• Nie Znaleziono Wyników

Die Bergwirtschaft der Erde. Bodenschätze, Bergbau und Mineralienversorgung der einzelnen Länder. - Zweite Auflage

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Die Bergwirtschaft der Erde. Bodenschätze, Bergbau und Mineralienversorgung der einzelnen Länder. - Zweite Auflage"

Copied!
561
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

;:;v;

;

(3)
(4)
(5)

Die

Bergwirtschaft der Erde

B od en schätze, Bergbau und M ineralienversorgung der ein zeln en Länder

V on

Ferdinand Friedensburg

Z w e i t e u m g e a r b e i t e t e u n d e r w e i t e r t e A u f l a g e

M it 48 A b b ild u n g e n u n d z a h lre ic h en Z a h le n ta f e ln

1

-

9

-

4 - 2

F e r d i n a n d E n k e V e r l a g S t u t t g a r t

(6)

A lle Rechte» in sb eso n d e re das d e r Ü bersetzu n g , V orbehalten

Copyright 1942 by Ferdinand Enke, Publisher, Stuttgart Printed in Germany

Druck der Hoffmannschen Buchdruckerei Felix Krais, Stuttgart

K m 3

(7)

Meinem alten Lehrer

dem um die bergwirtschaftliche Wissenschaft hochverdienten

H E R R N P R O F E S S O R D R . P A U L K R U S C H

Präsident der Preußischen Geologischen Landesanstalt i. R.

in aufrichtiger Hochachtung und herzlicher Dankbarkeit gewidmet

(8)
(9)

Vorwort zur zweiten Auflage

D e r u n e r w a r t e t rasche A bsatz d e r e r s te n A u flag e e rm ö g lic h t es m ir, eine h ö c h st e rw ü n s c h te V e r b e s s e r u n g u n d E rg ä n z u n g des W e rk e s e n t ­ s p r e c h e n d dem n e u e s te n S ta n d d e r i n t e r n a t i o n a l e n B e r g w ir ts c h a f t v o r ­ z u n e h m e n . U n t e r W a h r u n g d e r b ish e rig e n allg em ein en E in te ilu n g u n d d e r d a b e i v e r f o lg te n G r u n d s ä tz e ist eine vollstän d ig e Ü b e r a r b e i t u n g e rfo lg t.

Das W e r k e n t s p r i c h t n u n m e h r d e m S ta n d d e r B e r g w i r t s c h a f t vom J a h r e 1940; die s ta tis tis c h e n Ziffern sind bis z u m le tz te n F r i e d e n s j a h r , 1938, teilweise auch d a r ü b e r hinaus, f o r t g e f ü h r t . Einige na h e lie g e n d e A u s n a h m e n von d e r B e rü c k s ic h tig u n g d e r n e u e s te n F o r t s c h r i t t e e r k l ä r e n sich o h n e w e ite re s aus d e n Z e itu m s tä n d e n .

B e s o n d e re S o rg fa lt ist w ie d e ru m d e n je d e m A b s c h n itt a n g e fü g te n S c h r if ttu m s a n g a b e n g ew id m e t w o rd e n . Sow eit als m öglich sind diese A n ­ g a b e n n u n m e h r bis zum S ta n d vom S p ä ts o m m e r 1941 f o r t g e f ü h r t . Einige ä lte r e A n g a b e n w u r d e n g e stric h e n , u m d e n U m f a n g des B a n d e s n ic h t noch m e h r an sch w ellen zu lassen. — E in e f a s t v o llstän d ig e E r n e u e r u n g u n d gleichzeitig e in e e rh e b lic h e V e r m e h r u n g e r f u h r e n die K a r te n s k iz z e n . L e id e r w a r es h ie r b e i aus K o s t e n g r ü n d e n n ic h t in allen F ä lle n m öglich, die geleg en tlich an m ich g ela n g te n W ü n s c h e zu b e rü c k s ic h tig e n , w o n ach die K a r te n s k iz z e n in g rö ß e r e m M a ß s ta b g e h a lte n w e r d e n sollten.

F ü r die B e n u tz u n g des W e r k e s v e rw e ise ich a u c h an d ie s e r Stelle a u s ­ d rü c k lic h d a r a u f , daß s äm tlich e M a ß a n g a b e n im m e t r i s c h e n System e r ­ folgen. A n g a b e n z u r F ö r d e r u n g von M e ta lle n b e z ie h e n sich d u rc h w e g a u f d e n M e ta llin h a lt d e r E r z f ö r d e r u n g . Sow eit die s ta tis tis c h e n A n g a b e n sich a u f die F ö r d e r u n g d e r E r z e selbst b e z ie h e n , g elte n sie f ü r die a b s a tz ­ f e rtig e , in d e r Regel a n g e r e ic h e r te F o r m ( K o n z e n t r a t e u. dgl.).

Allen F ac h k o lle g e n , die m ich seit d e m E r s c h e in e n d e r e r s te n A uflage m it H in w eisen u n d R a ts c h lä g e n u n t e r s t ü t z t h a b e n , s p r e c h e ich a u c h h ie r n o c h ein m al m e in e n h e rz lic h e n D a n k aus. J e d e w e ite r e U n t e r s t ü t z u n g in d ie se r H in s ic h t w ird hoch w illk o m m e n sein.

B e r l i n - N i k o l a s s e e , im F r ü h j a h r 1942

D r. F e r d i n a n d F r i e d e n s b o r g

(10)

Vorwort zur ersten Auflage

W ir ts c h a f t, P o litik u n d R ü stu n g , ja das ganze D e n k e n d e r N a tio n e n r i c h te n sich in d e r G e g e n w a rt im m e r s t ä r k e r a u f die F r a g e n d e r R o h sto ff­

v e rso rg u n g . E n t s p r e c h e n d i h r e r ta ts ä c h lic h e n B e d e u tu n g f ü r die h e u tig e T e c h n ik in K rie g u n d F r i e d e n n e h m e n die M in e ra lie n h ie r b e i d e n h e r v o r ­ ra g e n d s te n P la tz ein. W e r sich m it diesen je tz t so e n ts c h e id e n d w ichtig g e w o rd e n e n m in e ra lis c h e n R o h sto ffe n w issenschaftlich o d e r p r a k t i s c h b e ­ s c h ä ftig t, soll im v o rlie g e n d e n W e r k eine g e o r d n e te u n d m öglichst voll­

stä n d ig e , zuverlässige u n d n e u z e itlic h e D a rs te llu n g des b e r g w i r t s c h a f t ­ lichen T a tsa c h e n sto ffes finden.

Bei d e r u n a b s e h b a r e n F ülle des M a terials m u ß t e sich d e r V e rfa s s e r a u f das W ese n tlic h e u n d N o tw e n d ig e b e s c h r ä n k e n . U n t e r F o rtla s s u n g aller n u r w issen sch aftlich o d e r te c h n isc h vielleicht b e m e r k e n s w e r t e n E in z e l­

h e ite n w e r d e n d ie je n ig e n T a ts a c h e n u n d Z u s a m m e n h ä n g e a u f g e f ü h r t , die w irts c h a ftlic h u n d politisch von B elang sind. Das W esen dieses H a n d b u c h s liegt a u c h n ic h t in d e r L ösung w isse n sc h a ftlic h e r S t r e itf r a g e n , s o n d e r n in d e r sy ste m a tis c h e n u n d g e m e in v e rs tä n d lic h e n S a m m lu n g d e r im i n t e r ­ n a tio n a le n S c h r i f t t u m u n ü b e r s e h b a r v e r s t r e u t e n zahllosen E in z e la n g a b en . V o r allem k a m es d a r a u f an, die v ie lfä ltig e n T a t b e s t ä n d e n ic h t n u r w ie d e r ­ zug eb en , s o n d e r n sie s tä n d ig in i h r e r w irk lic h e n B e d e u tu n g zu w ü rd ig e n , die sie f ü r das b e t r e f f e n d e L a n d selbst u n d f ü r die W elt besitzen. H ie r b e i sind f ü r alle I n d u s t r i e l ä n d e r u n d W e h r m ä c h t e die S t ä r k e n , a b e r a u c h die L ü c k e n in i h r e r A u s s ta ttu n g m it m in e ra lis c h e n B o d e n s c h ä tz e n wichtig.

E r s t die B e a n t w o r t u n g d ie se r F r a g e n g e s t a t t e t es d em V e rfa sse r, f ü r seine A r b e it n ic h t n u r hei d e m G eologen u n d B e r g m a n n , s o n d e r n auch hei dem V o lk sw irt, d em p r a k t i s c h e n K a u f m a n n , d e m P o l i t i k e r u n d d e m G e n e r a l ­ s tä b l e r B e a c h tu n g zu erhoffen.

