467
D z ie ło b u d z i r e s p e k t i k a ż ę z n i e c i e r p l i w o ś c i ą o c z e k iw a ć k o n t y n u a c j i . N i e u w z g l ę d n i e n i e , c h o ć b y w f o r m i e t ł a p o ró w n a w c z e g o , rozw oju b i o g r a f i s t y k i k r ę g u g r e c k i e g o , u t r u d n i a może z o b i e k t y
w izow anie o b r a z u o s i ą g n i ę ć b i o g r a f i s t y k i ł a c i ń s k i e j , a l e t r u d n o z te g o powodu c z y n i ć z a r z u t a u t o r o w i p r a c y n i e w ą t p l i w i e p i o n i e r s k i e j , c e c h u j ą c e j s i ę s z c z e g ó l n e g o r o d z a j u " b l i s k o ś c i ą " do ź r ó deł o ra z s z e r o k im p o tr a k to w a n ie m p r z e d m i o t u . J e r z y S t r z e l c z y k - P o z n a ń 2 . J i b l i o t c c a P a t r i s t i c a . C o l l a n a d i r e t t a da M a rio N a i d i n i e M a n lio S i m o n e t t i , v o i . 1 - 1 0 , F i r e n z e 1 9 8 4 -1 0 8 7 , N a r d i n i k d i t o r e . C e n tr o I n t e r n a z i o n a l e d e l L i b r o . Od 1984 r . u k a z u j e s i ę now a, d w u ję z y c z n a / o r y g i n a l n y t e k s t k ry ty c z n y + p r z e k ł a d / w ło s k a s e r i a w y d a w n ic z a d z i e ł Ojców - " B i - b i i o t c c a P a t r i s t i c a " / f o r m a t 13 X 2 0 ,5 cm; o k ła d k a p i ę c i o k o l o r o - wa, p J a s t y k o w a n a / , k ie r o w a n a p r z e z dwóch w y b itn y c h b a d a c z y s t a r o ż y tn o ś c i k l a s y c z n o - c h r z c ś c i j a ń ^ k i e j : M a r iu s z a N a l d i n i e g o i M a n liu s z a S i m o n e t t i e g o p r z y w s p ó ł u d z i a l e k o n s u l t a n t ó w : S a m u e la 0 1 i v i e r i e g o OFM i D ina P i e r a c c i o n i e g o . K ażdy z tomów obok
t e k s t u p a t r y s t y c z n e g o z a w i e r a naukowy w s t ę p , o b s z e r n y kom en t a r z , b i b l i o g r a f i ę i i n d e k s y . Do k o ń c a 1987 r . w ydano i c h 1 0 . P ie rw sz y m z n i c h j e s t o p u b lik o w a n y w 1984 r . : T e r t u l l i a n o , La T e s tim o n ia n z a d c l l 'a n i m a . A c u r a d i C a r l o T i b i l e t t i , s s . 1 1 8 , Omawiana t u p r z e z T c r t u l i a n a te m a ty k a j e s t b a r d z o a k t u a l n a rów n ie ż i w ś w i e c i e w s p ó łc z e s n y m , s z c z e g ó l n i e j e ś l i c h o d z i o b a d a n ia e t n o g r a f i c z n e : d i a l o g m ię d z y lu d ź m i o r ó ż n y c h p r z e k o n a n ia c h r e l i g i j n y c h , c z y t e ż z a g a d n i e n i a z w ią z a n e z a n t r o p o l o g i ą
t e o l o g i c z n ą . "La T e s t i m o n i a n z a d c l l ' a n i ; i a " p o .te j au j e bowiem i r o z w ija c h a r a k t e r y s t y c z n ą d l a T e r t u l i a n a t e m a t y k ę : " d u s z a d z i ę k i
swej n a t u r z e c z y l i s t r u k t u r z e o tr z y m a n e j od B oga, a n i e p r z e z wpływy z e w n ę tr z n e d z i a ł a j ą c e j u ż po s t w o r z e n i u , p o z n a jc n i e k t ó
re podstaw ow e praw dy c n r z c ś c i j a ń s k i e " . D z ie łk o z a jm u je s i ę w ię c "d u sz ą z n a t u r y c h r z e ś c i j a ń s k ą " , k t ó r a - o t w i e r a j ą c s i ę na
Dobrą Nowinę C h r y s tu s o w ą - " s t a j e s i ę w c a ł e j p e ł n i c h r z e ś c i - j a ń s k ą " .
