Plioceński profil z Ruszowa w świetle analizy botanicznej

(1)

UKfD SSl. 'M2.23 :5<11+581.33 :550.8212.1 :552.114: 551.:H!l.2(438 •. 2612--o202 R'll'SIZbw - p:r,ofiJ)

Anna ST ACHURiSKJA, S'tanislaw DY JOR, Anna SADOWSKA

Plioceriski profil z Ruszowa w swietle analizy botanicznei

Miejscowose Rusz6w znajduje si~ w p6mocno-zachodniej cz~sci woje ...

w6dztwa wroclawskiego, mi~dzy :W~glmcem a Zarami. Omawiane w pracy odsloni~cie lezy w p61nocno-zachodniej cz~sci wsi Rusz6w, w obr~bie

poludniowego wyrobis'ka czynnej cegielni (fig. 1!).

Budowa geologiczna tego terenu nie byla dotychczas szczeg61owo omawiana w literaturze. Dopiero w latach ostatnich ukazaly si~ dwie kr6tkie puhlikacje omawiaj~ce wyst~puj~ce tu utwory trzeciorz~dowe

(M. Nosek, ^19'64a;S. nyjor, 19¹64>', w kt6rych podano og6lny zarys bu- dowy geologicznej formacji trzeciorz~owej tego terenu w nawi~zaniu

do teren6w sl:lBiednich.

Opr6cz podanych wyzej prac nalezy wspomniee ⁰ licznych publi- kacjach dotyc~cych teren6w ~siednich (G. Berg, 1936; S. Biernat, 1955; J. 'Milewicz, 19'56; J. Milewicz, A. Grocholski, 1,9,60). W pracach tych mozna znaleze szereg danych dotycz~cych wyksztalcenia, paleogeo- grafii i wieku formacji mlodszego trzeciorz~uoraz osad6w stanowi~cych

jej podloze.

BUlDOIW':A G1OOILOOldZlNA OKOLiC RUSlZOWlA

W powyZszym opracowaniu om6wione ^zostan~jedynie osady trzecio-

rz~dowe, dost~pne do bezposrednich obserwacji w odkrywkach. Wydzie- lenia poszczeg6lnych serii dokonano w oparciu 0 prace S. Dyjora z lat 1964-1965.

Na omawianyro terenie, lezqcym w obr~bie p61nocnego skrzydla niecki p6lnocnosudeckiej, nigdzie na powierzchni nie odslaniajq si~

utwory przedtrzeciorz~dowe. Sq one przykryte osadami czwartorz~du

i mlodszego trzeciorz~du 0 miqzszoSci 1000+ 1,5'0 m.

Trzeciorz~d wyksztalcony jest tu w facji ^l~dowej,a jego osady zali- czane Sq do g6rnego oligocenu, miocenu i pliocenu.

M. N osek 1(1964 a, b) prowadzqc badania na tyro terenie wi~kszoSe

osad6w trzeciorz~owych zaliczyl do g6rnego oligocenu. Sq to gl6wnie

(2)

354 Anna Stachurska, stanislaw Dyjor, Anna Sadowska

piaski, ily i towarzysUlce im cienkie poklady w~gli brunatnych. Autor ten uwaza, ze osady miocenu ~ tu bardzo cienkie i wyksztalcone w postaci mullk6w i piask6w. Na osadach g6rnego oligocenu i miocenu lez(l niezgodnie zwiry i piaski kwarcowo-skaleniowe wieku mio-pliocenskiego IU'b pliocenskiego.

Fig. 1. Szkic sytuacyjny odsloni~cia w cegielni w Ruszowie

Situation sketch of exposure in a brick-yard at Rusz6w

1 - 'WYJ.'obllsika ceg8.eIlni; 2 - Ipl'Of1ll scdany (lII"ZedlSt8lWiany na fig. 2; 3 - ikrawE:rlt wy- l1oczy<Zny

J. - mine workings ~ book-yard; 2 - protLle of the wa:Jd shown on Fig, 2; 3 - margin of ~and

Odmienny pogl(ld na wiek i wyksztalcenie formacji trzeciorz~dowej

przedstawiono w pracy S. Dyjora ~H~(M), kt6ry przy:jmuje, ze osady g6r- nego oligocenu wyksztalcone ~ w formie cienkiej pokrywy zalegaj<lcej SP<lg serii miocenskiej. Wi~kszooc wyst~puj<lcych tu w~g1i ,brunatnych naleZy r6wniez do miocenu. Pliocen tworzy cienk<l pokryw~ na osadach miocenu; mi<lZSZOSC jej nie przekracza 20+30 m, wzrastaj(lc jedynie w {)br~bie starego koryta pra.JNysy I:..uzyckiej i pra-Kwisy. Trudno go tu jednak oddzielic od analogicznie wyksztalconych osad6w miocenskich.

Wspomniana pradolina ma zalozenia miocenSkie, a mozliwie nawet, ze g6rnooligoceIlskie (S. Dyjor, 19165). To bezpoorednie ~siedztwo starej doliny rzecznej mialo duZy wplyw na charakter sedymentacji na omawianym terenie. Widoczne jest tu wielokrotne zaz~bianie si~ osad6w rzecz- nych z jeziornymi i bagiennymi, a wi~ wzajemne przelawicanie si~ zwi-- r6w, piask6w i gUn kaolinowych, z ilami, mulkami i w~glami brunatny- mi. 'W okresach d}uzszego spokoju tektonicznego i ustalenia si~ warun- k6w klimatycznych sedymentacja jeziorna przesuwa si~ ku poludniowi.

Na badanym terenie zjawisko to nast~puje w czasie sedymentacji serii mU'lk6w i piask6w pylastych, pokladu w~gla brunatnego .. Henry~"

oraz serii il6w poznanskich. S(l to zarazem najstarsze utwory, jakie odslaniaj<l si~ w dbr~bie odkrywki w Ruszowie.

W najniZszej cz~ci odkrywki odslaniaj(l si~ drobnoziarniste piaski kwarcowez lyszczykami, kt6re zaliczono do serii mulk6w i piask6w pylastych (S. Dyjor, 1'964).