D as B u c h ist also f ü r j e d e r m a n n b e s t i m m t u n d d a r u m , sow eit als möglich, a u c h f ü r d e n N i c h t f a c h m a n n v e rs tä n d lic h g eh a lte n . E in e A u s ­ n a h m e b ild e n n u r die sich im m e r w ie d e r h o le n d e n A n g a b e n ü b e r die geo­

logische F o r m , in d e r die m in e ra lis c h e n R ohstoffe a u f t r e t e n . D e r V e rfa s s e r h a t sich en tsch lo ssen , h i e r f ü r die w is se n sc h a ftlic h e n A u s d r ü c k e b e iz u ­ b e h a lte n , die den b e tr e f f e n d e n T a t b e s t a n d o f t m it ein e m ein z e ln e n W o r t b e s s e r w ie d e rg e b e n , als es la n g a tm ig e a llg e m e in v e rs tä n d lic h e S c h ild e ru n g e n v e r m ö c h t e n u n d die v o r allem d e r e n g e r e n F a c h w e lt w illk o m m e n sein w e rd e n . W e m die N a m e n u n d Begriffe f r e m d sind, m öge d a r ü b e r hinweg-

(11)

V o r w o r t z u r e r s t e n A uflage I X

lesen; sie s in d f ü r das V e r s tä n d n is des G e s a m tz u s a m m e n h a n g e s in d e r R egel e n tb e h r lic h .

So d r in g e n d V o lls tä n d ig k e it u n d Ü b e r s ic h tlic h k e it e r s t r e b t w e r d e n , so h a t d e r V e rf a s s e r d o ch je d e sch e m a tisc h e S t a r r h e i t zu v e r m e id e n ge­

su ch t. Das B u c h soll gewiß z u m N a c h sc h la g e n geeignet, es soll a b e r a u c h le s b a r sein. Die a u ß e r o r d e n t l i c h e V ie lfä ltig k e it des Stoffes, d e r a u f m a n c h e n G e b ie te n re ic h lic h u n d zuverlässig, a u f a n d e r e n f a s t ü b e r h a u p t n ic h t z u r V e r f ü g u n g s te h t, u n d die lange D a u e r d e r N i e d e r s c h r i f t b r in g e n von seihst gewisse U n g le ic h m ä ß ig k e ite n m it sich, zu m a l d e r V e r f a s s e r viele T a t ­ b e s tä n d e aus e ig e n e r A n s c h a u u n g , a n d e r e n u r aus d e m S c h r i f t t u m k e n n t.

D a z u w echselt die T a g e s b e d e u tu n g z a h lr e ic h e r F r a g e n , bzw. k a n n sie v e r ­ sch ie d e n a u f g e f a ß t w e rd e n . D a ß D e u ts c h la n d w esen tlich a u s f ü h r lic h e r b e ­ h a n d e lt w ird als alle a n d e r e n L ä n d e r , d a r f w ohl a u f V e r s tä n d n is r e c h n e n ; a b e r a u c h sonst e r g e b e n sich m a n c h e r le i U n te r s c h ie d e , die d e r V e rf a s s e r v e r a n t w o r t e n zu k ö n n e n g la u b t, a u c h w e n n d e r A n la ß geleg en tlich n u r g e fü h lsm ä ß ig b e g r ü n d e t sein mag.

D a d e r u n g e h e u r e Stoff niem als a u c h n u r e n t f e r n t e rs c h ö p f e n d w ie d e r ­ geg eb en w e r d e n k a n n , h a t d e r V e rfa s s e r b e s o n d e r e S o rg fa lt a u f das je d e m L a n d e s k a p ite l a n g e fü g te S c h r i f t t u m s v e r z e i c h n i s v e r w a n d t, das d e m L e s e r w e ite re B e le h ru n g e r l e i c h t e r n soll. A u c h h ie r b e i m u ß t e A u sw ah l ge­

tro ffen w e r d e n ; w en n die A n f ü h r u n g d e r ein en , die F o r tla s s u n g d e r a n d e r e n S c h r if t g elegentlich d e r W illk ü r zu e n ts p r in g e n sc h e in t, so b i t t e t d e r V e r ­ fasser, so g e rn e r die M öglichkeit von I r r t ü m e r n zugibt, im allgem einen d o ch sein em Ü b e r b lic k V e r t r a u e n zu s c h e n k e n . U m d e n U m f a n g d e r V e r ­ zeichnisse n ic h t allzu s e h r a n w a c h s e n zu lassen, h a t e r in d e r Regel n u r das n e u e r e u n d n e u e s te S c h r i f t t u m a n g e f ü h r t , z u m al das ä lte r e b e r e its in d e n b e k a n n t e n H a n d b ü c h e r n d e r p r a k t i s c h e n Geologie usw. zu finden ist.

A n d e r s e its w a r die E in b e z ie h u n g des n ic h t d e u ts c h s p r a c h ig e n S c h r if ttu m s in g r ö ß e r e m M a ß s ta b e n o tw e n d ig ; ü b e r die B e r g w i r t s c h a f t v ie le r L ä n d e r k a n n m a n sich n u r aus ihm u n t e r r i c h t e n , u n d im ü b r ig e n soll das W e r k ja a u c h d e m au slä n d isc h e n L e s e r d ie n e n , d e m das d e u ts c h e S c h r i f t t u m zu m N a c h sc h la g e n m eist n ic h t z u r V e r f ü g u n g s te h t. A us diesem G r u n d e w u r d e a u c h die f ü r a u slän d isch e N a m e n ü b lic h e a u slän d isch e Schreibw eise b e ib e h a lte n , z . B . C an ad a, n ic h t K a n a d a , u n d so das a lp h a b e tis c h e A u f ­ finden f ü r d e n a u s lä n d is c h e n L e s e r e r l e i c h t e r t . Im ü b r ig e n w u r d e f ü r die o f t s e h r u m s t r i t t e n e u n d v e r s c h ie d e n a r tig e S ch reib w eise a u s lä n d is c h e r geo­

g ra p h is c h e r N a m e n im Zw eifel d iejen ig e von A n d r e e s H a n d a tla s (Verlag V e lh a g e n & K lasing, B ielefeld) a n g e w e n d e t.

L e i d e r k a n n auch die g r ö ß te G e w is s e n h a ftig k e it k e in e volle Z u v e r ­ lässigkeit in d e r b e r g w ir ts c h a f tlic h e n S t a t i s t i k g e w ä h rle is te n , zum al es d a r a u f a n k a m , m öglichst sä m tlic h e N a c h w e is u n g e n bis a u f das J a h r 1936 d u r c h z u f ü h r e n . N u r d e r a u f d iesem G e b ie t a r b e i t e n d e F a c h m a n n v e rm a g

(12)

X V o r w o r t z u r e r s te n Au flage

die h ie r v o rlie g e n d e n a u ß e r o r d e n t l i c h g ro ß e n S c h w ie rig k e ite n zu w ü rd ig en . A b g e se h e n von d e n A u s n a h m e fä lle n , wo e in w a n d f r e ie S o n d e rq u e lle n zu r V e rfü g u n g s ta n d e n , h a t sich d e r V e r f a s s e r a u f die a m tlic h e n u n d h a l b ­ am tlic h e n Z u s a m m e n s te llu n g e n des D e u ts c h e n S ta tis tis c h e n R e ich sam ts, des Im p e ria l I n s t i t u t e in L o n d o n u n d des U.S. B u r e a u o f Mines g e stü tz t u n d bei d e n n ic h t s e lte n e n W i d e r s p r ü c h e n zwischen ih n e n n a c h eigenem U rte il e n ts c h ie d e n . Z u r E r g ä n z u n g le iste te n die b e w ä h r t e n sta tistisc h e n N a c h s c h la g e w e rk e v o n M eisner, die von d e r P re u ß is c h e n G eologischen L a n d e s a n s ta lt h e r a u s g e g e b e n e n B e rg w ir ts c h a f tlic h e n T a b e lle n z u r W e lt­

l a g e r s t ä t t e n k a r t e u n d die von G. A. R o u sh h e ra u s g e g e b e n e n J a h r b ü c h e r w e rtv o lle D ien ste. D e r n ä h e r e N achw eis f ü r diese Q uellen e r f o lg t a u f S. 8.

B e s o n d e re n D a n k sc h u ld e t d e r V e r f a s s e r d e m V e rle g e r f ü r das E n t ­ g e g e n k o m m e n in d e r A u f n a h m e e i n e r g r ö ß e r e n A n zah l von K a r t e n ­ s k i z z e n , die f ü r die A n s c h a u lic h m a c h u n g v ie le r Z u s a m m e n h ä n g e u n e n t ­ b e h rlic h e rsc h ie n e n . Es e n t s p r a c h d e r e n t s c h e id e n d e n Z w e c k b e s tim m u n g des B uches, in diesen K a r te n s k iz z e n n u r d ie w irts c h a ftlic h w ic h tig e n B o d e n ­ sc h ätze u n d B e r g h a u s t a n d o r t e zu b e rü c k s ic h tig e n . L e id e r erw ies sich a lle r­

dings eine D a r s te llu n g d e r F ö r d e r z if f e r n im R a h m e n d ie se r S kizzen als m it d e m Ziel d e r Ü b e r s ic h tlic h k e it u n v e r e in b a r .

