UKD 551.793.022 :551.79.022 :551.3U.2.05U.053 :551.435.1.04 (438.14--17 wy.ęoczyma ferdynanoowaka)
Janina LYCZEWSKA
Ocena interglacjału z Ferdynandowa na tle ewolucji facjalnej osadów plejstoceńskich przedpola
Wyżyny Lubelskiej
. Scharakteryzowano warunki sedymentacyjno-denudacyjne panujące w czasie plejsto- cenu na przedpolu Wyżyny LUbelskiej i na tym. tle przeanalizoWano zmiany faGjalne osad6:w czwartorzędowych. Na pods1awie profilów otworów WiertniczychwyŻ-6ż-· niono dolinę kopalną, nazywając ją wilczańsko-ferdynandowską.· W serii osadów
plejstoceńskich, wype1l}iającycll tę do.linę, zwrócono uwagę na utwory intergla- cjalne, usytuowanę na wysokDści. 'ok. 120--140 m n.p,m., mi~ dwiema glinami zwalowymi. Na podstawie wyników badań petrografiCZI).ych i 'paleobotanieznych za- proponowano zmianę dotycllczaso:wego oznaczenia stratygraficznego serii organicznej z Ferdynandowa, mianowicie zaliczono ... ją do. interglacjalu lubelskiego poprzedzają
cego. zlodowacenie Warty (Lublinian i Warthianwedług A. ~rodonia, 1969). W ta-
kim ujęciu seria organo.geniczna z Ferdynando.wa UzYSkuje rangę dokumentacyjną, przYczyniając się do wyjaśnienia 'problemu samodzielności zlodo.wacenia Warty, poprzedzonego. charaktery~tycznym okrElsem interglacjalnym.
, WSTĘP
Interesujący kompleks . osadów' czviartorzędowych' występuje na pół
nOc od równoleżnikowego, ujściowegoodcin!k::a doliny Wieprza, między Dęblinem ,a Koc:kiem. Szczegółowe badania geologiczne na obszarze· o po-
wierzchni ok. 400 km.2 wykonałam w 1962 r. w ramach prac Instytutu Geologicznego. Uzyskane wyniki uzupełniłam materiałami archiwalnymi,
prżede wszystkim' profilami otworów wiertniczych. ' Z ok 150 otworów
przebijających cZwartorzęd zwracały uwagę otwory w Ferdynandowie
orsż w Poznaniu (ok. 6 km. na wschód od Ferdynandowa). W ich profi-
. lach została wyróżniona przez E. Ciuka i M. Marca (1960) seria osadów
organogenicznych zawarta między dwiema' glinami, zwałowymi. Wstępna anali~ paleóbotaniczna próbek ()Sadów gytiowo-torfowych z Ferdynando-
Kwartalnik Geologiczny, t. 31, ,nr 1, 11117 r.
120 Janina Lyczewska
wa, wylronana przezZ. Jan~k-Kopiko.wą (1963), wskazywała na możli
wość 'za1.iC2Jenia ich do. :in.te~lacjału wie1:ki.ego (mazowieckiego.).
Z uwagi na rangę stratygraficzną tak usytuo.wanych utworów organo- genicznych zostały wykonane w 1963 r., w ramach prac Za.k1'.adu Zdjęć
Geologicznych Niżu, ~ o.two.ry ·wiertnicre w Ferdynandowie dla uzy- skania pełnej serii osadów czwartorzędowych. Próbki z wierceń zostały
przekazane dopraoowni specjalistycznych IG. Uzyskany wyjątkowO.. b0- gaty materiał pozwoli! na wyciągnięcie prrez B. Gron,kows:ką (1969, 1972), Z. Janczyk-Kopikową, (1975), J. E. Mojskiego (1968, 1969) oraz J. Rze- chowskiego (1966, 1967) ważnych wniosków stratygraficzno-sedymen:ta- cyjnych. Wnioski te zostaną prnedyskUJtowane w niniejszym artykule w konfrontacji z wynikami7Jd.jęcia ~logilcznego i opracowania paleogeo- grafii oma~go obszaru.
UWAGI PROBLEMOWE NA TLE GEOMORFOLoGII I PALEOMORFOLOGII PLEJSTOCEŃSKIEJ
PRZEDBOLA WYŻYNY LUBElSKIEJ
Okolice· Ferdyrumdowa należą do .obszaru pol<YŻonego międży wy'SO"- czyznami: od południa - Wyżyną· Lubelską, od·północy - Wysoczyzh.ą Siedlecką. Od strony wschodniej i zachodniej omawianego. obszaru wy;,.
stępują natomiast strefy obniżeń, charak:ter:Yzutlące się dużym dynarrtiz- mem hydrograficznym podczas całego. czwartorzędu. Współcześnie od wschodu ·zarysowuj,e się system rzek Q uldadzie wachlarzowym, odwad;"
niających c7.ęściowo Po.lesie Lubelskie. Rzeki te konoon.trują się w o.kolicy Kocka, skąd wody ich są zbio.rczo odpro.wadzane pojedynczą, równo leżni;., ko.wądo.li,ną dolnego. Wieprza ku zachodowii, do Wisły pod Dęb1inem~Od
zachodu zatem występuje rozległa dol:in.a Wisły, osiągająca ok. 15 kmsre-
rokości. . . .
. Dolina Wieprza· na omawianym, równo.leżnikowym odcinku ma siero- kQ;SC 3-4 km, ,a jej poziom zalewo.wy kształtuje. się na wysoko.ści 118~
126 m :n.p.m. Zbocre północne, stromośc:ienne, tworzy wyraźnie wymode-
lo.waną krawędź, Q wyso.kości ok. 40· m, natomiast z'l:x>c7e południowe
przechodzi fragmentami tarasowymi w wysoczyznę, będącą bezpośrednim
prredpolem Wyżyny Lubelskiej .
.. Obszar położo.ny na północ od dolip.y Wieprza stanowi wysoqzyznę polodowcową, nazywaną w niniejszym ar1;y1ru1e ferdyna:ndowską. Ma ona stosunko.WO wyrównaną 'piOwierzchnię Q wysokości ok. 160 m n.p.m., a tyllro nieliczne w7.górza sięgają 170-180 m n.p.m. Drenaż _południo.wej -
części Wysoczyzny, działający stosunkowo. blisko. doliny Wieprza, jest dość
intensywny. Odbywa się głęboko wciętymi, wąskimi do.linami i parowami skierow,anymi ku: 'WsChodowi i południo.wemu wschodowi do do.liny Wie- prza. Północna część wysoczyzny :6erdynando.wskiej, w okolicy Adamo- wa. - Okrrei, jest natomiast znacznie gorzej 7ldreoowana i stanowi rodzaj
działu wodnego.. Cieki wodne· są tu słabo wcięte, ich źródło.we partie
mają wody bifurkujące, część strumieniowania kieruje się ku zachodowi,
część zaś ku wschodowi i połurl:niowemu . wschodowi. Liczne są też tu drobne zagłębienia bezodpływowe, podmokłe, zatorfione. Tak: wymodelo-
!
