UKD 551.732.022.2: 564 : 551.243.13 (433-35 woj. nowosądeckie, Czarny Dunajec, Koniówka)
EMIL WOŹNY
lignitowe niecki orawsko-nowotarskiej po raz pierwszy zostały
F. Foetterlego w 1851 r. W Ślanicy, Ujściu, Czimchowej
miejscowościach znalazł on liczne skorupki z rodzaju Cytherea,
ślimaków oraz szczątki roślin z Culmites am·- n g s znane z tzw. lignitów i na tej podsta-
iły do "pętra basenu wie-
1873 r. F. Hauer iły lignitowe niecki orawsko-nowotar- do pontu, określając jako
(1892) znalazł w omawianych utworach w rodzaju Planorbis oraz liczne szczątki
Glyptostrobus europaeus U n g., a wiek osadów pr:zYl0w,zczaJln,\ torton. W. Friedberg w dwu
i 1909 z Miętusowa i Cichego a iły z określił jako
wiekiem tortonowi, ponieważ w tych ostatnich W 1910 r. W. Kuźniar podał, że w nie gips, lecz W 1912 r. W.
snos1;rz'eż~:nia W. Kuźniara o wSzaflarach.
poglądy na temat
oravvsko-nowotarskiej podsumował w 1930
spostrzeżeniami.
(1950, 1954) na podstawie
stwierdził osady miocenu i pliocenu w UK.UIJlCaCn jJl)manSK.leE~O Odsłonięcia z okolic
r. K. Birkenmajer. Urbaniak natomiast
',..."""tTY ... ' ... artykuł dotyczący utworów ne(JgEmu
mański Wierch, w których znalazła
do oznaczenia skorupki .U.AJC...,.'-'·uu. ... ....,
Jak widać z tego krótkiego przeglądu
nitowych niecki orawsko-nowotarskiej, nie
Kwartalnik Geologiczny, t. 20, nr 3, 1976 r.
590 Emil Woźny
najbardziej podstawowych zagadnień dotyczących tych osadów: ich wie- ku, tektoniki, a nawet miąższości. A przecież utworami tymi zajmowali
się tak wybitni badacze, jak M. Raciborski, W. Friedberg i W. Kuźniar.
Nie została opracowana również występująca w iłach lignitowych fauna, poza jednym rodzajowym oznaczeniem ślimaka Planorbis, dokonanym przez M. Raciborskiego oraz małża oznaczonego rodzajowo przez F. Foet- terlego.
Otwornice Polystomella aculeata d' O rb., Cristellaria gibba d' O r b.
i C. cf. cultrata M o n t., które wraz domniemanymi gipsami skłoniły
W. Friedberga do przypisania omawianym iłom morskiego pochodzenia,
są bardzo wątpliwe. Możliwe, że są to skorupki wymyte z wcześniejszych
osadów i w iłach lignitowych znalazły się na wtórnym złożu.
Przyczyną, która spowodowała, iż w tak długim okresie czasu (119 lat od pierwszej wzmianki F. Foetterlego) dokonano tak nieznacznego po-
w opracowaniu iłów lignitowych, jest bardzo zły stan zachowania Fauna ta jest zwietrzała i pognieciona, co bardzo utrudnia zarów- wypreparowanie, jak i oznaczenie.
postęp w badaniach umożliwiło wykonanie dwu otworów wiertniczych w Czarnym Dunajcu i Koniówce - odwierconych pod kierunkiem L. W atychy, które i pozwoliły na
określenie ich miąższości oraz do badań paleontolo- giczno-stratygraficznych i innych.
* * *
zarówno IG-l
towanym przez ją gór.
środkowej partii osadów przewierconych w omawia- otworze wiertniczym na 159,30-511,0 m spotyka
.u_'-'_,'-<-~~-'- osadów ze słodkowodnymi (159,30; 193 i 115 m).
