Tkaniny z grobów

Andrzej Sikorski, Anna

Wrzesińska, Jacek Wrzesiński

Tkaniny z grobów

Studia Lednickie 5, 71-94

1998

STUDIA LEDNICKIE V Poznań — Lednica 1998

A N D R ZEJ SIK O R SK I

U niw ersytet im. A. M ick iew icza w Poznaniu In stytut Prahistorii AN NA W R Z E S IŃ S K A , JA C E K W R Z E SIŃ SK I

M uzeum P ierw szych Piastów na Ledniey

T K A N IN Y Z G R O B Ó W

C m entarzysko szkieletow e w D ziekanow icach, gm . Ł ubow o, woj. poznańskie, sta­ now isko 22, odkryto przypadkow o w 1964 roku. Od 1991 roku w znow iono syste­ m atyczne bad an ia archeologiczne (A. J. W rzesińscy 1992, s. 103 - 112). C m entarzysko położone je s t na w schodnim brzegu je z io ra L ednickiego około 90 m od w czesnośred­ niow iecznej przepraw y m ostow ej na O strów Lednicki. W w yniku dotychczasow ych prac (do k ońca 1995 roku) p rzebadano o b szar o pow ierzchni 1903 m 2, odsłaniając 327 grobów szkieletow ych i 3 groby puste. Ich chronologię m ożna określić na 2 połow ę XI — koniec XII w ieku.

Spośród 330 grobów w 12 zaobserw ow ano niew ielkie fragm enty tkanin. G rób 29/92. Ja m a grobow a czytelna fragm entarycznie. K ształt w przybliżeniu pro ­ stokątny, w ym iary — ok. 2 1 0 x 6 0 cm . K rótszy bok od strony w schodniej zaokrą­ glony. W ja m ie w ystąpił słabo zachow any szkielet osobnika m łodocianego zm arłego w w ieku Juvenis. O sobnik ułożony był na grzbiecie, czaszk ą na zachód. G rób przecina w spółczesny przekop o szerokości 1 m, u szkadzając środkow e partie szkieletu i na­ ruszając w ystępujące w grobie przedm ioty (ryc. 1).

W grobie w ystąpiły: 1 — fragm ent skórzanej pochew ki noża o długości 4,7 cm i szerokości 2,9 cm , z fragm entem bardzo cienkich (0,1 cm ) blaszek brązow ych (za­ chow anych częściow o na skórze) ze zniszczonego okucia pochew ki; 2 — nóż w p o ­ chew ce skórzanej z okuciem z brązu o całkow itej długości 8,5 cm . szerokości 2,95 cm i grubości 0,65 cm. O kucie w postaci dużej prostokątnej obustronnej blaszki z łą ­ czonej 6 nitam i zdobione je s t drobno w ybijanym i dołkam i tw orzącym i ornam ent w postaci w arkocza (na jednej — górnej stronie) i prosto biegnącej pojedynczej linii falistej; 3 — trzy fragm enty taśm y brązow ej o w ym iarach nie przekraczających 1,7 x 1,1 cm i grubości 0,1 cm ; 4 — fragm enty pasa skórzanego z brązow ym i okuciam i w postaci cienkiej prostokątnej, płaskiej blaszki o w ym iarach 3,9 x 2,4 cm , z tkw iącym wew nątrz fragm entem skóry. B laszka złączona je s t czterem a nitam i z podkładkam i zdobionym i w ybijanym i dołkam i. N a obu pow ierzchniach okucia drobno w ybijane dołki tw orzą ornam ent w postaci w arkocza oraz linii falistej. B laszce tej tow arzyszyła

Ryc. 1. D ziek an o w ice, gm . Ł ubow o, stan. 22. R zut p o ziom y grobu 2 9/92 w raz z zabytkam i. 7 2 ANDRZEJ SIKORSKI, ANNA WRZESIŃSKA. JA C E K W RZESIŃSKI ---

---TKANINY Z GROBÓW 73

R yc. 3. D z ie k a n o w ic e , g m . Ł u b o w o , stan. 22 . G rób 2 9 /9 2 — fragm en t tkaniny z o d z ie ż y (p or. ryc. IB ). R yc. 2. D z ie k a n o w ic e , g m . Ł u b o w o , stan . 2 2 . G rób 2 9 /9 2 — fragm ent tkaniny in situ (p or. ryc. 1A).

74 ANDRZEJ SIKORSKI. ANNA W RZESIŃSKA, JA C E K WRZESIŃSKI

Ryc. 4. D ziekanow ice, gm . Ł ubow o, stan. 22. R zut p o ziom y grobu 1/93 w raz z zabytkam i.

inna w ąska i prostokątna tw orząca „pętelkę” (Schlaufe) o w ym iarach 1,9 x 3,1 cm spięta trzem a nitam i w raz ze skórą tk w iącą w ew nątrz. N a blaszce w idoczny je s t gorzej zachow any ornam ent w postaci fragm entów linii falistych utw orzonych przez w ybijane dołki. O kuciom tym tow arzyszyły 4 m ałe stożkow ate rurki (puste w środku) o długości nie przekraczającej 1,8 cm i średnicy od 0 ,2 do 0,6 cm (A. J. W rzesińscy 1993, s. 174 - 175, ryc. 7C — stan przed konserw acją).

N óż tkwiący w skórzanej pochew ce z ozdobnym i okuciam i znajdow ał się przy le­ wym przedram ieniu zmarłego. Pod pochew ką wystąpiły dw a fragm enty tkaniny leżące

T K A N IN Y Z G R O B Ó W 7 5

bezpośrednio jed n a na drugiej. Stan zacho­ wania tkaniny górnej (ryc. 1A; 2), zalega­ jącej tuż pod pochew ką, uniem ożliw ił jej konserwację. Zachow ał się natom iast frag­ ment dolnej — leżącej pod nią (ryc. IB; 3). G rób 1/93. Jam a g robow a o zarysie prostokątnym i w ym iarach 165 X 50 cm. Szkielet d zieck a zm arłego w w ieku Infans

II, około 10 roku życia ułożonego na

grzbiecie, czaszką na w schód (ryc. 4). W grobie w ystąpiły: 1 — na p rosto­ kątnym fragm encie skóry o w ym iarach 3,5 x 2,2 cm niew ielkie (nie przekracza­ jące 1,2 x 0,8 cm ) ułam ki blaszki brązo­ wej z fragm entem nita; 2 — nóż w p o ­ chew ce skórzanej z ozdobnym okuciem brązow ym , o całkow itej długości — 9,2 ci (wym iary łącznie z pochew ką).

O kucie w postaci prostokątnej blaszki rzędam i w ybijanych guzków ułożonych w trznych, oraz ukośnych rzędów na jed n ej i

R yc. 5. D ziekanow ice, gm. Ł u b o w o , stan. 22. G rób 1/93 — frag m en t tkaniny z w oreczka.

Ti, s z e ro k o ś c i 2,2 c m i g ru b o ś c i 0,65 c m o w ym iarach 3,3 x 2 ,0 cm zdobione je s t podw ójny rząd przy kraw ędziach zew nę- girlandy na drugiej pow ierzchni. O kucie

76 A N D R Z E J S IK O R S K I. A N N A W R Z E S I Ń S K A . J A C E K W R Z E S IŃ S K I

Ryc. 7. D ziekanow ice, gm. Ł ubow o, stan. 22. R yc. 8. D ziekanow ice, gm . Ł ubow o, stan. 22. K ab łączek sk roniow y z gro b u 3 6 /9 4 K ab łączek sk ro n io w y z gro b u 3 6/94 z oplatającą

(por. ryc. 6). g o tkaniną.

złączone je s t dw om a m ałym i nitam i. D w a inne nity o dużych (średnica 0,7 cm ) g łó w ­ kach spinają pochew kę w m iejscu w ejścia noża.