488
2 . I P a r a n i d i f r o n t e a l c r i s t i a n e s i m o . T e s tim o n ia n z e d e i s e c o l i I e I I , A c u r a d i P a o lo C a r r a r a , s s , 1 6 0 . J e s t to
z b i ó r ś w ia d e c tw , k t ó r e ś w i a t g r e c k o - r z y m s k i p r z e k a z a ł nam
o c h r z e ś c i j a ń s t w i e w I i I I w ie k u . Spotykam y t u m iędzy innym i
s ła w n e r e l a c j e T a c y ta i L u c ja n a , i n f o r m a c j e P l i n i u s z a M łodszego i S w e to n iu s z a o r a z r o z p o r z ą d z e n i a T r a j a n a i H a d r ia n a . Obok tych z n a n y c h n a z w isk i ś w ia d e c tw z n a jd u je m y w nim t a k ż e t e k s t y innych autorow i / B r u c j u s z , E p i k t e t , F le g o n z T r a l l e s , K r e s c e n t , F ro n to n z C y r ty , M arek A u r e l i u s z , A p u ie ju s z z M ad au ry , E l i u s z A ry sty d e s,
G a le n z P erg am o n , C a s s iu s D io n , anonim owe ś w ia d e c tw a p o g a ń s k ie /, k t ó r y c h a u t e n t y c z n o ś ć czy t e ż w ła ś c iw a e g z e g e z a może być n ie k ie
dy r ó ż n i e pojm ow ana p r z e z u c z o n y c h ; t e k s t y t e je d n a k p rz y c z y n ia j ą s i ę bez w ą t p i e n i a do k o m p le tn o ś c i c a ł o ś c i d o k u m e n ta c ji, co
p r z e c i e ż s t a n o w i ł o c e l n i n i e j s z e g o z b i o r k u .
3 . B a s i l i o d i C e s a r e a , O is c o r s o a i g i o v a n i . A c u r a d i Mario N a l d i n i , s s . 3 8 8 . W c e n tru m n a u c z a n ia św . B a z y le g o , z a w a rte g o
w owym d z i e ł k u , z n a jd u je m y j a s n ą m eto d ę p o s tę p o w a n ia względem d z i e ł a u to ró w p o g a ń s k ic h ś w i a t a g r e c k o - r z y m s k ie g o : c h r z e ś c i j a n i n , s z c z e g ó l n i e m ł o d z i e n i e c , p o w in ie n k o r z y s t a ć z i c h bogactwa, t r a k t u j ą c j e je d n a k j a k o c z y s t ą p r o p e d e u ty k ę praw dy o b ja w io n e j w E w a n g e l i i . 4 . C le m e n te A l e s s a n d r i n o , E s t r a t t i P r o f e t i c i . A c u r a d i C a r lo N a r d i , s s . i 6 0 . D z ie ło t o p r z e k a z u j e m n ie j zn an y t e k s t K le m e n sa A l e k s a n d r y j s k i e g o / 1 5 0 - 2 1 5 / " E c lo g a e p r o p h e t i c a e " ,
z n a j d u j ą c y s i ę t y l k o w jed n y m z kodeksów przechow yw anych w Biblio t e c e " L a u r e n z ia n a " we F l o r e n c j i . S ą t o k r ó t k i e r e f l e k s j o , głównie k o m e n ta rz e b i b l i j n e , w k t ó r y c h - j a k s i ę w y d a je - A u to r ukazuje