Fakt ten może świadczyć o tym, że w czasie sedymentacji subsydencja niecki była na tych głębokościach szybsza niż akumulacja osadów, co
umożliwiało tworzenie się środowiska bagiennego. Często równocześnie
Tabela 1 W:Vst1emlW3lnie fauny trz;ecior~~ędowej w otworach wid~J'tlraiil"'1YV€"h Czarny i Koniówka
Miocen Pliocen
dolny L ...:I. I górny dolny , ..1
górny
" Oligocen Iy Iy
Fauna ~ górny warstwy z warstwy warstwy warstwy
~ z Czarnego warstwy z Podczerwonego
nl1n~lr.~ orawskie z Koniówki z Mizernej
-.,
K Cz. D K Cz. D K Cz. D K Cz. D K Cz.DI K Cz. D K
Hyalina ilnpressa O
+ +
Hyalina cf. ilnpressa O
+
Hyalina denudata Reuss O
+ +
Patula lnulticostata Thomae O
+ +
He!ix devexa Reuss O
+ + +
H elix bohelnica O
+ + + +
Carychiuln cf. nanUln O
+ +
Patula gyrorbis Klein O
+ +
Trocholnorpha (Discus) ilnbricata
Braun O
+ +
Helix hOn1Glospira Reuss O
+ +
Pisidiuln sp.
+
Archaeozonites haidingeri Reuss O
ArchaeozOlnites selniplanus R e u s s O
+
Planorbis ungeri Reuss
+ +
Planorbis sp.
+
Hetix subpulchella Sandberger O
+
Hyalina orbicularis Klein O
+
Helix cf. extincta Rombur O
+
Helix cf. ligerianaMayer O
+
Helix cf. sylvana Klein O
+
Xerophila soósź Gail O
+
Alnalia lorentheyi Gaił O
+ +
Alnalia ej IOrentheyi G a a l O
+
Alnalia cf. erassa CI. O
+
Hyalina lniocaenica Andreae O
+
Helix steinheilnensis Klein O
+
Pisidiuln steinheilnense Gottschick
+
Pisidiuln cf. steinheilnense
Gottschick
+
Caryehiuln lnarinae Steklov O
+ +
Carnifex oxystolna Klein
Hyalina subnitens Klein O
Hyalina ef. subnitens Klein O
+ +
Carychiuln plieatuln Steklov O
+ +
Procalnpylea lóczyź Gaił O
+
Helix carinulata Klein O
+
Helix coarctata Klein O
+
Hetix ef. coarctata Klein O
+
He !ix ef. pachystolna Klein O
Patula propyglnaea Andreae O \ +
Planorbis cornu lnantelli Dunker O
+ + +
Haylina ef. circulnscissa Gotschiek O T I
Clausilia cf. grandis Klei n O
+
Hyalina viridula Moenke O
Clausilia cf. terverii Mich. O
+
Patula ruderoides Mich. O
ca'y.,,:u<UrL pachychilus Sandberger O
+
Hyali~ ltiulca Jan O
+ + +
Typ ekologiczny: słodkowodny; O lądowy
Stratygrafia młodszego tneciorzędu 591
ków występują liczne szczątki roślin
ne, co wskazywałoby również na ba- gienny raczej charakter rozlewiska niż
na jeziorny. Występująca tu fauna po- zwala na określenie wieku poszczegól-
partii osadów.
Osady z głębokości 28,0-65,30 m zaliczone do pliocenu na
fauny
pliocenu. Są to ślimaki
z rodzajów żyj ących obecnie w lub na skałach. Ich obecność,
braku gatunków słodko
nasuwa przypuszczenie, że
orawsko-nowotarska stano\viła suchą dolinę, do któ- wody deszczowe transportowały materiał klastyczny wraz ze skorupka- mi ślimaków zasiedlających otaczające dolinę wzgórza porosłe lasami (6 gat.).
Zespół fauny z głębokości 65,30- m ma już charakter górnomioceń
ski i osady te określono jako górno- mioceriskie.
W zestawieniu fauny z Czarnego Dunajca (fig. 1, tab. 1) można zauważyć, że gatunki z odcinka 28-65,30 m są
wieku środkowoplioceńskiego, a niżej
(65,30-230,0 m) należą już do miocenu górnego. Niezgodność tę można tłuma
bądź to przerwą sedymentacyjną, też faktem, że niektórzy geoło
zaliczają dolny pliocen właśnie do
cr"",-nortA miocenu.
