Komes Filip de Casate

Kazimierz Gołąb

Komes Filip de Casate

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 2/1-2, 449-455

I.

W d ru g iej ć w ie rci X II I w ieku, nad k tó rą ta k siln ie zaciążyła w a lk a p ap ie stw a z cesarzem F ry d e ry k ie m II, u ro d ził się zap ew n e kom es F i­ lip de C asate, późniejszy b isk u p F e rm o i głośny le g at S tolicy A po­ sto lsk iej n a W ęgrzech i w Polsce. T ru d n o n am dzisiaj bliżej ok reślić d a tę jego u ro d ze n ia — ta k , ja k tru d n o poznać i w iele innych, szcze­ gółów z jego życia. P o stać ko m esa F ilip a, m im o p rac. F. U g h elli’ego i M. C a ta la n i’ego, je s t słab o o św ie tlo n a i n a sk u te k b ra k u źró d e ł nie ry s u je się w y ra ź n ie n a tle sw ej epoki.

Ż ycie F ilip a de C esate dzieli się n a dw a, w y ra ź n e o k resy : okres p rzę d b isk u p i, tr w a ją c y do 1273 ro k u i o k re s b isk u p i do 1301 roku. R ok 1301 je st też zarazem ro k iem jego śm ierci.

O kres p rzęd b isk u p i, k tó reg o p o cz ątk u nie znam y, p rzy g o to w a ł k o ­ m e sa F ilip a do p óźniejszej k a r ie ry kościelnej. P rz e b y w a on w ty m czasie n ie m a l Stale n a te re n ie L o m b ard ii. M ożem y n a w e t d okładnie w skazać n a trz y ośrodki, k tó re w ty m czasie od eg rały w jego życiu b ard z o w aż n ą ro lę — M ediolan, B olonię i M antuę.

Z M ediolanem zw ią za n a b y ła siln ie ro d zin a k o m e sa F ilip a. W ty m też m ieście zdobył o n zap ew n e pie rw sz e w y k ształc en ie i tu — po la ­ ta c h — p ełn ić będzie p rz y k a p itu le arc y b isk u p ie j godność a r c h id ia ­

kona.

B olonia — w ed łu g w szelkiego p ra w d o p o d o b ie ń stw a — z a trz y m a ła F ilip a n a stu d ia c h p raw n ic zy ch . Czy zdobył on ta m ja k iś sto p ień n a u ­ kow y i czy p e łn ił po tem godność p ro fe so ra — tru d n o pow iedzieć. Z p rac y F. U g h elli’ego d o w iad u jem y się, że za czasów M ik o łaja I I I w y ­ k ła d a ł on p ra w o w Rzym ie, m oże n a studium , p o w ołanym p rzy k u rii za In nocentego IV. O k re s te n m u sia ł ch y b a być k ró tk i, skoro zw aży­ m y, że n a p o n ty fik a t tego p ap ież a p rz y p a d a ją różne jego m isje koś­ cielne, łączn ie z le g ac ją do E u ro p y Ś rodkow ej. O w ocem stu d ió w bo- lo ń sk ich b ęd ą s ta tu ty syn o d aln e z 1279 r.

W M a n tu i p ełn i F ilip fu n k c je p re p o z y ta k ap itu ln e g o do m a rc a 1273 r., to je s t do ch w ili sw ej b isk u p iej nom inacji.

450

[2] Z k ró tk ic h i szczupłych w zm ian e k źródłow ych tru d n o odgadnąć przyczyny, ja k ie spow odow ały jego sy stem a ty cz n e p o su w an ie się w gó­ rę po szczeblach h ie ra rc h ii kościelnej. N ie w iem y, czy F ilip n ależ ał do k le ru św ieckiego, czy zakonnego. To d ru g ie p rzypuszczenie m a też sw oich zw olenników .

P o p rz ed n ik iem F ilip a n a stolicy firm a ń sk ie j był b isk u p G erard , rząd zący w la ta c h : 1250 — 1272, — n astę p c ą F ilip a zo stanie b isk u p P iac en z y A lb ery k . K om es F ilip .był ju ż trze cim b isk u p em w F erm o 0 ty m im ieniu.

