Krystyna Szczechowicz
Zasady wykonywania kary
pozbawienia wolności i
tymczasowego aresztowania wobec
kobiet w ciąży
Studia Prawnoustrojowe nr 10, 189-196
2009
K ry sty n a S z c z e c h o w ic z
K a te d ra P ra w a K arnego M ateria ln eg o
U n iw e rs y te t W a rm iń sk o -M azu rsk i w O lsztynie
Z asad y w y k o n y w a n ia k a ry p o z b a w ie n ia w o ln o śc i
i ty m c z a so w e g o a r e sz to w a n ia w o b ec
k o b ie t w cią ży
1. P r o b le m a ty k a w y k o n y w a n ie k a r y p o z b a w ie n ia
w o ln o ś c i i ty m c z a so w e g o a r e s z to w a n ia w o b e c
k o b ie t w c ią ży
W ykonyw anie k a r y p o zb aw ien ia w olności wobec k ob iet w ciąży n a le ż y do szczególnych z a g a d n ie ń p o lity k i p e n ite n c ja rn e j. Podobnie sto so w an ie i w yko n y w a n ie w o d n ie sie n iu do k obiet cięż arn y c h tym czasow ego a re sz to w a n ia w y w ołuje w iele w ątpliw ości.
P a rla m e n t E u ro p e jsk i za ją ł się sy tu a c ją k o b iet pozbaw ionych wolności. N a posiedzeniu K o m itetu P ra w K obiet i R ów no up raw n ien ia 26 czerw ca 2007 r. d y sk u to w an o o sy tu acji i szczególnych p o trz e b a c h k o b iet przeb yw ający ch w w ięzieniach. W różn y ch k ra ja c h ro z w ią z a n ia sy tu acji ko b iety rodzącej oraz k arm ią cej w w ięz ie n iu s ą różne. J e s t to problem , k tó ry poszczególne p a ń s tw a s ta r a ją się ro zw iązać sam e. Is to tn e zn aczen ie m a ją je d n a k w ypracow ane w ra m a c h organizacji m iędzynaro dow ych um ow y i w szelkiego ro d z a ju re zo lucje. P rz y k ła d e m b ard zo w ażnego d o k u m e n tu w ypracow anego w ra m a c h ONZ s ą „W zorcowe re g u ły m in im a ln e p o stęp o w a n ia z w ięź n ia m i”, p rzy jęte w G enew ie w 1955 r. p rz ez P ie rw sz y K o n g res N aro d ó w Z jednoczonych w S p raw ie Z ap o b ieg an ia P rzestęp czo ści i P o stę p o w a n ia ze S p raw c am i P rz e stępstw , zaap ro b o w an e p rzez R ad ę G ospo darczą i S po łeczn ą w rezolucji 663C (XXIV) z d n ia 31 lipca 1957 r. oraz 2076 (LXII) z d n ia 13 m a ja 1977 r.
P u n k t 23 stan o w i, iż (1) w in s ty tu c ja c h o c h a ra k te rz e izolacyjnym d la k o b iet pow inny istn ie ć sp ecjalne p om ieszczenia słu żące w szelkiej koniecznej przedporodow ej i poporodow ej opiece i leczeniu. O ile to m ożliw e, zap ew n i się, ab y p oród odbyw ał się w s z p ita lu z n a jd u ją c y m się p oza in s ty tu c ją o c h a ra k te rz e izolacyjnym . J e ś li dziecko u ro d zi się w in sty tu c ji o c h a ra k te rz e
190 Krystyna Szczechowicz
izo lacy jn y m , in fo rm a c ja t a n ie b ęd z ie u m ie s z c z a n a w a k c ie u ro d z e n ia . (2) W p rz y p a d k a c h , gdy zezw ala się, ab y n iem o w lęta po zo stały w ra z ze sw oim i m a tk a m i w in sty tu c ji o c h a ra k te rz e izolacyjnym , n a czas, gdy n ie m o w lęta n ie p o zo stają pod o p iek ą sw oich m a te k , zap ew n i się is tn ie n ie odpo w ied n ich pom ieszczeń, w k tó ry ch b ę d ą one p rzeb y w ać pod o p iek ą odpow ied nio w ykw alifikow anych osób1.