N a brązow ej blaszce, tkw iącej na skórze, znalezionej na w ysokości pasa z lewej strony w ystąpił fragm ent tkaniny (ryc. 4,1).

Do obu stron pochew ki noża, w ystępującego przy lew ym biodrze, przyw ierały fragm enty tkaniny (ryc. 4,2; 5).

G rób 36/94. Jam a o zarysie prostokątnym i w ym iarach 165 X 65 - 70 cm. W grobie p ochow ano dorosłą kobietę, zm arłą w w ieku A dultus, w 2 2 - 2 5 roku życia. Szkielet ułożony na grzbiecie, czaszką na zachód. Z a głow ą, na zachodniej kraw ędzi jam y, pojedynczy kam ień o w ym iarach 35 x 30 x 15 cm (ryc. 6).

W grobie w ystąpiły: 1 — kolec kościany; 2 — brązow y, platerow any srebrem k abłączek skroniow y z esow atym uszkiem , o średnicy w ew nętrznej 3,2 X 3,4 cm i śred­ nicy drutu 0 ,55 cm .

K abłączek skroniow y, leżący na lewej gałęzi żuchw y, ow inięty był (spiralnie?) tkaniną (ryc. 6,2; 7; 8; 9). D o k abłączka przylegały niew ielkie fragm enty skóry (opaska skórzana?).

G rób 49/94. Jam a grobow a w kształcie regularnego prostokąta uszkodzona w partii w schodniej, brak pełnego zarysu. U chw ycona fragm entarycznie na długości 155 cm, o szerokości 70 cm . W grobie pochow ano dziecko zm arłe w w ieku Infans II, około 10 roku życia. Szkielet bardzo słabo zachow any ułożony na grzbiecie, czaszką na zachód (ryc. 10).

T K A N IN Y Z G R O B Ó W 77

Ryc. 9. D ziekanow ice, gm. Ł u b o w o , sta. 22. F rag m en t tkaniny zdjęty z kab łączk a skro n io w eg o z gro b u 36/94.

W grobie w ystąpiły: 1 — cztery srebrne kabłączki skroniow e (dw a zachow ane fragm entarycznie z drutu o średnicy 0,2 cm , je d e n o średnicy w ew nętrznej 0,9 X 1,1 cm z esow atym uszkiem , zdobionym rów noległym i żłobkam i, oraz je d e n o średnicy w ew nętrznej 0,9 x 1,25 cm z niezdobionym esow atym uszkiem ): 2 — ok. 1/2 m onety — krzyżów ki z XI w ieku, o czasie obiegu najdalej do początków X II1.

K abłączek skroniow y z niezdobionym esow atym uszkiem w ystąpił na praw ej skroni wraz z tkaniną p rzy w artą do fragm entu skóry z opaski (?), zadokum entow anej jed y n ie

in situ (ryc. 10A).

G rób 64/94. Ja m a grobow a o zarysie prostokątnym i w ym iarach 180 x 6 0 - 7 0 cm. W grobie pochow ano dziecko zm arłe w w ieku Infans /, około 5 - 7 roku życia. Szkielet bardzo słabo zachow any — czytelne: czaszka, górne partie tu ło w ia i kończyn górnych. Szkielet ułożony na grzbiecie, czaszk ą na zachód (ryc. 11).

W grobie wystąpiły (A. J. W rzesińscy 1995, s. 2 1 0 - 2 1 3 ) : 1 — dziew ięć kabłącz­ ków skroniowych (o średnicy od 0,9 x 0,7 cm do l ,1 5 x 1,1 cm); 2 — siedem paciorków z cyny (o w ym iarach ok. 2 , 3 x 0 , 7 - 0 , 6 5 cm ); 3 — cztery paciorki szklane (dwustoż- kowaty niebieski, kulisty szarobiały, spiralny żółty, beczułkow aty brązow oszary); 4 — drobne fragm enty drutu brązow ego; 5 — pusta skórzana pochew ka noża o długości 6 cm i szerokości 2,5 cm łączona w dolnej partii nitem i zachow anym na jednej pow ie­ rzchni brązow ym okuciem z ornam entem w postaci rzędów (?) w ybijanych dołków.

K abłączki skroniow e, paciorki szklane i cynow e, oraz drut brązow y przym ocow ane

1 S zczeg ó ło w ą an alizę m o n et w ykonał prof, d r hab. S tan isław S u ch o d o lsk i. G ro by z m onetam i z o m a­ w ianego c m e ntarzy sk a są tem atem o d ręb n ego o p raco w an ia.

78 ANDRZEJ SIKORSKI, ANNA W RZESIŃSKA, JA CEK WRZESIŃSKI

s

o

1

o

A

R yc. 10. D ziekanow ice, gm . Ł u b o w o , stan. 22. R zut p o ziom y grobu 4 9 /9 4 w raz z zabytkam i. A — fragm ent skóry z tkaniną; A t — schem at splotu tkaniny.

były do opaski zaw iązanej (?) z tyiu głow y dziecka. D ługość opaski in situ 31,5 cm , a jej szerokość 1 ,8 —1,9 cm (ryc. 11A; 12).

G rób 49/95. Jam a grobow a o k ształcie nieregularnego prostokąta posiadała w ym iary 210 x 85 - 90 cm . W grobie pochow ano m ężczyznę zm arłego w w ieku M a tu ru s, około 45 - 50 roku życia. Szkielet w yprostow any, ułożony na grzbiecie, czaszką na w schód (ryc. 13). P ółnocna partia jam y grobow ej została nieznacznie ( 2 - 3 cm ) przegiębiona. D zięki tem u praw a strona zm arłego przesunęła się i osunęła ku kraw ędzi ja m y (prze­ chylenie się deski stanow iącej podkład ?). N atom iast lew a strona zm arłego (zalegająca nieco w yżej) została uszkodzona w kopem m łodszej jam y grobow ej (grób 48/95). Pod pasem m iedniczym w ystąpiło pięć drobnych otoczaków (o średnicy od 5 do 10 cm). W w ypelnisku jam y grobow ej znajdow ały się w ęgle drzew ne, oraz kam ienie (liczniej przy czaszce i po lewej stronie tułow ia).

W grobie wystąpiły; 1 — nóż żelazny o długości 11,8 cm, szerokości 1,3 cm , gru­ bości tylca 0,28 cm; 2 — ozdoba z brązu w kształcie pięciolistnej koniczynki o średnicy 1,1 cm i grubości 0,5 cm z przyw ierającym i do jej powierzchni fragm entam i skóry; 3 — ćw iartka krążka m onetopodobnego oraz fragm ent krzyżów ki saskiej z 1 połow y XI w ie­ ku; 4 — ściśle przyw ierające do siebie m onety srebrne: cała, którą m ożna datować na lata

1 0 2 0 - 1034, nieco mniej niż połow a o przybliżonym datow aniu na 2 ćw ierć XI wieku, oraz utam ek ok. 1/8 m onety silnie zniszczonej praw dopodobnie z 2 połowy X wieku.