D iecezja firm a ń s k a sięg ała sw o ją h isto rią jeszcze w iek u III. P o ­ sia d a ła w iele kościołów i s ta r ą k a te d rę pod w ezw aniem N. M. P. — p odobnie ja k to byw ało w w iększości b isk u p s tw w łoskich.

R ządy b isk u p ie k o m esa F ilip a p rz y p a d a ją n a czasy dziesięciu p o n ­ ty fik a tó w p ap iesk ich , od G rzegorza X (1271—1276) do B onifacego .VIII (1294—1306), za k tó ry c h o b se rw u je m y pow olny zm ierzch p otęgi p o li­ ty c zn e j S tolicy A postolskiej.

Z a p o n ty fik a tu G rzegorza X zdobył F ilip b isk u p stw o firm a ń sk ie 1 uczestniczył w o b ra d a c h drugiego soboru lyońskiego, zw ołanego w 1274 roku. Z a M ik o łaja III, k tó ry w ielu ry sa m i sw ej p o lity k i p rz y ­ p o m in a G rzegorza X , z o staje m ia n o w an y p ap iesk im k ap e la n em i p e ł­ n i szereg p o ruczonych fu n k c ji kościelnych, łączn ie z le g ac ją n a W ę­ g rzech i w Polsce. Ze stro n y tego p ap ież a sp o ty k a się też z p ropozy­ c ją o b ję cia b isk u p s tw a m odeńskiego. N a o k res rzą d ó w B onifacego V III p rz y p a d a śm ierć F ilip a. N a stą p iła ona z początk iem 1301 roku, ale p rze d ty m p o p rze d ziła ją dłuższa choroba. D o w iad u je m y się o niej z d o k u m e n tu z 1298 r. Z m a rł kom es F ilip ja k o zw ykły b iskup, nie doczekaw szy się n o m in a c ji n a k a rd y n a ła , co w szakże za fa k t p ew n y i zaszły u w aż a w ielu histo ry k ó w .

R ządy F ilip a n a stolicy firm a ń sk ie j c e ch u je ciągła tro s k a o k le r i kościoły pow ierzone jego w ładzy i opiece. N ie p o lity k a, ale d u sz p a­ ste rs tw o było ich głów ną treśc ią .

II.

Z o jc zy stej L o m b a rd ii i z te re n u diecezji firm a ń s k ie j w p ro w a d ziła kom esa F ilip a n a szeroką a re n ę ów czesnego św ia ta le g a c ja p ap iesk a , p e łn io n a n a W ęgrzech i w P olsce w la ta c h 1278—1282. P o sta w iła o n a go za ra z w rzędzie n a jw y b itn ie jsz y c h leg ató w S tolicy A postolskiej X III w iek u . Nie m ogły się z n ią ró w n a ć an i leg acje k a rd y n a łó w : H iero ­ nim a, S zym ona i L a tin u s a z czasów M iko łaja III, a n i też żadne, inne leg acje z doby śred n io w iecza — zaró w n o w Polsce, ja k i n a W ęgrzech.

P o czą te k le g ac ji F ilip a p rz y p a d a n a ro k 1278, p a m ię tn y z b itw y n a p o lach n ad rze k ą M oraw ą (M archfeld), k tó r a p rzy n io sła zw ycięstw o

R udolfow i z H ab sb u rg a. M isja ko m esa F ilip a do Ś rodkow ej E u ropy n ie m ia ła z n ią je d n a k żadnego zw iązku. B ezpośrednim pow odem le- g a c ji b y ła s y tu a c ja w ew n ę trz n o -p a ń stw o w a i w ew n ętrz n o -k o ście ln a W ęgier i P olski. T rzeb a przyznać, że w obu k r a ja c h p an o w a ły bardzo podobne sto s u n k i i ty m należy tłu m ac zy ć połączenie obu ty c h p a ń s tw w je d n ą p ro w in c ję legacyjną.