Ocena interglacjału z Ferdynandowa 121
~6..."..v7'-8~9 ~10
Fig. 1. Szkic geomorfologiczny przedpola Wyżyny Lubelskiej Geomorphological sketch of the forefield of the Lublin Upland
1 - doliny i obniżenia holoceńskie; 2 - tarasy tv.eCZIIJe jpi>8BZlClZysto-Zwirowe; 3 - poziomy akumulacji roolewiskOlW'O-jezio:mej; 4 - WysOCZY'2!Ily pOlodowcowe; 5 - wYsoczymla kredowa;
6 - przełomowe· odcinkil. dol1n; 7 - kraiwędź Wyżyi!ly Lubel.skl.ej; 8 - kopalna dolJina w'il.c'Z1ań
sko-ferdyna.ndowska; 9 - kopalina, mlliI'ginalna dołiina KJurówki; 10 - kierunek lropa.1nej ddlLny Wieprza
1 - Holocene valleys and depressions; 2 - saruly-g,ravel riV& tei:Taces: 3 - ove:t":lllown-a.rm- -lacusbrinal acoumulllit1Oill honzOtIlS; 4 ~ rpoot-glaiCl:aJ. h4ghJands; 5 - Oretaceous b1Jg'h1and; 6 - gorge river-vaJley sectiOills; 7 - margln of Lublin UplaaJd; li - anment WHcrmmka-:E1erdynaalld6W valley; 9 - ancient . mavginail. Kur6w1ka valley; 10 - d:Ilrection of anclent Wł~ valley
wana powierzchnia terenu ora:z, jak: wykazały badania geolog1c:zne, głęb
sza budowa są wynikiem procesów akumu1acyjno--denudacyjnych, dZiała
jących w specjalnym reżymie wyiiworwnym naprmdpolu Wyżyny Lut- belskiej.
Wyżyna Lubelska, od której uzależniO!lly był i j.est nadal rozwój geo- morfologiczny omawi'anego obszaru, stanowi cr;ęść wyżyn środkowopol
skich, tworząc wyodrębnioną, samodzielną jednostkę zaakcentowaną pr-z;e- lomowym odcinkiem doliny Wjgły. Przełom wywarł zna.mienny wpływ na
ewolucję hydrograficzną i 'ZiWiązaną z nią ewolucję geomorfologiczną nie tylko w obrębie samej Wyżyny, ale i na jej przJedpolu. Jak: wykazały szczegółowe badania (W. Pożarysk:i., 1953, 1956), przełomowy odcinek do- liny Wisły chwakteryzował się głębokimi wcięciami erozyjnymi, sięgają
cymi ok. 30 m n.p.m. Wcięcie pra-W~ było wielokrotnie zasypywane osadami plejstocenu i· wielokrotnie odpreparowywane dziękiżyWJotności
hydrograficznej przełomu. Dynamizm wód zaznaczał Się również na prred.- pOlu Wyżyny Lubelskiej. ·Dno doliny· pra-Wisly· od Puław'· w ·dół I"Zieki
miało w ciągu całego czwarto~u w okr€Sach pluwialnych znaczny spa- dek,:""'" dWukrotnie, a miejscami trzykrotnie większy od dzisiejszego (W. Pożaryski, 1956). W związku z tym działała wzmożona erozja wgłębna
122
•
.)< \)
\
'''''
. , ,
.'"
"" I
~ I I I
/ Ó \ ) - A~'Il-- l ... 3
4 5
2 3 4 Skm , , ! . ,
Janina Lyczewska
, ,
.",
I
·1 . I I I I I
,
.
\ \,.
I
; \
\ I
\
,,,\Ii: ~•
...
I I
I I
.-
/
I I ,\'1..'\1
.... ....
... ...
)
~
'l'fU,
,
\
\ I
\
~----~---: '.
, ,
\ \...
..
...
. . ..
\ \.
.. ,
\
I
"
\
\ I
..
...." I 80
: ' I \ \
~ \\ . ... (.':~~.~\\'..... \ ' , \\
, .
...
....• \" . .
•
Fig. 2. Formy powien:chni kredowej i trzeciorzędowej na przedpolu Wyżyny Lu- . belskiej
Forms ot Oretaceous and Tertiary su.daice in the forefield of \he Lublin Upland
1 - 1zobdpsy powierzcbn4 Iwedowej w m n.pm.; li - looh1psy poiWI1~trz~ędoWi!i
w m n.p.m.; 3 - gra.n1iCa zaal~ów osadów 1a'Izlec!I.'OI1"ZędQIWY.ab.; ł .,.... otwory wd8l'lła:ld.-cze; 5 - liIin1e przeklro:lów geQ'LoglC2'lJlYCh: I - Ferdyin8lll.d.ÓW--Pozn1lń (fig. 3), II - PodaOdów-FerdynandóW-
Ad8móW (ttg. 4) . .
1 ,- :Isoh1pses of Cretaoeous sU!I'face m m .a.8.1.; 2 - ~. of T~ SIIlrflllCe in m a.8.II.;
3 - elaent of Tertiary c1eposl1l9: 4 - boreholes; 5 - UDeB Of ~ Cl"OISS-seatlmls:
I - FerdynlllIldów-Pomań (FlJg. 3), II - PodIlodÓW-Fen1ymmdów-Adamów (F1Ig. ł)
m n.pm.
txXX1
a v"'::':,,.',:·;·,···;",·180
160
140
120
100
80
60
40 20
WSW
-- ---
"".-~---
- - - ----
1 '
. Fig. 3. Przekrój geologiczny wzdłuż linii Ferdynandów - Poznań
Geological cross-section along the line Ferdynandów - Poznań
?
POZNAKI
---
tV/db
rMeElp EI2JrDr
illIIIlJJ]
g~
s[[[[J]h
t~u
1 - osady kredowe; 2 - osady trzeciorzędowe; 3 - rezydua starszych osadów plejstoceńskich; 4 - seria osadów interglacjału wielkiego (mazowieCIkIego) ; 5 - seria osadów zlodowa- cenia środkowopolskiego ; 6 - seria osadów interglacjału z Ferdynandowa ; 7 - seria osadów lodowcowych zlodowacenia Warty; 8 - piaski fluwio-peryglacjalne zlodowacenia bałtyckiego;
9 - piaski, :ź.wiry i głazy rezydualne; a - osady kredowe; b - osady trz.eciorzędowe; <! -. osady rezydualne lodowcowe; d - spływy soliflukcyjne; e - iły wstęgowe; f - piaski i :ź.wiry wodnolodowcowe ; g - glina zwałowa; h - glina zwałowa przemyta, piaszczysta; i - plaskI gliniaste; j - less, piaski i mułki lessopodobne; k - os·ady iluwio-peryglacjalne; l - piaski akumulacji wodnej; m - piaski akumulacji wodnej z domieszką żwiru; n - mulld i iły; o - mułki piaszczyste; p - torfy; r - piaski to.rfiaste; s - mułki torf!laste; t - gytie;
u - slzczątki roślin; w - aluwia holoceńskie
1 - Cretaceous deposiLts; 2 - Tertiary deposits; 3 - residuum of older Plf>Jstocene. deposits; 4 - Mindel/Riss Interglaciał sedimentary series; 5 - Riss Glac1ation sedimentary 6 - Ferdynandów Interglacial sedimentary series; 7 - Warta Glaclation serie!! of gla,?lal deposits; 8 - fluvio-periglacial sands of the Wurm Glaciation; 9 - res,idual sands, and boulders; a - Cretaceous deposits; b - Tertiary deposits; c residual glaClal deposl~s; o - soUfluction ilows; e - ban de d clays; f - fluvioglaoial sands and gravels; g h - washed sandy tiJl; i - loamy sands; j - loess, sands and loess-like silts; k -:- fluWlO- pel'iglacial deposits; 1 - fluvial sands; m - fluvial sands with gra vel admixture; n and clays; o - sandy sUts; p -:- peats; r - peaty sands; s - peaty silts; t - gytt)as; u - plant remains; w - holocene alluvia
series;
graveLs till;
- silts
50BIE5ZYN POOLODÓW
?