Na 14 gatunków mięczaków znale- zionych w osadach górnomioceńskich
1 O należy wyłącznie do górnego mioce- nu 2 sięga od górnego miocenu do dol- nego pliocenu, a 2 - od środkowego do górnego miocenu. Widać więc tu wy-
raźnie przewagę gatunków górnomio-
Cl
/{of7iówka
/ / / / / / / / / / /
/ / / / / / G@
/ / / / / / ; / / / / / / / / / / / /
/ / / / / / / / / /
/".//.//4590
. ' . . I
2
4- 5 8
Fig. 1. Profil litologiczny miocenu w otworach wiertniczych Czarny Dunajec 1G-1 i Koniówka 1G-1 Lithological column of Miocene rocks in boreholes: Czarny Dunajec
1G-1 and Koniówka 1G-1
1 - piaski i żwiry; 2 - iły; 3 - flisz;
ceńskich. W profilu tym jest też naj- 4 - fauna lądowa; 5 - fauna słodko- więcej" gatunków słodkowodnych - 2 wodna; 6 - fauna lądowa typu leśnego
1 - sands and gravels; 2 - clays; 3 - słodkowodne na 12 lądowych, co może flysch; 4 - land fauna; 5 - fresh-wa-
ter fauna; 6. - land fauna ol the forest świadczyć, że sedymentacja przebiegała type
tu przynajmniej częściowo w środowisku bagiennym, a może nawet jeziornym.
rv1iocen środkowy o'bejmuje serię osadów z głębokości 230,0-488,5 m, 258,5 m miąższości. Zachowało się tu tylko 5 gatunków ślimaków lądo
wych. Może to wskazywać na sedymentację osadów w środowisku 10
592 Emil Woźny
lądowym, które nie sprzyjało nagromadzeniu przetrwaniu skorupek
mięczaków.
Miocen dolny obejmuje bardzo grubą serię osadów występujących na
głębokości 488,5-950 m. I znowu tu, podobnie jak na granicy miocenu z pliocenem, pojawia się problem występowania gatunków górnooligo-
ceńsko-dolnomioceńskich. Wynika to prawdopodobnie z faktu, na który od dawna zwracali uwagę stratygrafowie, że piętra szat, akwitan i bur-
dygał obejmują osady jednego wieku, lecz wykształcane w trzech .,...n~7-n"T"h
facjach. Na 12 gatunków oznaczanych z miacenu dalnega tylk:o
małż, określany radzajawo jako Pisidium sp., jest farmą słodkawadną.
Występuje on na głębakości 511 m, prawie w strapie serii dalnomiaceń
skiej. Wielka przewaga ślimaków lądawych wskazuje na to, że dno niec- ki orawsko-nowotarskiej było w tym czasie suche, dapiero
fazie sedymentacji dolnamiaceńskiej niecka magła stać się
wadniona.
Watwarze wiertniczym Koniówka IG-l nu wykazują znacznie mniejszą miąższaść niż w otwarze Czarny Dunajec IG-l.
Miąższości paszczególnych ogniw stratygraficznych są przeciętnie a
łowę mniejsze niż w otwarze wiertniczym Czarny Dunajec IG-l.
nia się również liczba 'Oznaczanych gatunków, których jest mniej.
Pliocen, obejmujący serię 'Osadu z głębakaści 6,70-42,0 n1,
bardza słaba udakumentawany faunistycznie. Znaleziana tylko tunek ślimaka lądawego żyjącega w latach od pliocenu do dziś.
Padobnie jak w Czarnym Dunajcu najwięcej fauny zachowało
w 'Osadach górnega miocenu, 110 m miąższości (42,0-152,0 10 'Oznaczanych tu gatunków lądawych 1 jest sładkawadny, ca
nawet ilaść gatunków lądowych da słodkowodnych jest w stasunku da występujących w Czarnym Dunajcu.
Miacen śradkawy 152,0-257,7 m - jest bardza
Występuje tu jednak Helix cf. sylvana K l e i n uważany za przewadni dla środkowega miacenu (tortan). Ta wielkie ubóstwo i zupełny brak farm sładkowadnych może wskazywać na lądowy
ter sedymentacji w miacenie śradkawym.