F o rm a ln ą n o m in a cję n a le g a ta o trz y m a ł F ilip w V iterb o — z r e ­ zy d e n cji ów czesnej k u rii p ap iesk iej — w d n iu 22.IX.1278 r. T o w arzy ­ szyły je j i in n e p ism a p o le ca jąc e go, n a o bszarze W ęgier i P olski, d u ­ ch o w ień stw u i w ładzom św ieckim , oraz u d ziela ją ce m u w ielu isto tn y ch p rzy w ile jó w i pełnom ocnictw . Do dzisiaj n ie dochow ało się pism o od­ w o łu ją ce go z legacji. F a k ty c z n ie p rze b y w a ł on w g ra n ic a c h sw ej p r o ­ w in c ji do 10.V III.1282. L eg acja F ilip a z p rze rw am i, spow odow anym i w y ja z d a m i do k u r ii p ap iesk iej, trw a ła la t 4 i ow ocem jej były liczne sp raw y kościelne i k ościelno-polityczne, za ła tw io n e po m yśli w y ty cz­ n y ch S tolicy A postolskiej. L egat p rz e b y w a ł w k ilk u n a s tu m iejscow o­ ściach — w ra z ze sw ą k u rią , złożoną z k a p e la n ó w i n o ta riu sz y — n a jp ie r w n a W ęgrzech, a potem w Polsce. M isja jego nie n ale ż a ła do bezpiecznych i kom es F ilip żyw ił n ie je d n o k ro tn ie pow ażne obaw y 0 sw e życie.

N a te re n ie w ęg ie rsk im w aż n e o siągnięcia p rzy n io sła jego le g ac ja w r.1279. W ty m to ro k u k ró l Ł ad y sław IV, w obecności F ilip a 1 licznych d o sto jn ik ó w św ieck ich i duchow nych, przy o b iecał szanow ać p ra w a K ościoła, ścigać h ere ty k ó w , o raz doprow adzić do w ia ry c h rz e ­ śc ija ń sk iej koczow nicze p le m ię K um anów , w śró d k tó ry c h b ard z o czę­ sto i n a jc h ę tn ie j p rze b y w a ł. R efo rm ą zaś K ościoła z a ją ł się synod b udziński, w k tó ry m w ziął u d ział liczny k le r św ieck i i zakonny i na k tó ry m le g at ogłosił sw oje sta tu ty .

W P olsce, w śró d in n y c h sp raw , z a ją ł się kom es F ilip sporem ko- ścielno-politycznym , p ro w ad zo n y m od la t k ilk u m iędzy b isk u p e m w ro ­ cław sk im T om aszem II i k sięciem H en ry k ie m IV. W ydany przez niego w yrok, w e w si L ipow ej, w d n iu 10.VIII.1282 — tu ż p rze d w y jazd em z P o lsk i — sp o ru n ie zakończył, lecz ju ż w n ajb liż sze j przyszłości spo­ w odow ał jego dalsze zaognienie. W yrok b y ł p raw n ic zo w a d liw ie z re ­ dagow any i n ie w y trz y m a ł p ró b y życia.

III.

Z im ieniem b isk u p a F ilip a zw iązały się — w sposób trw a ły — o b szern e i w sze ch stro n n e s ta tu ty synodalne, w y d an e i o p u b lik o w a n e n a synodzie odb y ty m n a zam ku w B udzie w e w rz eśn iu 1279 r. B yły o n e w całości jego dziełem ta k pod w zględem fo rm a ln y m , ja k i m a ­ te ria ln y m . D o ro li u sta w o d aw cy przy g o to w ały le g a ta F ilip a jego s tu

-452

[4]

d ia praw n icze, o ra z b o g ata p r a k ty k a zdobyta w sp raw o w a n iu w yso­ k ic h u rzęd ó w i godności kościelnych. N ie bez znaczenia pozostały tu zapew ne i jego w izy tac je w e W łoszech, p rze p ro w ad z o n e w 1278 r. z p o lecenia p ap ież a M ik o łaja III, podczas k tó ry c h zapoznał się on z w ielom a n ie d o m ag a n ia m i dyscypliny kościelnej, zw łaszcza w śród k le ru św ieckiego i zakonnego.

P ie rw o tn a — m oże n ie k o m p le tn a — re d a k c ja p o sta n o w ień b udziń- sk ich doszła do sk u tk u ch y b a jeszcze w e W łoszech, p rze d podróżą le g ac y jn ą n a W ęgry i do P olski. T ru d n o bow iem uznać za p ra w d o ­ p o dobną sy tu ację, by le g at — w ciągu zaledw ie k ilk u m iesięcy tr w a ­ ją ce j legaeji i p rz y z a ła tw ia n iu całego szeregu in n y c h s p ra w — ułożył s ta ra n n ie i sy stem a ty cz n ie obszerny m a te r ia ł p raw n ic zy i liturgiczny, z e b ran y w 128 a rty k u ła c h . N aw et dzisiaj n ad p rzygotow aniem ta k znacznego te k s tu u sta w y p ra c u je się n ierzad k o p rzez k ilk a la t.