SElRrtIA IMlUfiK6w ] PIAlSK6WPYiLAlSTYlOH

Do serii tej nalez<l piaski pylaste i piaski drobnoziarniste kwarcowe.

bezladnie warstwowane, z licznie rozproszonym pylem jasnych lyszczy- k6w, odslaniaj(lce si~ jedynie w dnie wyrdbiska cegielni i zawieraj(lce w stropie wi~ksze kawalki lignit6w. Seria ta wyst~puje pod cienkim pokladem w~gla brunatnego oraz lez<lcymi ponad nim ilami poznanskimi.

Wyksztalceniepetrograficzne oraz zaleganie tych utwor6w w sp(lgu H6w

(3)

,355

poznanskich pozwala na nawi~zanie ich do analogicznie wyksztalconych utwor6w w okolicach Mirostowic i Zar. Na piaSkach tych lezy ostro od- graniczony cienki poklad w~gla brunatnego.

POiKLAID W~GltA 'BRIUNA'lWEOO "HiFftR.'YiK"

Mi~zszoSc w~gl~ brunatnego pokladu "Henryk" odslaniajllcego si~

u podstawy odkrywki nie ;przekracza 1O,510·tfj; dalej ku p61nocy w okolicy Mirostowic osi~ga 4,0 m. W~giel ten leiy fu w poblizu poludniowej gra-

nicy zasi~gu pokladu, dalej kup91udniowi spotyka si~ go jedynie w postaci luznych plat6w osadzonych ~lokalnY'qh 'zagl~bieniach zachowa- nych przed p6mie~?:~ eroijff!g6rn:f>pliOceitsk~ i czwartorz~ow~. Z dotychczasowych badiifi wynika', 2£ p~~lad '"Henryk" wyst~puje zawsze w sp~gu B6w poznanskich. · " .

W odkrywce w I~uszowie w~giel brunatny jest silnie zailony, w sp~

gu zapiaszczony. Wyst~puj~ w nim kawalki lignit6w wloknistych lub zwartych, niekiedy blysZCUlcych. Sporadycznie spotylka si~ tu kawalki fuzytu oraz skupienia ziemistego pirytu.

W~giel brunatny ,po1dadu "IJenryk" wraz z towarzysz~cymi mu w stropie Bami poznanskimi byl, jako jeden z nielicznych na NiZu Pol- skim poziom6w reperowych w obrE}bie formacji mloddtr'zeciorz~owej,

przedmiotem licznych badan geologicznych, maj~cych na celu okresle- nie jego rozprzestrzenienia i wieku.

W wyniku dotychczasowych opracowan i badan terenowych przyj~to,

ze poklad w~gla ·brunatnego "Henryk" w okolicach Ruszowa jest wieku g6rny miocen - pliocen (S. Dyjor 1964, HH36J; odnosi si~ to r6wniez do obszaru lez~cego mi~dzy Zarami, 'Zielon~ G6r~, Glogowem i Legnic~.

Stwierdzono tu ci~gloSc sedymentacji mi~dzy pokladem w~gla brunatnego a lez~cymi wyzej Hami poznanskimi, kt6rych wiek zgodnie przyj- muje si~ jako pliocenSki.

SERJ]A JlLOW J:lIOZNANsiKlIICH

W okolicach Ruszowa i tGozdnicy przebiega poludniowa granica ci~g

lej pokrywy H6w poznanskich. Dalej ku poludniowi wyst~pujll jedynie izolowane ich platy - w okolicach Zgorzelca, W~glmca, Czerwonej 'Wo- dy, Zagajnika i Czernej. W poblizu Ruszowa mi~zszoSc ilow poznailskich nie przekracza paru metr6w (fig. 2) i wzrasta stopniowo ku zachodowi i p6lnocy. Kolo Gozdnicy osi~gaj~ one millzSZOSC okolo 3Q m, by w okolicy Mirostowic przekroczyc .5'0 m.

Odkrywka w Ruszowie, w kt6rej przeprowadzono niniejsze obserwacje, lezy na zachodnich roocza'Ch szerdkiej doliny Malej Czernej. Kil- ka kilometr6w w kierunku p61nocy zbiega si~ ona z r6wnoleznikowo

przebiegaj~c~ pradolin~ Wroclawsko-Magdebursk~. W obr~bie pradolin stropowa cz~ ilOw poznanskich jest rozmyta; rozmycie si~ga niekiedy az do podstawy H6w.

By poznanskie wyst~puj~ce w odkrywce wyksztalcone ~ jako Hy szare lub zielone, nieco zapiaszczone, ze sladami rozmycia w stropie.

(4)

356 Anna Stachur.ska, stanislaw Dyjor, Anna Sadowska

-._--._-

---- - . - . -

... ."..."",

o

1 2 3 4 5 6m

, ! ! , I I !

- . _. 1 .~. 2 - - 3·.·.·.· ... 4

~ _.-.-

^. ^~:_.

..

_._~

.. :..

^~

_{- -} 0···

_{... .}

t=:~~ ~ I -.;. 16 I 17 1= · =18

_ 9

tF.\\·L \J 10 //11

Fig. 2. Odkrywka cegielni w Ruszowie. Wymycia How po- znaftskich wypelnione osadami serii bialych Zwir6w i glin kaolinowych z soczewkq How zaw~glonych

Exposure in brick-yard at Rusz6w. Washouts of the Poznaft clays' filled in with the deposits of white gravels and kaolin clays with a lens of charred clays

il - '1 - serla b1alY.ch ZWiJr6w d gqdn !k.a'Ol1d!llOfWY'Ch; 1 - ~l1ny

kaIoId.nowe 2 dom1esZk~ otOOZlSlk6w kwareu, Die warstwowane Qub 0 sm.bo zaJZnaozonY'!Il wa'l·st;wowaniu: 2 - zwiry i JPlaaki. iklwarr,oowo"Skaleniowe warsbwowane: 3 - gILny kaoilinC1We: 4 - 2Jw:iry ·kwareowe "lie .warstwowane; 5 - dl zajpla\sZoZlOny z malkooS2czlltkaim1 ro!ll1Jn; 6 - kalwalkd. 1i- gnilt6w; '1 - il ka·olinowy S2lWrY. 8 - Uy zielone poznatistkie

i·

11 - WllIglel. 'brunatny - .paklaJel ,,He.nry1k"; 10 - piask py(lalS'te z ly=zy.kam.i serM. mulk6,w d piaiSlk6:w py[as1ych;