Najgrubszą serię, padobnie jak w 'Otworze Czarny Dunajec
nowią 'Osady dolnega miocenu 'Obejmujące iły występujące na 257,70-459,00 m (201,30 m miąższaści). Na 7 'Oznaczonych ~a,_""".I.jL..n .. u
maków 2 są ślimakami sładkawadnymi. Fakt ten może wskazywać,
niecka arawsko-nowotarska była bardziej zawodniona w 'Okolicy Ko- niówki niż w okolicy Czarnego Dunajca. Bardzo ciekawy jest również
w Koniówce zupełny brak ślimaków z rodzaju Carychium, które w nym miocenie i pliocenie Czarnego Dunajca występują rlla~owo.
Zakład stratygrafii Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4
Nadesłano dnia 12 listopada 1975 r.
Stratygrafia młodszego trzeciorzędu 593
PIŚMIENNICTWO
BIRKENMAJER K. (1954) Sprawozdanie z badań geologicznych przeprowadzo- nych nad neogenem na Podhalu w latach 1949-1951. BiuI. Inst. Geol., 88, p. 56-79. Warszawa.
FOETTERLE F. (1851) - Ober den Karpatensandstein im Arvaer Comitate. Jb.
Geol. Reichsanst., 2, p. 160-161, z. 4. Wien.
FRIEDBERG W. (1906) - Das Miozan der Niederung von Nowy Targ. S. B. Akad.
Wiss. Wien, 115, p. 779-792. Wien.
FRIEDBERG W. (1909) - Erganzende Bemerkungen liber das Miozan von Nowy Targ in Galizien. Mitt. Geol. Ges. Wien, 2, p. 351-352. Wien.
FRIEDBERG "VV. (1912) - Kilka spostrzeżeń z zakresu formacji mioceńskiej Galicji.
Kosmos, 37, p. 15-23. Lwów.
HALICKI B. (1930) - Dyluwialne zlodowacenie północnych stoków Tatr. Spraw.
Państw. Inst. Geol., 5, p. 377-504, z. 3/4. Warszawa.
HAUER F. (1873) - Geologische Obersichtskarte der osterreichisch-ungarischen Mo- narchie. Jb. Geol. Reichsanst., 19, p. 489-566. Wien.
KUZNIAR W. (1910) - Versuch einer Tektonik des Flysches nordlich von der Tatra. BulI intern. Acad. Pol. [A], p. 38-55. Cracovie.
RACIBORSKI M. (1892) - Zapiski paleobotaniczne. Kosmos, 11, p. 52-533. Lwów.
SZAFER W. (1950) - Przewodnik do wycieczki na Podhale XXII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w 1949 r. Rocz. Pol. Tow. Geol., 19, p. 505-508.
Kraków.
SZAFER W. (1954) - Plioceńska flora okolic Czorsztyna i jej stosunek do plejsto- cenu. Pr. Inst. Geol., 1, Warszawa.
URBANlAK J. (1960) - Wiercenie na Domańskim Wierchu w Kotlinie Nowotarskiej
koło Czarnego Dunajca. Kwart. geol., 4, p. 787-799, z. 3. Warszawa.
WATYCHA L. (1976) - Neogen niecki orawsko-nowotarskiej. Kwart. geol., 20, p. 575-585 nr 3. Warszawa.
CTPATMrPA~JlSI BEPXHETPETMąHbIX OTJIO)KEHHM OPABCKO-HOBOTAPrCKOM
BllA)1;MHbI llO KOHTHHEHTAJIbHOM MAKPO~AYHE
Pe3IOMe
TpeTHqRble KOHTHHeHTaJIbHbIe OTJIOJKeHIDI OpaBcKo-HoBoTaprcKoH Bna,Il;HRbI BnepBbIe 6bIJIH OllHcaHbI <D. $OTTepJJe B 1851 r. AO naCTomu;ero BpeMeHH He TOJIbKO Re OITHCaHa HX <paYRa, HO H He yCTaHOBJleH TOlffibIll B03f'aCT 3THX OTJJOJKeH1IH. Pa3pememuo nOR TIp06JIeMbI crroco6cTBO- BaJIO 6ypeHHe 2 CKBaJKHH: B "lJapHoM AYH.aeu;e H B KomOBKe, no IWTOpblM rroJJyqeH 60JIbmOH JJRTOJIOrHqeCi<:HR H rraJIeOHTOJIOniqeCKHR MaTepHaJI. B qapHoM ,lJ;YHaeu;e rrpo6ypeHo 922 M BepXHe- TpeTH'iHbIX OTJIOJKeHHi1:, B KOHIOBKe - 452,3 M (<PHI'. 1), OTHOCHMbJX K M!iIOu;eHY H llJIOHu;eHY.