W te j za k ro jo n ej n a w ielk ą sk a lę k o d y fik a c ji po m ag ali z p ew n o ­ ścią b iskupow i F ilip o w i ja cy ś dorad cy i w spółpracow nicy, o k tó ry c h je d n a k nic bliższego n ie m ożem y pow iedzieć. Może z n a jd o w ali się oni w jego św icie leg ackiej?

S ta tu ty zostały w p ełn y m te k ście w ydane, opu b lik o w an e i ap ro b o ­ w an e n a synodzie bu d ziń sk im z 1279 r. Ic h u rzę d o w e egzem plarze z a ­ o p a trz y ł sw ą pieczęcią kom es F ilip i jego no tariu sze. W r. 1280 z a ­ tw ie rd z ił je ta k ż e k ró l w ęg ie rsk i L ad y sław i k ró lo w a E lżbieta.

W m y śl p o lecen ia le g ata k o n sty tu c je b u d ziń sk ie m ia ły być co ro ­ k u o d czy ty w an e p rzez poszczególnych b isk u p ó w n a sy nodach diecez­ ja ln y ch , o raz co k w a rta ł n a z e b ra n ia c h k a p itu ł.

W ydaje się rzeczą b ard z o m ożliw ą, że b isk u p F ilip podczas swego, półrocznego p o b y tu n a Ś ląsk u w 1282 r. ogłosił osobno sw e s ta tu ty dla kościoła polskiego. W te n sposób n aw ią z y w a ł on do daw nej t r a ­ d y c ji legatów p apieskich, k tó rzy w la ta c h : 1248, 1253, 1264 i 1267 w y ­ d a w a li w k a te d rz e w ro c ła w sk iej p o sta n o w ien ia sy n o d a ln e d la całej p ro w in c ji g n ieźnieńskiej.

P o sta n o w ie n ia b u d ziń sk ie zo stały w p ełn y m tek ście ogłoszone z k o ­ dek su w aty k a ń sk ie g o i w allicellańskiego, o raz z ręk o p isó w pochodzą­ cych z b ib lio tek Z a łu sk ich i B a w orow skich p rzez R. H ubego i A. H el­ cia w 1856 r. Z a w ie ra ją one zarów no tre ść p ra w n ą , ja k i litu rg iczn ą. P rz e p isa m i sw ym i reg u lu ją , w szerokim stopniu, sp raw y , w e w n ętrz n o - kościelne, oraz życie k le ru — n o rm u ją c jego sto su n k i z p ań stw em i społeczeństw em . P od w zględem sy stem a ty k i trz y m a ją się — aczkol­ w iek nieściśle — podziału B e rn a rd a z P aw ii. P rz y ich a n a liz ie u d e rz a bardzo s ta ra n n a fo rm a k o n s tru k c y jn a i językow a.

S ta tu ty b u d ziń sk ie n a w ią z u ją — w sposób w y ra ź n y — do przepisów pow szechnego p ra w a kościelnego o ra z do w spółczesnych sobie p rąd ó w refo rm y kościelnej. O p ie ra ją się n a D ek recie G ra c ja n a , D e k re ta c h

G rzegorza IX, a n a w e t n a n ajn o w szy ch k o n sty tu c ja c h p ap ież a M iko­ ła ja III.

Na W ęgrzech i w P olsce o d eg ra ły one nie m a łą rolę re g u lu ją c cały szereg sy tu a c ji i w p ły w ają c n a rozw ój p a rty k u la rn e g o p r a w a k o ściel­ nego, w y d aw an eg o zarów no przez a rc y b isk u p ó w -m etro p o litó w i b i­ skupów , ja k i le g ató w pap iesk ich . Ich w p ły w n a rodzim e u sta w o d a w ­ stw o śledzić m ożem y n a jle p ie j n a te re n ie P olski. O p iera li się n a nich tacy ustaw o d aw cy , ja k : a rc y b isk u p J a k u b Ś w in k a (1283—1314), b isk u p N a n k e r w 1320 r., czy arc y b isk u p M ikołaj T rą b a, p ierw szy k o d y fik a- to r polskiego p ra w a kościelnego z 1420 r. D zięki s ta tu to m bu d ziń sk im s ta ł się kom es F ilip n ajw ięk sz y m leg atem — p raw o d aw c ą w P olsce i n a W ęgrzech n a p rz e strz e n i całego Ś redniow iecza, a n a w e t czasów now ożytnych.