R eguły pow yższe s ą rek o m e n d acją , n a le ż ą z a te m do g ru p y s o f t la w - nie m a ją m ocy w iążącej. P a ń s tw a , k tó re p o d p isały rezolucję, w in n y je d n a k p rz e strz e g a ć za w a rty c h w niej norm . W rezolucji Z g ro m ad z en ia Ogólnego ONZ 43/173 z 9 g ru d n ia 1988 r. „Zbiór z a sa d m ający ch n a celu ochronę w szy stk ich osób p o d d an y c h jak iejk o lw iek form ie a re s z to w a n ia b ąd ź u w ię z ie n ia ” sfo rm u łow ano p o trzeb ę is tn ie n ia „środków p ra w n y c h m ający ch n a celu w yłącznie ochronę p ra w i szczególnego s ta tu s u k ob iet, w szczególności k o b iet w ciąży oraz m a te k opiekujących się m ały m i dziećm i, dzieci i n ie le tn ic h , osób s t a r szych, chorych lu b upośledzonych” (z a sa d a 5.2).
W P olsce su ro w iej tr a k t u je się k o b ie ty c ię ż a rn e i k a rm ią c e a n iż e li w D an ii, N orw egii czy C zechach2. C zeski k od eks p o stęp o w a n ia k arn eg o p rz e w iduje ob lig ato ry jn e odroczenie w y k o n a n ia k a ry p o zb aw ien ia w olności w obec ko b iety ciężarnej i k arm ią cej n a ok res od sześciu m iesięcy do ro k u , licząc od d n ia porodu. N ie oznacza to je d n a k , że w Polsce sy tu a c ja k o b iet ciężarn y ch sk a z a n y c h n a k a rę p o zb aw ien ia w olności b ąd ź tym czasow o a reszto w a n y ch je s t zła. P a trz ą c w yłącznie n a ro z w ią z a n ia p rz y ję te w poszczególnych u s ta - w o daw stw ach, n ależ ało b y u znać, że n a jw ię k sz ą ochronę k ob iet w ciąży z a p ew n ia p raw o rosyjskie. N ie m o żn a je d n a k oceniać tego w o d e rw a n iu od fa ta ln y c h w a ru n k ó w p a n u ją c y c h w w ięz ie n iach w Rosji, co p o tw ie rd z a ją orzeczenia E u ro p ejsk ieg o T ry b u n a łu P ra w C złow ieka (E T PC ) w S tr a s b u rg u 3. A rty k u ł 54 k o d e k su k arn eg o F e d e ra c ji R osyjskiej (У головны й кодекс) z 1996 r., po zm ian ach obow iązujących od d n ia 8 g ru d n ia 2003 r., stanow i, iż tym czaso we areszto w an ie nie może być stosow ane wobec kobiet ciężarn ych i kobiet m ających dzieci do 14 ro k u życia.
2. R e g u la c ja o d b y w a n ia k a r y p o z b a w ie n ia w o ln o śc i
i ty m c z a so w e g o a r e s z to w a n ia w P o lsc e
P raw o polskie przew id u je uprzy w ilejo w an e tra k to w a n ie odbyw ających k a rę p o zb aw ien ia w olności i tym czasow o a reszto w a n y ch k o b iet w ciąży. Wy n ik a to w p ro st lu b pośred n io z w ielu p rzepisów re g u lu ją cy ch odbyw anie k a ry
1 Zob. „Archiwum Kryminologii” 1990, t. XVI.
2 Zob. H. Machel (red.), Wykonywanie kary pozbawienia w Polsce - w poszukiwaniu sku teczności, Gdańsk 2006, s. 264.
3 Por. wyrok ETPC z dnia 20 stycznia 2005 r. Mayzit przeciwko Rosji, nr 63378/00; wyrok z dnia 15 lipca 2002 r. Kałasznikow przeciwko Rosji, nr 47095/99.
po zb aw ien ia w olności i w ykonyw anie tym czasow ego a re sz to w a n ia . Za p rz e pis w tej m a te r ii w iodący i k sz ta łtu ją c y s ta n d a r d tra k to w a n ia k ob iet w ciąży u z n a ć m o żn a a r t. 87 § 3 k.k.w., k tó ry stan o w i, że „kobiecie ciężarn ej zap ew n ia się opiekę sp ec ja listy cz n ą”.