Ü b e r h a u p t ist sich d e r V e r f a s s e r selbst m a n c h e r L ü c k e n u n d Z w eifels­

fra g e n in d ie s e r A r b e it b e w u ß t, die im i n t e r n a t i o n a l e n S c h r i f t t u m einen ers tm a lig e n V e rs u c h d a rs te llt. D e r u n ü b e r s e h b a r e u n d im e in zeln en oft genug u m s t r i t t e n e Stoff b e d a r f sich erlich n o c h e i n e r g leich m äß ig en W e i t e r ­ a rb e it, um die als o b e rs te s Ziel e r w ü n s c h te V o llstä n d ig k e it u n d Z u v erlässig ­ k e it zu e rre ic h e n . D e r V e r f a s s e r w ird d a h e r allen F a c h g e n o sse n im In- u n d A u sla n d e f ü r B e r ic h tig u n g e n u n d e rg ä n z e n d e A n g a b e n u n d A n re g u n g e n stets a u f r i c h t i g d a n k b a r sein.

B e r l i n - W a n n s e e , im H e r b s t 1938

D r. F e r d i n a n d F r i e d e n s b u r g

(13)

Inhalt

Seite

46 SO 50 58 59 60 60

17. C a n a d a ... 61

18. C e y lo n ... 70

19. C h ristm a s-In s el ... 72

20. C y p e r n ... 72

21. F a i k j a n d - I n s e l n ... 74

22. 23. 24. 25. 26. F i d s c h i - I n s e l n ... 74

74 74 74 77 100 G a m b i a ... G ib ra lta r u n d M alta . ■ . G o ld k ü ste ... G ro ß b rita n n ie n ... 27. (B rit.-) G u a y a n a ... 28. (B rit.-) H o n d u r a s ... 101

29. H o n g k o n g ... 101

30. (B rit.-) In d ie n u n d B irm a . 101 31. Irisc h e r F r e i s t a a t ... 111

32. K e n y a ... 112

33. M a l a y a ... 113

34. N e u f u n d l a n d ... 118

35. (B rit.-) N e u g u i n e a ... 119

36. N e u s e e l a n d ... 120

37. N ig e rie n ... 122

Seite 38. N o r d r h o d e s i e n ... 124

schellen, T ris ta n d a C u n h a . 130 42. S ie rra L e o n e ... 130

43. (B rit.-) S o m alilan d ... 132

44. S u d a n . . . . 132

45. S ü d a frik a n isc h e U n io n . . . 133

46. S ü d rh o d e s ie n ... 145

47. (B rit.-) S ü d see in se ln . . . . 148

48. U g a n d a . . . . 148

49. (B rit.-) W e s t i n d i e n ... 149

50. B u l g a r i e n ... 150

51. C hile ... ... ... 152

52. C hina ... 160

53. C o lu m b ien ... 170

54. C osta R ica ... 174

55. C u b a ... 175

56. D ä n e m a r k ... 177

57. G r ö n l a n d ... 178

58. Isla n d u n d F a r ö e r ... 178

59. D e u t s c h e s R e i c h (A ltreich ) 179 60. O s tm a rk ... 235

61. P r o te k to r a t B ö h m en -M äh ren u n d S u d e t e n l a n d ... 240

62. (E hem .) D eutsches K o lo n ia l­ reich . . . . 246

63. K a m e r u n ... 249

64. K i a u t s c h a u ... 250

65. (D eutsch ) N e u g u in ea . . . . 251

66. (D eutsch ) O s ta frik a . . . . 253

67. (D eu tsch e) S ü d see in se ln . . 258 68. (D eutsch ) S ü d w e s ta frik a . . 259 69. T ogo . . . . 264

70. D o m in ican isch e R e p u b lik . . . . 265

71. E c u a d o r ... 266

72. F in n la n d ... 268

128 128 V o rw o rt ... V II V erzeich n is d e r Z e i t s c h r i f t e n - A b k ü r z u n g e n ... X III V erzeich n is d e r K a r t e n s k i z z e n ... XV A l l g e m e i n e r Ü b e r b l i c k ü b e r d i e B e r g w i r t s c h a f t d e r E r d e 1. D e r B e re ic h d e r B e r g w i r t s c h a f t ... 1

2. E in te ilu n g u n d V o rk o m m en d e r n u tz b a re n M i n e r a l i e n ... 3

3. D e r allg e m e in e S ta n d d e r in te r n a tio n a le n B e r g w i r t s c h a f t ... 6

4. A llg em ein es S c h rifttu m ... 8

B o d e n s c h ä t z e , B e r g b a u u n d M i n e r a l i e n v e r s o r g u n g d e r e i n z e l n e n L ä n d e r Seite 1. Ä g y p t e n ... 9

2. A f g h a n i s t a n ... 12

3. A n d o r r a ... 13

4. A r a b i e n ... 13

5. A r g e n t i n i e n ... 15

6. B e l g i e n ... 19

7. B e lg is c h - K o n g o ... 26

8. B o l i v i e n ... 33

9. B ra silie n ... 39 10. B r i t i s c h e s W e l t r e i c h i m

a l l g e m e i n e n ...

11. A d en , P e rim , S o k o tra und K u r i a - M u r ia - I n s e l n ...

12. A u s t r a l i e n ...

13. B a h r e i n - I n s e ln ...

14. B a su to la n d , B e th u a n a la n d , S w azilan d ...

15. B e r m u d a s ...

16. (B rit.-) B o rn eo

39. N y a s s a l a n d ...

40. P a lä s tin a u n d T ra n s jo rd a n ie n 41. S a n sib a r, A scen sio n -In seln ,

M a u ritiu s, St. H e le n a , Sey

(14)

X I I

73. F r a n k r e i c h ...

74. F ran zö sisch es K o lo n ialreic h im a llg e m e in e n ...

75. (F ra n z.-) Ä q u a to ria la frik a .

76. A lg e rie n • •

77. (F ra n z.-) G u a y a n a ...

78. (F ra n z.-) I n d i e n ...

79. (F ra n z . ) I n d o c h i n a ...

80. M a d a g ask a r ...

81. M a r o k k o ...

82. M a rtin iq u e , G u a d elo u p e und St. P ie r r e . . . . 83. N e u k a le d o n ie n ...

84. (F ra n z.-) O s t a f r i k a ...

85. (F ra n z .) S iid seein seln . . . . 86. S y rie n u n d L i b a n o n ...

87. T u n is . . . . . . . 88. (F ra n z.-) W e s ta frik a . . . . 89. G r i e c h e n l a n d ...

90. G u a tem ala ...

91. H a iti ...

92. H o n d u r a s ...

93. I r a k ...

94. I r a n ...

95. I t a l i e n ...

96. A lb a n ie n ...

97. Italien isc h es K o lo n ialreich im a ll g e m e i n e n ...

98. A b essin ien ...

99. D o d e k an e s ...

100. (It. ) N o rd a frik a (L y b ien ) . 101. (It.-) O s ta frik a ( E ritre a u.

S o m a lilan d ) ...

102. J a p a n . . . . 103. Jap an isch es K o lo n ialreic h

im a ll g e m e i n e n ...

104. F o rm o sa ( T a i w a n ) ...

105. K o re a (C hosen) ...

106. K w a n tu n g ...

107. M an d sch u rei ...

108. S üd-S achalin (K a ra fu to ) . . 109. J u g o s la w ie n ...

110. L ib e ria ...

111. L ie c h t e n s t e i n ...

112. L u x e m b u r g ...

113. M exico ...

114. M o n a c o ...

115. N e p a l ...

Seite

N i c a r a g u a ... 358

N i e d e r l a n d e ... 358

118. N ie d erl. K o lo n ialreic h im a l l g e m e in e n ... 362

119. N i e d e r l .- I n d i e n ... 363

120. N ie d e rl.-W e s tin d ie n . . . . 372

N o r w e g e n ... 373

122. S p itz b e rg e n u n d B ä ren in se l (S v a lb ard ) ... 379

P a n a m a ... 380

P a r a g u a y ... 380

P e r u ... 381

E hem . P o l e n ... 387

P o r t u g a l ... 393

128. P o rtu g iesisch es K o lo n ia l­ reich im allg e m e in e n . . . . 395

129. A n g o l a ... 396

130. (P o rtu g .-) G u in ea ... 397

131. (P o rtu g .-) I n d i e n ... 397

132. K ap v erd isch e In se ln . . . . 397

133. M acao u n d T i m o r ... 397

134. M ozam bique ... 398

R u m ä n i e n ... 399

S a lv ad o r ... 405

S an M a r i n o ... 405

S c h w e d e n ... 405

S c h w e i z ... 412

S lo w ak ei ... 415

S o w j e t u n i o n ... 418

142. E stla n d , L e ttla n d , L ita u e n 452 S p a n i e n ... 454

144. S p an . K o lo n ialreic h im a ll­ g e m e in en ... 462

145. (S p an .-) M aro k k o ... 462

146. (S p an .-) W es ta frik a . . . . 463

T h a ila n d ( S i a m ) ... 464

T ü r k e i ... 465

U n g a rn ... 471

U r u g u a y ... 475

V e n e z u e l a ... 476

V e r. S t a a t e n v o n A m e r i k a 481 153. K o lo n ialreic h d e r V er. S ta a ­ te n im a llg e m e in e n ... 515

154. G uam , H aw ai, Sam oa . . . 515

155. P a n a m a -K a n a lz o n e . . . . 515

156. P h i l i p p i n e n ... 515

157. P u e r to R i c o ... 519

158. V i r g i n - I n s e l n ... 519 In h a lt

Seite

269 116.

