Temat: Przyjaźń – „dwójduch w jednym ciele”,czyli co to jest morał – na podstawie bajki„Przyjaciele” Adama Mickiewicza

(1)

Scenariusz zajęć

II etap edukacyjny, język polski

Temat: Przyjaźń – „dwójduch w jednym ciele”, czyli co to jest morał – na podstawie bajki

„Przyjaciele” Adama Mickiewicza

Treści kształcenia:

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda – kłamstwo, wierność – zdrada).

Dodatkowe:

Język polski

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

2) określa temat i główną myśl tekstu.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

2. Analiza. Uczeń:

10) charakteryzuje i ocenia bohaterów.

3. Interpretacja. Uczeń:

2) objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni.

Cele operacyjne:

Uczeń:

● Potrafi wartościować pojęcia (uczucia, zachowania) opisane w tekście,

● Zna i rozumie znaczenie przysłów dotyczących przyjaźni,

● Wypowiada się na temat przyjaźni,

● Potrafi wskazać cechy prawdziwej przyjaźni,

● Zna pojęcie morału,

● Wskazuje i wyjaśnia morał w bajce,

● Wyszukuje w tekście potrzebne informacje,

● Poprawnie odczytuje rebus.

Nabywane umiejętności:

● Czytania i słuchania ze zrozumieniem,

● Wnioskowania z tekstu,

● Wyrażania się w sposób precyzyjny i zwięzły,

● Pisania różnych typów tekstów,

(2)

● Oddzielania informacji istotnych od nieistotnych,

● Planowania, organizowania i analizowania,

● Współpracy i komunikacji w zespole,

● Znajomości przysłów.

Kompetencje kluczowe:

● Porozumiewanie się w języku ojczystym,

● Umiejętność uczenia się,

● Inicjatywność i przedsiębiorczość.

Środki dydaktyczne:

● Zasób multimedialny: film „Przyjaciele”,

● Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),

● Tekst kultury: Adam Mickiewicz „Przyjaciele”¹,

● Teksty z poleceniami na kartkach dla grup (w treści scenariusza).

Metody nauczania:

● Problemowe: rozmowa kierowana, gra dydaktyczna (rebus), dyskusja,

● Metoda projektów: mapa mentalna,

● Praktyczna: ćwiczenia,

● Ekspozycyjna: film.

Formy pracy:

● Zbiorowa jednolita,

● Grupowa zróżnicowana,

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i zapoznaje ich, przeprowadza czynności organizacyjne:

sprawdzenie obecności, zapisanie tematu lekcji na tablicy. Zapoznaje uczniów z celami zajęć.

Uczniowie otrzymują na kartkach rebus z hasłem będącym jednocześnie zagadnieniem, wokół którego będzie toczyć się lekcja. Nauczyciel może też narysować go na tablicy:

Przy (rysunek jabłek) błka (rysunek liści) liś (rysunek puzzli) puzz

hasło: „Przyjaciele”.

Nauczyciel pyta, co dla dzieci oznacza to słowo. Czy mają przyjaciół? Kogo oprócz rówieśników mogą nazwać przyjaciółmi (np. opiekunów, dziadków, rodziców, rodzeństwo) i dlaczego? Kim jest przyjaciel, a kim wróg? Dlaczego niektórzy mają wrogów? Uczniowie odpowiadają, kierując się własnymi doświadczeniami, podając także przykłady np. z bajek.

1 Proponowane źródło: Adam Mickiewicz, Przyjaciele, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań, 2010.

(3)

Prowadzący zajęcia nie komentuje wypowiedzi, a po zakończeniu dyskusji informuje uczniów, że bajkę o tytule „Przyjaciele”, napisaną przez Adama Mickiewicza, poznają na niniejszych zajęciach.

Etap realizacji

Nauczyciel dzieli klasę na grupy w taki sposób, aby każdy uczeń miał pewne zadanie do wykonania w obrębie zespołu, np. „kapitan” zarządza zespołem, „kronikarz” zapisuje tekst,

„lektor” odczytuje go na forum klasy, „czasomierz” pilnuje czasu, wszyscy pozostali jako

„detektywi” podsuwają pomysły, budują zdania. „Kapitan” czuwa nad całością, dokonuje korekty, itp. Rozdaje grupom kartki z poleceniami: uczniowie muszą dopasować przysłowie do podanej scenki sytuacyjnej dotyczącej przyjaźni. Po chwili następuje odczytanie wyników pracy przez liderów grupy.