I1ll - JP'l"af.L1, z ^~6reg·opdblrano \Pl"ob!ki do badlan ipa[eobota- nd,cznych

:1. - '1 - series ro! whHe grolVeils ami lkaolHn clays; 1 - !kaolin dlays IWith quarrtz lPabWe admJixt!;ure; unmra:tdfied or with a ISilightly mal'lkleld stratdfication; Cl - stratified, quartz- -te1ds,per .~avels and sands; " - IkruoUn clays; 4 -il.IIU'Jtra- tWfied quartz grave!lB; 15 - arenaceous clay with lP[ant macroremains; '6 - fr~menits af ll;gni<tes; '1 - grey kaolin clay; 8 - ·Poznangreen clays; 9 - brown coal - seam ,,Henryk"; '10 - sf.1t sands with mica 'fiIJa'kes of the series of sUIIs and silt saillds; :111 - IProfdle, alt !Which samples were ta.ken f·or pa:laOOb'otan:Lcatl e~ami!naotions

Widoczne Sq r6wniez liczne rynny lub stare, zasypane doliny potok6w.

Rozmycia wypelnione sq piaskami i Zwirami, g16wnie kwarcowymi z do- mieszkq bicilych skaolinizowanych skaleni, niekiedy wyst~puj"l tez gliny

(5)

Pliocensiki profil z Ruszowa 357 kaolin owe silnie zapiaszC'zone lub mulki ilaste z detrytusem rOiSliIinym.

W ^dbr~bieH6w poznanskich spotyka si~lawice piask6w lub zaz~biajq

ce si~ z nimi drobnoziarniste wiry. Partie stropowe H6w ulegajq wzbo- gaceniu w kaolin, w wyniku czego Ilokalnie powstajq w nich niekie'dy soczewki glin tkaolinowych.

W Sudetach i na ich przedpolu brak jest dotychczas scislych datowan g6rnej granicy wieku H6w poznanskich. Stwierdzono jedynie, ze na obszarze przedpola Sudet6w ponad ilami poznanskimi lezq zwiry kwar-·

cowe lub kwarcowo-skaleniowe, kt6re zaliczono do pliocenu '(H. Weber, 1928; G. Berg 119316; F. iBerger 1'938).

Na omawianym terenie zagadnieniem tym zajmowal si~ S. Dyjor (1964, 1.9165)1. Przyjql on dla poczqtk6w sedymentacji H6w poznanskich wiek g6rnomiocenski z przejsciem do pliocenu, a sedymentacja ich miala trwac przez caly dolny pliocen. StwierdzU on r6wniez, ze w cz~sci p61- nocnej widoczna jest ciqgla sedymentacja IU!b nawet zaz~bianie si~ z wyzej lezqcq seriq bialych zwir6w. i glin kaolinowych. W cz~sci poludniowej' widoczna jest na tomiast niezgodnosc erozyjna mi~dzy obu seriaini, co mozna obserwowac tez Iia terenie glinianki w Ruszowie i w sqsiedniej;

Gozdnicy.

SERJA B7Af.. YCH 11WmC>w I GimN 'KA\QlJIINO!WYaH

Material wyst~pujqcy w okolicy Ruszowa sypany byl na wschodnim sklonie stozka naplywowego pra-Nysy Luzyckiej. Zwiry kwarcowo-ska-·

leniowe i gliny kaolinowe lezq niezgodnie erozyjnie na ilach poznanskich ..

Zwiry, piaski, podrz~dnie gliny kaolinbwe silnie zapiaszczone, wypel- niajq szereg wymyc lub stare kopalne doliny wci~te w Hach poznai:l.skich (fig. 2). W omawianej odkrywce wymycie wypelnione jest gl6wnie piaskami i Z'wirami kwarcowymi, nieco zailonymi i zaw~glonymi. Na wschodnim zboczu starej doliny wypelnionej piaskami i zwirami wyst~puje gru- ba soczewka (okolo 50 cm miqzszosci) H6w i mulk6w zapiaszczonych z makroszczqtkami roslinnymi i materialem sporowo-pylkowym. Ni'zej lezy jeszcze warstwa piask6w i zwir6w :(okolo HO cm miqzszOiSci) zawie-·

rajqca r6wniez obfity material sporowo-pylkowy. Zebrany stqd material"

stanowi przedmiot opracowania paleobotanicznego przedstawionego ni- zej.

Ponad zwirami, piaskami i mulkami wypelniajqcymi wymycie wy-

st~puje poziom zlozony gl6wnie z silnie zapiaszczonych gUn kaolinowych z towarzyszqcymi im soczewkami piask6w i zwir6w kwarcowo-skaleniowych. Osady te zostaly szeroko opisane w pracy IS. Dyjora (1965?

'

W czasie badan prowadzonych w okolicy Ruszowa i na terenach.

przyleglych dokonano szeregu spostrzezen dotyczqcychzalegania serif bialych wir6w i glin kaolinowych oraz H6w poznanSkich. Badania te·

prowadzono na ter~mie niecki p6lnocnosudeckiej i przedpola Sudet6w .. W cz~ci p6lnocnej na przedpolu :Sudet6w stwierdzono w wielu punktach zgodne zaleganie obu serii. Daje si~ tu zauwazyc ciqglosc sedymentacji, a nawet wzajemne zaz~bianie si~ obu serii. Jednak i tu w Bach poznan- sikich .stwier·dzono l'iczne wymycia wypelniooe :przez iwiry kwaa:-cowo- -skaleniowe. W miar~ posuwania si~ 'ku porudniowi coraz cz~sciej spoty-

(6)