'7
Fig. 4. Przekrój geologiczny wzdłuż linii Podlodów-Ferdynandów-Adamów Geological cross-section along the line Podlodów-Ferdynandów-Adamów
fERDYNANDOW
12 13 1.5 lI! 11
ADAMÓW NNE
18 km
l - osady kredowe; 2 -- osady,trzeciorzędowe; 3 - rezydua sta'rszych osadów plejstoceńskich;' 4 - seria osadów interglacjału wielkiego; 5 - seria osadów akumulacji wOdnej wieku nie zdefiniowanego; 6 - se,ria osadów zlodowa- cenia śroctkowopolskiego; 7 - seria osadów i,nterglacjalnych - odpowiednik osadów interglacjalnych z Ferdynandowa ; 8 - seria osadów lOdowcowych zlodowacenia Warty; 9 - piaski fiu wio-peryglacjalne zlodowacenia bał-
tyckiego; pozostałe objaśnienia jak na fig. 3 ' '
l ..:.. Cretaceous deposits; 2 - Tertiary deposits; 3 - residuum of older Pleistocene deposlts; 4 - Mindel/Riss Interglaolal sedimentary series; 5 - series ot fluvial deposits of unknown age; 6 - Riss Glaciation sedimentary series; 7 series of deposits corresponding to the Interglacial deposoits from Ferdynandów; 3' - series of glacial deposits ot the Warta Glaclation; 9 - fluvio-periglaolal sands of the Wtirm Glaclation; other explanatlons as in Fig. 3
Ocena interglacjału z Ferdynandowa :1,23 oraz wsteczna,. prowadząc do kaptBq cieków z sąsiednich dorreczy. 'Agre- _ sji' tej podporządkowały się m. :in. strumienie iJ rzeki',odwadLniające Wy-
żynęLubelską. Najważniejszym tego przejawem jest dzi.&i.ejszy odcinek dolnego Wieprza, przez ~ó:ry cale dorzecze tej rzeki z prredpola, Wyżyny
Lubelskiej zostało przeciągnięte do doliny Wisły. Opisaną sytuację hydro-
graficzną
na
tle rysów geomor.fologtcznych ilustrUJje, fig. 1.Liczne opraoow:ania (A. Ja'bn, 1956,; J. E. Mojski, 1968, 1969 i inni)
dokumentują, że pra'-Wieprz na przedpolu Wyżyny LubelSkiej' kierował się poprzednio ku północy, i mimo zasypywania kolejnych dolin osadami lodowcowymi odtwarzał konsekwentnie bieg 'w tym samym kierunku.
Nie zoStał'O jes2lCze dotychczas udokumentowane w jakim etapie rozw'Oju d'Orzecze Wieprza zostało przeciągnięte do dol:iny WiSły :pod Dęblinein.
Analiza istniejących materialów; wykonana dla :rrin;iejs,zego opracowania, wskazuje na wiekeem.ski definitywnej przemiany, ba:ruj.ącej' na zakYLe- niach doliny marginalnej recesyjnych faz zlodowaren:ia środkowdpOl-
skiego. ' ,
W układzie przedczwartorzędowej sieci rzecznej (fig. 2), odtworzonej . na podstawie profilów otworow wiertntczych przebijającyoh czwartorzęd,
oprócz głównych dolin Wisły i Wieprza. wyplywającydl. z przełomów
zwraca uwagę dolina kopalna głęboko wcięta w osady kredowe i trzeci0-
rzędowe. Wcięcie to sięgało poniżej 30 m n.p;m., 'zaś zbocza doliny wzno-
stlysię od 80-140 m n.p.m. Tę kopalną dolinę nazwano w ni.niejszym artykule wilczańslro-ferdynandowską od, miejscowości, 'w któryOh stwier- dzono otworami wiJertniczymi głębokie podłoże podczwartorzędowe.
Zasypywanie osadami lodowcowymi wyrównywało deniwela,cje" ale oprócz maksymalnego zlodowacenia krakowskiego" sięgającego Karpat, nie obejmowało Wyżyny Lubelskiej. Mimo, podik:reślanego 'wielokrotnie w publikacjach, braku. krawędzi Wyżyny, jako wyraźnego elementu mor- fologicznego, granica tej jednos11k:i. strukbura1nej wywierała decydujący wpływ na ,przebieg prooesówzarowno w trzeciorzędzie, jak i czw:artorzę
dzie. Decydowała ona Q zasięgach zalewów mórz trzeciorzędoWych, zasię
g,ach lądoloclow, powodowała wzm&oną dzi.ałalnOŚć denudacyjną, kształ
tuiącą odrębnie geomorfologię Wyżyny i jej przedPQla. Na dysproporcję
procesów w czwartorzędzie wskazuje rozmiesooze:nfe zarówno porziome, jak i pionowe zachowanych osadów lOOowcoWych, rzec:mo-lod'OwcoWyc1;l, peryglacjalnych, zastoiskowych a także rzecznych i jeziornych. Wszystkie te utwory zostały mniej lub bardziej zmodyfikowane dzi.a1a1TIOŚcią wód,
dominującą na przedpolu Wyżyny Lube1slriej. Kolejne rozmycia miały
mi,ejsce 'zarówno podczas akumulacji osadów, jak i w okresach denuda- cyjnych. Przymstawieniu materiałów wiertniczych zwraca uwagę ogrom-
nailość serii u1JW'Orqw przemytych,-oow drobnej tylko mierze ilustrują
dwa zalączon,e przekroje geologiczne ,najbardziej reprezentatywne dla
prześledzenia stosunków paleogeograficznych (fig. 3, 4).
DYSKUSJA NAD WIEKIEM OSADÓW INTERGLACJALNYCH Z FERDYNANDOWA
Opracowane materiały geologiczne pozwalają na charakterystykę osa- dów plejstoceńskich kształtujących się na utworach kredowych i trzecio-
rzędowych. Najgrubsze kompleksy osadów czwartorzędowych wypełniają
124 Janina. Lyczewska
doliny kopalne. Taka. właśnie d.olina, zapehn.io.na. catlrowicie az do po- wierzchniowegozamaskowania tego ważneg.o elementu paleogeomorfólo- giczneg.o, znajduje się na wysoczyźnie ferdynandowskiej. Okolice' Ferdy- naI)ld.owa stały się więc" .obiektem szc:regółowych badań. Dokładnie
i ,wszeChstronnie zostały opracowane pr.ofile CZ'berech otworów' wiertni-
czyCh, 'z których trzy wylronano specjalnie dla zbadania stratygr.ęfii czwartorzędu. Za reperową 'uznano serię osadów org.anogeniczny<!h, usy- tuowanych między seriami UItworów lodowcowych. Wnioski stratygraficz- ne, u:zY"skian,e w wyniku badań mineralogiczno-sedymentologicznych (B. G;ronkowska, 1969, 1972; B..Gronlrowska, J. E. Mojski, 1969; J. E. Moj- ski, 1968, 1969; J. Rrechowski, 1966, 1967), nasuwaj'ą jednak wą;tpliw<>Ści
zaróWno w porównalrlu z wnioskami badań paleobotanicznych, jak i badań paleogeomorfologicznych i facjalnych z rozl.eglejsrego .obszaru. 'Na przed- polu Wyżyny Lubelskiej wytwarzały się bowiem podczas plejstocenu specjalne warunki sedymentacyjno-denudacyjne związane zarówn.o z dy-
pamiką 1ąP..olodów, jak i z intensywną dział.aJ.nością, wód .. Rezultatem tego
była ewolucja osadów lodowoowych nie tylłro w obrębie dolin kopalnych, ale i na wysoczyznachpolodowoowych. Osady plejstoceńskie są silnie' przemyte, przesortowane, często na wtórnym złożu, co sprawia duze trud-
ności przy ich klasyfi:kacji genetycznej, a tym bardziej stratygrafkznej.