ro z w ó j ż y c i a c h r z e ś c i j a ń s k i e g o p o cząw szy od c h r z t u , p o p rz e z wy j a ś n i a n i e "g n o z y " c z y n n ik ó w duchow ych i m o ra ln y c h z n a jd u ją c y c h s i ę w w y d a r z e n iu s a k r a m e n ta ln y m , a ż do p e ł n e j i o s t a t e c z n e j kon
t e m p l a c j i Boga p o p r z e z s t a ł y ro z w ó j d u s z y c z ło w ie k a s p ra w ie d liw e go w śró d chórów a n i e l s k i c h i c o r a z t o b a r d z i e j n a r a s t a j ą c e oświe c e n i e m i s t y c z n e . Zagadkowy t e k s t W ie lk ie g o A le k s a n d r y jc z y k a - " E c lo g a e p r o p h e t i c a e " - k t ó r e g o n i n i e j s z e w y d a n ie s ta n o w i pierw s z e t ł u m a c z e n i e n a j ę z y k n o w o ży tn y - j e s t s p lo te m p r z e r ó ż n y c h k ie ru n k ó w f i l o z o f i c z n y c h s t a r o ż y t n o ś c i w o g ó le , a s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j w s z c z e g ó l n o ś c i . 5 . E p i s t o l a r i o A p o c r if o d i S e n e c a e S an P a o l o . A c u r a d i L a u ra B o c c i o l i n i P a l a g i , s s . 1 7 6 . K o r e s p o n d e n c ja S e n e k i i św.
469
-Pawła, m a ją c a s i ę odbywać w N e ro n ia ń s k im R zym ie, n a le ż y do
l i t e r a t u r y p s e u d o e p i g r a f i c z n e j IV w. T rz e b a je d n a k p o w ie d z ie ć , że n ie j e s t t o t y l k o c z y s t e , z w y k łe , s c h o l a s t y c z n e ć w ic z e n ie , z n a jd u ją c e c e l samo w s o b i e , a l e j e s t t o d z i e ł o p a r e n e t y c z n e , poprzez k t ó r e anonimowy a u t o r s t a r a s i ę z a c h ę c a ć do l e k t u r y
tekstów Pawiowych o r a z w sk a z a ć j e d n o c z e ś n i e na p o t r z e b ę wy
k s z t a ł c e n i a r e t o r y c z n o - s t y l i s t y c z n e g o u c h r z e ś c i j a n . P o ł ą c z e n i e Seneki - s p a d k o b ie r c y i d e p o z y t a r i u s z a p atry m o n iu m k u l t u r a l n e g o św ia ta k la s y c z n e g o - ze św. Pawłem - a p o s to łe m p o g a n , n a b i e r a
w a rto ś c i e m b lc m a ty c z n e j: z lik w id o w a n ia k o n f l i k t u m iędzy św ia te m pogańskim i c h r z e ś c i j a ń s k i m o r a z z e s p o l e n i a k u l t u r y c h r z e ś c i j a ń s k ie j z t r a d y c j ą k l a s y c z n ą . 6. T e r t u l l i a n o , L 'E le g a n z a d e l l e d o n n ę . A c u r a d i S a n d ra I s e t t a , s s . 2 2 4 . P r z e s a d n a t r o s k a , z j a k ą k o b i e t y z a b i e g a j ą o swój w y g lą d , może s t a ć s i ę powodem p o k u s i g rz e c h ó w , k t ó r e mogą p r z e s ą d z a ć t a k ż e i o s z c z ę ś c i u w iecznym c h r z e ś c i j a n i n a .