Szczególne tra k to w a n ie pozbaw ionych w olności k o b iet w ciąży zn a jd u je n o rm a ty w n e p o d staw y ta k ż e w in n y ch a k ta c h p ra w n y ch . O dw ołać się w ty m m iejscu n ależ y do re g u la cji za w a rty c h w: R o zp o rząd zen iu M in is tra S p ra w ie dliw ości z d n ia 25 s ie rp n ia 2003 r. w sp ra w ie re g u la m in u organizacyjno- porządkow ego w yko n y w an ia tym czasow ego a re s z to w a n ia 4, R ozp o rząd zen iu M in istra S p raw iedliw ości z d n ia 31 p a ź d z ie rn ik a 2003 r. w sp ra w ie szczegó łow ych za sad , z a k re s u i try b u u d z ie la n ia św iad czeń zd row otny ch osobom pozbaw ionym w olności5 oraz R ozpo rząd zen iu M in istra S praw iedliw ości i M i n is tr a Z drow ia z d n ia 10 w rz e śn ia 2003 r. w sp ra w ie szczegółow ych zasad , z a k re s u i try b u w sp ó łd ziała n ia zak ład ó w opieki zdrow otnej ze słu ż b ą zd ro w ia w z a k ła d a c h k a rn y c h i a re s z ta c h śledczych w z a p e w n ie n iu św iadczeń zdrow otnych osobom pozbaw ionym w olności p rzez za k ła d y opieki d la osób pozbaw ionych w olności6.
C iąża je s t s ta n e m o rg a n iz m u kobiety, s ta n e m odm ien ny m , ale n a t u r a l nym , k tórego w ża d n y m w y p a d k u nie m o żna u to ż s a m ia ć z chorobą. J e ś li więc w p rz eb ieg u ciąży nie u ja w n ią się żad n e zak łócen ia, a s ta n zdrow ia ko b iety j e s t dobry, n ie m a powodów, by wobec niej nie w ykonyw ać k a ry po zb aw ien ia w olności czy w szczególnie u za sa d n io n y c h p rz y p a d k a c h n ie s to sow ać tym czasow ego a re sz to w a n ia . Z dru g iej je d n a k stro n y w yn iki b a d a ń em p irycznych dotyczące k a r y po zbaw ienia wolności w sk az u ją, że dolegliw ości zw iązan e z jej sto so w an iem s ą znaczn ie silniej odczu w an e przez ko b iety niż przez m ężczyzn. W iąże się to p rz ed e w szy stk im z o g raniczo ny m k o n ta k te m z ro d z in ą oraz społeczną ro lą k obiety ja k o żony i m a tk i7. N e g aty w n e k o n se kw encje po zb aw ien ia wolności, dolegliw ie o dczuw ane p rzez kobiety, n ie w ą t pliw ie b ę d ą pogłębiały się w sy tu acji, gdy będzie o n a w ciąży. D odatkow o m ogą m ieć rów nież w pływ n a rozwój płodu. N ie m ożna zapom inać, że kobieta oczekującą dziecka m a zw iększone lub nietypow e potrzeby żyw ieniow e i hig ie niczne, w zm ożoną potrzebę opieki m edycznej, a to powoduje, że regulacje p ra w n e w inny uw zględniać te p otrzeby i zapew n iać w łaściw e w a ru n k i i opiekę w w a ru n k a c h izolacji w ięziennej. W ty m m iejscu godzi się zauw ażyć, iż K on sty tu c ja R P g w a ra n tu je w a rt. 18 ochronę i opiekę m acierzy ń stw u , zaś w art. 68 u st. 3 przew iduje zapew n ienie szczególnej opieki zdrow otnej kobietom cię żarnym . G w arancje te odnoszą się ta k ż e do kobiet pozbaw ionych wolności.
4 Dz.U. nr 152, poz. 1494. 5 Dz.U. nr 204, poz. 1985. 6 Dz.U. nr 171, poz. 1665.
7 Zob. M. Bramska, Kobiety pozbawione wolności, „Biuletyn RPO” z. 32, Warszawa 1997, s. 18-20.
192 Krystyna Szczechowicz
A n a liza obow iązującego s ta n u praw n eg o po zw ala stw ierd zić, że uw zg lęd n ia on konieczność za p e w n ie n ia szczególnych w a ru n k ó w ko bietom o czek u ją cym dziecka pozbaw ionych wolności.