Dotychczas<;>we wnioski dotyczące stratygrafii czwartorzędu pr1ledpola Wyzyn:yL'll!belskiej opierały się na punktowych profilach, które chociaż S7JCZegółowo opracowane nie zaws'ze mogły stanowić dostateczną podstawę
do regi'()lIl,aln.€g.o ujęcia zjawisk.
Stratygrafia osadów czwartorzędowych przedpola Wyżyny Lubelskiej opr.a,oowana wstała przez J. E. Mojskieg.o (1968, 1969) i J. R2leChowskiego (1966, 1967). Według tych badaczy za najstarsze 7lOStały uznane serie glin zwałowych, przewaZnie silnie prnemyte lub w postaci. rezydua1nychZwi- rów i głazów. Napotkano je w profilach otWorów wiertniczych na głę1Jo.:.
kości ok. 100 m, gdzie le:i:ąbezpoś:rednjo na osadach kredowych lub trze-
ciorzędowych. Powyżej wystęPU3e seria: utworów akum.uJacji wodnej w postaci piasków rzeCznych i ' mułków jeziorno-rozlewiskowych, prze- warstwianych miejscami osadam:ii eolicznymi. Nad nimi leZą piaski flu- wioglacjalne i kolejna seria glin 'zwałowych. Wymieniony kompleks osa- dów plęjstoceńskich zWią;zimO ze starszymi stadiałami zlodowaceń eo- i mewplejstooeńskich. W ich stropie'. wyz:nacwno serię osadów intergla- cjalnych, przyznając im wiek: interglacj,ału, wielkiego, który kończy
mez6plejstooe:n.. Osady powyżej serii interglacjalnej,' ZaliCZlOne d.o neoplej'- . stocenu~ reprezentują utwory' glacjalne, . fluwioglacjalne i. peryglacjalne
. za:klasy!ikowane do wszystkich stadiałów i interstadiałów zlocłowacenia
środkowopolskiego. W stropowych odcinkach opracowanych profili wy_c ró:i:niono ponadto drobne fragmen1;y ()IS,adów eernslGch i peryglaejalnych z ·czasu zlodowacenia bałtyckiego; a także utwory holoceńskie.
Seria interglacj.alna z Ferdynandowa w· powyższym ujęciu stratygra- ficznym została zalicrona przeż J. E. Mojskiego i J. Rzechowskiego do
interglacjału wielkiego i sprowad20na do wspólnego mianownika z seria- mi interglacjalnymi Syrnik: (W. Karaszewski, 1954; M. Prószyński, W. Ka- raszewski, 1952) i Luszawy (J. E. Mojski, 1968). Z. Janczyk-Kopikowa (1975) po szczegółowych badaniach podtrzymuje poprzednie swe datowa- nie (Z. Janczyk-Kopikowa, 1963) na interglacjał wielki. Jednak wobec
~-
"
Ocena interglacjalu z Ferdynandowa 125 braku (poza Łukowem) stanowisk: poróW1Ilawczych dla tego rodzaju suk- cesji flory, którą stwierdzHa w serii osadów z Ferdynandowa, zaznaczyła, że istnieje konieczność wprowadzenia poważnych zmian w dotychczaso- wych poglądach na warunki rozwoju i sukcesji roślinności ora'z na klimat
panujący w tym interglacjale. Ponadto po anali.JZie porównawczej flor z Feroynandowa i stanowisk uważanych za przynależne do interglacjału
:wi,elkiego (w tej liczbie, Syrnik) nie podjęla wiążącej paralelizacji ani
ż "analogicznymi", według J. E. Mojskiego i J.Rzechowskiego, do serii , z' Ferdynandowa seriami interglacjalliymi Syrnik i Luszawy, ani też
, 'z Innymi stanowmkami interglacjabu wielkiego. Wyraziła jedynie pogląd, 'że seria' organogeniczna z Ferdynandowa stanowi ważny przyczynek do ti:rupelnienia, a' także do skorygowania caŁości. problemu interglacjaru
:Wielkiego. , ' '
'!" , Uprredza.jąc krytykę zreferowanej wyżej stratygrafii osadów 'z Fer- -dyIiJandow:a anonsuję, ile istnieje od dawna problem "Warty" - czy byl
to stadiał, czy też' odrębne zlodowacenie. Problem ten 'zaktu.alioowal S. Z. Różycki (1965), przypominając pogląd P. Woldstedta z 1927 r. na temat "Wartheeis7Jeit", a nast.ęp.nie podsumował dane paleobotaniczne, . petrograficm.e i geomorfolOgiczne, które mogą WSkazyWać na OddzielnOść
stratygraficzną "Warty"~ W pracy' z 1972 r. S. Z. Różycki wyodrębnił
w zlodowaceniu ,środkowopolskimo.kres recesyjny, a w nim "Wartę"
iza.-
, liczył ją do pierwszego z trzech wytypowanych glacistadiał:ów tegoż okre-
Śu. 'Ró~iezaznaczył, że interglaclstadiał Pilicy poprzedzający, ,;-;Warlę" Wykaztije naj poważniejsze wahnięcie klimatyczne w czasie zlo-
dowacenia 'środkowopolskiego. M. D.' BaJ.'\aniecka (1971), opr,aoowuj'ąc
:m.arginalnyobszar stadialllWarty w dorzeczti Wldawki, przyznała uzy- :'Skan.ym materiałom kluczową rangę przy,paralelizacjiz innymi obszarami
'pasięgu,; Warty". Za odrębnością "Warty" jako Zlodowacenia. wypowie-
'9:zUiłasię H. Klatkowa (1973) na podstawie 2 stanowisk florystycznych na
;Wyżynie Łódzkiej. " " " , ' ,
, ",Osady interglacjalne z profili w FeroynandoWie i Poznaniu, a, także
'z
odsłonięć wPodlooowie, w wyniku moich badań kartograficznych i pa- leogeograficznych, należą do okresu poprzedzającego "Wartę;'. Przyjęcie!takiego wieku' usuwa wiele' istniejących, obecnie wątpliwości. Wyjaśnia Odmienną sytuację paleogeograficzną tych osadów w stosun.k:U do utwOi- rów zaliczonych do interglacjału wielkiego (mawwiec:kiego)' w dolinie Wie- prza i Wisły. Tłumaczy taIcie oclrębności florystyczne mtergiacjału z Fer- , dyri.andowa ws1:oSun,kudo stanovyisk interglacjału wieIki.ego,np. w Syr-
!nilmch. Ponadto osady interglacjalne z , Ferdyriandowa stanowiłyby
'dokumentacyjne stanowisko dla wyodrębnienia ;,Warty'" jako żlodowaoo
:iUa. Równoeześni,e odpowia.<Ullyby interglaCjałowi lubels:kiemu (Lublinian),
~:WYtypowanem.uQStatnio 'prtJeZ A. SrOdorua (1969). A'Illtor ten. po ~
'lizowaniu stanowiSk interglacja1iiych LUbeJm.czymy żlokiiliwwal: j~ rriię
,Ozy 'zlodowaoeniem środkowopolsltim a "Wactą", której tYm samyrnprzy-
. Padłaby ranga ,odrębnego żlodowacenia (W ~an, - wedrug pr~zycji ,A., Srodonia). Poziom' Lublinian (wedfug, A. SrOcionia) ria\\liąz1:ljeoo'
m-
: ~rgla,cjalu szkłowskiego (Qdjnco~kiego), który' jest umiejsCowiony' mię
'dzy z1odowaceniePl m:oskie~ (odpowiednik "W my~') a żlOc:low~Oeniem , dnjePrzańskim (odPOwiednik ,~odowacerPa ,'środkowopo1skięgó): ""," ",',::
. "O'" d "," "" ,
•
126 Janina Lyczewska
,ROZWOJ OSADOW PLEJSTOCENU OKOLIC FERDYNANDOWA
, Na korzyść proponowanej wyżej stratygrafii przemawiają przepro- wadzone przeze mnie badania elementów :paleogeomorfologicznych i fa.;.