358 Anna Stachurska, Stanislaw Dyjor, Anna Sadowska

ka si~ zjawiska niezgodnego zaIegania serii bialych zwir6w i gUn kaoU- nowych. :Mozliwe, ze w partiach bardziej oddalony(!h od brzegu nieckj sedymentacja il6w poznail.Skichtrwala dluzej i nast~powalo zaz~bianie si~ obu osad6w. W cz~ci poludniowej sedymentacja R6w poznailskich zostala przerwana wczeSniej. Tutaj przez pewien okres ibyly one erodo- wane, w wynikuczego powstaly· liczne wymycia, kt6re p6miej znowu zostaly zasypane przez Zwiry i piaski kwarcowo .... skaIeniowe. oraz gUny kaolin owe. Takq wlasrrie .sytuacj~·; mozna przesIedzic na teren~e odkrywki w Ruszowie. Plyn~ca w ~r~bie stozka nBIPIyw;owego,pra~ysa I:.u- zycka rozgal~ziala si~ na szereg ramion, kt6re .zl{)bilyw Bach widoczne tu stare zasypane koryta . .przyblizona mi~ZszoSc serii bialych Zwir6w i gIin kaolinowych w okolicy Ruszowanie przekracza ^4Qm. iW osadach tej serii wydzieIono trzy ogniwa r6zniace si~ wiekiem i ·wyksztalceniem

·osadu.

DoIne, najstarsze ogniwo - Hi nazwano ogniwem glin kaoIinowych.

Cechuje je przewaga silnie zwietrzalych skaIeni oraz gIin kaolinowych, przelawiconych materialem zwirowo-piaszczystym skladaj~cym si~ z oto-

czak6w kwarcu, SkaIeni oraz okruch6w skal metamorficznych. Ziarna skaIeni s~ ostrokraw~ziste, biale, silnie zwietrzale, dzi~ki czemu krusz~

si~ w palcach. Obserwacje ^wskazuj~,ze material skaleniowy wietrzal dopiero po osadzeniu, gdyz tak silnie zwietrzaly nie wytrzymalby nawet kr6tkiego transporfu. Proces kaolinizacji pozwala przypuszczac, ze klimat w tym czasie byl cieply i dbfity w opady ~. Dyjor, 1/966).

U .podstawy tego ogniwa znaleziona zostala wkladka ilasto-mulkowa

'Z nagromadzeniem szcz~tk6w roSlinnych. Wyniki analizy botanicznej tej wkladki podane s~ w dalszej cz~sci pracy.

Ogniwo srodkowe - H2 cechuje zmniejszanie si~ domieszek glin kaolinowych. Zlbudowane jest ono gl6wnie z piask6w i zwir6w kwarcowo-skaleniowych. Wyst~powanie w osadzie skaIeni rozowych wskazu-

je na ocModzenie si~ klimatu.

Ogniwo najwyi8ze - Ha zachowane jest fragmentarycznie. &i to zwiry i piaski kwarcowo-skaleniowe, w kt6rych przewaza r6zowy skaIeil..

Seria bialych zwir6w i gIin kaolinowych zaliczona zostala do g6rne- go pliocenu, a sedymentacja jej miala trwac az po pregIacjal (8. Dy~

jor, 196'5).

OPRAlOOWlANIE PA['EOBOTAlNIOZlNE PlROIFILU Z RUiSZOW A

OPJIS :RRJOFLLU

Material do badail. paIeobotanicznych ipobrany zostal z p61nocnej scia-

'ny (poziom dolny, fig. 2, U) wyrobiska cegielni w Ruszowie. Bezposred ....

nio pod pobranym materialem Iez~ ily poznanSkie. W cz~ci central- nej odkrywki widoczna jest wym:yta w czasieerozji .g6rnoplioceil.- -skiej stara dolina rzeczna, wypelniona utworami piaszczysto-zwirowy- mi, a w cz~sci stropowej mulkami zailonymi.

Kolejne nast~pstwo warstw w profilu, z kt6rego pobrano pr6bki, przedstawia si~ nastIiPuj~CO:

(7)

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ P_li_·o_c_e_Ii_sk_i_p_r_o_fi_l_z_'R_U_Sz_O_W_a _ _ _ _ _ _ _ _ _ 359

GI~bokos6 w m 0,00+0,310 0,30+0,315 0,35-Hl,40 0,40+0,4'5 0,45+0,95 0,95+1,00 1,00+1,05 1,05+.1,10 1,'10+,1,55 1,55+1,60

. Opis litologiczny 11 6zary kaol:inowy

ilciemnobrunatny ze .szcz~tkami r()~linny1lDi

piasek cielIIllIlobrunatny z lignitami piasek z wkladkami organicmymi piase!k sroonioziarnisty

piaSek gruboz;iarnisty

~ir

piaseik drdbnoziarnilSty pi,aseik grulboziarnisty Hy po2JllaIiskie

IPr6bki do analizy pobierane byly co 5 cm, kazda z nich miala okolo 1 dm³obj~tosci.

METODA PRACY

Material kopalny opracowano dwiema metodarni: makroskopow~ oraz

palynologiczn~. IPiaszczysto-zwirowy i Hasty material wyst~puj~cy w calym profilu nie wymagal dlugotrwalego gotowania w KJQH. 'Do wybra:"

nia szc~tk6w ffiakroskopowych ~tarc.zalo dokladneprzeplukanie ma-

terialu. .

Zastosowana poczlltkowo do analizy palynologicznej metoda acetoli- zy Erdtmana {G. Erdtman, 195>4) nie dawala przy tyro rodzaju osad6w dobrych wynik6w. Wymacerowano wi~c material metodll fluorowodoro-

w~ (J. Dyakowska, 1959; K. Faegri, J. iversen 1964), nieco zmodyfiko- wanll w wyniku pr6b przeprowadzonych w katedrze paleobotaniki Uni- wersytetu Wroclawskiego. Zastosowanie tej metody dalo na tyle bogaty material sporowo-pylkowy, ze na podstawie obliczonych procent6w mozna !bylo wykreslic pelny diagram profilu.

'WYiNlDKJI AlNIAlLIiZY MAKHIOSKOPOiW!E:J

W piaszczystych i piaszczysto-zwirowych pr6bkac'h pdbranych z gl~

boko.sci 1,60-:-0,4¹5 m nie stwierdzono zadnych makroszcz~tk6w roslinnych. W pozostalychoomiu pr6bkach (strapowa ^cz~cprofilu) znaleziono doSe liczne makroskopowe szc~tki ro.slin. Najwi~ej dobrze zacho- wanych szczlltk6w roslinnych bylo w pr6bkach 6-3.

