Z A P I S K I K R Y T Y C Z N E I S P R A W O Z D A N I A
Korai magyar tôrténeti lexikon (9.-14. szâzad), red.
Gy. К r i s t ó, P. E n g e I, F. M a к к, Akadémiai
kiadó, Budapest 1994, ss. 753.
W latach osiemdziesiątych w jednym z najprężniejszych ośrodków mediewistycznych na Węgrzech, na Uniwersytecie w Szegedzie, rozpoczęto przygotowania do wydawania „Encyk-lopedii dawnej historii ziemii i ludu węgierskiego" (A magyar
fold és nèp korai tôrténetének enciklopédiàjd). Z przyczyn
finansowych ambitne przedsięwzięcie zredukowano do postaci omawianego „Słownika dawnej historii Węgier". Zawiera ono ponad 2000 haseł pisanych przez 170 autorów, działających na Węgrzech i poza ich granicami. Jako cezurę a quo przyjęto czas osiedlenia się Węgrów w Panonii, rok 895, nie pomijając jednak stosunków w Panonii w IX w., jak i losu Węgrów przed ich przybyciem do ojczyzny. Drugą datę graniczną wyznacza wstąpienie na tron Zygmunta Luksemburskiego w 1387 г., kiedy dla Węgier otwiera się nowy okres władzy Luksemburgów i rywalizacji między różnymi dynastiami środkowoeuropejskimi o panowanie nad tym krajem. W ramach omawianych sześciu stuleci znalazło się miejsce zarówno dla haseł przeglądowych z najrozmaitszych zakresów historii (np. stosunków Węgier z sąsiadami, w tym z Polską, przedstawienie tradycji o dawnej Ojczyźnie Węgrów, dziejów poszczególnych ziem przynależnych do Korony św. Stefana i zamieszkujących je narodów, historii miast i wsi), jak i szczegółowych haseł poświęconych poszcze-gólnym osobom, skupiskom osadniczym, klasztorom, komite-tom, rzekom i górom. Dla cudzoziemca, interesującego się historyczną geografią dawnych Węgier, szczególnie cenne są odsyłacze od współczesnych nazw urzędowych miast czy jednostek geograficznych, leżących poza granicami Węgier po-trianońśkich, do nazw węgierskich, będących podstawą hasła. Nie jest to zbyt częste w madziarskiej historiografii, zadowalającej się najczęściej podawaniem nazw tylko w formie węgierskiej.
Słownik zaopatrzony jest w ponad 50 map, oraz tablice genealogiczne i liczne zestawienia (monarchów, w tym Pias-tów, biskupów poszczególnych diecezji, a nawet niektórych urzędników terytorialnych).
R. Grz.
Akta Towarzystwa Historyczno-literackiego w
Pary-żu, 1.1, Paryż 1991, s. 302,4 nlb. Nakładem Biblioteki
Polskiej
Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu, założone najpierw pod nazwą Towarzystwa Literackiego (1832-1854)
z inicjatywy Adama Czartoryskiego, działało aż do roku 1893; w roku 1838 powstała przy nim Biblioteka Polska, którą w roku 1893 przejęła Akademia Umiejętności w Krakowie (1891). Składało się ono z wydziałów: statystycznego (pierw-szym jego prezesem był Julian U. Niemcewicz) i historycznego (pierwszym prezesem Adam Mickiewicz).
Obecnie Towarzystwo Historyczno-Literackie (po za-wieszeniu Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie w latach 1952-1989) wznowiło swoją działalność. Omawiana publikacja jest pierwszym przejawem jego działalności nau-kowej (s. 5-243) i organizacyjnej (s. 245-302). Zawiera ona w części artykułowej kilka rozpraw o dużym znaczeniu źródłowym. Wymienimy tu kolejno: K. R u t k o w s k i , List Ludwika Królikowskiego do Adama Mickiewicza w sprawie utworzenia «Zakonu Dzieci Bożych» (s. 41-52) mającego na celu przygotowanie przyszłych bojowników o niepodległość. Szczególnie ważna też jest Janusza P e z -d y, Relacja Il-defonsa Kossiłowskiego o śmierci A-dama Mickiewicza (s. 53-65), przynosząca nowe szczegóły o zagad-kowych wciąż okolicznościach śmierci poety: , jawnie poka-zały się pierwsze symptomata cholery" (s. 61). Marek P. P r o k o p ogłasza: Niepublikowane listy Joachima Lelewe-la (s. 67-116), tym razem skierowane do Seweryna Gałęzow-skiego z lat 1850-1859; por. tutaj К. К o r z o n, Nieznane listy emigracyjne Joachima Lelewela do Seweryna Gałęzows-kiego, w: Ze skarbca kultury, 34 (1980), s. 7-35. Do tej dziedziny faktografii należały też Elżbiety M o r a w s -k i e j , Katolog archiwum Gierszyńs-kich ze zbiorów T[ow.] H[istor.]-Literackiego (s. 193-243), w którym podano infor-macje biograficzne o samym Henryku Gierszyńskim (1848-1930), lekarzu przebywającym w Quarville koło Char-tres, wybitnym działaczu niepodległościowym, lecz także o jego działalności publicystycznej, oraz wykazy listów pisanych i otrzymywanych przez niego od licznych ad-resatów, głównie sprzed roku 1920. Ich treść wymaga osobnych studiów.
Na wzmiankę zasługują też dwa cenne artykuły, a miano-wicie J. P e z d y, Uzupełnienia i sprostowania biograficzne do książki B. Konarskiej «Polskie drogi emigracyjne» (s. 117-118) i Danuty P1 y g a w к o, Irlandzki gest sympatii dla Polski (s. 185-192), przynoszący wiadomość o wyrazach sympatii dla dzieci polskich prześladowanych przez władze pruskie w okresie strajków szkolnych w Wielkopolsce w iatach 1906/7.
Wzorowo sporządzony indeks nazwisk stanowi dos-konałe wprowadzenie do zawartości omawianego tomu „Akt".