W kod ek sie k a rn y m w ykonaw czym zn a jd u je się g ru p a przepisów , k tó re w p ro st o dnoszą się do kob iet w ciąży. W sk azać n ależ y t u p rz ed e w szystkim :
- a r t. 87 § 3 k.k.w ., k tó ry stan o w i, że: „kobiecie ciężarn ej lu b k arm iącej za p ew n ia się opiekę sp ec ja listy cz n ą”;
- a r t. 112 § 1 k.k.w ., k tó ry p rz y zn aje kobiecie ciężarn ej praw o do k o rz y s ta n ia z dłuższego, co n ajm n iej godzinnego sp aceru ;
- a r t. 113a § 1 k.k.w ., k tó ry p rz y zn aje kobiecie ciężarn ej p raw o dokony w a n ia dodatkow ych zaku pów a rty k u łó w żyw nościowych;
- a r t. 143 § 2 k.k.w ., k tó ry z a b ra n ia sto so w an ia wobec k ob iet ciężarn y ch k a r d y scyplinarnych: p o zb aw ien ia m ożliw ości o trz y m y w a n ia p aczek żyw no ściowych, p o zb aw ien ia lu b o g ra n ic zen ia m ożliw ości d ok o n y w an ia zakupów a rty k u łó w żyw nościow ych o raz u m ieszc zen ia w celi izolacyjnej n a ok res do 28 dni.
P rz e p isy pow yższe m a ją z a sto so w an ie ta k do k o b iet sk a z a n y c h , ja k i tym czasow o areszto w a n y ch , zgodnie bow iem z a r t. 214 § 1 k.k.w. (poza w y ją tk a m i p rzew id zian y m i w w y ra źn ie w p rz e p isa c h k.k.w.), tym czasow o are sz to w a n y k o rz y sta co n ajm n iej z ta k ic h u p ra w n ie ń , ja k ie p rz y słu g u ją sk a z a n e m u odbyw ającem u k a r ę p o zb aw ien ia w olności w sy stem ie zw ykłym w z a k ła d zie k a rn y m ty p u za m k n ięteg o i n ie sto su je się do niego ogran iczeń in n y ch niż te, k tó re s ą konieczne do zabezp ieczen ia praw idłow ego to k u po stę p o w a n ia k arn eg o , u trz y m a n ia p o rz ą d k u i b ez p ie cze ń stw a w areszcie śled czym oraz za p o b ieżen ia w zajem nej dem o ralizacji tym czasow o areszto w an y ch . J a k w sp o m n ian o powyżej, szczególne tra k to w a n ie k o b iet w ciąży zap ew nio ne je s t rów nież w in n y ch a k ta c h p raw n y ch . A rty k u ł 19 u s t. 4 u s ta w y z d n ia 26 k w ie tn ia 1996 r. o S łużbie W ięziennej8 z a b ra n ia sto so w an ia w obec kobiet w ciąży środków p rz y m u su b ezpośrednieg o w postaci: zało żen ia p asów o b ezw ładniających lu b k a f ta n a b ez p ie cze ń stw a, u ży cia w odnych środków obezw ładniających, użycia s ia tk i o bezw ładniającej, uży cia chem icznych śro d ków obezw ładniających oraz u życia re fle k to ra olśniew ającego. P a r a g r a f 27 R o zp o rząd zen ia M in is tra S praw iedliw ości z d n ia 25 sie rp n ia 2003 r. w s p r a wie re g u la m in u organizacyjno-porządkow ego w y k o n y w an ia k a ry pozbaw ie n ia w olności9 stan o w i, iż w obec s k a z a n y c h k o b iet cięż arn y c h i k arm ią c y c h d y re k to r m oże dokonyw ać, n a w niosek le k a rz a lu b po za się g n ięciu jego opi nii, n iezb ęd n y ch o d stę p stw od przew id zian eg o w re g u la m in ie sposobu w yko n y w a n ia k a r y p o zb a w ien ia w olności w z a k re sie w y n ik ający m z p o trzeb y u w z g lę d n ie n ia s ta n u fizycznego lu b psychicznego ty ch k o biet (ust. 1). S k a z a