L ite ra tu r a d o tycząca osoby k o m esa F ilip a , jego d ziałalności lega- c y jn o -p raw o d a w c ze j, o raz jego epoki.

W. A b r a h a m , S ta tu ta sy n o d u p ro w in cjo n a ln eg o w K a liszu z r. 1420, (R ozpraw y W ydziału h ist.-filo z. A k. Um., X X II, K ra k ó w

1888), 96 sq. — A. A b r a h a m , S tu d ia k r y ty c z n e do d zie jó w śred n io ­

w ie c zn y c h sy n o d ó w p ro w in c jo n a ln y c h K ościoła polskiego, (S tu d ia i m a te ria ły do h is to rii u sta w o d a w stw a synodalnego w Polsce, N r 5, K ra k ó w 1917). — W. A b r a h a m , lu s cano n icu m p a rticu la re in Po­

lonia te m p o re D ec reta liu m G regorii IX , (A cta C ongressus I u rid ic i In -

te rn a tio n a lis R om ae 1934, III, R om ae 1936). — J. B a r — W. Z m a r z ,

P olska bibliografia p ra w a kanonicznego, II, L u b lin 1947, 85 sq. —

G. B a r r a c l o u g h , T h e ch a n cery ordinance o f N icholas III, (Q uel­ le n u n d F o rsc h u n g e n au s ita lie n isc h en A rc h iv e n u n d B ibliotheken, X X V , 1933—34), 192 sq. — F. B ą c z k o w i c z , P raw o ka n o n iczn e,

I, O pole 1957, 92, 471 sq. — G. В а 1 a η у i, L ien s re lig ie u x h isto riq u es

polono-hongrois, (Nouvelle R ev u e de H ongrie, 1944) — O. B a l z e r , H istoria u str o ju A u strii, Lw ów 1899, 197 sq. — E. B r z o s k a , D ie B resla u er D iözesansynoden bis z u r R efo rm a tio n , ihre G eschichte u n d ih r R ech t, B re sla u 1939. — M. С a t а 1 a n i, De ecclesia fir m a n a eiu s- que episcopis e t archiepiscopis c o m m en ta riu s, F irm i 1783, 189 sq. —

Coleti, Concilia, X IV , 637 sq. — E. D ę b i c k i , L e synode diocésain

e n Pologne des origines ju s q u ’a u concile de T re n te , P rz em y śl 1934. — D izionario d i erudizone storico-ecclesiastica, X X I V , 5 sq. — D iziona- rio storico-blasonico, I, 249. — S. E n d l i c h e r , M o n u m e n ta re ru m h u n g a ric a ru m arpadiana, S an g ali 1848, 565 sq. — J. E n g e l , G eschich­ te des u n g a risch en R eichs, I, W ien 1813, 415 sq. — C. E u b e 11, H ie­ rarchia catholica m e d ii aevi, I, M o n a sterii 1913, 249, — I. F e s s i e r , G eschichte vo n U ngarn, I, L eipzig 1867, 436 sq. — J. F i j a ł e к,

Ś re d n io w ie czn e u sta w o d a w stw o syn o d a ln e b isk u p ó w p olskich. 1. Z y ­ cie i obyczaje k le r u w Polsce śre d n io w iec zn ej n a tle u sta w o d a w stw a

454

[6]

synodalnego. (R ozpraw y W ydziału hist.-filoz. A k. U m . X X X 1894), 181

sq. — J. F i j a ł e к, O dpra w ia n ie godzin ka n o n ic zn y c h p rze z k le r

p a ra fia ln y w Polsce śre d n io w iec zn ej, (P rzegląd K ościelny, X V I, 1894),

3 sq. — H. F i n k e , K o n z ilie n stu d ie n zu r G eschichte des 13 Jh., M ü n ­ s te r 1891. — C. F 1 e u r y, H istoire ecclesiastique, X V III, 238. — W. F r a n k n o i, M agyaroszag eg yh a zi es p o litik a i ö ssze kö ttetese i a rom ai