117.

281 282 283 286

286 121.

286 289

291 123.

124.

294 125.

294 126.

296 127.

296 296 297 299 300 304 305 305

305 135.

308 136.

311 137.

319 138.

139.

321 140.

321 141.

323

323 143.

323 323

333 147.

335 148.

335 149.

338 150.

338 151.

341 152.

341 348 349 349 350 357 357

(15)

Verzeichnis der Zeitschriften-Abkürzungen

A. I. M. M. E. A m erican I n s titu te o f M ining an d M e tallu rg ic al E n g in eers, New Y o rk

A nn. M in. A n n ales des M ines d e F ra n c e , P a ris A nn. M in. B elg. A n n ales des M ines de B elg iq u e, B rü ssel B e rg -H iitten m . J. B erg- u n d H ü tte n m ä n n is c h e s Ja h rb u c h , W ien B ergw . M itt. B e rg w irtsch a ftlich e M itte ilu n g e n , B e rlin

B e r. F re ib . G eol. Ges. B erich te d e r F r e ib e r g e r G eologischen G esellsch aft, F r e i­

b e rg i. Sachsen

Bol. M in. P e tr . B o letin d e M inas y P e tró le o , S a n tia g o d e C hile

B rk . B ra u n k o h le , H a lle a. S.

B ull. Im p . In s t. B u lle tin o f th e Im p e ria l I n s titu te , L o n d o n

B u ll. In s t. M in. M et. B u lle tin o f th e I n s titu tio n of M ining and M etallu rg y , L o n d o n B ull. Soc. E n co u r. B u lle tin de la S o c iete d ’E n c o u ra g e m e n t p o u r [ 'I n d u s tr ie

N a tio n a le , P a ris

B ull. St. E tie n n e B u lle tin s et C o m p tes K endos M ensuels d e la S o ciete de l’In d u s trie M in e rale de St. E tie n n e , S t. E tie n n e

Can. M in. J. C a n ad ian M ining J o u rn a l, G a rd en V ale (Q uebec) C hem . In d . D ie C hem ische I n d u s trie , B e rlin

C h ro n . M in. Col. C h ro n iq u e des M ines C oloniales, P a ris Coll. G u ard . C o lliery G u a rd ia n , L o n d o n

D t. T e c h n ik D eutsche T ech n ik , B e rlin D t. V olksw . D er D eutsche V o lk sw irt, B e rlin D t. V o lk sw irtsc h . D ie D eutsche V o lk sw irtsc h a ft, B e rlin

Ec. T h e E co n o m ist, L o n d o n

Ec. G eol. E co n o m ic G eology, L a n c a s te r, Pa.

Eng. M in. J. E n g in e erin g an d M ining J o u rn a l, New Y o rk F o r. Aff. F o re ig n A ffairs, N ew Y o rk

F o r. M in. Q u a rt. F o re ig n M in e rals Q u a rte rly , W ash in g to n (U.S. B u re a u of M ines)

G eol. M ijnb. G eologie en M ijn b o u w , L eid en G eol. R dsch. G eologische R u n d sch au , S tu ttg a r t G eopol. Z e itsc h rift f ü r G e o p o litik , H e id e lb e rg

Gl. B erg- u n d H ü tte n m ä n n is c h e Z e its c h rift G lückauf, E ssen I n te r n . C oal T r. I n te r n a tio n a l Coal T ra d e , W as h in g to n (U.S. B u re a u o f M ines) I n te r n . P e tr. T r. I n te r n a tio n a l P e tro le u m T ra d e , W ash in g to n (U.S. B u re a u of

M ines)

Ir. Coal T r. Rev. I ro n a n d Coal T ra d e ’s R eview , L o n d o n

J a h r b . G eol. L.A. Ja h rb u c h d e r P re u ß isc h en G eologischen L a n d e s a n s ta lt, B e rlin J e rn k . A nn. J e r n k o n to r e ts A n n a le r, U p p sala

K ali K a li, v e rw a n d te S alze u n d E rd ö l, B e rlin

K ra fts t. K ra fts to ff, B e rlin

M at. P rim . M a te rie P rim e d ’Ita lia e d e llT m p e ro , Rom M et. E rz M etall u n d E rz, H a lle a. S.

M et. W irtsc h . M e tallw irts ch a ft, B e rlin

M in. C arr. M ines, C a rrie re s e t G ra n d e s E n te rp ris e s , P a ris M in. C ongr. M ining C ongress J o u r n a l, N ew Y o rk

S .A . M in. E ng. J. M ining and E n g in e e rin g J o u r n a l o f S o u th A frica, J o h a n n e s ­ b u rg

M in. J. M ining J o u rn a l, L o n d o n

M in. Mag. M ining M agazine, L o n d o n

M in. M et. M ining and M e tallu rg y , N ew Y o rk M in. Q u a rr. M ine an d Q u a rry E n g in e e rin g , L o n d o n

M in. T r. N o tes M in e ral T ra d e N o tes, W as h in g to n (U.S. B u re au o f M ines)

(16)

I

X IV V erzeichnis d e r Z eitsc h riften -A b k iirzu n g e n

M itt. T echn. Hochsch. M itte ilu n g e n d e r T echnischen H ochschule S o p ro n , U n g arn S o p ro n .

M on. P e tr . R oum . M o n ite u r du P e tro le R o u m ain , B u k a re s t M ont. Rdsch. M o n tan istisch e R u n d sch au , W ien

N az. Mil. N azio n e M ilita re , Rom

N eues J a h rb . N eues J a h rb u c h f ü r M in eralo g ie, G eologie und P a lä o n to lo g ie , O berschi. W irtsch.

S tu ttg a r t

O berschlesische W irtsc h aft, O p p e ln ö l K o h le ö l u n d K o h le , B e rlin

O il W eekly O il W eek ly , H o u sto n , T exas

O ste u r. O s te u ro p a , B e rlin

O stas. Rdsch. O stasiatisch e R undschau, B e rlin O s tw irtsd i. O s tw irtsc h a ft, B e rlin

P e te rm . M itt. P e te rm a n n s G eographische M itte ilu n g e n , G o th a

P e tr. P e tro le u m , W ien

P e tr . T im es P e tro le u m T im es, L on d o n

R ev. In d . M in. R evue de IT n d u s trie M in e rale, St. E tie n n e

Rev. M et. R evue d e M etallu rg ie , P a ris

R ev. M in. R ev ista M in e ra, M ad rid

R ev. M in. It. R ev ista M in e ra ria , Rom R ev. P e tr. R ev u e P e tr o lif e re , P a ris

R ev. U niv. M in. R evue U n iv e rselle des M ines, L ü ttich Sow j. W irtsch. S o w je tw irts ch a ft u n d A u ß e n h a n d e l, B e rlin S t. E. S ta h l u n d E isen , D ü sse ld o rf

T echn. Bl. T echnische B lä tte r, D ü sse ld o rf T echn. W irtsch. T ech n ik u n d W irtsc h aft, B e rlin T ek n . T id s k r. T e k n isk T id s k rift, S tockholm

T ra n s . A. I. M. M. E. T ra n s a c tio n s o f th e A m erican I n s titu te o f M ining and T ro p en p fl.

M e ta llu rg ic a l E n g in e ers, N ew Y o rk D er T ro p e n p fla n z e r, B e rlin

V ierj. D e r V ie rja h re s p la n , B e rlin

V ie rte l]. S ta t. D. R. V ie rte lja h rs h e fte z u r S ta tis tik des D eutschen Reichs, B e rlin W eltw . Arch. W eltw irtsch a ftlich e s A rchiv, Je n a

W irtsch. D. W irtsc h a ftsd ie n st, H a m b u rg

W o rld P e tr. W o rld P e tro le u m , New Y o rk u n d L on d o n

Z. B. H. S. W. Z e itsc h rift fü r das B erg-, H ü tte n - u n d S alin en w esen , B e rlin Z. G eol. Ges. Z e itsc h rift d e r D eu tsch en G eologischen G esellsch aft, S tu ttg a r t Z. O berschi. B. H . V. Z e its c h rift des O berschlesischen B erg- u n d H ü tte n m ä n n is c h e n Z. p r. G eol.

V erein s, K a tto w itz

Z e itsc h rift f ü r p ra k tisc h e G eologie, H a lle a. S.

Z. V. D. I. Z e itsc h rift des V e rein s D e u tsc h er In g e n ie u re , B e rlin

(17)

D ie Bergwirtschaft der Erde

(18)
(19)

I. Überblick über die Bergwirtschaft der Erde

1. Der Bereich der Bergwirtschaft

U n t e r B e rg w irts c h a ft b e g r e if t m a n alle w irtschaftliche T ä tig k e it, die sich a u f die N u tz b a r m a c h u n g d e r m ineralischen B o d en sch ätze e rs tre c k t.