8 Dz.U. z 2002 r., nr 207, poz. 1761, z późn. zm. 9 Dz.U. nr 152, poz. 1493.
n ą ko b ietę c ię ż a rn ą p rz en o si się n a dw a m iesiące p rz ed p rzew id y w an y m te rm in e m poro d u do szp italn eg o o d d ziału ginekologiczno-położniczego w z a kład zie k a rn y m lu b areszcie śledczym (u st. 2). A nalogiczne u re g u lo w an ie w z a k re sie k o b iet tym czasow o are sz to w a n y c h z a w ie ra p a r a g r a f 29 R ozporzą d zen ia M in istra S praw iedliw ości z d n ia 25 s ie rp n ia 2003 r. w sp ra w ie re g u la m in u organizacyjno-porządkow ego w yko n y w an ia tym czasow ego areszto w a- n ia 10. J e d y n a ró żn ica polega n a ty m , że tym czasow o a re s z to w a n ą kobietę c ię ż a rn ą p rz en o si się n a dw a m iesiące p rz ed p rz ew id y w an y m te rm in e m po ro d u do szp italn eg o o d d ziału ginekologiczno-położniczego w areszcie śle d czym lu b za k ła d zie k a rn y m , po u p rz e d n im p ow iad o m ien iu o rg a n u d y sp o n u jącego o konieczności tak ieg o p rz e n ie sie n ia (u st. 2).
O czyw iste, że do k o b iet w ciąży o d no szą się p rz ep isy ogólne re g u lu ją ce zbiorczo s ta tu s p ra w n y w szy stk ich osób pozbaw ionych w olności, k tó re m a ją n a celu za p ew n ien ie w łaściw ej opieki osobom pozbaw ionym wolności. O dwo łać się w ty m m iejscu n ależy do a rt. 115 § 1 k.k.w., k tó ry stanow i, że sk a z a n e m u zapew nia się b ez p ła tn e św iadczenia zdrow otne, leki i a rty k u ły sa n ita rn e . N a m arg in e sie należy tylko zauw ażyć, że w p iśm ien nictw ie p re zen to w a n y je s t pogląd, że n a g ru n c ie obow iązujących przep isó w osoby pozbaw ione w olności m a ją w z a k re sie p ra w a do św iad czeń zd ro w o tny ch pozycję „zdecydow anie le p sz ą ” w s to s u n k u do p a c je n ta posiadająceg o ub ezp ieczen ie zdrow otne, za czym p rz em aw iać m a n ie tylko szerszy z a k re s ty ch św iad czeń oraz dużo łatw iejszy d ostęp do św iadczeń specjalistycznych, ale p rz ed e w szy stk im to, że w szelkie św iad czen ia zdrow otne oraz lek i s ą b e z p ła tn e 11.
D odatkow o § 6 a r t. 115 k.k.w. p rzew id u je, iż w szczególnie u z a s a d n io n y ch w y p a d k ach d y re k to r z a k ła d u k arn eg o , po za się g n ięciu opinii le k a rz a z a k ła d u k arn eg o , m oże zezwolić s k a z a n e m u n a leczenie n a jego ko szt p rzez w yb ranego innego le k a rz a niż le k a rz z a k ła d u opieki zdrow otnej d la osób pozbaw ionych w olności o raz n a k o rz y sta n ie z dodatk ow ych leków i in n y ch środków m edycznych. N iez ależn ie od tego § 5 tegoż a r ty k u łu i u re g u lo w a n ia z a w a rte w R o zp o rząd zen iu M in is tra S p raw ied liw ości i M in istra Z drow ia z d n ia 10 w rz e śn ia 2003 r. w sp ra w ie szczegółow ych z a sad , z a k re s u i try b u w sp ó łd ziała n ia zak ład ó w opieki zdrow otnej ze słu ż b ą zdrow ia w z a k ła d a c h k a rn y c h i a re s z ta c h śledczych w za p e w n ie n iu św iad czeń zd row otn ych oso bom pozbaw ionym w olności przez za k ła d y opieki dla osób pozbaw ionych wol- no ści12 p rz e w id u ją m ożliw ość p rz e p ro w a d z e n ia b a d a ń sp ecjalisty czn ych , czy leczen ia w p ozaw ięziennych z a k ła d a c h opieki zdrow otnej.