W praw ej dioni zm arłego w ystąpił fragm ent krążka m onetopodobnego i fragm ent m onety srebrnej, do której przyw ierała tkanina (ryc. 13A; 14).

T K A N IN Y Z G R O B Ó W 79

R y c . 11. D z ie k a n o w ic e , g m . Ł u b o w o , sta n . 2 2 . R z u t p o z io m y grob u 6 4 / 9 4 w r a z z zab ytk a m i. A •— rekonstrukcja op a sk i z z a w ie s z o n y m i o zd o b a m i; В — n ajlep iej z a c h o w a n y p a cio re k cy n o w y .

8 0 A N D R Z E J S IK O R S K I. A N N A W R Z E S IŃ S K A . JA C E K W R Z E S IŃ S K I

R y c . 12. D z ie k a n o w ic e , g m . Ł u b o w o , sta. 2 2 . Fra gm en t op a sk i z g ro b u 6 4 /9 4 in situ (p o r. ryc. 11 A ).

G rób 50a/95. W e w schodniej partii jam y grobow ej grobu 50/95 (kobieta zm arła w 45 - 50 roku życia) w ystąpiło skupisko kości ludzkich należące do m ężczyzny zm ar­ łego w wieku M a tu ru s, ок. 5 0 - 5 5 roku życia (ryc. 15).

W grobie (m iędzy trzonam i kości długich m ężczyzny) w ystąpiły; 1 — nóż żelazny (o długości 17 cm ) w skórzanej pochew ce z ozdobnym i brązow ym i okuciam i. W iększe w postaci prostokąta o w ym iarach 6,1 x 2,4 cm zdobione rzędam i w ybijanych guzków zw iązane je st bezpośrednio z pochew ką. O kucie to spinają trzy m ate nity. D rugie w po­ staci taśm y o długości 3,5 cm zw ężającej się od 2,2 do 1,4 cm w części dolnej spięte je st dw om a nitami. N a je g o pow ierzchni, w zdłuż kraw ędzi bocznych biegną rzędy w y­ pukłych guzków . O kuciu tow arzyszyły (?) trzy stożkow ate tulejki z brązu o długości od 2,4 do 3,4 cm; 2 — fragm ent (ok. 1/6) srebrnej krzyżów ki z 3 ćw ierci X wieku.

Do jednej strony pochew ki noża przyw ierał fragm ent tkaniny (ryc. 15A). G rób 94/95. Jam a grobow a o zarysie czw orokąta o w ym iarach 218 X 1 3 0 - 9 0 cm. W grobie pochow ano kobietę zm arłą w w ieku A dultus, około 30 roku życia. Szkielet w yprostow any, ułożony na grzbiecie, czaszką na zachód. G rób w kopany w starszą jam ę grobow ą (grób 88/95) uszkodził w ystępujący w niej szkielet. O ba groby utw o­ rzyły w spólną jam ę. W zdłuż południow ej ściany jam y grobow ej (grób 88/95) wystąpił rząd kam ieni. Przy ścianie północnej kam ienie rozm ieszczone były m niej regularnie (ryc. 16).

TKAN IN Y Z GROBÓW 81

R yc. 13. D ziek an o w ice, gm . Ł ubow o, stan. 22. R zu t p o ziom y gro b u 49/95 w raz z zabytkam i. A — frag m en t tkaniny p rzyw ierający d o m onet (3).

W grobie w ystąpiły: 1 — o b rączka srebrna z pięciu cienkich drutów tw orzących zamknięty obw ód. D ruty ustaw ione p rzem iennie — trzy gładkie, dw a skręcone (o przeciw nym biegu), lecz gładkie od spodu, średnica w ew nętrzna — 1,8 cm, sz e­ rokość — 0,8 cm ; 2 — dw a kabłączki skroniow e platerow ane srebrem , z esow atym uszkiem z drutu o średnicy 0,4 cm , średnica w ew nętrzna — 2 x 1,8 cm i 1,4 X 1,4 cm; 3 — nóż żelazny o długości 8,3 cm i szerokości 1,4 cm.

W otw orze uszka w iększego kabłączka skroniow ego (znalezionego przy praw ej gałęzi żuchw y) w ystąpiły fragm enty 5 (?) nitek (m aksym alna długość 2 cm )2 (ryc. 16,2A; 17).

O prócz tk an in w ym ienionych, a szczegółow o om ów ionych poniżej zaobserw ow ano także ich fragm enty w czterech innych grobach. Ich zadokum entow anie, w yeksplo­ rowanie i analizę uniem ożliw iały fragm entaryczność i zły stan zachow ania. D w a frag ­ menty tkanin przyw ierały do ułam ków m onet znalezionych w praw ych dłoniach zm ar­ łych m ężczyzn (grób 61/94 — m oneta o czasie obiegu: 3 ćw ierć XI w ieku i grób 75/94 — m oneta o czasie obiegu: 1 p ołow a XI w ieku). P ołożenie tkanin m oże su g e­ rować, iż m onety ow inięte były tkaniną. Być m oże m onety te w łożono do w oreczków . Podczas konserw acji m iecza z grobu 8/94 (A. J. W rzesińscy 1995, s. 2 1 2 - 2 1 3 , ryc. 5) wśród fragm entów korozji zdjętych z je lc a zaobserw ow ano odcisk (negatyw ) tkaniny (ryc. 18). N iew ielki strzęp tkaniny (nitek ?) zauw ażono także przy splocie kilku sre­ brnych drutów w grobie 40/92.

82 A N D R Z E J S IK O R S K I. A N N A W R Z E S IŃ S K A . JA C E K W R Z E S IŃ S K I

O M Ó W IE N IE W Y N I K Ó W A N A L I Z Y T K A N IN

Fragm ent tkanin (i jed n eg o wyrobu pozatkackiego), które poddano analizom laboratoryjnym , pochodzą z 7 grobów, gdzie złożone zostały: 2 dzieci (grób 1/93 — fragm ent w oreczka; grób 64/94 — o paska), 2 kobiety (grób 36/94 — czół­ ko; grób 94/95 — kaw ałek sznurka), 1 osobnik m łodociany (grób 29/92 — fragm ent odzieży i resztki w oreczka) i 2 m ężczyzn (grób 49/95 i 50a/95 — pozo­ stałości w oreczków ) (por. tabela 1 - 7). W ym ienione groby nie tw orzą jak ich k o lw iek skupień, lecz są rozm ieszczone w ła­ ściw ie na całej zbadanej dotąd pow ierzchni stanow iska.

Ł ącznie w ykonano 450 pom iarów laboratoryjnych, które m ożna było zrealizow ać dzięki życzliw ości d ra A. G łazaczow a z Instytutu B iologii Środow iskow ej (JAM w Po­ znaniu. W szystkie próbki pochodzą z w ypełnisk grobow ych, dokładniej „z poziom u szkieletów ” i stanow ią fragm enty — co najm niej — trzech grup tkanin, zaliczanych do:

/I / nakryć głow y (grób 64/94; 36/94)

/II/ resztek odzieży (z pobliża kości m iednicy — grób 29/92)

/III/ pozostałości w oreczków przytroczonych do pasa lub będących pojem nikam i organicznym i na obol zm arłych (grób 29/92; grób 1/93; grób 49/95 i 50a/95).