Grupa 1 Polecenie:

Przeczytajcie poniższą scenkę sytuacyjną. Z podanych przysłów wybierz to, które mogłoby być tytułem/mottem tego tekstu.

Piotr i Paweł są przyjaciółmi od przedszkola; wybrali się razem na urodziny do kolegi z klasy – Janka. Jubilat dostał od rodziców wspaniałą grę komputerową, wszyscy chcieli w nią grać, ale Janek wybrał do gry Piotra. Chłopcy tak dobrze się bawili, że zapomnieli o całym świecie.

Drugiego dnia w szkole mówili tylko o kolejnych etapach gry i sposobach na ich pokonanie.

Świetnie się rozumieli i postanowili siedzieć razem w ławce na wszystkich lekcjach. Paweł czuł się osamotniony i miał żal do Piotra. Kiedy chciał o tym porozmawiać z przyjacielem, ten odrzekł, że teraz jego przyjacielem jest Janek.

● Przyjaciela trudno znaleźć, a prędko stracić można.

● Przyjacielska posługa nagrody nie potrzebuje.

● Troska mniej boli, gdy ją przyjaciel podzieli.

● Umiej być przyjacielem, znajdziesz przyjaciela.

● Dla przyjaciela nowego nie opuszczaj starego.

● Najgorszym przyjacielem jest ten, który Cię poszukuje w szczęściu, a porzuca w nieszczęściu.

● Prawdziwa przyjaźń jest wieczna.

● Gdzie złe przypadki, tam przyjaciel rzadki.

Grupa 2 Polecenie:

Piotr i Paweł są przyjaciółmi od przedszkola. Pewnego dnia na lekcji języka polskiego nauczycielka zrobiła kartkówkę z przypadków. Piotr nie nauczył się i dostał ocenę niedostateczną. Bardzo się tym przejął, płakał, martwił się, jak to niepowodzenie wpłynie na ocenę końcową z przedmiotu. Paweł pozwolił wypłakać się przyjacielowi, zrezygnował z dodatkowych zajęć sportowych, by przy nim być, zaprosił na lody i zaproponował wspólną

(4)

naukę tych nieszczęsnych przypadków. Piotr poczuł się lepiej: wiedział, że ma przy sobie Pawła zawsze wtedy, kiedy go potrzebuje.

Grupa 3 Polecenie:

Piotr i Paweł są przyjaciółmi od przedszkola. Pewnego dnia Paweł doznał urazu ręki i nie mógł pisać. Piotr zaproponował przyjacielowi, że będzie mu robił notatki w jego zeszytach, by nie miał zaległości i nie musiał po wyzdrowieniu godzinami uzupełniać zeszyty. Po dwóch tygodniach ręka Pawła wróciła do sprawności i chłopiec mógł już sam pisać. Chciał odwdzięczyć się przyjacielowi za pomoc i zapytał, co mógłby mu kupić. Piotr stanowczo odmówił przyjęcia jakiegokolwiek prezentu, mówiąc, że jego pomoc to normalne zachowanie wobec przyjaciela.

Grupa 4.

Polecenie:

Piotr i Paweł są przyjaciółmi od przedszkola; razem spędzali każdą wolną chwilę, często nocowali u siebie. Piotr miał pokaźny zbiór ciekawych gier, najnowszych bajek i filmów dvd.

Paweł często pożyczał je od Piotra, sam nie miał zbyt wielu tego typu rzeczy, bo jego rodziców nie stać było na takie wydatki. Pewnego dnia Piotr przyszedł do szkoły zrozpaczony. W jego domu było włamanie, rodzina straciła wiele cennych rzeczy. W związku z tym rodzice Piotra musieli żyć oszczędniej i nie mogli kupować synowi nowych gier

(5)

i filmów. Pawła szybko znudziły stare gry Piotra i całe popołudnia spędzał u Janka, który ostatnio kupił kilka nowych zabawek.

Prawidłowy dobór przysłów: grupa 1 – Dla przyjaciela nowego nie opuszczaj starego; grupa 2 – Troska mniej boli, gdy ją przyjaciel podzieli; grupa 3 – Przyjacielska posługa nagrody nie potrzebuje; grupa 4 – Najgorszym przyjacielem jest ten, który Cię poszukuje w szczęściu, a porzuca w nieszczęściu.

W ramach podsumowania jeden z uczniów z każdego zespołu prezentuje na forum klasy polecenie i rozwiązanie zadania, jakie zaproponowała grupa. Dzieci wymieniają swoje uwagi, zastanawiają się, czy inne przysłowia mogły również pasować do historyjek, jeśli tak to jakie.