P rz e p isy p ra w a p rz y z n a ją n ie tylko szczególny s ta tu s osad zon ym kobiet w ciąży, ale ta k ż e z a p e w n ia ją im sp ecjaln e w a ru n k i po porodzie. W yraża się
10 Dz.U. nr 152, poz. 1494.
11 Por. M. Paszkowska, Prawo do świadczeń zdrowotnych w zakładzie karnym, „Przegląd Prawa Publicznego” 2008, nr 4, s. 12-35.
194 Krystyna Szczechowicz
to p rz e d e w s z y stk im w ty m , iż d aje się m ożliw ości p rz e b y w a n ia m a tk i i dziecka ra zem . A rty k u ł 87 § 4 k.k.w. stan o w i, że w celu u m o żliw ien ia m atce pozbaw ionej w olności sp ra w o w an ia sta łe j i bezp o śred n iej opieki n a d dziec kiem o rg a n iz u je się p rzy w sk a z a n y c h z a k ła d a c h k a rn y c h dom y dla m a tk i i dziecka, w k tó ry c h dziecko m oże przeb y w ać n a życzenie m a tk i do u k o ń cze n ia 3 ro k u życia, chyba że w zględy w ychow aw cze lu b zdrow otne, po tw ierd zo ne o p in ią le k a rz a albo psychologa, p rz e m a w ia ją za od dzielen iem dziecka od m a tk i albo za p rz e d łu ż e n ie m lu b sk ró cen iem tego o k resu . Decyzje w tym z a k re sie w y m ag a ją zgody s ą d u opiekuńczego. W ty m celu o rg a n iz o w an e są tzw. dom y d la m a tk i i dziecka p rzy z a k ła d a c h k arn y ch . O becnie fu n k cjo n u ją dw a ta k ie dom y p rzy Z ak ład zie K a rn y m n r 1 w G ru d z ią d z u i Z akład zie K a rn y m w K rzyw ańcu.
Szczegółowo za sad y o rg a n iz o w an ia i fu n kcjon ow an ia ty ch placów ek zo s ta ły o k reślo n e w R ozpo rząd zen iu M in is tra S p raw ied liw ości z d n ia 17 w rz e śn ia 2003 r. w sp ra w ie try b u p rz y jm o w an ia dzieci m a te k pozbaw ionych wol ności do dom ów dla m a tk i i dziecka p rzy w sk a z a n y c h z a k ła d a c h k a rn y c h oraz szczegółow ych z a sa d o rg a n iz o w an ia i d z ia ła n ia ty ch placów ek 13. P e rs o n el w ta k im dom u stan o w ią: le k a rz p e d ia tra , psycholog, p ie lę g n ia rk a , w ycho w aw ca i d ie te ty k (§ 9 u s t. 2). W m yśl § 10 ro z p o rz ą d z e n ia w yposażenie w szy stk ich pom ieszczeń ta k ie j in sty tu c ji pow inno być zbliżone do w a ru n k ó w dom owych. P ow in n y zn ajdow ać się ta m co n ajm n iej: pokoje sy p ialn e dla m a te k i dzieci, sale do zajęć p ielęgnacy jn ych i w ychow aw czych, pom ieszcze n ia do u d z ie la n ia św iad czeń zdrow otnych, po m ieszczen ia do przygotow yw a n ia posiłków, pom ieszczenia s a n ita rn e i gospodarcze, pokoje d la p e rso n e lu oraz pom ieszczenie izby chorych.
F u n k c jo n a riu sz e S łużby W ięziennej m ający b ez p o śred n i k o n ta k t z dzieć m i w czasie p e łn ie n ia służby n ie u ży w ają u m u n d u ro w a n ia służbow ego. D zie ciom sto sow nie do w iek u i in d y w id u aln y ch p o trze b p rz y słu g u je b ielizn a, odzież, obuw ie i in n e n ie z b ę d n e p rz e d m io ty osob isteg o u ż y tk u , zgodnie z n o rm a m i należn o ści z a w a rty m i w za łą c z n ik u n r 2 do ro zp o rząd zen ia.