S z e n t- S z e k k e l,. I, B u d a p e st 1901. — P . G a m s , S eries episcoporum ,

R a tisb o n a e 1873, 692 — J . G a j s 1 e r, D zieje W ęgier w zarysie, I,

W a rsza w a 1898, 187 sq. — L. G e b h a r d i, Die G eschichte v o n H u n -

g a m , (A llgem eine W eltg esch ich te von d e r S chöpfung an bis a u f gegen­

w ä rtig e Z eit, XV, L eipzig 1778), 596 sq. — A. G o m b о s, C atalogus

fo n tiu m h isto ria e , hungaricae aevo d u c u m et re g u m e x stirp e A rp a d d esce n d e n tiu m ab anno C h risti DCCC usque ad a n n u m MCCC1,

N r: 1714, 1924. — T. G r o m n i c k i , S y n o d y p ro w in cjo n a ln e oraz czyn n o śc i n ie k tó r y c h fu n k c jo n a r iu szó w ap o sto lskich w Polsce do r. 1357, K ra k ó w 1885, 137 sq. — H a r d u i n , C onciliorum collectio,

V II, 790 sq., — C. H e f e 1 e, C o nzïliengeschichte, VI, F re ib u rg im B reisg au 1890, 189 sq. — H e f e l e , L e c l e r c q , H istoire des conci­

les, V II, P a r is 1914, 247 sq. — A. H e 1 с e 1, S ta ro d a w n e p ra w a p o l­ skiego p o m n ik i, I, W arszaw a 1856, 338, 364 sq., 417 sq. — L. H e v e s i,

B u d a p est u n d seine U m gebungen, B u d a p est 1873, 34. — B. H ó m a n ,

G eschichte des u n g a risch en M itte la lte rs, II, B e rlin 1943, 206 sq. — R.

H u b e , A n tiq u issim a e co n stitu tio n e s synodales p ro vin cia e gneznensis, P e tro p o li 1856, 72 sq. — A. H u b e r , S tu d ie n ü b e r die G eschichte U ngarns im Z e ita lte r d er A rp a d en , (A rchiv f ü r ö ste rre ich isch e G e­

schichte, LX V I, W ien 1883), 199 sq. — Janociana, II, V arsoviae et L ip sia e 1779, 214 sq. — P. K a ł w a , R y s h isto ry c zn y p ro w in cjo n a ln e­

go u sta w o d a w stw a synodalnego w Polsce przed ro zb io ro w ej, (Księga

p a m ią tk o w a k u czci b isk u p a M. F u lm an a , I, L u b lin 1939), 131 sq. — S. K a t o n a , H istoria critica re g u m H ungariae stirp is arpadianae, VI, B u d ae 1782, 771 sq. P . K e h r , R egesta p o n tific u m rom anorum , IV, B e ro lin i 1909, 134 sq. — F. К n a u t z, M o n u m e n ta Ecclesiae S tr i-

goniensis, II, S trig o n ii 1882, 64, 95, N r: 69, 75, 77, 92, 101, 111, 118, 911,

— K o d e k s d y p lo m a ty c z n y W ielko p o lsk i. I, P o zn ań 1877, N r.: 487 —· A. K o l l a r , H istoriae dipl. iu ris p a tro n a tu s aposto lico ru m H ungariae

regum , V indobonae 1762, 172, — S. K u j o t , D zieje P rus K ró lew skic h ,

(R oczniki Tow. N aukow ego w T o ru n iu , X X II, T o ru ń 1915), 969 sq. — G. L. B r a s , B ern a rd de P an ie, (D ictio n n aire de d ro it canonique, II, P a r is 1937), 782 sq. — Les ed itio n s des sourges de l ’histo ire hongroise

1854—1930. B u d a p e st 1931. — L es registres de G régoire X (1272—1276)

