 187-190, 1959.
31. W asy 1 i k A.: The mites (Acaroidea) inhabiting the nests of the tree sparrow (Passer montanus L.). - Ekol. pol., 21, 323-338, 1973.
32. Wegner, Z.: Dwa nowe przypadki atakowania ludzi przez pasożytnicze roz- tocze ptasie (Acarina: Argasidae i Dermanyssidae) w Polsce. - Wiad. Para- zytoz., 19, 187-191, 1973.
33. Whitaker, J., W i 1 son, N.: Host and distribution lists of mites (Acari), parasitic and phoretic in the hair of wild mammals of North America, North of Mexico. - Amer. Midl. Nat., 91, 1-67, 1974.
34. W i 11 ma n n, C.: Parasitische Milben an Kleinsiiugern. - Z. f. Parasitenk., 15, 392-428, 1952.
35. Zeman, P., Jur i k, M.: A contribution to th'i knowledge of fauna and eco- logy of Gamasoid mites in cavity nests of birds in Czechoslovakia. - Folia parasit., 28, 265-271, 1981.
36. Ze m ska y a, A.: Parasiticeskije gamazovyje klesci i ich medicinskoje znace- nije. 1-168, Moskva.
37. Z u ko wski, K., Bitko wska, E.: Roztocze (Acari, Mesostigmata) gniazd
jaskółek (Riparia riparia L.) z terenu województwa warszawskiego. - Wiad.
Parazytoi., 19, 835-839, 1973.
DERMANYSSUS ALAUDAE (SCHRANK, 1781) AND OTHER MITES (ACARI, DERMANYSSIDAE, HAEMOGAMASIDAE, HIRSTIONYSSIDAE, TROMBICULIDAE, ERYTHRAEIDAE) COLLECTED FROM BIRDS IN POLAND
by R. HAITLINGER
Mites have been collected from 65 birds of 28 species. Two species new for Poland have been found: Dermanyssus alaudae and D. hirundinis, as well as tiome species rare in the Polish fauna: Ornithonyssus bursa and Ascoschoengastia laty- shevi. Instances of occurrence of mammal mites on birds (Echinonyssus soricis, E. sunci, Haemogamasus horridus, H. nidi, Eulaelaps stabularis and Cyrtolaelaps mucronatus) and birds mites on mammals (D. hirundinis on Erinaceus europeus, Sorex araneus and Clethrinomys glareotus) have been ascertained.
9 - Wiad. Parazytol. 2.87