Poza normalnyrni (I dm³⁾ pr6bkarni przeznaczonymi jednoczesnie do analizy palynologicznej, pobrano dodatkowo z g6rnej cz~sci profilu wi~k

sz~ HoSc materialu do przeplukania I(gl~bokosc O,MH-O"OO m), pr6bki 8~1.

Pelna lista makroszc~tk6w z g6rnych.oSrniu pr6bek i reszty przeplu,..

kanego materialu ze stropowej cz~ci profilu wyglllda nast~pujllCO:

Fungi: 15 sklerocji Coenococcum geophilum. Gymnospermae - Co- niferae: Juniperus sp. 1 na'Sienie. Angiospermae - Dicotyledones: Betu- laceae - Carpinus betulus L., 111 orzeszk6w; Corylus avellana L., 4 orzechy; Ostrya sp., 33 orzeszki; Juglandaceae - Pterocarya sp., 1 OWOC;

Ulmaceae - Celtis sp., 2 nasiona; Zelkova sp. 1 owoc; Ericaceae - Arctostaphylos sp., 1. owoc; Rhamnaceae - cf. Frangula alnus Mill., 1 nasienie; Rosaceae - Rubus idaeus L., 1 owocek; Rubus sp., 2 owocki;

(8)

360 Anna Stachurska. Stanislaw Dyjor. Anna Sadowska

Vitaceae - Vitis sp., 8 nasion; Caryophyllaceae - Cerastium sp., 4 na- siona; Stellaria sp., 6 nasion; Ceratophyllaceae - Ceratophyllum cf. de- mersum L., 1 owocek; Compositae - Cirsium sp., 2 owocki; Guttiferae - Hipericum sp., 1 nasienie; Lythraceae - Decodon sp., 1 nasienie; Meny- anthaceae - Menyanthes trifoliata L., 1 nasienie; Primulaceae - Ana- gallissp" 1 owoc; Scrophulariaceae - Scrophularia sp., 2 nasiona; Ve- ronica sp., 1 owoc; Umbelliferae - Cicuta virosa L., 1 owocek. Angio- spermae - MonocotyZedones: Araceae - Calla paZustris L., 1 nasienie;

Butomaceae - Butomus umbellatus L.,; 1 nasionko; Cyperaceae - Ca- rex flagellata Rei d., 1 orzeszek; Carex gracilis Cur t., 1 orzeszek;

Carex Zasiocarpa ,E h rh., 2 orzeszki; Carex sp. 1 orzeszek; Schoenoplec- tus sp., 1 owocek; Juncaceae - Juncus sp., 1 nasienie; Najadaceae - N ajas flexiZis ^(INi 11 d.) R 0 s t. et S ch m., 1 owocek. Potamogetona- ceae - Potamogeton sp. div., 10 pestek; Sparganiaceae - Sparganium ramosum Huds., 116 pestek; Sparganium minimum Fr., 2 pestki.

W kilku poziomach, a zwlaszcza w pr6bce 8 (gl~b(jkosc 0,410 m) znaleziono male, silnie zniszczone, nieoznaczalne kawalki drewna. 'fW sumie- oznaczono ponad dwiescie szczqtk6w makroskopowych. Zdj~cia niekt6- rych z nich zamieszczone Sq na tablicach 1-,-11.

Wi~kszoSc oznaczen oraz sprawdzenie oznaczen calosci materialu wy- konane zostalo przez doc. dra Stanislawa Marka.

WYNIKlli ANAI1JlZY ~PlAL Y1NOLOm02lliEJ ]j OIP!IIS D:nAGlR1AlMU

W wyniku amHizy palynologicznej oznaczono pylek drzew i krzew6w szpilkowych i liSciastych, pylek licznych rodzaj6w roslin zielnych i zarodniki kilku grup roslin zarodnrkowych. W calym profilu przewazajq znacznie drzewa i krzewy, a rosliny zielne (kwiatowe i zarodnikowe) wy-

st~pujq w niskich procentach.Tylko Gramineae, a sposr6d zarodniko- wych Filicinae osiqgajq nieco wyzsze wartoSci.

DRZEWA I iKlRZIDWY

Gnetinae: Ephedra sp. - 10,50 /0 w probce 17. Coniferae: Najwyzsze wartoSci procentowe spoorod Coniferae osiqga Pinus (9-:-36,50/0) tworzqc wzdluz calego profilu ciqglq krzywq. W obr~bie rodzaju Pinus wyst~pu

jq 2 typy: typ silv~stris i typ haploxylon ^(K.Rudolph, 1935). W diagramie i na tabeli zazhaczono te typy osobno. W wi~kszosci poziomow typ silvestris wyst~pujew nieco nizsZych procentach niz typ haploxylon.

Podocarpus wyst~puje w wi~kszbsci poziomow zawsze w bardzo niskich procentach i(przewaznie .0,50/0). Przynaleznooc systematyczna oznaczonego pylku nie budzi zastrzezen. Zly stan zachowania i niskie wartooci procentowe nasuwajq natomiast przypuszczenie, ze pylek pochodzi z dale- kiego transportu i moze tu wyst~powac na wtornym zlozu. Abies -

wyst~puje w wi~kszosci poziomow, lecz zawsze w bardzo niewielkiej ilo.sci, nie przekraczajqcej 1,50/0. Jedynie w probce 31 dochodzi do 30/0.

Picea - podobnie jak Abies , nie tworzy ciqglej krzywej, wyst~puje

zwykle w posatci pojedyrtczych ziarn. Keteleeria - znajdowana w sladach w dziewi~ciu poziomach, przewaznie w 'gornej cz~sci profilu.

IPylek silnie zniszczony. Larix - stwierdzono w trzech poziomach t(O;50/0).