3. O cen a sy tu a c ji k o b ie t w c ią ż y p o z b a w io n y c h w o ln o śc i
O cenę sy tu acji k o b iet w ciąży pozbaw ionych wolności zacząć trz e b a od p o d k re śle n ia fa k tu , że w iększość k o b iet tra fia ją c y c h do zak ład ó w k a rn y c h p rz ed o sad z en iem sp ra w o w ała opiekę n a d m a ło le tn im i dziećm i. W W ielkiej B ry ta n ii dotyczy to około 60% k o b iet (około 4 tys. dzieci)14 i podobnie ja k w Polsce ko b iety cięż arn e po porodzie m ogą p rzeb y w ać z dziećm i (dotyczy to
13 Dz.U. nr 175, poz. 1709.
3% z osadzonych kobiet). Z uw ag i n a to, że ko b iety s ta n o w ią niew ielk i p ro c e n t populacji w ięziennej, z n a jd u ją się w o w iele gorszej sy tu acji niż m ęż czyźni. O sad z an e s ą w z a k ła d a c h k a rn y c h zw ykle oddalonych od ich m iejsca z a m ie sz k a n ia , co w zn aczn y m s to p n iu u tr u d n ia im k o n ta k t z dziećm i i u trz y m yw an ie w ięzi z ro d zin ą. U staw o d a w ca co p ra w d a w a r t. 8 7 a § 1 k.k.w. p rzy jął, że w y k o n u jąc k a rę w obec sk a z a n y c h sp ra w u jący c h s ta łą pieczę n a d dzieckiem do la t 15, u w z g lę d n ia się w szczególności p o trzeb ę in icjow ania, p o d trzy m y w a n ia i z a c ie śn ia n ia ich w ięzi uczuciow ej z dziećm i, w yw iązy w a n ia się z obow iązków alim en tacy jn y c h oraz św iad czen ia pom ocy m a te ria ln e j dzieciom , a ta k ż e w sp ó łd z ia ła n ia z placó w kam i opiekuńczo-w ychow aw czym i, w k tó ry c h te dzieci przeb y w ają. N a d to § 2 stan o w i, iż sk a z a n i sp ra w u jący s ta łą pieczę n a d dziećm i, k tó re p rz eb y w ają w p laców kach opiekuńczo-w ycho w aw czych, po w in n i być w m ia rę m ożliw ości o sad zan i w odpow iednich z a k ła d ac h k a rn y c h położonych najbliżej m iejsca p o b y tu dzieci. U w z g lęd n iając je d n a k lic z b ę z a k ła d ó w k a r n y c h d la k o b ie t i ro z m ie s z c z e n ie p la c ó w e k opiekuńczo-w ychow aw czych, re a liz a c ja w sk a z a n y c h założeń j e s t b ard zo t r u d n a , a w w ielu p rz y p a d k a c h w ręcz niem ożliw a.