O sobno zostaną przedstaw ione w yniki ekspertyz jed y n eg o w yrobu pozatkackiego, czyli sznurka (grupa /IV /), za pom ocą którego był p rzyszyty kablączek skroniow y do opaski, lub czółka na głow ie zm arłej (grób 94/95).

W yniki badań laboratoryjnych zostaną om ów ione w obrębie tychże grup wyrobów /1 - IV/, począw szy od analiz w łókien elem entarnych, poprzez pom iary grubości nici, określenie skrętu przędzy, techniki w ykonania, gęstości, kończąc na — ew entualnym — barw ieniu w yrobu tkackiego. Stan zachow ania poszczególnych próbek tkanin unie­ m o żliw iał — co zrozum iałe — w ykonanie w szystkich pom iarów i ekspertyz, dlatego uzyskany obraz i o cena poziom u technicznego tk actw a na pew no w yda się niepeł­ na, aczkolw iek — przynajm niej w jak im ś stopniu — o dzw ierciedlająca X I - XII-w ie- czne um iejętności dziekanow ickich w ytw órców (A. J. W rzesińscy 1995, s. 211 - 2 1 3 ) .

I. Surow ce w łókiennicze

W szystkie pozostałości m ateriałów tekstylnych z cm entarzyska zostały w ykonane z w ełny ow czej. Ł ącznie w ykonano 180 pom iarów grubości w łókien elem entarnych, uzyskując następującą serię średnich grubości:

• grupa I — 0,026 mm (opaska i tkanina na czółku) • grupa II — 0,027 mm

• grupa III — 0,026 m m (grób 1/93); 0,020 m m (grób 49/95); nie określono gru­ bości w łókien w przypadku znalezisk z grobu 50a/95 i z grobu 29/92 — tkaniny te znane są bow iem tylko ze zdjęć i rysunków

• grupa IV — 0 ,0 1 3 - 0 ,0 2 6 mm

R y c . 14, D z ie k a n o w ic e , gm . Ł u b o w o , stan . 2 2 . F ragm en t tk an in y p rzyw ierający do m o n et

Ryc. 15. D ziek an o w ice, gm . Ł u b o w o , stan. 22. R zut p o ziom y grobu 50a/95 w raz z zabytkam i. A — Fragm en t m onety p rzylegający d o pochew ki noża.

3

C

84 ANDRZEJ SIKORSKI. ANNA W RZESIŃSKA. JA C E K WRZESIŃSKI

R yc. 16. D ziekanow ice, gm . Ł u b o w o , stan. 22. R zut poziom y grobu 9 4/95 w raz z zabytkam i. A — m iejsce w ystępow ania nitek.

U zyskane serie w yników „m ieszczą się” w znanych przedziałach grubości surow ca w ełnianego, ja k i w ykorzystyw any był we w czesnym średniow ieczu. N iestety, trudno cokolw iek pow iedzieć o zaw artości w łókien rdzeniow ych, podobnie ja k o nierów no- m ierności włókien. N iem niej, dość zbliżone średnie w artości pom iarów m ogą sugero­ w ać, iż w zględnie m ałe zróżnicow anie grubości w łókien m ogło być efektem stosow ania lepszego gatunku w ełny lub sortow ania surow ca (J. M aik 1988, s. 5 4 - 5 6 ) ,

T K A N IN Y Z G R O BÓ W 85

R yc. 17. D ziek an o w ice, gm . Ł u b o w o , stan. 22. F rag m en t szn u ra-n itek m o cu jąceg o k a b lączek skroniow y z grobu 94/95 (por. ryc. 16A).

II. P rzędza

Z nalezione fragm enty tkanin w ełnianych pozw alają stw ierdzić, że w szystkie nitki były silnie skręcone w praw o /ZZ/. Z aobserw ow ano je d n a k określone różnice w grubość przędzy, tw orzącej osnow ę /О / i w ątek АV/, w poszczególnych rodzajach w ytw orów :

• G rupa I. O paska: średnia grubość p rzędzy O, skręcanej z dw óch n itek /Z/2Z Z, w skręcie praw ym w ynosi 0,957 m m , natom iast W /Z /2 Z Z / — 0,981 m m . Z are­ jestro w an o też zróżnicow anie średnich grubości nitek, które w ynosiły odpow ie­ dnio dla O — 0,478 m m (skręcone w praw o z około 1 8 - 19 w łókien elem en­ tarnych) i W — 0 ,490 m m (por. tabela 1).

C zółko: (?) — nie określono grubości (m ieliśm y do dyspozycji w yłącznie zdję­ cie), (por. tabela 2).

• G rupa II. T kanina o średniej grubości przędzy: O — 0,738 m m ; W — 0,833 m m (por. tabela 3).

• G ru p a III. W oreczek (grób 1/93) o średniej grubości p rzęd zy O — 0,434 m m ; W — 0,545 m m (por. tabela 4).

W oreczek (grób 49/95) o średniej grubości O — 0,285 m m ; W — 0,351 m m (próbka zachow ana szczątkow o), (por. tab ela 5).

W oreczki (grób 29/92 i 50a/95) — nie o kreślono grubości, bo dysponow aliśm y w yłącznie zdjęciam i i rysunkam i tkanin (por. tab ela 6).

W analizow anym m ateriale potw ierdzony został w yróżniony p odział cieńszej p rzę­ dzy z przeznaczeniem na nici O i grubszej na W , co odzw ierciedla specyfikę średnio­ w iecznego w arsztatu, w którym dobierano o dpow iednią przędzę o snow ow ą i w ątkow ą (J. M aik 1988, s. 1 1 9 - 120). Z astosow anie przędzy o jed n ak o w y m skręcie /Z Z / de­ cydow ało o tym , że zw ykle uzyskiw ano tkaninę o m niej w yrazistej fakturze pow ierzchni (naw et przy splotach ukośnych). P rzędza je d n o k ieru n k o w a Z Z byw a uznaw ana raczej za „archaiczną” , chociaż zdecydow anie p rzew ażała w inw entarzach do ko ń ca X /po- czątku XI w ieku (por. J. M aik 1988, s. 123).

8 6 A N D R Z E J S IK O R S K I. A N N A W R Z E S IŃ S K A . J A C E K W R Z E S IŃ S K I

R y c . 18. D z ie k a n o w ic e , g m . Ł u b o w o , stan , 2 2 . F rag m en t n eg a ty w u tk a n in y z je lc a m ie c z a z grobu 8 /9 4 .

N ieco m iejsca p ośw ięcić trzeba sznurkow i — n itce (grupa IV), który zosta) skrę­ cony w lew o /S/, z pięciu nitek (te zaś skręcono w praw o — 5Z). O stateczna grubość tegoż w yrobu w ynosi 1,740 m m , natom iast średnia grubość nitek oscyluje w granicach 0,3 m m (por. tabela 7).

S kręcone lub plecione sznurki były rejestrow ane i na innych stanow iskach, niem niej dziekanow ickie znalezisko w ydaje się ciekaw e z kilku pow odów . Po pierw sze, znam y funkcję sznurka, w iem y bow iem , że służył on do zam ocow ania kabłączka skroniow ego do nakrycia głow y zm arłej, nie w ykluczając tym sam ym pew nych funkcji ozdobnych. P ośrednio stanow i inform ację o dom niem anym „m asyw nym ” nakryciu, bo praw ie 2 m m „nitka” na pew no nie m ogła być zastosow ana do „d elikatnej” przepaski. M ożna zatem postaw ić tutaj hipotezę, że zm arła z grobu 94/95 m iała na głow ie czółko.