cjalnych. Wyniki tych badań oz uwzględnieniem poprzednich prac geolo- gicznych pozwalają przedstawić rozwój budowy geologicznej prmd.pola WYo/ny Lubelskiej. Obszar ten kształtował się między wylotowymi od- cink:ami prnełom.owych dolin Wisly' (na :zachodzie) i Wiep1"7JS. (na wsch0- dzie). Materiały z doliny WjSły eW. Poża.rysk.i, 1953, 1955) i Wieprza (A. Jahn, 1956) wskazują, że podczas interg1acjallu. wielikie~ podstawa erozyjna osiągnęła najniżs~ wartość,.
nie
notowaną nawet w :preglacjale;,wcięcia Wisły i Wieprza w odcinkacll wylotowych z 'przełomu osiągały
ok. 30 m n.p.m. Dolina pra-Wieprza skierowana była ku północy; jej
wcięcie właśnie do tego poziomu udOI1rumentowaly wieroenia (Syrnik:i, L'jlSzawa).J. E. Mojski (1969) wiąże te wcięcia z okresem sprzed zlodo- wacenia krakowskiego, podczas gdyW. Pożary'ski i A. Jahn odnoszą wy- mienione :formy erozyjne do pierwszej fazy interglacjallu. wielkiego. Pod- czas kolejnych faz tegoż interglacjallu. miała miejsce sedymentacja. Osady rozpoziomowano na szereg cykli, przeprowadzając ich paralelizację z roz-
ległym obszarem Niżu Polskiego ~I wykazując· ich rangę jako zjawiska na szeroką regionalnie skalę (S. Z. Różycki, 1972).
. Zarówno na Wyżynie Lubelskiej, jak i na jej pI'7lE!dpolu osady zlodo-
waceń starszych z krakowskim wlącmie uległy silnej degradacji: Procesy
niszczące prowadziły ponadto do prreobrażeń facjalny'dh utworów lodow- cowych, w rezultacie' czego powstawały zróżnicowane osady deluwialne, eluwialne z rezydualnym żwirem i glazami, soliflukcyjne, zaś material najbariiziej :rozilrobniony ulegał, dalszemu przemieszczaniu - segregacji wodnej i eolicznej. W głęboko wciętych kopalnych dolinach wypełnionych
osadami plejstoceńskimi wykazano, :za pomocą badań granUilometrycznych (B. Gronkowska, 1969; J. RzechowskE, 1966, 1967); duże. zróżnicowanie
osadów, charakteryzująceprZęmiany erozyjno-denudacyjne. Wyróżniono fację korytową i fację s1Jarorzeczy. Ka2xia z nich była: zro.imioowana na kilka poziomów, wskazujących na zmiany zachodzące w danym zbiorn:ilru sedymentacyjnym. Zmiany te to: WZJ:l1O'Ż,one lub osłabione procesy er0-
zyjne, fazy powodziowe, odcięcia starorreczy z wytwarzaniem warunków dla powstawania osadów organogenicznycll.
~anie i zaklasyfilrowanie tak przerobionego i przemieszanego
materiału, zarówno. na wysoczyznach, jak i w obrębie dolin, przedstawia.
duże trudności, zwłaszcza jeśli próbuje się rozwiązać ten :problem za:po-
mocą danych z pojedynczych punktów dokumentacyjnych. Wytworzony osad stanowi bowiem inną fację w stosuInlru
40
początkowej. Bardziej miarodajne może być regionalne l"07lpOtZIl.8le przemian i klasyfikacja tych osadów z uwzględnieniem wpływu ważnych jednostek geomorfologicznych.Według W. Pożaryskiego (1953, 1955) i A. Jahna (1956) najbardziej
miąźc;za seri'a wypełniająca doliny kopalne należy do interglacjału wiel- kiego. Wkładki glin zwałowych WŚród piasków rzecznych nie stanowią
osadu in situ; mogą to być spływy soliflukcyjne ze stromych, silnie nisz- czonychzboczy. S~ Z. Różycki (1967) wyr6żni1 tu 7 faz klimatycznych o drużyoh wahaniach termicznych. W specjalnych wa:I"lllllkalCl sedymenta- cyjnych, w starorzeczach czy też zbiornikach jeziornych, dochodziło do
Ocena interglacjalu z Ferdynandowa 127
akumulacji organogenicznych osadów interglacjalnych, dzięki.' którym uzyskano liczne dane dortyJczące tyClb. w,arunków i przemian zachodzących
w interglacjale wielkim.
PodcZas 'zlodowacenia środkowopolskiego czoło lądolodu docieralodo
krawędzi Wyżyny Lubelskiej. Ję2'lOry lodowe wdzierały się dolinami prze-
łomowymi w głąb Wyżyny, na wysoczyznę jednak nie sięgnęły. Między czołem lądolodu a krawędzią Wyżyny Lubelskiej wytworzył się odpływ
wód skierowany ku wschodowi i południowemu wschodowi, doliną dzi-
siejs~j' Kur6wki (fig. 1). Wielka ilość wód spływających zarówno z czaszy lodowej, jak i z Wyżyny Lubelskiej przemiesrezala się poprzez strefę marginalną a równocześnie podkrawędzi.owiJ, i zalewalarozleg1y obszar,
zaPOCZątk:oWiUjąC powstanie rozlewisk: i jeziorzysk dzi.siejsrego Polesia Lubelskiego. Charakterystyczne osady roz1ewisk:owo-jeziorne zachowały się w okolicy Parczewa - Ostrowa LU!belskiego. ~ wód plejsto-
ce:ą.sIrich tego okresu:m:iala decydujący wpływ zarówno na stan zacho- wania osadów starszego plejstocenu, jak i na aklumru.1ację osadów, rozwój sieci rrecznej i rzeźbę terenu przedpola Wyżyny Lubelskiej.