H ie r b e i b e z ie h t m a n in d e r Regel die N u tz b a r m a c h u n g n u r d erje n ig e n R o h sto ffe ein, d e r e n G e w in n u n g die A n w e n d u n g d e r eigentlichen b e r g b a u ­ lichen T ec h n ik e r f o r d e r t , läß t also die V e r w e r t u n g von S te in e n , E r d e n , San d , K ies, L e h m , T o n u. dgl. a u ß e r B e tra c h t, die in offenen B rü ch en u n d einfachen G r ä b e r e i e n g ew o n n e n zu w e r d e n pflegen. Die T r e n n u n g ist jedoch d u rc h a u s künstlich u n d von d e r tatsächlichen E n tw ick lu n g ü b e r ­ h o lt; zwischen m a n c h e n offenen E i s e n e r z g r u b e n e in e rs e its u n d S a n d ­ g e w in n u n g s b e tr ie b e n a n d e rs e its bestellt nicht d e r g e rin g s te technische U n te rsc h ie d , u n d h o c h w e rtig e r T o n w ird o f t gen u g u n t e r T a g e in rein b e rg m ä n n is c h e n A n lag en a b g e b a u t. D agegen läß t sich eine A bzw eigung d e r a u f g e f ü h r t e n a lle n th a lb e n v e r b r e i t e t e n , n u r a n O r t u n d Stelle v e r ­ b r a u c h te n M assen ro h sto ffe durch die U n te rs c h ie d e des w irtschaftlichen W e r te s re c h tf e r tig e n ; tatsächlich fä llt diese T r e n n u n g in d e n m e is te n F ä lle n ja auch m it e in e r solchen nach d e r G e w in n u n g ste c h n ik zu sa m m e n . Die fast im m e r vom G r u n d e i g e n t ü m e r u n d m eist in ganz e in fach en V e r f a h r e n f ü r d e n ö rtlich en B e d a r f g e w o n n e n e n g e rin g w e rtig e n Rohstoffe b e sitz e n B e ­ d e u tu n g n u r f ü r das b e tr e f f e n d e G e b ie t; i h r v o lk sw irtsch aftlich er W e r t b e s t e h t in d e r H a u p ts a c h e in d e r A r b e i t , die zu i h r e r G e w in n u n g u n d zu i h r e r V e r b r e i t u n g a u f g e w e n d e t w ird, nicht in d e r Beschaffenheit u n d S e lte n h e it d e r b e tr e f f e n d e n Stoffe selbst. In ro h e m Z u s ta n d w e r d e n sie auch fa st niem als zu G e g e n s tä n d e n des W irts c h a f ts v e r k e h r s , geschweige d e n n des W e lth a n d e ls , u n d die m e is te n L ä n d e r e rfa s s e n ih r e G e w in n u n g statistisch ü b e r h a u p t nicht o d e r n u r in A u sn a h m e fä lle n . O h n e ih re B e d e u ­ tu n g zu v e r k e n n e n , die sie n a m e n tlic h f ü r d e n Hoch- u n d T i e f b a u besitzen , sollen sie d a h e r im f o lg e n d e n u n b e rü c k sic h tig t bleiben.

A u d i f ü r die volks- u n d w e ltw irts c h a ftlid i w id itig e n M in e ra lie n ist die A b g r e n z u n g gegen die g ro ß e n M assen d e r s o n stig e n a n o rg a n is c h e n

^ 'd t nicht o h n e w e iteres gegeben. Die m e is te n m in eralisch en R ohstoffe, Vor allem die M etalle, sind in m e h r o d e r w e n ig e r f e i n e r V e rte ilu n g in d e r Kanzen E r d k r u s t e v e r b r e i t e t ; w irtsch aftlich e B e d e u t u n g e r la n g t ein V o r ­ k o m m e n e r s t, w en n sich das b e tr e f f e n d e M in e ra l in v e r h ä ltn is m ä ß ig reicher K o n z e n t r a t i o n u n d g r ö ß e r e r Menge z u s a m m e n g e h ä u ft findet u n d w en n die f ü r eine N u tz b a r m a c h u n g e r f o r d e r lic h e n technischen u n d S ta n d o rts v o ra u s -

* r * ® d e n s b u r g , B e rg w irts c h a ft 1

(20)

2 Ü berblic k ü b e r die B e rg w irts ch a ft d e r E r d e

Setzungen gegeben sind. H i e r i r r e n so viele v olkstüm lichen A n g a b e n u n d A nsichten ü b e r b e rg w irtsc h a ftlich e n R eich tu m . Kohlenflöze f e r n von In d u s tr ie u n d V e r k e h r o d e r E is e n e rz la g e r m i t i r g e n d e in e r schädlichen B ei­

m en g u n g , G old in f e i n e r V e rte ilu n g im M eere, K a l iv o r k o m m e n in w a s s e r­

unlöslicher F o r m sind in d e r Regel w ertlo s u n d gleichgültig, auch w enn sich f ü r den V o r r a t d a r a n p h a n ta stisc h e Z iffern e r r e c h n e n lassen o d e r ih re D a r s te llu n g im A tlas w eite Flä chen bedeckt. A llerd in g s sind alle A n g a b e n in d ie s e r H insicht nicht endgültig. Die F o r t s c h r i t t e d e r T e c h n ik u n d d e r V e rk e h rs e rs c h lie ß u n g u n d die S ch w an k u n g en d e r im m e r s t ä r k e r staatlich b e e in flu ß te n W i r t s c h a f t s k o n j u n k t u r v erschieben die G re n z e d e r N u t z b a r ­ k e it d e r M in e ra lv o r k o m m e n v e rh ä ltn is m ä ß ig rasch. D a z u ist d e r S ta n d d e r geologischen F o rsch u n g in d e n e in zeln en G e b ie te n d e r E r d e noch ü b e r ­ aus v erschieden u n d selbst in d e n am b e s te n b e k a n n t e n k a n n u n se re K e n n tn is d e r M in e r a lv o r k o m m e n n u r u n t e r s t a r k e n E in s c h rä n k u n g e n als abgeschlossen gelten. Nach e i n e r vom V e r f a s s e r an a n d e r e r Stelle v o r ­ g e n o m m e n e n B e re c h n u n g e n tf a lle n a u f die geologisch u n d b e r g w ir ts c h a f t­

lich g e n a u e r d u rc h fo rs c h te n G e b ie te e tw a 9 % d e r fe s te n E rd o b erfläch e, w ä h r e n d noch 1 9 % so g u t wie ganz u n b e k a n n t sin d ; die restlichen 7 2 % w e r d e n von d e n n u r oberflächlich d u rc h fo rs c h te n L ä n d e r n ein g e n o m m e n . U n t e r diesen U m s t ä n d e n d ü r f e n viele b erg w irtsc h a ftlich e n F e s ts te llu n g e n u n d E r w ä g u n g e n n u r u n t e r d em V o r b e h a lt za h lre ic h er v e r ä n d e r lic h e r B e ­ d in g u n g e n au sg esp ro ch en w e r d e n , d e r e n E n tw ick lu n g auch f ü r ein en k u r z e n Z e i t r a u m schw er v o r a u s s e h b a r ist.

T r o t z d e m w ä r e es völlig falsch, d e r B e rg w irts c h a ft je d e G e w iß h e it u n d B e h a rru n g s m ö g lic h k e it a b z u sp re c h en , wie es n a m e n tlic h m anche leichtgläubige S p e k u la tio n a u f u n v e rh o ffte F u n d e versucht. M anche E r z ­ l a g e r s t ä t t e n s te h e n seit d e m A l t e r t u m im A b b a u , d e r d urch k e in e rle i w irtschaftliche S c h w a n k u n g e n u n te r b r o c h e n w o r d e n ist. E b e n s o schlagen an m an ch en a l t b e k a n n t e n F u n d o r t e n alle G ew in n u n g sv ersu ch e, die durch die J a h r h u n d e r t e h i n d u r c h m it im m e r n e u e n te c h n isc h e n u n d w i r t s c h a f t ­ lichen V o ra u s s e tz u n g e n w ie d e rh o lt w u r d e n , im m e r w ie d e r fehl. Selbst die J a h r e des W e ltk rie g e s m it ih r e n gew altigen V e r ä n d e r u n g e n des B e d a rfs h a b e n das b erg w irtsc h a ftlich e W e ltb ild n u r in ü b e rra s c h e n d g e rin g e n E in z e lh e ite n v e r ä n d e r t . D ie g e k e n n z e ich n e te U n g e w iß h e it b e tr if f t — wie in d e n m e is te n W isse n sc h a fte n — die G re n z fä lle. Die v o rlie g e n d e A r b e it, d e r e n n e u e A u fla g e sich m it d e r B e rg w irts c h a ft nach dem S ta n d e vom W i n t e r 1939/40 b e s c h ä ftig t, k a n n f ü r ih r e w eitau s m e iste n A n g a b e n A n ­ sp ru ch a u f lan g fristig e G e ltu n g e r b e b e n ; fast im m e r w ird es sachlich richtiger u n d w irtschaftlich u n d politisch z w e ck m äß ig er sein, d e n h e u tig e n Z u s ta n d als fest geg eb en a n z u n e h m e n , als sich u n b e s t i m m t e n u n d sachlich noch nicht b e g r ü n d e t e n H o ffn u n g e n o d e r B e fü r c h tu n g e n hin zu g eb en . U m d e r B e d in g th e it d e r je tzig en Lage n am e n tlic h auch hinsichtlich d e r Er-

(21)

E in t e il u n g u n d V o r k o m m e n d e r n u t z b a r e n M i n e r a l i e n 3

S c h lie ß u n g noch u n b e k a n n t e r o d e r noch nicht a u s g e n u tz te r L a g e r s t ä t t e n R e c h n u n g zu tra g e n , w ird d e r D a r s te llu n g d e r B e rg w irts c h a ft d e r e in zeln en L ä n d e r in d e r R egel ein A b s c h n itt ü b e r die w e ite r e n E ntw icklungsm öglich­

k e i t e n folgen.