G rubość sznurka z D ziekanow ic je s t porów nyw alna ze znaleziskiem z D ębczyna (stan. 53), gdzie pusty kablączek skroniow y, typu pom orskiego, przyszyto do czółka n icią 1,617 m m (por. A. Sikorski 1989/90, s. 163).

III. Splot

W szystkie fragm enty tkanin trzeba zaklasyfikow ać do tkanin w ełnianych, nie spilś- nionych, uw zględnionych w typologii J. M aika (1988) d la tkanin pom orskich (typy 1 - 14). Zły stan zachow ania kilku próbek utrudni! w pew nym stopniu w ykonanie niezbędnych ekspertyz, które — m im o w szystko — starano się przeprow adzić bardzo skrupulatnie, w ykorzystując rów nież dokum entację fotograficzną i rysunkow ą.

W grupie I rozpoznano splot skośny 2/2, łam any w osnow ie (opaska), oraz splot skośny 2/1 (czółko).

TKAN IN Y Z GROBÓW 8 7

W grupie II — tkaniny w ykonano także w splocie skośnym 2/2.

W grupie III — w szystkie próbki utkane zostały w splocie płóciennym 1/1. D okładniejsza analiza pozw ala w yciągnąć kilka w niosków , które w obrębie p o ­ szczególnych części ubioru grobow ego — ująć m ożna w pew ne generalizacje, d oty­ czące um iejętności i oceny poziom u technicznego m iejscow ych tkaczy.

I tak, opaska (o szerokości 1 , 8 - 1,9 cm i długości około 32 cm — por. A. i J. W rzesińscy 1995, ryc. 3) należy p rzypuszczalnie do typu 9 (splot skośny 2/2, łam any w osnow ie), a w ięc tkaniny w ykonanej w splocie jo d ełk i (J. M aik 1988, s. 3 8 - 3 9 ) . W yrób utkano z przędzy w ełnianej w skręcie Z /2 Z (z dw óch nitek), zaś średnia grubość nici osnow y w ynosiła 0,957 m m , w ątku 0,981 (por. tabela I). Z decydow aliśm y się zaliczyć do typu 9 om aw iany fragm ent opaski tylko na podstaw ie rysunku (w ykonanego

in situ), poniew aż zachow ana (po konserw acji) p ró b k a w zasadniczy sposób uniem o­

żliw iała dokonanie takiej klasyfikacji. Z astosow anie przez w ytw órcę identycznego skrę­ tu nici w O i W nie uw ypuklało raczej „interesującej” faktury jo d ełk o w ej tkaniny, lecz — w pew ien sposób — j ą m askow ało. D ość urozm aicony rap o rt 21/4 spraw ia, że uzyskano ciekaw y efekt w postaci trzech pasów , co 8, 6, 7 nici osnow y. W ypada zatem stw ierdzić, że d ecy zja o w ykorzystaniu przędzy w skręcie ZZ — w niniejszym przypadku — m oże w skazyw ać na pew ne braki w arsztatow e tkacza (które zostały zresztą znakom icie zatuszow ane po przyszyciu do opaski m. in. 9 kabłączków skro­ niow ych, 7 cynow ych ozdób — „paciorków ” , 4 szklanych paciorków i bliżej n ie­ określonych funkcjonalnie kaw ałków skręconego (?) drutu brązow ego — por. A. i J. W rzesińscy 1995, s. 2 1 0 - 2 1 3 ) .

W ełnianą opaskę z grobu d ziecka zaliczyć w ięc trzeba do znalezisk unikatow ych, podobnych do w czesnośredniow iecznych tkanin typu 10 (?), rejestrow anych dość często od X I po X III w iek (por. J. M aik 1988, s. 7 8 - 7 9 ) . T rzeb a też dodać, że skręcanie nici osnow y lub w ątku z 2 - 3 cieńszych nitek w przypadku opaski (lub krajki), było czy n n o ścią intencjonalną, k tó ra w zm acniała tkaninę, a otrzym yw ana w ten sposób przędza o grubości około 1 m m , gw arantow ała odpow iednią w ytrzym ałość w yrobu (por. J. G ula, J. M aik 1980, s. 388).

R ów nie interesujące są pozostałości tkaniny, ja k a zachow ała się przy kabłączku skroniow ym w grobie 36/94 (por. tabela 2). Były to nie spilśnione fragm enty, w splocie 2/1 (w ykonane z przędzy o skręcie ZZ), które m ożna zaliczyć do typu 3 (por. J. M aik 1988, s. 68). R ozpoznanie skrętu, splotu i gęstości (gatunek III), opiera się na analizie zdjęcia, która — co o czyw iste — m oże w zbudzać pew ne w ątpliw ości (szczególnie w zakresie praw idłow ego określenia skrętu). N iezależnie od tego w iadom o, że splot 3 -nitkow y (w w ariancie typu 3, 4 i naw et 6) uchodzi za najdoskonalszy i najp o p u lar­ niejszy w okresie od XI po 1 połow ę XIV w ieku (por. J. G ula. J. M aik 1980, s. 390 - 3 9 1 ) .

Istotnym szczegółem je s t fakt, że om aw iane pozostałości tkaniny „przyw arły” do skóry, co — z dużym praw dopodobieństw em — m oże sugerow ać, że zm arła m iała na głow ie czółko, obszyte tkaniną, do której przyszyte zostały kabłączki skroniow e (por. H. K óćka-K renz, P. P aw lak, A. Sikorski 1995, s. 288 - 290).

Resztki odzieży (?), w jak iej złożono zm arłą (-ego) do grobu 29/92, „p rzyległej" do pochew ki noża, w ykonane zostały w splocie skośnym 2/2. F ragm enty nie spilśnionej tkaniny, utkanej z przędzy w skręcie Z Z (gatunek IV ), zaliczam y do typu 7. W yroby

88 ANDRZEJ SIKORSKI, ANNA W RZESIŃSKA, JA C E K WRZESIŃSKI

tego typu znane są przede w szystkim z grodów , stanow isk protom iejskich i miast, rzadziej z cm entarzysk. Z naleziska te zw ykle są datow ane w przedziale od V1I/V1H aż po połow ę XIV w ieku, je d n a k najczęściej odnotow yw ano je w seriach X - X II w. (J. M aik 1988, s. 73).

Fragm enty tkanin, będących zapew ne pozostałościam i w oreczków w splocie płócien­ nym i / l (skręt ZZ). N ależą zatem do typu 1, nie spilśnionych tkanin w ełnianych gatunku III. Ten typ tkanin został dość dobrze pośw iadczony zarów no na średniow iecznych sta­ nowiskach osadow ych, ja k i na cm entarzyskach (por. A. Sikorski 1989/90, s. 162 - 165; P. Pawlak, A. Sikorski 1995, s. 1 3 1 - 1 3 3 — tam dalsza literatura). Ramy czasowe tychże znalezisk zam ykają się w przedziale od IX po XV w iek (J. M aik 1988, s. 62).