(9)

PIiocensikd profil z Ruszowa 361

Tsuga - prawie we wszystkich poziomach, zawsze jednak w niskich procentach {0,'5+20/0). Oznaczono dwie formy: typ Tsuga diversifolia i typ Tsuga canadensis. Sciadopitys - w niemal wszystkich poziomach (0,5+2.o1o;). Grupa: Taxodiaceae - Taxaceae - Cupressaceae - ci14g1a krzywa dochodz14ca w kilkunastu poziomach do 1'00/0, a w probce nr 3 do 2·0%. IPrzewaznie wyst~puje tu typ Cupressus i typ Taxodium. Typ Sequoia spoty'ka si~ tylko sporadycznie.

W kilku probkach z g6rnych partii profilu wyst~powaly pojedyncze ziarna pylku nalezqce do Coniferae saccatae, kt6re oznaczono jako cf.

Cedrus. iMozliwe, ze i one znalazly si~ tu na wt6rnym zlo*u. Inne sporadycznie wyst~ujqce ziarna pylku Coniferae saccatae, kt6rych nie udalo si~ oznaczyc, wliczono do rubryki "Varia". Niekt6re ziarna, ozna- czone jako Pinus typ silvestris, przypominaj14 (duze wymiary i inne ce- chy morfologiczne) pylek Pseudolarix. Na podobienstwo wi~kszych form Pinus typ silvestris do pylku Pseudolarix zwr6cil pierwszy uwag~ K.

Rudolph ^1~1935). .

DRZEW A I IKlRZEWY LJiSCIASTE

Alnus - tworzy ci14g114 krZYW14, wyraznie dominujqcq na przestrzeni calego profilu 1(12+770/0'). Przewaza forma mala, czteroporowa. Betula - tworzy ciqgl14 krZYW14 (dog%). Carpinus - wyst~puje prawie we wszystkich poziomach w niewielkich ilosciach. W g6rnych' osmiu pr6bkach wyrawy wzrost ze slabym maksimum (6,50/0) w poziomie 6. W tych samych g6rnych probkach znaleziono liczne orzeszki Carpinus ,betulus L.

Ostrya - pojedyncze ziarna w g6rnej cz~sci profilu. Myrica - w pr6b- kach 7 i 8 - 0;50/0. Salix - w kilkuna'stu poziomach na przestrzeni calego profilu, w Sladach. cf. Acer - pojedyncze ziarna pylku w kitkunastu rozrzuconych poziomach. Slabe maksimum (3⁰/o) w pr6bkach 4 i 5. Fa- gus - niemal we wszystkich poziomach; maksimum f(7O/o) osi14ga w pr6b- ce stropowej. Quercus - ci14gla krzywa, nie przekraczaj14ca przewaznie 3%. W g6rnej cz~sci profilu (probki '8 - 1:) wyrawy wzrost dochodz14- cy w pr6bce 3 do 14%, a w pr6bce '5 do 1'&'/0. S14 to formy r6zne, praw- dopodobnie nalez14ce do kilku r6znych gatunk6w. Tilia - w sladach w kilku rozrzuconych poziomach. Ulmaceae - ciqgla krzywa do- chodz14ca w kilku poziomach do 8%. 'Wyrazny wzrost w g6rnej cz~sci

profilu. Wyst~puj14 tu przewaznie ziarna pylku Ulmus, przypuszczalnie w kilku gatunkach. Sporadycznie spotyka si~ pylek Zelkova. Aralia- ceae - w czterech poziomach w sladach; w probce 311 - 2%. Ana- cardiaceae - w pi~ciu probkach, zwykle pojedyncre ziarna. Corna- ceae - w wielu poziomach, nie. tworZll jednak ciqglej krzywej; zwykle' sq to pojedyncze ziarna, w probce 1 8 - 2%. Rutaceae ---:. pojedyncze ziarna pylku w kilkunastu probkach. Liquidambar - w wi~kszosci pr6- bek do 1,'50/0; wyst~puj14 tu dwie formy wyramie r6zni14ce si~ wiel- ko.sci14. Carya - prawie we wszystkich poziomach w Iiiskich procentach, w kilku g6rnych pr6bkach osiqga 4%; mozna tu wyr6znic kilka form reprezentuj14cych najprawdopodobniej kilka gatunk6w. Pterocarya - w wi~kszo.sci poziom6w; w pr6bce 1 maksimum 3,58/0. Juglans - jedno ziarno pylku w probce 7. Engelhardtia - pojedyncze ziarna w kilku pr6bkach. W trzech poziomach 1%. Platycarya - w pi~ciu pr6bkach

(10)

362 Anna Stachurska, Stanislaw Dyjor, Anna Sadowska'

w sladach. !lex - prawiewe wszystkich prObkach. Maksimum (:JO/n) w pt6bce '28. Nyssa - cillgla krzywa 0 niskich wartoscia~h. W kilku probkach dochodzi do 39/0. Ericaceae - w kilkunastu rozrzuconych pr6bkach pojedyncze ziarna. Oleaceae - w 11 pozioma·ch(wsladach).

Sytnplocos - w wi~kszosci po:?:iomow, 'zwykle Pbjedyncze ziarna sHnie zniszczone. Stwierd'zono tu wyst~powanie r6znych' form podawanych nie- jednokrotnie z trzeciorz~du (bezblizszego oznaczenia). Rosaceae - poje- dynczeziarna pylku w kilkunastu poziomach. cf. Cyrillaceae-Clethra- ceae - jedno ,ziarno w pr6bce 28. Myrtaceae - pojedyncze ziarna pylku w dw6ch poziomach. Rhamnaceae .:.-- w dw6ch pr6bkach (w sladach).

Caprijoliaceae - w d'w6ch poziomach (w sladach). DierviZlea - w czterech pr6bkach pojedyncze ziarna. .

ROSLLNY ZlIELNE :rowTA"l"OWE

. RoSliny zielne, jak juz wspomniano, odgrywajl:\ tu znacznie mmeJszl:\

rol~ niZ drzewa i krzewy. Wi~kszoSe z wyroznionych rodzin ·wyst~puje

w kilku zaledwie poziomach, zwykle w postaci pojedynczych ziarn pylku. SI:\ to: Campanulaceae, CaryophyZZaceae, Chenopodiaceae, Compo- sitae, Crucijerae, Labiatae, Nymphaeceae, Oenotheraceae." Papaveraceae, Papilionaceae, Polygonaceae, Ranunculaceae, Rubiaceae, Solanaceae.

