Henryk Bogacki
"Das Wesen der Kirche", Dietrich
Bonhoeffer, München 1971 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 42/1, 197-198
R E C E N Z JE
197
Część historyczna przedstawia najpierw objaw ienie K ościoła w Piśm ie św.
{La révélation de l'Église dans l'É criture, I 3—99). Szczególną uwagę zwraca
autor na to, że objaw ienie Kościoła dokonało się przez jego realizację, a nie poprzez teoretyczne pouczenia. Autor kolejno przedstawia etapy realizowania opisane w księgach Starego Testamentu, w ew angeliach synoptycznych i D zie jach Apostolskich, u św. Paw ła, u św. Jana, a wreszcie w innych pismach nowotestam entow ych. F a y n e 1 zbiera w uproszczoną syntezę w yniki docie kań egzegetycznych w ykorzystując najnowszą literaturę przedmiotu.
W tej samej części szeroko traktuje dzieje rozum ienia m isterium Kościoła w tradycji (Le m y stè re de l'Église dans la tradition , I 191—166), odróżniając okres patrystyczny od epoki system atyzacji teologicznej (w. XII—XX). Zada nie autora jest tu trudniejsze, gdyż dzieje eklezjologii nie są należycie opra cowane. Wskutek tego F a y n e 1 znacznie w ięcej może powiedzieć o eklezjo logii ojców Kościoła (I 103— 144) niż o następnym okresie, kiedy spory eklezjologiczne nabierały w iększej żyw ości (I 145—>166). Przegląd jest niezw y kle zwięzły, np. całkow icie pomija zagadnienie koncyliaryzm u, choć jego koncepcje przez w iele w iek ów zabarwiały kierunki eklezjologiczne, a oży w ion e zainteresowania problem atyką koncyliarną dostarczyły w naszych
czasach -wiele cennych opracowań.
Część dogmatyczna składa się z dwóch sekcji. Pierw sza koncentruje się głów nie na istocie m isterium Kościoła (Le m y stè re de l'Église, I 169—288), druga zaś zajmuje się jego posłannictwem (La m ission catholique de l'Église, II 1—248). M isterium K ościoła przedstawione jest od strony aspektu w ew nętrznego — trynitarnego (lud Boży, oblubienica i Ciało M istyczne Chry stusa, św iątynia Ducha Świętego) oraz instytucjonalnego — hierarchicznego (Kościół w idzialny i niew idzialny, Kościół św iętych i grzeszników, hierarchia, świeccy). Sekcja dotycząca posłannictwa Kościoła koncentruje się na czterech zasadniczych tematach: istota i cechy charakterystyczne posłannictwa, sakra m ent zbaw ienia, w ykonyw anie posłannictwa przez potrójną posługę (słowo, sakram enty, jurysdykcja), stosunek do wartości doczesnych.
Przegląd układu podręcznika świadczy o dość dobrej i spoistej konstrukcji traktatu eklezjologicznego. Dotąd jeszcze nikt nie zdołał stworzyć dobrego podręcznika w tej dziedzinie, a dzieło F a y n e 1 a stanow i w ażny krok naprzód w stosunku do podręczników dotychczasowych. Nie można mu już zarzucać, że przedkłada „hierarchiologię”, gdyż nie pomija żadnego z w ątków niezbędnych w e w spółczesnym podręczniku eklezjologii. Najwyżej trzeba stwierdzić, że zagadnienia potraktowane są sumarycznie, a w yw ody ogra niczone są do najpotrzebniejszych elem entów, bez w nikania w subtelniejsze problemy. Pod w zględem dydaktycznym jest to n iew ątpliw ie zaleta. Walory dydaktyczne powiększa przejrzysty układ graficzny. Książkę Faynela należy ocenić jako udaną próbę stworzenia podręcznika eklezjologii. W ydawnictwo zrezygnowało z kontynuow ania serii podręczników Le M ystère C h rétien, co w ym ow nie świadczy o trudności pisania dzisiaj podręczników teologicznych.
Ks. H enryk Bogacki SJ, W arszaw a
Dietrich BONHOEFFER, Das W esen der K irch e, wyd. Otto D u d z u s , Mün chen 1971, Chr. Kaiser Verlag, s. 79.