W oreczki-sakiew ki, do których w kładano „drobniejsze” elem enty w yposażenia gro ­ bow ego w ykonyw ano zw ykle z gatunku III i IV tkanin. W ydaje się to zrozum iałe, ze w zględu na funkcję i w ym aganą trw ałość tych pojem ników organicznych, gdzie w kła­ dano noże, krzesiw a, m onety itp. (por. A. S ikorski 1989/90, s. 161 - 165). T rudno w ięc na podstaw ie w yrobów płóciennych w yrokow ać o um iejętnościach m iejscow ych w ytw órców , którzy w tym przypadku utkali sw ój w yrób na krośnie dw unicielnicow ym , typow ym raczej dla w ytw órczości dom ow ej do końca X I wieku.

N a koniec trzeba w skazać na interesującą obserw ację, poczynioną na tym stano­ w isku. W kilku grobach (49/95, 61/94 i 75/94) znaleziono bow iem m onetę, którą — ja k się zdaje — w łożono do dłoni zm arłego w specjalnym w oreczku! N a pew no sta­ now i to pew ne novum w zakresie w czesnośredniow iecznej kultury sym bolicznej na terenie W ielkopolski lub — czego nie m ożna w ykluczyć — elem ent, który um ykał uw adze daw niejszym badaczom cm entarzysk tego okresu.

W N IO S K I

Reasum ując, stw ierdzić m ożna, iż tkaniny z D ziekanow ic (stan. 22), stanow ią skrom ny, acz „typow y” d la tego rodzaju znalezisk zbiór, jak i — o ile to m ożliw e — daje się zarejestrow ać n a cm entarzyskach z XI - XII w ieku. D ość słabo rozpoznana średniow ieczna „odzież po g rzeb o w a” w zasadniczy sposób utrudnia ocenę i w łaściw ą interpretację standardow ych tekstyliów , które — zgodnie z podejm ow anym i czynno­ ściam i sym bolicznym i — w inne tow arzyszyć zm arłem u. Zarejestrow ane co najm niej cztery typy tkanin (typ 1, 3, 7, 9), w ykonanych w gatunku III i IV, m oże sugerow ać, iż m am y do czy n ien ia z asortym entem , ja k i m ógł być w ykonany na „archaicznym ” krośnie pionow ym , nie w ykluczając zastosow ania w ydajniejszego poziom ego krosna podnóżkow ego (por. 5. M aik 1988, s. 153 - 154, 161). M ożna więc m ów ić o w zględnie w ysokich um iejętnościach m iejscow ych w ytw órców , którzy z pow odzeniem realizow ali zam ów ienia na w ykonyw anie tkanin „na co dzień” i tych okazjonalnych, w jakich składano zm arłych do grobu (derki, płaszcze, tuniki). R ekonstrukcja tego ostatniego zestaw u tekstyliów , które udaje się zarejestrow ać na cm entarzyskach średniow iecznych, gdzie chow ano ludność w iejską, z grodów lub m iast w ym aga dalszych, bardziej in ­ tensyw nych badań. B yć m oże ju ż w najbliższej przyszłości będzie m ożna odpow iedzieć na pytanie: na ile — i czy w ogóle — różnił się asortym ent tkanin w w ażnych o środ­ kach typu osada, gród, m iasto od odzieży rozpoznaw anej na cm entarzyskach?

TKAN IN Y Z GROBÓW 89

Tabela 1.

G ru p a I (nak ry cie głow y)

a. opask a (długość in situ 31,5 cm , szerokość 1,8 - 1,9 cm ) (ryc. 1 1A; 12)_________________________________________

1. Surow iec: w ełna_________________________________________________ 2. Ś rednia g ru bość w łókna elem en tarn eg o — 0 ,0 2 6 m m _____________ _3_. Ś red n ia g ru bość p rzę d z y :... ... ... ... ...

S k ład ająca się z 2 n itek Ś red n ia g ru b o ść nitki

__ _ _ ( w m m ) _ ( w m m ) _______ O snow a: O i — 0,944 0 ,4 7 2 O2 — 0,884 0,442 0 3 — 0,979 0,489 0 4 — 1,022 0,511 W ątek: W i — 0,988 0,494 W 2 — 1,029 0,514 W 3 — 0,797 0,398 W4 — 1.004 0,502 W 5 --- 1.086 0,543

3.1. Ś rednia w arto ść grubości przęd zy , skręconej z 2 nitek: O — 0,957 m m

W —- 0,981 m m _____________________________________ 3.2. Ś red n ia w artość pom iarów gru b o ści nitek, tw orzących:

O — 0,478 m m

W — 0,981 m m ______________________________________________________________ 4. S k ręt przędzy: Z /2 Z _____________________________________________________________ 5. S p lot skośny 2/2, tk anina nie spilśn io n a, typ 9 (w g J. M aik 1988)________________ 6. G ęstość tkaniny: O — 6; W — 12 n ici/l c m (gatunek III/ГУ)___________________ 7. B arw ienie — na czarno (być m oże je s t to efek t konserw acji)____________________ 8. G rób 6 4/94, dzieck o In fans I, ( 5 - 7 lat)_________________________________________

T abela 2.

G rupa I (n ak ry cie głow y)

b. czó łk o — ek sp ertyza na podstaw ie zd jęcia tkaniny, ow ijającej ___________ kab lączek sk roniow y (ryc. 6,2; 7; 8; 9)_______________________ 1. Surow iec:?___________________________________________________________ 2. Ś rednia g rubość w łókna e lem en tarn eg o — ?__________________________ 3. Ś rednia g ru bość przędzy — ?________________________________________ 4. Skręt przędzy: p raw d o p o d o b n ie Z Z ___________________________________ 5. Splot skośny 2/1, tk anina nie sp ilśn io n a, typ 3________________________ 6. G ęstość tkaniny: O — 14; W — 12 n ic i/l cm (gatunek III)__________ 7. B arw ienie:?_______________________________________________ ___________

90 ANDRZEJ SIKORSKI. ANNA W RZESIŃSKA. JA C E K WRZESIŃSKI

T ab ela 3.

G ra p a II (resztki o dzieży)

a. fragm ent tkaniny z okolicy kości m iednicy (ryc. IB ; 3) l. Surow iec; w ełna

2 . Średnia grubość w łókna elem entarnego —- 0,027 mm 3. Ś red n ia grubość przędzy:

Średnia g ru bość nitki W artość

(w m m ) m in. max. O snow a: O t — 0,760 0,650 1,014 0 2 — 0,767 0,650 0,806 O s — 0,707 0,572 0,806 O4 — 0,718 0,598 0,832 W ątek: W i — 0,853 0,806 0,910 W2 — 0,832 0,728 0,884 W3 — 0,848 0,728 0,988 W4 — 0,798 0,754 0,832

3.1. Ś rednia g ru bość p rzędzy tw orzącej: O — 0,738 m m

W — 0,833 m m 4. S k ręt przędzy: Z Z

5. S plot skośny 2/2, tk an in a nie spilśn io n a, typ 7

6. Gęstość tkaniny: O — 10; W — 8 n ici/l c m (gatunek IV) 7. Barw ienie:?

8. G rób 29/92, o sobnik m łodociany, Juvenis

G ra p a III (pozostałości w oreczków ) a. tk an in a z pochew ki skórzanej S e r ia I

n o ża (ryc. 4,2)

T ab ela 4.