Swiadectwem kilku stadiałów 'zlodowacenia środlrowopolskiego są serie
zróżnicowanych osadów fluwioglacjalnych, miejscami. glin 'zwałowych,
sporadycznie iłów wstęgowych, oraz osadów peryglacjalnych, rzecznych, eolicznych. W schemacie stratygraficznym S. Z. Różycki (1972) wyróżnia
11 jednostek, z których 6 należy do g1aci.stadialów, 5 zaś do interg1acista-
d:iałów. Kopalna dolinawilozańsko.-ferdynandowska modelowana w czasie eo- i mezoplejs1x>cenu Znalazła się podczas zlodowacerua środkowo polskie- go w strefie intensywnejalrumulBcji. Zachowane w niej osady pozwalają
na odtworzenie zjawisk: z czasu tego zlodowacenia .oraz na wysunięcie
. wniosków stratygrafi<knych. Dokumentacji dostarczyła seria osadów or- .g,anogenicznych, napotkana w 4 otworach wiertniczych w okolicy Ferdy- nan.dowa i Poznania oraz w Podlodowie, gdzie odsłania się na powierooh- ni .. Na podstawie danych z otworów wiertniczych 7JeStawiono przekroje geologiczne (fig. 3, 4), uzyskując następujący obraz budowy geołogicznej.
W spągu występują reżydualne żwiry, głaziki i głazy staro.plejstooeńskie,
miejscami fragmenty glinzwalowych. W fazie e~nej interglacjału
wielkiego nast~iło rozmycie osadów, natomiast w fazach akumulacyj- nych tegoż interglacjału wypełnienie spągowej partijJ lropalnej doliny
wilczańsko-ferdynandowskiej . utworami piaszczystymi, różnoziarnistymi,
miejscami z domieszką żwirów lub warstw mułków. W stropie tej
sen
występUją osady fluwioglacjalne, zwią;zane ze 'zbliżaniem się zlodowacenia
środkowopolskiego ·i wreszcie glina zwałowa :ma.ks~' stadiału tego zlodowacenia, która wypełniła dolinę kopalną.· Miejscam:iJ zachowalo się
kilka poziomów glin zwałowych zlodowacema; środlrowopolskiego, .poprze- dzielanych osadami piaszczysto-żwirowym:L
Po deglacjacji na wysoczyźnie ferdynandowskiej powstały zakłócenia
w kierunkach ptzE;lływu wód. Uformowały się lokalne działy wodne, zaS
bif.urkująoo wody nie dysponowały siłą erozyjną do odpreparowania ge- neralnego odpływu
ani
do zlewis'ka Wieprza, ani też do doliny pra-Wisły.W takiej sytwwji wytworzył się stopniowo zbiornik typu. jeziornego, któ- rego szczątkowe osady zachowały się' na prrestrzeni od Podlodowa na Zachodzie przez okolice Ferdynandowa do Poznania nawschOOzie. Powstał
on
na' dziale wodnym między dorzeczem pra-Wieprza i pra-Wisły. Począ1l-128 Janina Lyczewska
lrowo wypełniały go osady wód płynących, a później stopńiowo osady JezIorne. Analiza osadów mineralnych, i organogeniczny'ch pozwoliła od,..
tworzyć ewolucję geomorfologiczną, klimatyczną i florystyczną z tego . okresu. Wiek przemian stał się ważny dla stratygrafii plejstooenu, gdyż
niewątpliwe, interglacjalne warunki, panujące podcza:s tworzenia się 0sa-
dów jeziornych, wskazują na długi okres rozdzielający dwa odrębne zlo-
dowacenia. . " .
Szczegółowe opracowanie lito1ogiczno~tratygraficzne, wylronane w Pracowni BadańCzwarlorzędu IG, 'ZAStało przeanalizowane i opubli,..
}towane ~przez J. E. Mojskiego (1969), B. Gronkowską (1969, 1972) i J. Rze- chowskiego (1966, 1967). Analizy paleobotanic:zne wykonała Z~ Janczyk,..
-Kopikowa (1975). Uzupełnienie wymienionych materiałów stanowią wy,..
niiki badań. Praco\\'Ili Surowców Mineralnych w Katowicach. Wykonano tam s2JCzegółowe analizy chemiczne, ~anuloinetryczne, miner,alogiczne i technologiczne próbek z serii gyti.o~torfowej,przekazanych przez
Zakład Węgli Brunatnych IG. Wyniki tych badań mogą stanowić materiał
porównawczy p~ 'dalszychopracowa:niach osadów interglacjalnych. ,Arui,..
lizy ,chemiczne objęlyposzczegó1ne frakcje z poobek zarówno' całkowitych,
jak i z pos'zczeg6lnych głębokości. Wykazały one, że w. osadach gytimvQ- ,..torfowych zaznacza się pmcentowo najwięcej tlenków: krzemu (Si02),
glinu (Al203) i wapnia (CaQ). Oprócz tego Występują tlenki: siarki, tytanu,
żelaza, manganu, ma~ fosforu, sodu, potasU!, a także dwultlenek
węgla, '00 wskazuje na bogate chemicznie środowisko wód intkTglacjalnegą
-'Zbiornika ferdynandowskiego. . . < • . •
_ . Przekroje geologiczne przedpola Wyżyny Lubelskiej ilustrują kilka :faz erozyjno-akumulacyjnych, które miały miejsce po zlikwidowaniu zbior- nika jezi-ornego. Zbiornik przykryła, seria osadów piaszczysfu,..żwirowych
typu f1'UJwiog1acjalnego~bliżającego się lądolodu "Warty". Osady
te
wy-pełniły 'zagłębienia i sięgnęły na wysoczyzny do ok. 160 'm n.p.m. Profil -utworów fluwioglacjalnyclt .ocJs}';ania się yv stromościennym, północnym
zboczu dzisiejszej, równo~wej doliny Wieprza. Na osadach tych. za-
.chowały się miejscami 2 a nawet 3 poziomy gl:iJny zwałowej. zlOdowacenia ,Warty. Na wysoczyźnieferdynandowskiej zaznaczają się natomiast roz-
ległe obszary pokryte osadami pia:szczysfu,..żwirowymi, flulWioglacjalnymi bez pokrywy gliny morenowej. Była to bowiem strefa oseylu1ącegp czoła .lądolodu, gdzie działalność wód zaznaczyła' się bardzo silnie. ŚwiadcZy .0' tym charakterystyczna przemienność osadów: . poziomy glin 'zwałioWYch
,zlodowacenia Warty poprzed:zi~e są warstWami osadów wodnolodow- ,ooW'ych, miejscami zastoiskowych a takZeeolicznych (fig. 5). Gliny zwa- '.lowe ·sąprzeważnie. pias7JCZYSte, pr~ już podczas ich akum:ułacji, 00
-wskazuje na .stosunkowo słabą silę dynamiczną .lądolodu oraz przewagę działalności wód glacj,alnych i rmcznych spływających z Wyżyny Lubel-
:skiej~' Do bardziej charakterystycznych form śWi.adczącycih o 'za:sięgu lądo
lodu należą niewielkie pagórki . zachowane pojedynczo lub W mewielkich
,~ch·na glinie zwałowej . lub cr;ęściej na Pr"zemytyCh osadaJCIh lodow- cowych i piaskach fluwiog1acj,alnych; RooprzJestrzeniGVOe są one na całym
'omawianym obszarze, a większe' ich ~p.ienia obserwuje się na· półnQc
.':od dzisiejszejdoliny Wieprza oraz między OkrzJeją a Adamowem wpół.