B CKBa)lQffie qapRbI AYHaeu; nr -13TH OTJJOJKeHH5I rrpe,Il,CTaBJJRfOT C060H MOHOTORHYIO rmfHH- CTYIO cepHIO c npOITJIaCTKaMH 6yporo yrmI, MeCTaMH c ,DOBOJIbHO lVIROrO'iHCJJeHHbIMH CKOIIJIeH!iI5J:MH
594 Emil Woiny
<pparMeHTOB o6yrJIeHHbIX paCTeHlIH. H HeMHOrO'll:ICJIeHHbIMH Ae«pOpMlfpOBaHHbIMH paKOBHHaMH CYXOnyTHbIX MOJInIOCIWB, pe)I(e npeCHOBO,I:(HbIX. Iif3 33 orrpe,I:(eJIeHRbIX BH,I:(OB, 30 CYXOnyTHbIX, a TOJIhKO 3 rrpecnOBO,I:(HhIX, 'ITO rOBopHT 0 TOM, 'ITO Ce,I:(HMeHTaII,HH 3,I:(eCb 6bIJIa KOHTHHeHTaJIb- HOE:. TaKI1M 06pa30M MO)I(HO C'll:ITaTb, 'ITO OpaBCKo-HoBOTaprCKaH Bna,I:(HHa B Heorene npeA- CTaBJIHJIa C060E: 06nmpHYIO Me:JKT0pHYIO Brra,I:(HHY C IIOCTOHHHO onycKaBmIfMCH ,[(HOM, 3anOJIHeH- HYIO 06JIOMO'lHbIMH MaTepfIaJIaMH, npHHOCHMbIMH ,lJ.O)I(,I:(eBbIMH BO,I:(aMH C OKpY)KaIOII:l,HX ee rop.
B nOE: CKBa)I(HHe Ha rJIY6HHe 159,30-511,00 M 6bIJIIf BCTpe'IeHbI rrponJIaCTKH OTJIO)I(eHHH C npeCHOBO,D,HbIMH MOJIJIIOCKaMH. 3TO HBJIHeTCH CBH,I:(eTeJIbCTBOM Toro, 'ITO BpeMeHaMH onycKa- mic ,I:(na Brra,lQ1IHbI npOHCXO,I:(HJIO 6bICTpee, 'IpeM OTJIO)I(eHHe OCa,I:(KOB, 'ITO rrpHBO,I:(HJIO K 06pa30- BaHHIO 60JIOT.
Ha rJIY6HHe 28,00-65,30 M 3aJIeraIOT OTJIO)I(eflllH (rrJIaCTbI .113 ilO,I:('IepBOHcro), co,rr,ep)[(am,lle IIOHlleHOBble cyxonyTHble racyPonO,lJ,bI, a HlI)I(e (65,30-230,00 M) OTMe'IeHbI £epXHeMHOlleHOBble OTnO)KeHlIH C «paYHOE: (rrJIaCTbI H3 KOHIOBKrr). Ih 14 BH,I:(a raCTpOnO,I:(, 10 OTHOC5ITCH K BcpXHeMY MHOlleHY, 2 K nepHoAY OT Bepmero MHOlleHa ,I:(O IDf)[(HerO IIJIHOlleFta, a 2 K rrepHO,n;y OT cpe,n;Hero ,lJ,0 Bepmero MHou:eHa. 12 BH)IOB OTHOCHTCH K CYXOnyTHhIM raCTpono,n;aM, 2 - K rrpeCHOBO,lJ,HhIM.