1. S u row iec: w ełna

2 . Ś rednia g rubość włókna elem entarnego - - 0,026 mm 3. Ś red n ia g ru b o ść przędzy:

Ś red n ia g ru b o ść nitki W artość

(w m m ) m in. max. O snow a: O j — 0,433 0,390 0,468 O2 — 0,433 0,416 0,442 O3 — 0,485 0,442 0,520 O4 — 0,437 0,416 0,442 W ątek; W j — 0,520 0,494 0,546 W 2 — 0,530 0,520 0,546 W3 — 0,520 0,468 0,572 W 4 — 0,432 0,416 0,442

TKAN IN Y Z GROBÓW 91

w 5 — 0,499 0,468 0,520

W 6 — 0,484 0,468 0,520

3.1. Ś red n ia g ru b o ść p rzędzy tw orzącej: O — 0,447 m m

W — 0,497 m m 4. Sk ręt przędzy: ZZ

5. S p lo t p łó cien n y 1/1, tk an in a nie spilśniona, typ 1 6. G ęstość tkaniny: O — 14; W — 12 nici/l cm (gatunek III) 7. B arw ienie:?

G rupa III (pozostałości w oreczków )

b. fragm ent tkaniny „o dklejonej” od kaw ałk a dw uw arstw ow ego w o reczk a z pochew ki noża (ryc. 5)

___________ S e ria _II______________________________________________________ 1. S urow iec: w ełna

2. Ś rednia grubość w łókna elem en tarn eg o — 0 ,0 2 6 mm__________________ 3. Ś red n ia g ru bość przędzy:

Ś rednia g ru b o ść nitki (w m m ) W artość m in. m ax. O , — 0,442 0,390 0,494 0 2 — 0,471 0,442 0,5 2 0 0 3 — 0,325 0,286 0,364 0 4 — 0,400 0,312 0,442 0 5 — 0,471 0,442 0,520 W i — 0,590 0,494 0 ,6 2 4 W 2 — 0,601 0 ,5 7 2 0 ,6 2 4 W 3 — 0,585 0,546 0,624 W 4 — 0,590 0,572 0,624 W 5 — 0,603 0,546 0,650

3.1. Ś rednia g ru bość przędzy tw orzącej: O — 0,422 m m

W — 0 ,5 9 4 mm_________________________________________ 4. Sk ręt p rzędzy: ZZ

5. S p lo t p łócien n y 1/1, tk an in a nie sp ilśn iona, typ 1 6. G ęstość tkaniny: O — 14; W — 12 m e i/1 cm (gatunek III) 7. B arw ien ie:?

U w aga: Ś rednia g ru bość p o m iarów S e rii I i II: O — 0,434 m m

W — 0,545 m m

92 ANDRZEJ SIKORSKI. ANNA W RZESIŃSKA. JA C E K WRZESIŃSKI

Tabela 5.

G rupa III (pozostałości w oreczków )

c._fragm ent tkaniny „przyklejonej” do monety ___________ (ryc. 13A; 14)_______________________________

1. Surow iec: w ełna (?)__________________________________ 2. Ś rednia grubość w łó k n a elem en tarn eg o — 0 ,0 2 0 m m 3. Średnia g m b o ść j>rzędzyj

Ś rednia g ru bość nitki (w m m ) W artość min. m ax. Osnow a: O i — 0,303 0,260 0,338 O2 — 0,275 0 ,2 3 4 0,286 0 3 — 0,276 0,234 0,312 W ątek: W i — 0,281 0 ,2 6 0 0,312 W 2 — 0,370 0,338 0,468 W 3 — 0,403 0,338 0,494

3.1. Ś rednia w arto ść p rzędzy tw orzącej: O — 0,285 m m

W — 0,351 m m ___

Skręt przędzy: Z Z ____________________________________________ 5. S p lot płócienny 1/1, tk an in a nie spilśn io n a, typ 1____________ 6. G ęstość tkaniny: O — 14; W — 14 n ic i/l cm (gatunek III) 7. B arw ien ie:?________________________________________________ 8. G rób 4 9/95, m ężczyzna. M a turus, (45 - 5 0 lat)______________

T ab ela 6. G rupa III (pozostałości w oreczków )

___________ d. fragm ent tkaniny określonej na podstaw ie rysunku (ryc. 1A; 2) 1. Surow iec:?_____________________________________________________________ 2. Ś red n ia grubość w łókna elem en tarn eg o — ?____________________________ 3. Ś red n ia g ru bość p rzędzy:?________________________________________ ,______ Skręt przędzy:?____________________________________________________________ 5. S p lo t płó cien n y 1/1, tk an in a nie spilśniona, typ [ (?)_____________________ 6. G ęstość t k a n i n y : ? ____________________________________________________ 7. B arw ienie:? _______ _____________________________________________ 8. G rób 29/92, o so bn ik m łodociany. J u v en is________________________________ G rupa III

e. fragm ent tkaniny, zarejestrow anej na pochew ce

skórzanej noża, zdobionej b lachą brązow ą — rozpoznanie na _____________ p o d staw ie dokum entacji rysunkow ej (ryc. I5 A )_______________ 1. Surow iec:?___________ _________________________________________________ 2. Ś rednia g ru bość w łókna elem entarnego — ?____________________________ 3. Średnia g ru b o ść przędzy:?______________________________________________ 4. Skręt przędzy:?_________________________________________________________ 5. Splot p łó cienny 1/1, tkanina nie spilśniona, typ 1 (?)_____________________ 6. G ęstość tkaniny: O — 14; W — 12 nici/l cm (gatunek III?)___________ 7. Barw ienie:?_____________________________________________________________

TKAN IN Y Z GROBÓW 93 Tabela 7.

G ru p a IV (kaw ałki sznurka, nici, który służył d o p rzy szy cia k abłączka ___________ skroniow ego d o opaski (lub czółka) (ryc. 17)_____________

1. Surow iec: w ełna__________________________________________________ 2. Ś red n ia grubość w łókna elem en tarn eg o — 0 ,0 1 3 - 0 ,0 2 6 m m ______ 3. Ś rednia g ru bość nitek sznurka:

Ś rednia grubość (w m m ) min. W arto ść m ax. N itk a n r 10,260 0,260 0,260 N itk a nr 2 0 ,250 0,234 0 ,2 6 0 N itka n r 30,260 0,260 0 ,2 6 0 N itka n r 40,338 0,312 0,364 N itk a n r 50,391 0,364 0 ,4 1 6

3.1. Ś rednia g ru bość nitki — 0 ,3 0 0 mm

3.2. Ś rednia w arto ść po m iaró w gm b o ści 5 nitk o w eg o szn urka: 1,740 m m (w artość m in. — 1,560 m m ; m ax. 1,950 m m )______________________ 4. Skręt: S /5Z ______________________________

8. G rób 9 4/95, k o b ieta, A d u ltu s, (o koło 3 0 lat)

L IT E R A T U R A

G ula J., M aik J. 1980, Z ao p atrzen ie zam ku w R aw ie M azow ieckiej w w y roby w łó k ien n icze w ko ń cu XIV i w X V w ieku, A P 24, s. 3 8 1 - 4 1 1 .

K ó ćk a-K ren z H., P aw lak P., S ikorski A. 1995, G rób kobiety z w czesn o śred n io w ieczn eg o cm en tarzy sk a w Po- zn an iu-Ś ródce (P rzyczynek d o interpretacji funkcjonalnej kaptorg), F P P 7, s. 281 - 2 9 4 .