Następnie nauczyciel rozdaje dzieciom kartki z wydrukowanym tekstem bajki Mickiewicza.

Informuje, że zaraz wszyscy obejrzą film (zasób multimedialny), w którym aktor odczytuje tekst. Prosi, by uczniowie skupili się na kolejnych wydarzeniach scenki przedstawionej w tekście, tak by mogli ją opowiedzieć swoimi słowami.

„Przyjaciele”

Nie masz teraz prawdziwej przyjaźni na świecie;

Ostatni znam jej przykład w oszmiańskim powiecie.

Tam żył Mieszek, kum Leszka, i kum Mieszka Leszek.

Z tych, co to: gdzie ty, tam ja, – co moje, to twoje.

Mówiono o nich, że gdy znaleźli orzeszek, Ziarnko dzielili na dwoje;

Słowem, tacy przyjaciele,

Jakich i wtenczas liczono niewiele.

Rzekłbyś; dwójduch w jednym ciele.

O tej swojej przyjaźni raz w cieniu dąbrowy Kiedy gadali, łącząc swojo czułe mowy Do kukań zozul i krakań gawronich, Alić ryknęło raptem coś koło nich.

Leszek na dąb; nuż po pniu skakać jak dzięciołek.

Mieszek tej sztuki nie umie,

Tylko wyciąga z dołu ręce: „Kumie!"

(6)

Kum już wylazł na wierzchołek.

Ledwie Mieszkowi był czas zmrużyć oczy,

Zbladnąć, paść na twarz: a już niedźwiedź kroczy.

Trafia na ciało, maca: jak trup leży;

Wącha: a z tego zapachu, Który mógł być skutkiem strachu.

Wnosi, że to nieboszczyk i że już nieświeży.

Więc mruknąwszy ze wzgardą odwraca się w knieję, Bo niedźwiedź Litwin miąs nieświeżych nie je.

Dopieroż Mieszek odżył... „Było z tobą krucho! – Woła kum – Szczęście, Mieszku, że cię nie zadrapał!

Ale co on tak długo tam nad tobą sapał.

Jak gdyby coś miał powiadać na ucho?"

„Powiedział mi – rzekł Mieszek – przysłowie niedźwiedzie:

Że prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie".

Po obejrzeniu bajki nauczyciel zadaje pytania, np.:

● Kim byli Mieszek i Leszek?

● Jak wyglądała ich przyjaźń (na początku bajki)?

● Co się wydarzyło w lesie?

● Jak zachował się Mieszek, a jak Leszek?

● Jak zachowuje się prawdziwy przyjaciel?

● Dlaczego Leszek tak postąpił?

● Co powinien zrobić?

● Co zrobił?

● Czy Leszek zachował się jak przyjaciel?

● Co powiedział Mieszek Leszkowi?

● Czy Mieszek i Leszek to teraz przyjaciele, czy wrogowie?

Dzieci odpowiadają, nauczyciel komentuje i koryguje ich wypowiedzi. Prosi uczniów, by spróbowali wskazać morał w bajce „Przyjaciele”. Przypomina, że morał to pouczenie, nauka umoralniająca; puenta końcowa o charakterze pouczającym. Prosi uczniów o zapisanie tych informacji w zeszytach.

Morał: „Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie”.

Etap końcowy

Nauczyciel prosi uczniów o podanie cech prawdziwej przyjaźni i zapisanie w zeszytach informacji w formie mapy mentalnej.

Przykładowe odpowiedzi: bezinteresowna, wierna, wzajemna, stała, dozgonna, szczera.

Kolejnym poleceniem jest napisanie krótkiej „recepty” na prawdziwą przyjaźń. Jeśli nie wystarczy czasu na zajęciach, może to być dodatkowy element pracy domowej.

Zapis pracy domowej:

1. Odmień przez przypadki rzeczownik „przyjaciel” w liczbie pojedynczej i mnogiej.

(7)

2. Narysuj ilustrację do bajki „Przyjaciele”.

3. Dla chętnych: Napisz opowiadanie o przyjaźni, którego mottem będzie morał bajki

„Przyjaciele” lub przysłowie o przyjaźni/przyjacielu poznane na dzisiejszej lekcji.

Dodatkowo:

Scenariusz przeznaczony dla uczniów klasy V; może być we fragmentach wykorzystany na zajęciach z wychowawcą.