Formy wokalne – msza
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
Zapoznanie uczniów z muzyczną formą wokalną – mszą. Omówienie pochodzenia formy i wskazanie jej właściwości. Przedstawienie budowy mszy i omówienie jej poszczególnych części. Wyróżnienie typów realizacji mszy oraz wymienienie rodzajów mszy jako formy muzycznej. Wysłuchanie wybranych części mszalnych.
b. Umiejętności Uczeń potrafi:
1. Wyjaśnić pochodzenie terminu „msza”.
2. Omówić formalną budowę mszy.
3. Omówić mszę w ujęciu historycznym.
4. Wskazać najważniejsze elementy i czynniki tworzące mszę.
5. Przedstawić liturgiczny porządek mszy.
6. Wyróżnić dwa typy realizacji mszy.
7. Przedstawić rodzaje mszy jako formy muzyczne.
2. Metoda pracy
Metoda opisu z elementami poganki. Aktywna praca uczniów – analiza dzieła muzycznego.
Percepcja muzyczna.
3. Środki dydaktyczne
1. Podręcznik - Wójcik D., ABC form muzycznych, wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999 2. Stanowisko do odtwarzania muzyki.
3. Nagranie utworu:
a) Msza „Notre Dame” - G. de Mauchaut 4. Partytury wyżej wymienionego utworu.
5. Tablica z liturgicznym porządkiem mszy.
6. Karta pracy ucznia
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Sprawdzenie zadania domowego.
3. Powtórzenie piosenki poznanej na ostatniej lekcji.
4. Podanie tematu lekcji.
(10 min)
b. Faza realizacyjna
- Metodą opisu, zapoznanie uczniów z formą mszy. W ujęciu historycznym rozpatrzenie mszy jako formy wokalnej.
Notatka:
Msza - jedna z najstarszych form wokalnych lub wokalno-instrumentalnych występująca w Kościele katolickim. Msza bazuje na liturgicznych tekstach łacińskich o budowie cyklicznej.
Nazwa pochodzi od jej zakończenia „Ite missa est”. Największe znaczenie zarówno liturgiczne, jak i artystyczne zyskała sobie msza rzymska, wypierając inne rodzaje mszy łacińskiej.
Pierwszą, kompletnie zachowaną kompozycją mszalną jest 4-głosowy utwór G. de Mauchauta
„Msza Notre Dame” (1364 rok). Aż do X wieku mszę śpiewano jednogłosowo (chorał), później wielogłosowo, w technice organum. W XVII wieku, wprowadzono do obrządku rzymskokatolickiego towarzyszenie instrumentów muzycznych. W kościele prawosławnym i unickim do dzisiaj zachowany został pierwotny sposób wykonywania mszy, czyli a cappella.
- Omówienie najważniejszych elementów tworzących mszę, zwracając szczególną uwagę na ordinarium missae i prioprium missae.
Notatka:
Na mszę składają się dwa rodzaje śpiewów:
Ordinarium missae, czyli stałe części mszy ze stałymi tekstami (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei);
Proprium missae, czyli części mszy ze zmiennymi tekstami, zależnymi od uroczystości (graduał, alleluja, sekwencja, communio).
Każda msza obejmuje trzy zasadnicze elementy:
- czynności obrzędowe,
- ściśle określony dobór tekstów,
- części mówione, względnie recytowane oraz części śpiewane.
- Przedstawienie liturgicznego porządku mszy za pomocą tablicy poglądowej.
- Metodą opisu, wskazanie dwóch typów mszy wyróżnianych ze względu na jej realizację oraz wymienienie rodzajów mszy wyróżnianych ze względu na wykorzystanie w nich materiału muzycznego i ze względu na ilość cyklicznych części.
Notatka:
Wyróżniamy dwa typy mszy pod względem jej realizacji:
a) Liturgiczną - reprezentującą właściwe nabożeństwo z jego mistyczną treścią.
b) Mszę jako cykliczną formę o charakterze czysto muzycznym.
Pod względem wykorzystania materiału muzycznego msze dzielimy na:
Msza oparta na cantus firmus - gdzie c.f. występuje w tenorze (później również w sopranie), a który pochodził głównie z chorału gregoriańskiego.
Msza przeimitowana - forma ta powstała poprzez rytmiczne ujednolicenie wszystkich głosów, rezygnację z cantus firmus w długich wartościach. Polegała ona na tym, że utwór podzielony był na odcinki, które imitowane były przez kolejne głosy.
Missa parodia - oparta była na istniejącej już kompozycji polifonicznej, własnej lub obcej.
Kompozytor mógł zmieniać ilość głosów występujących w kompozycji; mógł ją modyfikować.
Missa sine nomine (msza bezimienna) - skonstruowana była z melodii pochodzących w zależności od inwencji kompozytora.
Podział mszy w zależności od ilości części cyklicznych:
Missa brevis - msza krótka, zwana też zwykłą, składająca się jedynie z dwóch części: Kyrie i Gloria.
Missa solemnis - msza uroczysta, rozbudowana.
(25 min)
c. Faza podsumowująca
i. Wysłuchanie i percepcja „Mszy Notre Dame” G. de Mauchauta. Analiza dzieła – praca z partyturą.
ii. Zapisanie notatki do zeszytu.
(10 min)
5. Bibliografia
a. Wójcik D., ABC form muzycznych, Wyd. Musica Iagellonica, Kraków 1999 b. Ekiert J., Bliżej muzyki. Encyklopedia, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994
6. Załączniki
d. Karta pracy ucznia
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji pt. Formy wokalne – msza.
e. Zadanie domowe