N r.: 142, — L es registres de N icolas 111 (1277 — 1280) N r.: 99, 183, 231, 312—343, 397, 598, 605, 607—611, 640—641, 828—830, 900, 981—987. — L es registres de M a rtin IV (1281—1285), N r.: 126, 179, 200, 215, —

a-c a r t n e y , T h e m e d ie v a l H ungarian historians, C am b rid g e 1953, 187. — J. M a i l a t h , G eschichte d er M agyaren, I, W ien 1828, 234 sq. — J . M a n s i, S a cro ru m con cilio ru m n o va e t a m p lissim a collectio, X XIV, V enetiis 1780, 270 sq. — H. M a r c z a l i , U ngarische V erfa ssu n g sg e­

schichte, T ü b in g en 1910, 13 sq. — J. M ü l l e r , Die L eg a tio n e n u n te r P a p st G regor X , (Röm ische Q u a rta ls c h rift f ü r c h ristlic h e A lte rtu m ­

sk u n d e u n d f ü r K irch e n g esc h ich te, X X X V II, 1929), 133 sq. — Polska

i W ęgry, B u d a p esz t—W arszaw a 1936. P . P ë t e r f y , Sacra concilia ecclesiae ro m a n o -catholicae in regno H ungariae celebrata, I, P o-

sonii 1741, 106 sq. — P o 11 h a s t, R egesta (vide: L es re g istre s G rég o i­ re X, N icolas III, M a rtin IV, B oniface V III). — О. R a y n a 1 d u s,

A n n a le s ecclesiastici, III, L ucae 1748, 623 sq. — В. R u s с h Die B eh ö r­ d en u n d H o fb e a m te n der p ä p stlich e n K u r ie des 13 Jh. K ö n ig sb erg — B e r­

lin 1936, 131 sq. — L. S a l v a t o r e l l i , L ’Ita lia C om unale dal se c o lo V I

alla m e ta del secolo X IV , M ilano 1940, 655 sq. — R. S a m u l s k i ,

U n tersu ch u n g e n ü b e r die p ersönliche Z u sa m m e n se tzu n g des B reslauer D o m ka p itels im M itte la lte r, W e im a r 1940, 136. — F. S e p p e 1 1, K. L ö f f l e r , (T. S i 1 n i с к i), D zieje papieży, P o zn ań 1936, 265 sq. — T. S i 1 n i с ki, K a r d y n a ł legat Guiido jego syn o d w ro c ła w sk i w r. 1267

i s ta tu ty tego sy n o d u , (K sięga p a m ią tk o w a k u czci W. A b r a h a m a

II, L w ów 1931), 47 sq. — T. S i 1 n i с к i, D zieje i u stró j K ościoła k a ­

tolickiego n a Ś lą sk u do końca w . X IV , W arszaw a 1953, 180 sq. 313 —

T. S i l n i c k i , K. G o ł ą b , A r c y b is k u p J a k u b Ś w in k a i jego epoka, W arszaw a 1956, 140 sq. — V. S p r e t i , Encićlopedia storico-nobiliare

italiana, II, M ilano 1929, 349 sq. — G. S t e n z e l, U rk u n d e n z u r G e­ sch ich te des B isth u m s B resla u im M itte la lte r, B reslau 1845, N r.: 69.

A. T h e i n e r, V ete ra m o n u m e n ta histo rica H u n g a ria m S a cra m illu ­

stra n tia , I, R om ae 1859, N r. 544 — 566. — A. T i m o n , U ngarische V erfa ssu n g s- u n d R echtsgeschichte, B e rlin 1909, 279 sq. — F. U g h e l -

1 i, Ita lia Sacra, II, V netiis 1717, 710. — P. V а с z у, Die erste Epoche

des u n g a risch en K ö n ig tu m s, P ecs — F ü n fk irc h e n 1935. — A. V e t u -

1 a n i, L a p é n é tra tio n d u d roits des D ecretales dans l’Eglise polonaise

a u X lI I - è m e siècle, (A cta C ongressus Iu rid ic i In te rn a tio n a lis R om ae 1934, III, R om ae 1936), 385 sq. — A. V e t u 1 a n i, Z badań na d zn a jo ­

m ością pow szechnego- p ra w a kanonicznego w Polsce w X I I I w . (S tudia

z dziejów k u ltu ry polskiej, W arszaw a 1949), 50 sq. — A. V i s c o n t i ,

S to ria di M ilano, M ilano 1952, — L. Z a v o d s z k y , A S ze n t Istva n , S ze n t Lâszle és K a lm a n ko ra b eli tô rv é n y e k , B u d a p est 1904.