Tak k r ó tk o można s t r e ś c i ć te m a ty k ę d z i e ł a T e r t u l i a n a "De c u l t u fem inarum ", k t ó r e R y g o r y s ta a f r y k a ń s k i k i e r u j e do k o b i e t c h r z e ś c i j a ń s k i c h . P ie r w s z a k s i ę g a s t r e s z c z a p o c z ą t k i i d z i e j e s z t u k i dbania o w ygląd z e w n ę trz n y - e l e g a n c j i . D ruga z a ś u k a z u je p o g l ą dy A u t o r a - m o r a l i s t y i su ro w eg o s ę d z ie g o o d n o ś n ie do sposobów
zachowań s i ę k o b i e t w t e j d z i e d z i n i e . Bogactw o s z t u k i r e t o r y c z - *
n e j, o r y g in a ln o ś ć i żywe p r z e d s t a w i e n i e o b razó w , p o z w a la ją
poznać ciek aw y a s p e k t z ł o ż o n e j , b o g a t e j o so b o w o ści T e r t u l i a n a . 7 . I s c r i z i o n i c r i s t i a n e a Roma. T e s tim o n ia n z e d i v i t a
c r i s t i a n a / s e c o l i I I I - V I I / . A c u r a d i C a r lo C a r l e t t i , s s . 184. W Rzymie zach o w u je s i ę w ię c e j n i ż p o ło w a c a łe g o d z i e d z i c t w a
e p ig r a f ic z n e g o s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j : 4 5 .0 0 0 i n s k r y p c j i , z k tó r y c h 75% ma c h a r a k t e r p o g rz e b o w y . Tego r o d z a j u b o g a t a d o k u m e n ta c ja e p i g r a f i c z n a s ta n o w i w i e l k ą pomoc w p o z n a n iu w spólnot c h r z e ś c i j a ń s k i c h Rzymu w w ie k a c h I I I - V I I . 142 t e k s t y zam ieszczo n e w n i n i e j s z e j p o z y c j i / i 3 0 ł a c i ń s k i c h i 12 g r e c k i c h / , uporządkowano t e m a t y c z n i e , p o z w a la ją n a l e p s z e z r o z u m ie n ie r ó ż
nych asp ek tó w h i s t o r y c z n y c h , a r c h e o l o g i c z n y c h , k u ltu r o w y c h , l i n g w isty czn y ch ż y c i a s t a r o ż y t n y c h c h r z e ś c i j a n w Wiecznym M i e ś c i e .
8 . Y i s i o n i d e l l ' a l d i l a i n O c c id e n te , F o n ti M o d e lli T e s t i j . A c u ra d i M a ria P i a C i c c a r e s e , s s . 4 8 0 . P o z o rn a ś m i e r ć , n i e s p o -
dziewany p o w ró t do ż y c i a , o p is y m i e j s c z z a ś w ia tó w , d o k o n an e
-470
r a t u r y , k t ó r a c i e s z y ł a s i ę w i e l k ą p o c z y t n o ś c i ą na c h r z e ś c i
ja ń s k im Z a c h o d z ie . N i n i e j s z e d z i e ł k o j e s t w ła ś n ie z b io re m t e go r o d z a j u t w ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j począw szy od I w. do czasów K a r o l i ń s k i c h . T e k s ty t e b a r d z o d o b rz e i l u s t r u j ą n a r o d z in y i ro z w ó j w i z j i p o za g ro b o w y ch j a k o r o d z a j u l i t e r a c k i e g o w raz z i c h b o g a t ą te m a ty k ą u b o c z n ą . 9 . I C r i s t i a n i e i l s e r v i z i o m i l i t a r e , T e s tim o n ia n z e d e i p r im i t r e s e c o l i , A c u r a d i E n r ic o P u c c i a r e l l i , s s . 