D ie N u t z b a r m a c h u n g d e r m in e ra lisc h e n B o d en sch ätze, m it d e r sich die B e rg w irts c h a ft b e f a ß t, e r f o lg t n u r ganz se lte n in d e m ro h e n Z u s ta n d e , in d e m die b e t r e f f e n d e n Stoffe in d e r E r d e g e f u n d e n w e r d e n . D ie V e r ­ a r b e i t u n g , u n d sei es auch n u r die Z e r k le in e r u n g o d e r die B e fr e iu n g vom b e g le ite n d e n t a u b e n G estein, b e g in n t f a s t im m e r schon am A b b a u o r t d e r G r u b e selbst u n d se tz t sich m it s te ig e n d e r I n t e n s i t ä t a u f d em k u r z e n o d e r w e ite n W eg e bis zu m e n d g ü ltig e n V e r b r a u c h e r f o r t. Das Sieben, W aschen, S etzen, Schw em m en, A m a lg a m ie re n , R ö s te n , U m lö se n u. dgl. g e h t in die die S u b sta n z völlig v e r w a n d e ln d e n V e r f a h r e n d e r K o k e r e i, Schwelerei, D estilla tio n , des Hoch- o d e r Schm elzofens ü b e r u n d d a n n o f t o h n e b e ­ s tim m te G re n z e in die F a b r i k a tio n s v o r g ä n g e d e r w e i t e r v e r a r b e i t e n d e n In d u s tr ie . So sinnlos es w ä re , d e n B ereich b e rg w irts c h a ftlic h e r B e tr a c h ­ tu n g e n a u f die G e w in n u n g des eigentlichen, r o h e n M inerals zu b e sc h rä n k e n , so w enig g eh t es an, die g esam te W e i t e r v e r a r b e i t u n g e in z u b e z ieh e n . M an se tz t die G re n z e z w eck m äß ig er u n d üblicher W eise d o r t , wo d e r S t a n d o r t d e r R o h sto ffg ew in n u n g v erlassen w ird o d e r wo das v e r ä n d e r t e E rz e u g n is infolge des e in s e tz e n d e n A u fw a n d e s an A r b e i t o d e r S toffzusätzen nach A u sseh en , W e r t o d e r Bezeichnung seine B ez ie h u n g z u m u rs p rü n g lic h e n R ohstoff e in b ü ß t. N a t u r g e m ä ß decken sich diese G r e n z m e r k m a l e k e in e s ­ wegs im m e r , u n d so b le ib e n die G r e n z e n reichlich unsicher. J e d e n f a lls ist es vielfach üblich u n d infolge d e r häufigen b e trie b lic h e n u n d w ir ts c h a f t­

lichen Z u s a m m e n fa s s u n g d e r b e tr e f f e n d e n A n la g e n m it d e n B e r g w e r k e n auch sachlich b e g r ü n d e t , die I n d u s t r i e d e r V e r k o k u n g b e i d e r S te in k o h le , d e r R a ffin a tio n b e i d e m E r d ö l, des H ochofen- u n d S ta h lw e rk sg a n g e s bei d e m E ise n e rz , d e r V e r h ü t t u n g bei d e n M e tallen , d e r V e rs ie d u n g u n d U m ­ lösung b e i d e n Salzen noch z u r B e r g w irts c h a ft zu rech n en , o b w o h l in a n d e r e n F ä lle n n a m e n tlic h E r d ö lr a f f in e rie n u n d H ü t t e n völlig abseits von d e r R o h sto ffg e w in n u n g , ja nicht s elten s o g a r d u rc h M e e re u n d E r d te ile von ih n e n g e t r e n n t b e t r i e b e n w e rd e n . D ie n ach fo lg en d e D a r s te llu n g d e r B e rg w irts c h a ft d e r ein z e ln e n L ä n d e r w ird je d e n fa lls in d e r R egel diese e r s te W e i t e r v e r a r b e i t u n g bis z u r H e r s te llu n g des g e re in ig te n .und a n ­ g e re ic h e rte n Rohstoffs berücksichtigen.

2. Einteilung und Vorkommen der nutzbaren Mineralien

Nach d e r w irtsch aftlich en N u t z b a r k e i t u n te r s c h e id e t m a n die m i n e r a ­ lischen B o d en sch ätze gewöhnlich nach B re n n sto ffe n , E r z e n , Salzen u n d so nstigen M in eralien . V on d e r le tz te n G r u p p e k a n n m a n noch die wirt-

(22)

4 Übe rblic k ü b e r die B e rg w irts ch a ft d e r E rd e

scłiaftlieh nicht allzu b e d e u ts a m e , a b e r im V e rh ä ltn is zum Menschen b e ­ s o n d e rs h e r v o r t r e t e n d e S o n d e r g r u p p e d e r Edel- u n d Schm ucksteine ah- zweigen. Die ganze E in te ilu n g ist wissenschaftlich nicht recht e in w a n d f r e i u n d läßt auch u n sc h a rfe G re n z e n , e n ts p ric h t a b e r d e n p ra k tis c h e n E r ­ f o r d e r n is s e n d e r Volks- u n d W e ltw irtsc h a ft.

E i n e r b e s o n d e r e n E r l ä u t e r u n g f ü r d e n N ich tfa c h m a n n b e d a r f h ierb ei n u r d e r Begriff d e r „ E r z e “ . M an v e r s te h t d a r u n t e r die chemische F o r m , in d e r die S d iw e r m e ta lle a u f t r e t e n . In chem isdi re in e m , „ g e d ie g e n e m “ Z u s t a n d e finden sich die M etalle n u r se lte n ; fa st im m e r sind sie m it a n d e r e n chem isdien E le m e n te n , v o r allem m it S au ersto ff u n d Sdiw efel, a b e r auch m it A rsen , C hlor, P h o s p h o r , Selen u. a. v e r b u n d e n , „ v e r e r z t “ u n d d a h e r in ih r e m A u sseh en u n d ih r e n s o n stig e n E ig en sch aften w e it­

g e h e n d v e r ä n d e r t . Die E oslösung d e r M etalle aus diesen V e r b in d u n g e n e r ­ f o r d e r t zum Teil verw ickelte diem ische V e r f a h r e n , v o rw ie g e n d im Z u s ta n d d e r Schmelze. Das E rz als einheitliche chemische V e r b in d u n g des Metalls m it a n d e r e n E le m e n te n pflegt a b e r in d e r N a t u r a u ß e r d e m noch durch physikalische B e im e n g u n g a n d e r e r M in e ra lie n v e r u n r e in ig t a u f z u t r e t e n . D ie mechanische T r e n n u n g d e r n u t z b a r e n M in eralien , also z . B . g e ra d e auch d e r E rz e , v o n d e n a n h a f t e n d e n ta u b e n G este in ste ile n e r fo lg t in d e r s o g e n a n n te n A u f b e r e i t u n g o d e r W äsche. Die n a tü r lic h e F o r m des A u f ­ tr e t e n s d e r M etalle b e z e ic h n e t m a n als „ E r z “ , wobei m a n in W ir ts c h a f t u n d T e c h n ik a u c h die p h y sik a lisc h e n B e im e n g u n g e n e in z u b e z ie h e n pflegt.

N e u e rd in g s v e r w e n d e t m a n in w ac h se n d e m U m f a n g e einige L e ic h tm e ta lle , n a m e n tlic h A lu m in iu m u n d M agnesium , wie S c h w e rm e ta lle ; es w ird d a h e r üblich, a u c h ih r e n a t ü r l i c h e n V e rb in d u n g e n , aus d e n e n sie g ew o n n en w e r d e n , als E rz e zu b e z e ic h n en . Ü b e r h a u p t h a t in d e n le tz te n J a h r e n die Z ahl d e r te c h n isc h v e r w e r t e t e n M etalle s e h r s t a r k z u g e n o m m e n , n a m e n t ­ lich f ü r L e g ieru n g szw eck e. Die M in eralien , in d e n e n diese s e lte n e r e n M etalle V orkom m en, als „ E r z e “ zu b e z e ic h n en , fällt n ic h t leicht, w enn m a n von d em g e w o h n te n Begriff des E rzes als s c h w e re r, m etallisch g lä n z e n d e r G estein e a u sg e h t. T r o t z d e m ist es zweifellos zw e c k m ä ß ig , an d e r B e z e ic h n u n g „ E r z “ f ü r alle M in e ra lie n f c s tz u h a lte n , die als Rohstoff f ü r die G e w in n u n g von M etallen zu d ie n e n pflegen. Im en g lisch ­ sprachigen F a c h s c h r i f t t u m b ü r g e r t sich diese A n w e n d u n g des Begriffs

„ E r z “ schon seit l ä n g e r e r Zeit ein, vielfach so g a r als B ezeich n u n g f ü r alle n u t z b a r e n M in e ra lie n in i h r e r ro h e n F o r m .