nOcnej części Wysoczyzny fef(iynandowsk:iej. Pag6rki są niewielkie o de- -:rl.iwelacjach kilkuni.etrowyeh.ZbQdowane są.' z materi~. ~~-
Ocena interglacjału z Ferdynandowa. 129
rowego Z pojedynczymi głazami narzutowymi, miejscami z wkładkami
gliny zwałowej, co świadczy o ich niewątpliwie lodowcowej ~e. Wy-
jątkowo interesujący jest ciąg pagórków, wypełniających w~, głęboko wciętą (ok. 30 m) dolinkę między Lendem RUJSkim a 'Podlodowem nad Wiepr3em. Formy te o deniwelacjach do 20 m ,zbudowane są z piasl~ów różnoziarnistych, bezładnych lub uwarstwio!l1ych poziomo albo skośnie
z domieszką głazików i głazów. Pokryte są one na powierrehn.iJ żwirami
i głazami do 1 m średnicy. Przedhlżenie tego ciągu pagórków dochodzi przez Wolę Bli:zocką do doliny Wieprza, gdzie występują one również na otwartej, szerokiej przestr3eni 'zbudowanej z piasków i żwirów fluwiogla- cjalnych. Prezentują tu one
typ
pagórków c3ołowo-morenowyoh. Powstaje problem czy kornplekspagórków, wciśniętych w ramY dolinki, wymode- lowanych i ułożonych 1inijnie rilożna uznać za formy kiemowe, cr;y owwe, czy też denudacyjne. Mogą to ~ć formy zarówno ,kemów, jak i ozów, które wskutek kolejnych przemian den~nych uległy rozdrobnieniu na poszcrególne, odizolowane pagórki, rozmieszC7Xme na różnych wysolroś-, ciach zbocza dolinki. Najsilniej dały się tu prawdopodobnie odczuć spływy
soliflukcyjne w warunkach peryglacjalnych, o czym świadczą skupiska
żwirów i głazy na szczytowych partiach pagórków oraz
na 1eb.
zboczach, a także na zboczach dolinki i na jej dnie. For:mowanie pagórków i mode- lowanie dolinki miało zatem miejscezarówno
podczas ,zlodowacenia War-; ty, jak i w kolejnych interstadiałach, vi interglacj,ale eemskim, w pery_: glacjale zlodowacenia bałtyckiego i w holocenie. , , ,, Trudno zaopiniować wiarygodnie oh.aiakter osadów i form. wy~orzo.-',
nych podczas ootatniego na omawianym obszarre zlodowacenia' (Warty), i:
gdyż procesy denudacyjne najb1imzego interglacjału - eemskiego ~ spo-:
wodowały poważną prrebuclowę g,eomorlolog;i.czną. Wcięcie' Wisły pod' Puławami osiągnęło wówczas rzędną ok. 50 m n.p:m. (W. Pożaryski, 1953),. podczas gdy dzisiejszy poziom tej rrekiwynosi
ok.
120 m n.p.m. Do takiej' niskiej podstawy erozyjnej pra-Wisły zostało prreciągnięte definitywnie dorzecze pra-Wieprza. DllUgotrwaly odpływ doliną Kurówki, 'zlokalizo.-wanybliżej 'krawędzi Wyżyny Lubelskiej i dzialający przez cały okres zlodowacenia środkowopolskiego i w'a,rtr, uiległ stopniowemu ,zanikowi na rzecz doliny Wieprza z wodami skierowanymi ku zachodowi. Ewolucję tę poprzedziło niewątpliwie powstanie dolin marg:inal.:nych działających prZJed
cwłem oscylującego lądolodu. Być może podczas prre.rrtian hydrograficz- nych, ,które miały miejsce w interglacjale ferdynandowskim, wytwQTZYł się odpływ pra-Wieprza ku zachodowi, do Wisły, ale został OIIl. zabary'ka- dowany czołem lądolodu ,zlodow:acenia Warty. ' .
Dolina Wieprza, 'zasilana wodami drenującymi wysoczyzny północne
i Południowe, została, ufornlowanaprrez wody napływające w prrewadze z południa, od strony Wyżyny Lubelskiej.' Północny brreg równoleżniko
wej doliny Wieprza stanowi wysoką ok. 40 m skarpę, urozmaiconą miej- 'scami ostrog,ami denu~jnYmi. Wyjątkowo instruktywnie - w formie
wału poląc'zonegoz' wysoczyzną - 'wstała wypI'leparowana ostroga denu.- dacyjna ciągnąca się od Sobieszyna ku WNW na długości ok 3 km. Druga nieco mniejsza ostroga wytworzyła się w Białkach, gdzie erozja sięgnęła.
do pliocenu, odsłaniając iły pstre. W ,Podlodowie erozja odsłoniła. nato- miast fragment mułków wapiennych interglacjalnych. Wymienione formy, erozyjne umożliwiły wgląd w budowę polodowcowej wysoczyzny ferdy-"
o o L
N A\
D
7~=~=~~=a
2I cfjJj) la ·
rT:TT:l s t·:··:- :·:-:-:-:~6
11 •••==7 (-::.:.:.: .. :->.:·18 mmn
9~'0 ·
L.:.L.LJ..J :.::,':::: _ llill.W
~"n 111,2 §13 ~14I1D111'S[§J76f~·;:<I17
132 Janina Lyczewska
nruuiowskiej. W spągu, bezpośrednio na pliocenie występują rezydualne
żwiry i głazy 'zlodowaC€ń starszych, wyżej -odsłaniające się, sporadycz- nie - partie gliny zwalowejzlodow:aoenia środlk:owopolBkiego. Jako war- stwa ciągła, dająca się prześledzić w wysokim brzegu Wieprza, występują
piaski i żwiry fluwioglacjalne o miąższości do 20 m. Seria fluwioglacjalna przykryta jest płatami gliny zwałowej, miejscami dwudzielnej z warstwą
ilów wstęgowych lub lessu (fig. 5). Analogiczny układ warstw napotikano w profilach otworów wiertniczych (fig. 3, 4). Poniżej serii fluwioglacjal- neji glacjalnej występują miejscami osady jeziorne interglacjalne (Fer-
dynandów, Poznań). , '
Również w wysokim 'brnegu. Wieprza, u wylotu bocznej dolinki w Pod- lodowie, odsłaniają się mułki gytiowe 'z detrytem flory. Usytuowanie tego
odsłonięcia jest następujące. PO!IrlZej śluzy w grobli ognm:k:zająoej' stawy istnieje głębokO wcięta dolinka. (ok. 10 m) ze strumieniem, którego poziom jest regulowany spływem wód ze stawów. Przy zamkniętym przepływie odsłaniają się pionowe ściany, które w części spągowej zawierają iły py-
laste,zwięzłe, szarobiałe, silnie reagująC€ 'z Hel. Jest to osad typu jezior- nego -.gytia ilasta - o miąższości ok. 4 m. Dno dolinki wypełn:i,ają bar;- dzo liczne, płaskie toc~ńce tejże gytii ilastej z fragmentami flory. Wod-
słoniętych ścianach widać tu Hczne nacieki i impregnacje wodorotlenków'
żelaza. Prowizoryczna analiza pylkowa z dwu próbek: ilu gytiowego, wy- , konana przez Z. Janczyk-Kopikową (1963a);dala następujące wyniki: '
Próbka I Próbka n
;
Sosna (Pinus) 15,00J0 3,5%
Świerk (Picea) 0,5%
Jodła (Abies)
+
Brzoza (Betula) 5;0% 4,5%
Olcha (Alnus) 19,0% 19,50J0
Dąb (Quercus) 20,0% 15,50J0
Wiąz (Ulmus) 8,0% 11,0%
Lipa (Tilia) 1,0% 2,OOJo
Leszczyna (Corylus) , 32,0% 43;0%
Wierzba (Salix) 0,5%
Chenopodiaceae 0,50/0
Sparganium 1,00/0
Gramineae 1,0%
Fig. 5. Szkic facjalny osadów I:fZwartorzędowych wysoczyzny ferdynandowskiej Facial sketch of Quaternary deposits of the Ferdynandów hi'ghland
, '
OSady: 1 - aJ.uw1alne, dolinne; 2 - bagienne na 'Wl"soc:zyźn.ie; 3 - eołliczne; 4 - splyWÓIW sOl1fhtkcyjnych; 5 - eluwiaLne na gJdniezwalOlWe;I; 6 - fluWliQ-IPeryglacjailne z czasu zlodo- waeen1a bałtyckiego; 7 - fluw.\ro-perygłacjaJ.ne na gliinde zwałowej; 8 - fluwlo-perygJacjadne na piaskach fluwioglacjalnych; 9 - morenowe zlodowacellllia W8({'Ity; 10 - zastOOsIroWe !lilię
dzymarenowe; 11 - lessowe: 12 - marenQIWe na osadachflluiwiogJacjalnyctl; 13 - f1U1W1og]:a- cj.alne: 14 - jeziorne inter~ja1ne: 15 - lPodłompodiczwa.rtQrzędowego; 11.6 - pwg6crkJi pjJąsz.