W r. 1932 D. B o n h o e f f e r poświęcił 20 godzin w ykładow ych zagad nieniu istoty Kościoła. Manuskrypt w ykładów zaginął. Dla zrekonstruowania ich treści w ydaw ca posłużył się zapiskami dwóch słu ch a czy 2. Czytelnik otrzymuje więc w zasadzie tylko streszczenie, a zaledwie trzy krótkie ustępy
2 O. D u d z u s odtworzył w podobny sposób w ykłady B o n h o e f f e r a z r. 1933 na tem at chrystologii: D. B o n h o e f f e r , W er ist und w e r w ar
198 R E C E N Z JE
podyktowane przez w ykładow cę oddają dokładnie słow a B o n h o e f f e r a (s. 47—49, 60). Pięć lat w cześniej B o n h o e f f e r ukończył rozprawę dok torską z dziedziny e k le zjo lo g ii8. O. D u d z u s dostrzega na przestrzeni tego czasu rozwój poglądów eklezjologicznych B o n h o e f f e r a . Stwierdza prze de w szystkim m ocniejsze akcenty chrystologiczne oraz w spólnotow e, a także w zm ożone skierow anie do „świata”. N iew ielka broszura jest pomocą dla zrozum ienia rozwoju poglądów eklezjologicznych D. B o n h o e f f e r a .
Ks. H en ryk Bogacki SJt W arszaw a
Einführung in die M ethoden der biblischen E xegese, wyd. Josef S c h r e i n e r ,
Würzburg 1971, Echter Verlag — Tyrolia Verlag, s. 329.
Metody badania treści Pism a św. stają się w ostatnich latach coraz bardziej skom plikowane. Nawet bibliści różnią się m iędzy sobą w ich ocenie i stoso w aniu. Tym trudniej w tym zagadnieniu orientować się przedstawicielom innych dyscyplin teologicznych, którzy w swej pracy są w rozmaitym stop niu uzależnieni od w yników dociekań egzegetycznych. N ależy w ięc z uzna niem powitać dzieło zbiorowe staw iające sobie za cel wprowadzenie i zapozna nie ze w spółczesnym i m etodam i egzegezy b ib lijn ej4.
J. S c h r e i n e r przedstaw ia historię egzegezy Starego Testamentu (s. 1— 17), a J. B. B a u e r — drogi egzegezy Nowego Testam entu (s. 18—39). Są to krótkie wprowadzenia, które w zw ięzłym ujęciu podają sposób rozumienia Pism a św. przez kolejne epoki.
Zasadniczą część książki otwiera obszerne studium dogmatyka K. L e h m a n n a na tem at teologicznego znaczenia egzegezy historyczno-krytycznej (s. 4(1—80). Autor pośw ięca w iele uwagi rozwojowi herm eneutyki, szczególnie protestanckiej. W teologii katolickiej recepcja m etody historyczno-krytycznej napotykała na w iele trudności i oporów. Jednym z powodów była także krańcowość poglądów, bezpodstawnie głoszonych przez w ielu jej wyznawców. Dziś m etoda ta już nie potrzebuje zabiegać o prawo obywatelstw a, jest uznawana, a niektóre w yniki osiągnięte przy jej pomocy przez nauki biblijne w ym agają sw oistej rewizji całej teologii, zwłaszcza zaś dogmatyki.
Wprowadzenie w ydane przez J. S c h r e i n e r a nie ogranicza się do teore tycznych rozważań na tem at m etod egzegezy biblijnej, lecz dostarcza także praktycznych przykładów ich zastosowania. Po krótkim w stęp ie w yjaśniają cym pióra E. Z e n g e r a (s. 81—83), J. S c h r e i n e r om awia biblijną kry tykę tekstu na przykładzie Ps 110 (s. 84—96). E. Z e n g e r prezentuje zasto sow anie m etod egzegetycznych wobec Sdz (s. 97—148), a A. S m i t m a n s — w stosunku do Ap 14 (s. 149— 193). Obydwaj autorzy najpierw przeprowadzają przegląd tekstu, potem stosują analizę historyczno-krytyczną (pięć etapów:
L.iterar-, F orm -, G attu ngs-, T radition s-, R edak tio n sk ritik , w zględnie — ge- schichte), a wreszcie podają interpretację teologiczno-krytyczną (np. Z e n g e r : anthropologische, heilsgeschichtliche, dogm atische In terprétation). Już samo
w yliczenie etapów badania tekstu dowodzi skom plikow ania współczesnych metod egzegetycznych!
Następne dwa opracowania analizują formy i rodzaje literackie w Starym (J. S c h r e i n e r , s. 194—231) i N ow ym Testamencie (H. Z i m m e r m a n n , s. 232—260). Autorzy charakteryzują sposoby wyrażania treści przez Pismo
8 Por. D. B o n h o e f f e r , Sanctorum Com munio. Eine dogm atische U ntersu
chung zu r Soziologie der K irch e, M ünchen 1954, Chr. Kaiser Verlag.
4 Jest to uzupełnienie dwóch poprzednich dzieł opublikowanych przez to sam o w ydawnictwo: W ort und B otsch aft des A lten T estam en ts, wyd. J. S c h r e i n e r , W ürzburg2 1970; oraz G estalt und A n spruch des Neuen