W Polsce n a d zień 30 listo p a d a 2008 r. w je d n o s tk a c h p e n ite n c ja rn y c h było o sadzonych 8451 osób, w ty m 2595 kobiet. Tym sam y m stan o w iły one 3% ogólnej p o p u lacji15. N iepokojący je s t fa k t, że p ro c en t osadzon ych k obiet s ta le ro śn ie (np. w 2007 r. stan o w iły tylko 2,3% osób osadzonych). D ane w z a k re sie tym czasow o a reszto w a n y ch p rz e d s ta w ia ją się jeszcze gorzej - n a 9457 osób k o b iet było 432, co stan o w i 4,5% (d a n e n a d zień 30 listo p a d a 2008). Z jaw isko to obserw ow ane je s t we w szy stk ich k ra ja c h U n ii E u ro p e j skiej. N ajw y raźn iej przestępczość w śród k o b iet w z ra s ta i często dotyczy to p rz e s tę p stw najcięższych. Z a g a d n ie n ia zw ią zan e z w yko ny w an ie k a ry p o zb a w ien ia w olności i tym czasow ego a re sz to w a n ia w obec k o b iet w ciąży b ę d ą w zw ią zk u z tym , coraz częściej an alizo w an e. P rz y k ła d e m tego je s t w yrok T ry b u n a łu K o n sty tu cy jn eg o 16 po ro z p o zn an iu w n io sk u R zeczn ik a P ra w O by w a te lsk ic h o zb a d a n ie zgodności:
1) a r t. 259 § 1 k .p .k .17 w z a k resie, w ja k im nie p rz ew id u je m ożliwości o d stą p ie n ia od tym czasow ego a re s z to w a n ia w sy tu acji, gdy je s t ono sto so w a ne wobec ko b iety w ciąży, z a rt. 18 oraz a r t. 68 u st. 3 K o n sty tu cji RP;
2) a r t. 260 k.p.k. z a r t. 18 oraz a r t. 68 u s t. 3 K o n sty tu cji RP;
3) § 33 u st. 2 p k t 2 R o zp o rząd zen ia M in istra S p raw ied liw o ści z d n ia 13 sty czn ia 2004 r. w sp ra w ie czynności ad m in istra c y jn y c h zw iązan y ch z w yko n y w a n ie m tym czasow ego a re s z to w a n ia oraz k a r i środków p rz y m u su s k u tk u 15 Zob. statystyki publikowane przez Centralny Zarząd Służby Więziennej [online] <www.sw.gov.pl/index.php/statystyki/52>, dostęp: grudzień 2009.
16 Wyrok TK z dnia 22 lipca 2008 r., sygn. akt K 24/07 (Dz.U. nr 138, poz. 874).
17 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555, ze zm.).
196 Krystyna Szczechowicz
jący c h pozbaw ienie w olności o raz d o k u m e n to w a n ia ty c h czynności18 z a rt. 213 i a r t. 249 § 3 p k t 7 k.p.k. o raz z a r t. 92 u st. 1 K o n sty tu cji RP.
T ry b u n a ł orzekł, że w sk a z a n e powyżej p rz ep isy s ą zgodne z K o nsty tu cją. W w ielu p a ń s tw a c h a k ty w n ą rolę n a d p rz e s trz e g a n ie m ochrony p ra w k o b iet w ciąży w z a k ła d a c h k a rn y c h sp e łn ia o m b u d sm an . W Polsce j e s t n im R zecznik P ra w O byw atelsk ich , k tó ry - j a k w idać po w sk a z a n y m powyżej w n io sk u do T ry b u n a łu K onstytucyjnego - ak ty w n ie d z ia ła n a ty m polu.
A n a liza obow iązującego s ta n u p raw n eg o p o zw ala stw ierd zić, że polskie re g u lacje s p e łn ia ją s ta n d a r d y m iędzynarod ow e i n ależycie c h ro n ią p ra w a kobiet cięż arn y c h sk a z a n y c h n a k a rę p o zb a w ien ia w olności b ąd ź tym czasow o areszto w an y ch .
S u m m ary
R u le s fo r th e im p le m e n ta tio n o f im p r iso n m e n t
a n d a p r o v is io n a l w a r ra n t fo r p r e g n a n t w o m en
T he p a p e r d eals w ith th e issu e of service of cu sto d ia l se n te n c e an d te m p o ra ry a r r e s t in case of p re g n a n t w om en. A n aly ses o f th e effective re g u la tio n s in d ic a te t h a t P o lish law provides for p riv ileg ed tr e a tm e n t of p re g n a n t w om en se rv in g cu sto d ial sen ten c es a n d u n d e r te m p o ra ry a r re s t. T he n e g a ti ve consequences of d e p riv a tio n of freed om ex p erien ced by th e w o m an will u n d o u b te d ly be a g g ra v a te d in th e s itu a tio n w h e n sh e is p re g n a n t. A d ditio nally, th e y w ill concern n o t j u s t th e w om an, b u t th e y m ay also influ ence th e d ev elo p m en t of th e foetus. A w o m an ex p ectin g a child h a s in c re a s e d or n o n s ta n d a r d n ee d s as concerns n u tr itio n a n d h ygien e or m ore ex ten siv e n ee d for m edical ca re w hich ca u ses t h a t leg al re g u la tio n s sh o u ld co n sid er su ch need s a n d a s s u re a p p ro p ria te con ditions a n d ca re for su ch w om en u n d e r con dition s of p riso n isolation.