3 5 2 , Jednym z w i e l u z ło ż o n y c h a sp e k tó w w s p ó ł i s t n i e n i a i s to s u n k u c h r z e ś c i j a ń s t w a do w ła d z y c e s a r s k i e j w p ie r w s z y c h t r z e c h w ie k a c h , n a cech o w an y ch g łę b o k im k ry z y s e m p o l i t y c z n o - r e l i g i j n y m , j e s t po s ta w a p ie r w s z y c h w s p ó ln o t c h r z e ś c i j a ń s k i c h wobec e t y c z n e j w ar t o ś c i s ł u ż b y w o js k o w e j. P re z e n to w a n y z b i ó r te k s tó w w c z e s n o c h rz e ś c i j a ń s k i c h o d n o ś n ie do s łu ż b y w o jsk o w e j p r a g n i e u k a z a ć w kład s t a r o ż y t n e g o K o ś c i o ł a w i n t e r p r e t a c j ę p o s ł a n n i c t w a e w a n g e lic z n e go w zględem u ż y c i a p rzem o cy w k a ż d e j j e j p o s t a c i . 1 0 . I p p o l i t o , L ' A n t i c r i s t o . A c u r a d i E n r ic o N o r e l l i , s s . 2 7 6 . M it, w ypracow any p r z e z ju d a iz m , o p r z e c i w n i k u , k tó r y
w c z a s a c h o s t a t e c z n y c h ma w a lc z y ć z I z r a e l e m , w c h r z e ś c i j a ń s t w i e u z y s k a ł s z c z e g ó l n e z n a c z e n i e , g d z i e M e s ja s z i o c z e k iw a n ie na J e go p r z y j ś c i e s t a n ą s i ę sp raw am i c e n t r a l n y m i i g d z i e ów p r z e c iw n ik o b j a w i ł s i ę w ł a ś n i e ja k o a d w e r s a r z C h r y s t u s a . H i p o l i t w swoim " A n t y c h r y ś c i e " , n a p isa n y m po g r e c k u o k . 200 r . , z o s t a w i ł nam p ie r w s z y t r a k t a t p o św ię c o n y w y łą c z n ie t e j m ity c z n e j p o s t a c i . N i n i e j s z e w y d a n ie z a m ie s z c z a nowy t e k s t k r y t y c z n y , k t ó r y b i e - r z e pod uwagę t a k ż e s t a r o ż y t n e , w s c h o d n ie p r z e k ł a d y o r a z d a je p ie r w s z e je g o w ł o s k i e t ł u m a c z e n i e , d o k o n an e na p o d s ta w ie t e k s t u k r y t y c z n e g o . W 1988 r . p r z e w id u je s i ę o p u b lik o w a n ie n a s t ę p u j ą c y c h d z i e ł : " A p o lo g ia " A r y s ty d e s a w o p r a ć . C a r l o t t y A l p i g i a n o , k t ó r a d o k o n a ła g ru n to w n e g o p r z e p r a c o w a n ia te g o j a k ż e sk o m p lik o w a n eg o t e k s t u ; " R e g u ła P a s t o r a l i s " G rz e g o rz a W ie lk ie g o / o p r a ć . L u c ia n o P a c o m io /, " V i s i o D o r o t h a e i " / P . Bodmor XXIX, o p r a ć . E n r ic o L i v r e a / . Ta o s t a t n i a s ta n o w ić b ę d z ie w y d a n ie c a ł k o w i c i e nowe i p o p ra w io n e t e k s t u p a p ir u s o w e g o , o p u b lik o w a n e g o ja k o " e d i t i o p r i n c e p s " w 1984 r . W p r z y s z ł o ś c i p r z e w i d u j e s i ę p u b l i k a c j e t a k ż e in n y c h p o z y c j i , m . i n . : "Be v i r i s i l l u s t r i b u s " H ie ro n im a / o p r a ć . A ldo C e re s G a s t a l d o / ; f r a g m e n ty e g z e g e ty c z n e " K s ię g i E k l e z j a s t e s a "
471
D io n iz e g o A l e k s a n d r y j s k i e g o w raz z fra g m e n ta m i j e s z c z e n i e wy danym i / o p r a ć . S a n d ro L e a n z a /; " E g z e g e z a Psalmów G ra d u a ln y c h
w K a te n ie P a l e s t y ń s k i e j " - E u z e b iu s z , O ry g e n c s , Dydym, A p o lin a
ry z L a o d y c e i / o p r a ć . C arm elo C u r t i / ; "De M o n tib u s S in a e t S io n " i " A d v e rsu s J u d a e o s " P se u d o C y p r ia n a / o p r a ć . C l a r a B u r i n i / ;
" R e p lik a C e s a rz o w i J u l i a n o w i " T e o d o ra z M o p s u e s t i i w raz z w i e l o ma fra g m e n ta m i d o ty c h c z a s n i e wydanymi / o p r a ć . A u g u sto G u id a /.