<l>aYHa OTJIO)KeHHE: cpe,I:(Rero MHou:eHa (opaBcKHe nJIaCTbI 230,00-488,50.M) MaJJOQHCJJeHHa, 3,I:(eCh OTMe'IeHO TOJIhKO 5 Cpe,lJ,HeMHOlIenoBbIx BH,I:(OB CYXOrryTHhIX raCTpOrrO,lJ,. HH)I(HHH MHOlIeH npe,lJ,CTaBJIeH nJIaCTaMH qapHoro ,n;YHaelIa (488,50-950,00 M), cO,I:(ep)KamllMH 12 BH,lJ,OB cyxo- nyTHhIX raCTpOTIO,I:( H 1 npecHOBO,lJ,HOE: neJIHIIHrrO,lJ,hl Pisidium sp. Bce 3TH BH,lJ,bI, 3a HCI(JIIOQeH1IeM HH)I(HeMHOlIeHOBoro Helix devexa Reuss, BCTpeQaIOTC5! B OTJIO)I(eHIUIX OT BepXRero OJIHrOlIeHa )];0 HH)KHerO MHOlIeHa.
YcnoBHH B CKBa:h"'illHe KOHIOBKa I1T-l nOXO)I(H Ha OIIHcaHHble Rhlme. TOJIb1.0 MOIII,H.OCTb TpeTHlfHhlx OTJIO)I(eHHH 3,lJ,eCh BARoe MeHbme, a TaIOKe MeHbme, 'IeM B qapHoM ,n;YHaeIIe, KOJJH- 'IeCTRO BH;a;OB raCTpOnO,lJ,.
Emil WOZNY
STRATIGRAPHY OF THE YOUNGER TERTIARY IN THE ORAWA - NOWY TARG BASIN ON THE BASIS OF FRESH-WATER AND CONTINENTAL
MACROFAUNA
Summary
Tertiary continental deposits of the Orawa - Nowy Targ Basin were described for the firt time by F. Foetterle in 1851. Yet, until recently, the fauna of these deposits has not been examined and the age of these rocks has not been defined in detail. The present study is based on rich lithological and palaeontological ma- terial obtained from two boreholes: in Czarny Dunajec and Koni6wka. Upper Ter- tiary deposits drilled in Czarny Dunajec measured 922 m in thickness, while Miocene and Pliocene rocks drilled in Koni6wka were 452.30 m thick (Fig. 1).
In borehole Czarny Dunajec IG-1, these deposits represent a monotonous clayey series with intercalations of brown coal. In some places there are quite frequent fragments of charred plants and few deformed shells of mostly continental molluscs and some fresh-water molluscs. Of the 33 species determined here 30 represent
Streszczenie 595
land forms and only three species have been defined as fresh-water forms. This shows that it was rather the continental type of deposition that prevailed here.
Thus we can assume that, in the Neogene, the Orawa - Nowy Targ Basin formed and extensive intramountainous basin of continuous subsidence, filled with clastic material which was carried by atmospheric waters from the surrounding mountains.
In this borehole, intercalations of deposits with fresh-water molluscs were encoun- tered at a depth of 159.30 - 511.00 m. This shows that in some periods the subsi- dence of the basin was quicker than the accumulation of the deposits and, as a result of this, swampy environments were formed.
Rocks with Pliocene land gastropods occur at a depth of 28.00 - 65.30 m (Pod- czerwone Beds), while Upper Miocene deposits with fauna (Koniowka Beds) occur at a depth of 65.30 - 230.00 m. Of the 14 species of gastropods identified here, 10 species belong to the Upper Miocene, two species extend from the Upper Miocene to the Lower Pliocene, while two species range from the Middle to the Upper Miocene. Two species represent fresh-water forms while 12 species have been iden- tified as land gastropods. Middle Miocene rocks (Orawa Beds, 230.00 488.50 m) are poor in fauna, which is represented only by five Middle Miocene species of land gastropods. Lower Miocene deposits (Czarny Dunajec Beds, 488.50-950.00 m) contain 12 species of land gastropods and one species of fresh-water lamellibranchs, Pisidium sp. All of these species, except for the Lower Miocene Helix devexa R e- us s, range from the Upper Oligocene to the Lower Miocene.
Similar conditions have been found to occur in borehole Koniowka IG-l. Ho- wever, the thickness of Tertiary deposits here is only half as big a·s in borehole Czarny Dunajec IG-1 and the number of gastropod species is also smaller.