Sparganiaceae, Umbellijerae, Urticaceae, Valerianaceae. Cyperaceae wy-

st~pujl:\ w wi~kszosci poziom6w w drobnych ilosciach, dochodzl:\c w pr6b- ce . 29 do 2,59/0. Gramineae tworzl:\ cil:\gll:\ 'krzywl:\, osil:\gajl:\c ma'ksimum

~OD/O w probce 210.

ROSLINY ZARODNIKOWE

Z roslin zarodnikowych tylko Filicinae tworzl:\ cil:\gll:\ krzYWI:\ z mak- simum 10% w probkach 2¹9 i 18. Lycopodium ^wyst~pujesporadycznie

w

kilku zaledwie poziomach. W kHkunastu pr6bkach wyr6zniono zarodniki Musci - Bryales (D,5+2,5⁹/o), a w ponad 210 poziomach zarodniki Fungi i(O,5+30f0).

Lic:?:ba sporomorf, ktorych nie udalo si~ oznaczye, wahala si~ w poszczegolnych spektrach od 3 do 1'99/0. .

Pr6bki 32 - 9 wykazujl:\ niskl:\ frekwencj~ l(do 40 sporomorf AlP na 1 cm2) i raczej jednolity charakter roslinnoSci. W poziomach 8 - 1 frekwencja AlP wyraznie wzrasta, wahaj~c si~ w granicach 50+10i0.

ROwnoczes.nie podnoszl:\ si~ procenty skladnik6w cieplego lasu liSciastego (Fagus, Quercus, Carpinus, Ulmaceae). 'W tyro stropowym odcinku pro- filu, gdzie po serii piask6w i zwir6w ponad metrowejmil:\zszoSci wy-

st~puje il z domies~k~ substancji organicznych, znaleziono r6wniez, jak juz Pbprzednib wspomniano, liczne szczqtki makroskopowe roSlin.

Makroszczqtki roslinne znalezione

w

^g6rnej cz~ci profilu (pr6bki 8 - 1) Sq ponieklld uzupelnieniem wynik6w analizy palynologicznej tej cz~sci badanego materiaru. W pewnych przypadkach Sq podkreSle- niem niektorych danych nie dose wyraznie zaznaczajl:\cych siE: w anali- zie mikros'kopowej. Przykladem moze tu bye obfite wyst~powanie w g6r- nych poziomach orzeszkOw Ostrya, podczasgdy pylek tego rodzaju' wy- r6Zniono w tych poziomach tylko w ·sladach.

(11)

,

2

I

11

I ^{I I}

, 3

~

!'i;t

mhtkL

"' f

11

¹

^,1

I

l

^tI

"

,

11

I

(Yh2///J5 '

cl Lari.r 05 Crucihf'tle

as

TlfJa

as

Ephedra 0.5 fi'ublaceo, as

I

CruCIfBf'tl' as

Chetopodlaceall 45 Ranunculaceoeas .1 Ca.rtanso 0.5

t:f. Prttudolari,r

~~.arfaQ,)

~rganlum 0.5

'I1IfN1nJlactID' as Cl1Jcll'erae as

•

11/10 I ChtlnDptJdiaceae 0,5

~

Fapa~BtY1Cf/flB as PolggoflUm plr.sicaria as Tlllaas

Fig. 3. Diagram pylkowy' profilu z Ruszowa Pollen diagram of the profile from RUsz6w

1 _ Uj 12 _ U clemnobrunatny z odd:sIaml:l 1I8ci t MIIlonj I - piasell: c!.e.mnabrunatny z UCnitemi; 4 - piasek Q: wklaodkuml. orga- lI1czn,ml; 5 _ piase.k fIl'ednia1iB.rn1sty; 8 - ptalsek grU!bOZlarmsty; '1 - :!rwir c1rdInOZ1arrrlosty

!l _ clay; 2 _ dark brOWn clay '9I'I:th !IImp~ ^rat.olmveB and seedS; S - dark brown sand with M&nite fra~en.IB; 4 - sand 'Wioth organic Intercalations; 5 _ DPddie-graS,ned sand; 6 - coarse- -gralllled sand; 7 - fine-g.raloned gravel

(12)

-Pliocenski profil z. Ruszowa 363 - Wyniki analizy palynologicznej przedstawiono w tab. 1 oraz graficz- nie na diagramie pylkowym {fig. 3). W diagramie podano tylko te sklad- Iiiki, kt6re wyst~pily co najmniej w czterech poziomach. Sporomorfy ,Spotykane jeszcze rzadziejwpisano w odnaSnych spektrach z boku wy-

kresu.

WlAIRJUlNKJI I P!Ri2lEBlIlEG SWYMENTACJII BAOAINYlOH OISAlDOW

Jak wiadomo z badan geologicznych opracowywanego terenu, w pliocenie plyn~la tu jedna z odn6g pra-Nysy Luzyckiej. W okresie pocz~t

kowym powstawania badanych osad6w plyn~la ona szybko, odkladaj~c

gruboziarniste piaski i zwiry. Stopniowo rzeka zwolnHa bieg, na co wska-

zuj~ osady 0 charakterze ilastym znajduj~ce si~ w g6rnej cz~sci profilu.

Znalezione tu liczne makroszc~tki roslinne zostaly przyniesione przez wolno plyn~c~ wod~ i zlozone w zakolu rzeki, w lokalnym zastoisku.

Okres wolno plyn~cych rzek tworz~cych liczne za1kola sprzyjal po.,.

wstawaniu torfowisk i moczar6w. Odbiciem tego s~ szcz~tki licznych raSlin wodnych, :blotnych i torfowiskowych ze stropowych pr6bek pro·- filu. Pylek drzew i krzew6w, l~dowych roslin zielnych oraz zarodniki paproci i innych roslin zarodnikowych przeniesione zostaly zapewne z la- s6w rosn~cych _ w bliskim s~siedztwie rzeki.

AiNM.JIIZlA iFWIRfYlSTYiCZNA MAmERJlIALU

Szczeg61ne znaczenie· przy ustaleniu wieku fIor trzeciorz~dowych

i ich warunk6w klimatycznych ma analiza element6w geograficznych.