M aik J. 1988, W y roby w łó kiennicze na P o m orzu z okresu rzy m sk ieg o i ze śred nio w iecza, W ro cław , W arszaw a, K raków , G d ań sk , Ł ódź.

P aw lak P., S ikorski A. 1995, T e k sty lia z w czesn o śred n io w ieczn eg o c m e n tarzy sk a sz k ieleto w eg o w Pozna- niu-Ś ródka (A neks), W SA 3, s. 1 2 8 - 138.

Sikorski A. 1989/90, T k an in y z w czesn ośred n io w ieczn eg o c m e n tarzy sk a „szk ieleto w eg o ” w D ębczy n ie, gm . B iałogard, w ojew ó d ztw o k o szalińskie, M Z P 25/26, s. 1 5 9 - 172.

W rzesiń scy A. i J. 1992, Spraw o zd an ie z badań na w czesn o śred n io w ieczn y m cm en tarzy sk u szkieletow ym w D ziekanow icach, gm . Ł ubow o, woj. poznańskie, W S A 1, s. 1 0 3 - 112.

1993, W czesno śred n io w ieczn e cm en tarzy sko szk ieleto w e w D ziek an o w icach , gm . Ł u b o w o , w oj. poznańskie, stan. 22 — sezon badaw czy 1992, W SA 2, s. 1 5 7 - 184.

1995, D w a interesu jące groby z w czesn o śred nio w ieczn eg o c m e n tarzy sk a szk ieleto w eg o w D ziekanow icach, gm . Ł ubow o, w oj. p oznańskie, stan. 22, W SA 3, s. 2 0 7 - 2 1 8 .

G E W E B E A U S DEN G R Ä B E R N D E S F R Ü H M IT T E L A L T E R L IC H E N S K E L E T T G R Ä B E R F E L D S IN D Z IE K A N O W IC E , FST . 22

Z u s a m m e n f a s s u n g

D as am östlichen U fer des L ed n ica-S ees Hegende Skelettg räb erfeld w ird a u f d en Z eitrau m von d er M itte des 11. bis E nde des 12 ./ Jh. datiert. In 12 u n ter den 330 G räbern w urden geringe G ew eb efrag m en te freigelegt. Den L abo ran aly sen w u rd en die au s 7 G räb ern stam m en d en G ew eb eü b erreste so w ie ein F ra g m e n t, das kein W eberartikel w ar, aus 1 G rab unterzogen.

94 ANDRZEJ SIKORSKI. ANNA W RZESIŃSKA. JA C E K WRZESIŃSKI D ie analysierten G ew ebe sin d Fragm ente von drei G ew ebegruppen:

I/K opfdeckungen (K opfbinde au s dem K indergrab — 64/94; Stirnband aus d em Frauengrab — 36/94) II/K leidungsreste (in d e r N ähe des B eckens aus dem G rab e in es Ju gendlichen — 29/92)

HI/Ü berreste von kleinen B euteln — B ehältern (?) (G rab eines Ju gendlichen — 29/92; Kindergrab — 1/93; 2 M ännergräber — 49/95 und 50a/95).

F ragm ent e in e r dünnen S chnur (IV ) — die kein W eberartikel w ar — m it d er der Schläfenring an die K opfdeckung befestigt w urde, trat im Frauengrab — 9 4/95 auf.

S äm tliche Ü berreste von T ex tilgew eben w aren aus S ch afw olle hergestellt. D ie abgesonderten G ew ebe­ gruppen unterscheiden sich v o n ein an d er m it d er G am d ick e, B in d u n g und O berfläch en fak tu r (Tabellen 1 - 7 , A bb. 2, 3, 5, 9. 10. 12, 14, 17). D e r K om plex b esp ro ch en er G ew ebe b ildet ein e typische S am m lung von Funden d iese r A rt, die in Fundstellen aus dem 11.-12. Jh. auftreten. E in Teil d er G ew ebe w eist darau f hin, daß bei ih rer H erstellung ein v ertikaler W ebstuhl g en u tzt w ar, d ie V erw en d u n g eines horizontalen W ebstuhls m it T rittbrett kann jed o c h nicht au sg eschlossen w erden. D er E rhaltu n g szu stan d von besprochenen G ew ebe­ fragm enten läßt es nicht zu, ein d eu tig zu bestim m en, o b w ir m it den sp eziell fü r sepulkrale Zw ecke au sg e­ führten G ew eben zu tun haben.

A B B IL D U N G E N

A bb. 1. D ziekanow ice, G em . Ł u b o w o , Fst. 22. G ru n d riß des G rabes 2 9/92 incl. Funden. Abb. 2. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22 — G ew ebefragm ent in situ (vgl. Abb. IA). A bb. 3. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22 — G ew ebefragm ent aus d er K leidung (vgl. Abb. 1B). Abb. 4. Dziekanow ice, Gem . Łubow o, Fst. 22. G rundriß des Grabes 1/93 incl. Funden.

A bb. 5. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o. Fst. 22 — G ew ebefragm ent au s dem kleinen Beutel. Abb. 6. D ziekanow ice. G em . Ł ubow o, Fst. 22. G ru n d riß des G rabes 3 6/94 incl. Funden. A bb. 7. D ziekanow ice, G em . Ł u b o w o , Fst. 22. S ch läfenring aus dem G rab 36/94 (vgl. Abb. 6). A bb. 8. D ziek an o w ice. G em . Ł ubow o, Fst. 22. S ch läfenring aus dem G rab 36/94 m it dem ihn um ­ w ickelnden G ew ebe.

A bb. 9. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G ew eb efrag m en t aus dem S ch läfenring aus dem Grab 36/94.

A bb. 10. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G ru n d riß des G rabes 49/94 incl. Funden. A — L ed er­ fragm ent m it dem G ew ebe; A — S ch em a d er l. G ew ebebindung.

Abb. 11. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G rundriß des G rabes 64/94 incl. Funden A — R ekon­ struktion d e r K opfbinde m ir angehängten Schm ucksachen; В — die am besten erhaltene Zinnperle.

A bb. 12, D ziek an o w ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. F ragm ent d er K opfbinde aus dem G rab 64/94 in situ (vgl. Abb. 11A).

Abb. 13. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G rundriß des G rabes 49/95 incl. Funden. А — G ew e­ befragm ent, a n g ek leb t an d ie M ünzen.

A bb. 14. D ziek an o w ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G ew ebefragm ent, ang ek leb t an d ie M ünzen (vgl. Abb. 13A).

A bb. 15. D ziekanow ice, Gem . Łubow o, Fst. 22. G rundriß des G rabes 50a/95 incl. F unden. А — Frag­ m ent e in e r M ünze, ang ek leb t an die M esserscheide.

A bb. 16. D ziekanow ice, G em . Ł ubow o, Fst. 22. G rundriß des G rabes 94/95 incl. Funden. А — O rt des Fadenauftretens.

A bb. 17. D ziekanow ice, Gem . Ł ubow o, Fst. 22. F ragm ent e in e r S ch n u r — d e r Fäden zu r B efestigung des S chläfenringen aus dem G rab 94/95 (vgl. A bb. 16A).

Abb. 18. D ziekanow ice, G em . Ł ub o w o , Fst. 22. F ragm ent des G ew ebenegativs aus d er Parierstange des Schw erts aus dem G rab 8/94.