Die L a g e r s t ä t t e n d e r n u t z b a r e n M in e ra lie n im I n n e r n d e r E r d e t r e t e n in d e n v e rsc h ie d e n ste n F o r m e n u n d A l t e r s s tu f e n auf. Teils h a b e n sie sich i n n e r h a lb d e r so nstigen G estein sfo lg e gleichmäßig a b g e la g e rt;

diese als „ L a g e r “ o d e r — hei w e i t e r e r E r s tr e c k u n g — als „ F lö z e “ be- zeich n eten V o r k o m m e n folgen d e m allg em ein en S c h ich ten v erlau f u n d w e r d e n d a h e r auch o f t ganz e b e n a n g etro ffen . Die b e k a n n t e s t e n u n d ver-

(23)

E in te ilu n g und V o r k o m m e n d e r n u t z b a r e n M in e ralien 5

b r e i t e t s t e n V e r t r e t e r d ie s e r G a t t u n g sind die Kohlenflöze. N ic h t im m e r sind die L a g e r zeitlich m it d e n b e g le ite n d e n G e s te in e n z u s a m m e n g eb ild e t w o rd e n , s o n d e r n v e r d a n k e n ih r e E n t s t e h u n g e in e r n achträglichen D u r c h ­ d rin g u n g o d e r U m w a n d lu n g ( I m p r ä g n a tio n , M e ta so m a to se ) des u r s p r ü n g ­ lichen M u tte rg e s te in e s durch Q uellen, n am e n tlic h im Z u s a m m e n h a n g m it v u lk an isch en V org än g en . W o d ie se r Z u s a m m e n h a n g so u n m i t t e l b a r ge­

g eb en ist, d a ß die U m w a n d lu n g u n t e r völliger V e r ä n d e r u n g d e r u r s p r ü n g ­ lichen Gesteinsschicht durch die g lü h e n d e n M assen e rfo lg t, so spricht m a n von K o n t a k t m e t a m o r p h o s e . D e r a r t i g e L a g e r s t ä t t e n h a b e n o f t eine m e h r o d e r w e n ig e r u n re g e lm ä ß ig e G estalt. Sie le ite n ü b e r zu a n d e r e n L a g e r ­ s t ä t t e n a r t e n , die d e n Quellen o d e r D ä m p f e n aus d e r T ie fe ih r e E n ts te h u n g v e r d a n k e n , m e is t S p a lte n im G estein a u s fü lle n u n d d a h e r ganz u n a b h ä n g ig von d e n b e g le ite n d e n Schichten v e r l a u f e n ; ih r e b ezeic h n en d s te F o r m h a b e n sie als „ G ä n g e “ — o f t fälschlich u n d i r r e f ü h r e n d „ A d e r n “ g e n a n n t — , p l a t ­ t e n f ö r m ig e L a g e r s t ä t t e n , die m eist steil s te h e n d die b e g le ite n d e n G estein e d u r c h q u e r e n . Sie stellen die b e k a n n t e s t e A r t d e r M e ta llv o r k o m m e n d a r.

E n ts te llu n g u n d F o r m d e r ein z e ln e n L a g e r s t ä t t e n t y p e n b e sitz e n eine s e h r b eträch tlich e B e d e u tu n g n a m en tlich auch f ü r die F r a g e , ob in e in e r b e s t i m m t e n G eg en d n u t z b a r e B o d en sch ätze zu e r w a r t e n sind. In d e r N o r d d e u ts c h e n T ie fe b e n e , d e r e n Oberfläche o f t bis zu m e h r e r e n h u n d e r t M e te r n T ie fe von ju n g e n u n v e r f e s tig te n Sand- u n d Tonschichten g eb ild et w ird, wo also S p a lte n b ild u n g e n unm öglich sind, w ird m a n vergeblich E r z ­ gänge suchen; in ganz a lte n , durch D ru c k usw. hoch g rad ig u m g e w a n d e lte n u n d s e h r fe s te n k r is ta llin e n G e s te in e n , wie sie e tw a S k a n d in a v ie n o d e r g ro ß e F lächen C a n ad as b edecken, ist das V o r k o m m e n von E rd ö l von v o r n h e r e in ausgeschlossen, u n d k e in F a c h m a n n w ird in geologischen F o r ­ m a tio n e n , die, wie d e r B u n ts a n d s te in M itte ld e u tsc h la n d s, a u f ein W ü s t e n ­ k lim a z u r Z e it i h r e r E n t s t e h u n g Hinweisen, K o h l e n v o r k o m m e n e r w a r t e n , d e r e n B ild u n g e in e n ü p p ig e n P flanzenw uchs hei fe u c h te m K lim a v o r a u s ­ setzt. Die geologischen B e z ie h u n g e n sind in fo lg ed essen in d e r B e r g w i r t ­ schaft v o n so e n t s c h e id e n d e r W ich tig k eit, d a ß a u f k u r z e A n g a b e n h ie rz u auch in e i n e r hauptsächlich f ü r N ichtgeologen b e s t i m m t e n A r b e i t wie d e r v o rlie g e n d e n nicht v e rzich tet w e r d e n d a r f . A llerd in g s sind g e r a d e auch in d e r L a g e r s t ä t t e n k u n d e viele F r a g e n noch u n g e k l ä r t bzw. s trittig . W as v o r vielen J a h r m i l l i o n e n tie f im Schoß d e r E r d e u n t e r B e d in g u n g e n , die k e in menschliches E x p e r i m e n t n a c h z u a h m e n v e rm a g , v o r sich g e g a n g e n ist, welche Einflüsse a u f das dam als E n t s t a n d e n e in d e r s e i t h e r v e rs tric h e n e n unendlich langen Z eit e in g e w irk t h a b e n , wie die m e iste n s spärlichen A u f ­ schlüsse an d e r Oberfläche o d e r in B o h r u n g e n o d e r G r u b e n a n la g e n m it ih r e n häufigen V e rs c h ie d e n h eite n u n d sc h e in b a re n W id e r s p r ü c h e n zu einem einheitlichen Bild zu f o r m e n sind, w ird die W issen sch aft womöglich noch a u f J a h r h u n d e r t e beschäftigen. Bis d ah in m ü ssen sich auch W irts c h a ft

(24)

6 Ü berblic k ü b e r die B e rg w irts ch a ft d e r E rd e

u n d P o litik m it m an c h e rle i U n g e w iß h e it u n d Ü b e rra s c h u n g e n im B e r g ­ bau , n a m e n tlic h auch hinsichtlich d e r A u ffin d u n g n e u e r L a g e r s t ä t t e n bzw.

d e r D a u e r des B e rg b a u s a u f a l t b e k a n n t e n abfinden.

Die jü n g s te E n tw ick lu n g d e r B e rg w irts c h a ft b e r u h t a b e r w eit w eniger a u f geog rap h isch en u n d geologischen N e u e n td e c k u n g e n , d e r e n gro ß es Z e i t ­ a l t e r e tw a m i t d e m le tz te n J a h r h u n d e r t a b g e la u fe n ist, als a u f technischen F o r ts c h r itte n , die es erm öglichen, längst b e k a n n te , a b e r b is h e r nicht als b a u w ü r d ig a n g e se h e n e L a g e r s t ä t t e n m it w irtschaftlichem N u t z e n i n A n ­ griff zu n e h m e n . Diese F o r ts c h r itte b e tre ffe n vo rn eh m lich die F ä h ig k e it z u r billigen B ew ältig u n g g r o ß e r Massen, so d a ß vielfach eine V ersch ieb u n g des B e rg b a u s a u f die I n a n g riffn a h m e s e h r u m fa n g re ic h e r, w en n auch ä r m e r e r L a g e r s t ä t t e n e i n g e t r e t e n ist. S elb stv e rstä n d lic h b r a u c h t m a n diese E n tw ick lu n g nicht als abgeschlossen a n z u se h e n , e b e n so w e n ig wie die A ussicht, d urch die n e u e n geophysikalischen V e r f a h r e n z u r E rfo rs c h u n g d e r E r d t i e f e manche n e u e n , b is h e r v e r b o r g e n e n V o r k o m m e n festzu stellen . Die E r w e i t e r u n g d e r B a u w ü r d ig k e its g r e n z e ist seit d e m W e ltk r ie g e viel­

fach auch d urch w irtschaftspolitische M a ß n a h m e n d e r S t a a te n herb ei- g e f ü h r t w o r d e n ; das a lle n th a lb e n v e r b r e i t e t e S tr e b e n nach Rohstoff- S elb stv e rso rg u n g schafft eine künstliche B a u w ü r d ig k e it durch Schutzzölle, V e r k e h r s e r le ic h te r u n g e n , S u b v e n tio n e n , V e rb ra u c h szw a n g , W ä h r u n g s ­ v e rä n d e r u n g e n , E i n f u h r v e r b o t e u .d g l., so d a ß h e u te ein nicht u n w e s e n t ­ licher Teil n am e n tlic h des E r z b e r g b a u s in e in e r R e ih e von L ä n d e r n bei fr e ie m w e ltw ir ts c h a f tlic h e m W e t t b e w e r b n ic h t a u f r e c h t e r h a l t e n w e r d e n k ö n n te . Die s p ä t e r b e i d e n ein z e ln e n L ä n d e r n w ie d e r z u g e b e n d e n s t a t i s t i ­ schen E rz e u g u n g sz iffern sind also o f t auch in s o fe rn i n t e r n a tio n a l nicht voll verg leich b ar, wie ü b e r h a u p t alle W irts c h a ftlic h k e its fra g e n , allein schon d e r u nsicheren W ä h ru n g sv e rg le ich e w egen, n u r u n t e r erh e b lic h e m V o r b e h a lt b e h a n d e l t w e r d e n d ü r f e n . B e t r a c h te t m a n die B e rg w irts c h a ft d e r E r d e a b e r im g ro ß e n U m r iß , so sind die in d e r jü n g s te n Z eit d u rc h technische F o r ts c h r itte u n d sta a ts Wirtschaft liehe E ingriffe b e w ir k te n V e r ä n d e r u n g e n keinesw egs beträchtlich.