Ze wzgl~du na stosunkowo ubogi material makroskopowych szczqtk6w Toslinnych rw Ruszowie i trudnosci w oznaczeniu do gatunku pylku i za- rodnik6w nie mamy mozliwosci wyodr~bnieJ,1ia elementOw geograficznych.

Niemniej, opierajqc si~ na danych z literatury dotyczqcej niekt6rych fIor pliocenskich

CW.

Szafer, 1954; D. H. Mai, J. Majewski, K. P. Unger, lI963), wyr6zniono.w opracowywanym stanowisku nast~puj~ce geogra- ficzneelementy roslinne: wschodnioazjatycki {I), p61nocnoamery'kanski (2), ·europejski (3), holarktyczny (4}, balkansko-kolchidzki i(5'). - Rosliny wyst~puj~ce w osadach Ruszowa mozerily zatem podzielic na dwie grupy: 1 -..:. rodzaje dzis zyj~ce w Europie Srodkowej; 2 - rodzaje znane dzis spoza Europy Srodkowej, egzotyczne dla naszych tere- n6w. Tu z kolei mozna wyr6znic rodzaje stanowiqce charakterystyczny zesp61 dla osad6w -pliocenskich oraz sporadycznie wyst€Wujqce sporomorfy rodzaj6w star0trzeciorz~owych. .

Wsr6d rodzajow plioceilskich wysuwasi~ na plan pie,rwszy komplet- ny niemal zestaw tzw. eleme~t6w Reuver {C. i E. M. Reid, 19'15; W. H.

Zagwijn, 1'960; D. H. Mai, J.Majewski, K. P. Unger, 10(3).

POROWNAtNrE f~y RUiSZOWA Z-'N!ElKTORY'MI IlNNYMI IPlROFiILAlMI PL'fOCEN~llMI

UlSTA.1.lEN'lE IWJlEKU BMlAlNYOH CISADOW

- Na podstawie badan geologicznych ustalono, ze osady z Ruszowa powstaly w g6rnym pliocenie. Analiza botaniczna nie -tylko w zupelnosci

(13)

:364 Anna Stachur.ska, Stanislaw Dyjor, Anna Sadowska

to potwierdzila, lecz pozwolil:a na znacznie dokladniejsze oznaczenie wieku badanej roSlinnosci.

Profil z Ruszowa por6wnano z szeregiem innych profil6w pliocenskich Europy: z terenu Polski {Wo Szafer, 1947, 1.953), Ni~miec (G. Bre- lie, 1959, K. Kilpper, 1959; U. Rein, 1951, D. 'Mai, J. Majewski, K. P.

Unger, 1963) i Holandii (W. H. Zagwijn, 1ⁱ959, 1'960).

Najwi~ej danych pozwalajqcych drogq por6wnania ustalie, w kt6rym oOdcinku pliocenu umie.scic profil z Ruszowa, znaleziono w klasycznej pracyW. H. Zagwijna (1,900), gdzie na szeregu profil6w z pogranicza Ho- landii i Niemiec poznae moma szczeg61owo przedstawionq stratygrafi~

pliocenu. W. H. Zagwijn dzieli pliocen na trzy pi~tra: 1) dolne - Su- .sterien - graniczqce z gornym miocenem, 2) srodkowe - Brunssumien,

.3) gorne - Reuverien.

;Pliocenskie diagramy pylkowe dajq w swym skladzie jakosciowym raczej jednolity obraz roslinnoSci. Podzial pliocenu na podstawie flory- stycznej mogl bye przeprowadzony z uwagi na dane iloSciowe, ktore w poszczegolnych okresach wykazujq duze r6znice.

W pi~trze dolnym - Susterien (profile: Koningsbosach, Susteren, Bouwberg i in.), kt6rego dolna granica nie zostala dotychczas dokladnie wyznaczona na podstawie analizy palynologicznej, wyraznie dominuje Pinus, a suma elementow trzeciorz~dowych wydaje ^si~raczej niska w po- r6wnaniu z pozostalymi ^pi~tramipliocenu. ^Wyst~pujqtu obok ro.slin plio- c'eflskich doSe licznie rodzaje i gatunki typowe dla miocenu, kt6re w wyz- szych pi~trach stopniowo zanikajq. Sklad roSlinnosci tego okresu wska- zuje na klimat raczej suchy.

W pi~trze srodkowym - Brunssumien i(profile: Bouwberg i in.) W. H. Zagwijn na podstawie analizy paleobotanicznej wydziela trzy okresy:

Brunssumien A - odcinek najstarszy, charakteryzuje ^si~wysokimi procentami sumy elementow trzeciorz~dowych, zwlaszcza pliocenskich.

Na pierwsze miejsce wysuwa ^si~tu typ Sequoia. Relikty miocenskie wy-

st~pujq tu raczej w niskich procentach.

Brunssumien B - odcinek srodlkowy ze stosunkowo wysokimi pro- -centami Pinus, przy niZs'zych nie'co wartoSciach elemen't6w trzeciorz~o

wych ze znacznym udzialem typu Sequoia.

Brunssumien C - odcinek g6rny tego pi~tra wykazuje znaczny spa- dek procent6w Pinus, a wielki wzrost krzywej sumy elementow trze-

ciorz~dowych. Wartosci procentowe typu Sequoia ^dochod~tu w niekt6- rych spektrach do 70%. Odcinek ten nazwafto "strefq sequoiowq"; cale

pi~tro Brunssumien charakteryzuje ~i~ wyjqtkowo wysokimi wartoScia- mi pylku tego drzewa.

W zestawie roslinnosci pi~tra Brunssumien uderza przewaga elemen- tu wschodnioazjatyckiego.. Z wazniejszych reliktow miocenskich na pierwszym miejscu nalezy wymienie Glyptostrobus, Engelhardtia i Sym- plocos.

KliJrnat Brunssumien ibyl prawdopoddbnie wilgotniejszy i cieplejszy niz w pi~trze Susterien. Wedlug W. H. Zagwijna byl to okres, w ktorym rzeki plyn~ly powoli tworzqc liczne zakola, w 'ktorych odkladane byly