J a k m ożna s i ę z o r i e n to w a ć z w yżej om ówionych k r ó t k o p o z y c j i , " B i b l i o t e c a P a t r i s t i c a " obok te k s tó w p a t r y s t y c z n y c h s e n s u s t r i c t o o d w o łu je s i ę ró w n ie ż do r ó ż n y c h in n y c h , p rz e k o n y w u ją c y c h ś w ia d e c tw i dokum entów k o n l a t e r a l n y c h / k r ą g p o g a ń s k i , e p i g r a f i a , p a p i r o l o g i a / . W ięź, k t ó r a łą c z y ś c i ś l e f i l o l o g i ę i h i s t o r i ę o r a z z a ie 2 i m iędzy a k ty w n o ś c ią f i l o z o f i c z n o - t e o l o g i c z n ą , c z y t e ż z d o b y c z e d o k ł a d n e j , g ru n to w n e j f i l o l o g i i , s ą k r y t e r i a m i , n a k tó r y c h o p i e r a s i ę , i z k t ó r y c h c z e r p i e sw ą i n s p i r a c j ę " B i b l i o t e c a P a t r i s t i c a " . P r e z e n t u j e bowiem w y d a n ia te k s tó w z w ią z a n y c h ze s t a r o ż y t n o ś c i ą c h r z e ś c i j a ń s k ą w ję z y k u o ry g in a ln y m w raz z p r z e kładem n a j ę z y k w ło s k i i naukowym, o b szern y m k o m e n ta rz e m . To z a ś
s p r a w ia , i ż żywa t r a d y c j a Ojców n a s z e j w ia r y , k t ó r a p r o w a d z i ł a i o ż y w ia ła p ie r w s z e k r o k i i p r z y c z y n i a ł a s i ę do ro z w o ju c y w i l i z a c j i c h r z e ś c i j a ń s k i e j , j e s t przew ybornym pokarmem i n a s z e j k u l t u r y .
D z ię k i " B i b l i o t e c a P a t r i s t i c a " t a k ż e i b a d a c z e s t a r o ż y t n o ś c i k l a s y c z n o - c h r z e ś c i j a ń s k i e j w P o l s c e /n a w e t i c i , k t ó r z y n ie z n a j ą j ę z y k a w ł o s k i e g o / b ę d ą m o g li k o r z y s t a ć z d o b rz e o p r a cow anych te k s tó w k r y ty c z n y c h wydań d z i e ł ź r ó d ło w y c h . S zk o d a t y l k o , że p a t r o l o d z y p o ls c y n i e mogą p o s z c z y c i ć s i ę a n a lo g ic z n y m
" c o r p u s " , p u b lik u ją c y m w y d a n ia k r y t y c z n e d z i e ł O jców . P raw d o p o
d o b n ie w p ły w a ją na t o sp raw y fin a n s o w e o r a z - pow iedzm y t o w y ra ź n i e , a c z k o lw ie k z u b o lew a n iem i sm u tk iem - n i e d o s t a t e c z n e p r z y
g o to w a n ie w i ę k s z o ś c i b a d a c z y s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j w z a k r e s i e d y p lo m a ty k i i p a l e o g r a f i i .
B a z y li D e g ó rs k i OSPPE Kraków - L u b lin
!["Związek Mazurów w Działdowie (1935-1939)", Andrzej Chojnowski, "Przegląd Historyczny" T. 66, 1975, z. 2 : [recenzja]]()