3. Der allgemeine Stand der internationalen Bergwirtschaft

D e r B e rg b a u alle r L ä n d e r f ö r d e r t jäh rlich n u t z b a r e M in e ra lie n im G e w ich t von r u n d 2 x/ 2 M illiard en t, eine M enge, die ein e m W ü r f e l von m e h r als 1 k m K a n te n lä n g e e n t s p r ic h t. D en W e r t k a n n m a n f ü r die Z eit seit 1918 in J a h r e n m it g ü n stig e r W ir ts c h a fts la g e u n d e n t s p r e c h e n d g ü n stig e n P r e is e n a u f e tw a 40 M illia rd e n GM s c h ä tz e n . Infolge d e r S c h w ie rig k e it d e r W ä h ru n g s v e rg le ic h e ist die E r r e c h n u n g e in e r solchen G e s a m ts u m m e fre ilic h n ic h t ü b e r je d e n E i n w a n d e r h a b e n , da es in den m e iste n F ällen k e in e b r a u c h b a r e n R e c h n u n g s u n te r la g e n gibt. So m u ß m a n

(25)

D e r a llg e m e in e S ta n d d e r i n t e r n a t i o n a l e n B e rg w irtsch a ft 7

in d e r R egel s t a t t des W e r te s d e r E r z f ö r d e r u n g d e n je n ig e n d e r R o h m e ta lle , also d e r E rz e u g n isse d e r e r s te n H ü tte n v o r g ä n g e , ein se tz e n ; da in diesem W e r t schon die K o s te n des A u fw a n d e s an A r b e it, B re n n sto ff usw. e n t ­ h a lte n sin d, t r i t t f ü r die b e t r e f f e n d e n R o h sto ffe e in e gewisse Ü b e r ­ b e w e r tu n g im V ergleich n a m e n tlic h zu d e n B r e n n s to ffe n ein.

D iese E i n s c h r ä n k u n g e n vorausgeschickt, k a n n m a n in a n n ä h e r n d e r Schätzung d e n A n te il d e r B re n n sto ffe an d e r g e s a m te n B e r g h a u f ö r d e r u n g d e r M enge nach m it 8 5 % , d e m W e r t e nach m it 6 7 % a n n e h m e n , w ovon a u f S te in k o h le n allein 65 bzw. 4 3 % e n tfa lle n . F ü r die E rz e bzw. M etalle b e t r ä g t d e r A n te il d e r M enge nach reichlich 1 0 % , d e m W e r t e nach 2 6 % , d e r R e st e n tf ä llt a u f die Salze, E d e ls te in e u n d s o n stig en N ichterze.

In d e n v o r s t e h e n d e n V e rh ä ltn isz iffern k o m m t die ganz ü b e r r a g e n d e B e d e u t u n g d e r B ren n sto ffe, in s b e s o n d e re d e r S te in k o h le u n d des E rd ö ls, zum A u sdruck. Die u n z u re ic h e n d e B erücksichtigung i h r e r Ü b e r le g e n h e it läß t viele I r r t ü m e r hinsichtlich d e r b e rg w irtsc h a ftlich e n M a c h tv e rte ilu n g e n t s t e h e n ; n u r w enigen M enschen ist b e w u ß t, d a ß das kleine Inselland G r o ß b r i t a n n i e n e tw a ebensoviel an b e rg w irts c h a ftlich e n W e r t e n e rz e u g t, wie die b e id e n riesigen E r d te ile Asien u n d A f r ik a z u s a m m e n g e n o m m e n , u n d d a ß auch D eu tsc h la n d , das sich viele D eutsche g e rn als b e s o n d e rs a r m u n d d ü r f t i g v o rstellen , n u r wenig d a h i n t e r z u rü c k b le ib t. A n B e d e u tu n g sowohl hinsichtlich des F ö r d e r w e r t e s wie auch hinsichtlich des technisch­

w irtsch aftlich en B e d a rfs folgen h i n t e r d e n B r e n n s to ffe n die M etalle Eisen, K u p f e r u n d G old in d e r a n g e g e b e n e n R e ih e n fo lg e , d a n n Blei, Z ink, Z inn u n d Silber. Alle ü b rig e n m ineralischen R o h sto ffe e rre ic h e n z u sa m m e n n u r noch 8 % des W e rte s d e r b erg b a u lic h e n W e ltle istu n g .

A u f diese Z u s a m m e n h ä n g e m u ß zu B eg in n e i n e r E r ö r t e r u n g ü b e r die B e rg w irts c h a ft d e r E r d e g ru n d sä tz lic h h in g ew iesen w e rd e n . N ä h e r e A u s ­ fü h r u n g e n h ie rz u , in s b e s o n d e re zu d e m w irtsch aftlich en W e r t d e r einzelnen m in eralisch en R ohstoffe u n d z u r R a n g o r d n u n g d e r ein z e ln e n B e r g h a u ­ lä n d e r , k ö n n e n a b e r a n d ie se r Stelle im H inblick a u f die f r ü h e r e A r b e it des V e rfa sse rs („D ie m in eralisch en B o d en sch ätze als w eltpolitische u n d m ilitä ris c h e M a c h t f a k t o r e n '4, S t u t t g a r t 1936) u n te r b le ib e n . D o r t ist au f S. 50 ff. eine v e r g le ic h e n d e Ü b e r s ic h t ü b e r d e n B e r g b a u w e r t d e r g r ö ß e r e n L ä n d e r g egeben. H i e r n a c h s te h e n die V er. S ta a te n , E n g la n d u n d D e u t s c h ­ la n d m it 42,5, 9 u n d 8 ,5 % des g e s a m te n B e r g b a u w e r te s aller L ä n d e r f ü r 1929 an d e r Spitze u n d leisten z u s a m m e n allein d r e i F ü n f t e l d e r G e s a m t ­ p r o d u k t i o n . R u ß la n d , S ü d a f r ik a , F r a n k r e i c h , C a n ad a u n d Mexico folgen m it je 4— 2 1/ 2% , u n d alle ü b rig e n L ä n d e r b le ib e n je u n t e r 2 % . Die im le tz te n J a h r z e h n t e in g e t r e t e n e n V e rs c h ie b u n g e n b e r u h e n vo r allem au f de m A u fs tie g d e r S o w je tu n io n , die je t z t eb e n fa lls z u r S p i t z e n g r u p p e g e ­ h ö rt. A uch die d e u ts c h e B e r g h a u f ö r d e r u n g ste ig t s t ä r k e r an als diejenige des D u r c h s c h n itts d e r ü b rig e n L ä n d e r . Im J a h r e 1938 d ü r f t e n D eutsch-

Cytaty

Powiązane dokumenty

Es erschien uns notwendig, den zu bewältigenden syntaktischen und stilistischen Stoff auf die Klassen Sexta bis Tertia zu verteilen und diese Verteilung drucken zu

— angebunben: Eiusdem opera omnia, geographia excepta, ibid. Joannis Stobaei sententiae, gr. Basil, ex off. Strabo de situ orbis, latine. Venetiis Joannes Vercellensis

Die Kurve hat in jedem neuen Punkte eine neue Richtung, und für die Gewinnung derselben können nicht mehr zwei beliebig von einander entfernte, sondern nur noch zwei

Das Ziel dieses Beitrags ist es, die in der Fachliteratur gängigen Grundbe- griffe 5 wie Textsorte, Textklasse, Texttyp und Textmuster in der deutschen Forschung

Die Erwartungen der Studenten weisen daraufhin, dass unter der Rolle der modernen Frau auch die traditionelle Rolle verstanden wird. Die Ergebnisse der

Stephan SKatef lag mit bet gelbbäcferei feit Sftonaten in DJlalhna, unb in biefet 3 eit hatte er mit äratifdjer Hilfe bie SBitwe üerch unb ihre brei Kinber

und die Seinigen orgfälrig hüten, t von den Blattern verpe tet zu werden.) : #o wird er gleich und ohne allen Zeitverlu t, als ein Verpe teter, und wie es die Pflicht erfordert, von

Die in Spalte 5 der Nachweisung unter B aufgeführten Zuschüsse sind die Unterschiede zwischen den bisherigen österreichischen und den nunmehrigen deutschen Gebührnissen, soweit