czysto-włrowe z głazami; 17 - skupiska żwtiJrów, gl8llliJk6w i gla'zów nlIirzu1lOiWYch - rezy-
durune '
Deposits: 1 ~ailluviał, valley: 2 - swampy depOlS!UiI on highJ:aillid: 3 - eol1an; 4 - sol1f1uction f101W, deposlJts; 5 - elluVial deposld;.s· on . W!ls; 6 - f1'11v.io-;pengIacial depoilllitls from the 1lImes of the WUrm; 7 - :flJuvio-perJ.glacia1 depD6its on WliS: 8 - f1uvilQ-;periglactlal deposLts on f1uviogJa(li.aJ. sands; 9 - morame depos:iNs of ,the W~a GlLaciaItion; 10 - depoSlillls iIlItermol!"lldne dammed lBlk:es: 11 - loesses; 1.2 - mara!lrie deposlits on tluv:llOglaJalal one.s; 13 - fLuv.l~aJ.
depo&i.ts; 14 __ intarglaclal lacustooe depOSltts; 15 - Quaternaa:y subst!m1la: 1S - SBiIldy-gravels hills with boulders; 17 - concentTalllan of gravels, boulders and erra>tlc bouliders - reslJdual
Ocena interglacjału z Ferdynandowa
Według opi.nii Z.Janczyk-Kopikowej powyższe spektra pyłkowe cha-
rakteryzują las liściasty mieszany z przewagą dębu, wiązu, olchy i 'z,dużą ilością leszczyny. Jest to związane z klimatem umiarkowanym, z fragm:en- tern okresu ciepłego. Z. Janczyk-Kopikowa zwrócilau'Wagę na doskonały
stan zachowania spol'Omorf i ich dużą frekwencję, 00 kwal.JJfikujematerial do dalszych badań paleobotanicznych i more w przyszłości rozwiązać spra-
wę wieku osadów. "
Wyniki badań geologic'znych pozwalają powiązać zbiornik jeziorny Ferdynandowa ze zbiornikiem jeziornym, Poznania a także Pocllodowa '(fig. 3, 4). Osady interglacjalne Poznania nie były badane florys~ycznie,
natomiast :lJespół pyłków WY'S~c:zegó1niony w Podlodowieodpowiadal'by okresowi III ~ lasów liściastych mieszanych ~ wy~elonemuprzez
Z. Janczyk-Kopikową w Ferdynandowie. Zarówno w jednej, jak: i w dru- giej, miejscowości w' spektrach pyłkowych okresu III zwraca uwagę duży Ud'ział drzew liściastych, ciepłolubnych (wiązu, dębu, les'zczyny). Rozpcr znanestanowilska florys1;yczne wskazują
na.
rozległy, głęboki (ok. 30 'm) zbiornik jeziorny, wytworzony naobszarzę kiopalnej doliny wilczańs~-ferdynandowskiej, która po przebudowie hydrograficznej znalazła się na dziale wodn,ym między dor:reczem. Wieprza a Wisły. Oscylujący lądolód
zlodi()wa.cenia Warty przykrył osady jeziorne piaskami fluwioglacjalnymi
i ,gliną zwałową z rozproszonymipa.górkami czołowomorenowynll, likwi-
dującostatęcznie ślad doliny kopalnej. Być
more,
drObnymi silnie zmody- fikowanym jej fragmentem jest dzjgiejsza głęboko wcięta, wąska dolinkaW Podlodowie, , u wylotu której ~ją się'.osady,gytiowe.' ' Podczas zlodowacenia bałtyckięgo przedpole' Wyżyny Lubelskiej zna- la:zlo, się w warunkach klimatu peryglacja1n.ego,· przerywanego fazami
~lęń. W pierwszym, maksymalnym rozwoju lądolodu 'zaznaczyło się
na omawi,anym .obszarze podwyższenie'podstawy erozyjnej. Nastąpila. aku- mulacja piask6w mułlrowy(ili ze śladami warstwowania POZiomego. Wobrę
bie· przełomowej doliny· Wisły W. Pożaryski (1953) nazwał je piaskami wysokiego 'zasypania, wyznaczając ich zasięg do wysolrości ok. ·170 • m n.p.m. A. Jahn: (1956) rozszerzył zasięg analogicznej akumulacji pias7JCZY-, stej w przełomowej dolinie Wieprza aż na wierrohowinę Wyżyny Lubel- skiej do ok. 180 m n.p.m. J. Lyc.zewska (1968) opI1aoow:ala na Wyżynie
Malopols;kiej osady piaszczyste akumulacji tzw. fluwio-peryg1acja1nej, któ- re wytwarzają się w specjalnych warunkach spiętrzenia wód peryglacjal- nych na terenach ujętych w ramy: z jednej strony. czoł.em lądolodu,
. a z drugiej wysoczyznami. Powstawały facje osadów. w. rozlewiskach wód spiętrzonych, '00 mogło Powtarzać się w czasie całego plejstocenu · na przedpOlu lądolodów. Ponieważ terin:in "piaski . wysokiego zasypania"
w ujęciu W.Pożaryskiego dotyczy wyłącznie doliny Wisły, zatem w roz- szermnym zasięgu tego typu zasypania (aż na wierzchowinYWY'Soczyzn)
należałoby stosować termin "akumulacji fluwio-peryglacjalnej" w ujęciu
J .. Lyczewskiej. Na przedpolu Wyżyny Lubelskiej. miały miejsce spiętrze.
nia. wód· peryglacjalnych w czasie zlodowaceniabaltyckiego, które dopro-
wadziły do akumulacji piasków drobnych, . mułkowych, . często warstwo-
wanych,występujących na rozległych obszarach, m. in. na wysoczyźnie
ferdynandowskiej (f!g .. 5). Zapłynięcie to·. objęło przede wszystkim nowo
uformowaną w interglacjaleeemSkirp. dolilnę Wieprza, o czym świadczy
budowa wysokiego brzegu tej doliny, a n;astępnie sięgnęło na WYSOC'LYzny
