64 64 Strategie i kierunkirozwoju rolnictwaeuropejskiego (1)

Pełen tekst

(1)Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego (1) Materiały do syntezy. nr. 64 2012. Janusz Rowiński Małgorzata Bułkowska.

(2) Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego (1) Materiały do syntezy.

(3)

(4) Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego (1) Materiały do syntezy Autorzy: dr Janusz Rowiński mgr Małgorzata Bułkowska.

(5) Autorzy publikacji s pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowego Instytutu Badawczego. Prac zrealizowano w ramach tematu: Uwarunkowania i wyzwania rozwoju sektora rolno-ywnociowego w Polsce na tle tendencji wiatowych, w zadaniu: Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego. Celem pracy jest analiza Wspólnej Polityki Rolnej, która bdzie prowadzona w latach 2014-2020, i analiza sytuacji rolnictwa rosyjskiego.. Recenzent prof. dr hab. Wodzimierz Dzun. Opracowanie komputerowe Anna Staszczak. Korekta Krystyna Mirkowska. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-309-9. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) Spis treci. Wstp ......................................................................................................................................... 7 dr Janusz Rowiski Zaoenia Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2014-2020 ...................................................... 9 dr Janusz Rowiski 1. Uwagi wprowadzajce ...................................................................................................... 9 2. Ogólne cele WPR 2014-2020 ......................................................................................... 12 3. Scenariusze ..................................................................................................................... 23 3.1. Uwagi ogólne ...................................................................................................... 23 3.2. Scenariusz konserwatywny ................................................................................. 25 3.3. Scenariusz integracyjny ...................................................................................... 26 3.4. Scenariusz liberalny (re-focus scenario)............................................................. 30 4. Porównanie skutków realizacji scenariuszy ................................................................... 31 5. Uwagi kocowe .............................................................................................................. 37 Bibliografia .......................................................................................................................... 40 Kwestie finansowe i legislacyjne WPR 2014-2020. Stan na 15 grudnia 2012 roku .......... 41 dr Janusz Rowiski 1. Uwagi wstpne ................................................................................................................ 41 2. Prace nad unijnym budetem wieloletnim na lata 2014-2020 ........................................ 41 3. Prace nad pakietem legislacyjnym WPR na lata 2014-2020 .......................................... 51 4. Uwagi kocowe .............................................................................................................. 56 Bibliografia .......................................................................................................................... 57 rodki na rozwój obszarów wiejskich w wieloletnim budecie unijnym na lata 2014-2020 .................................................................................................................... 59 dr Janusz Rowiski 1. Uwagi wstpne ................................................................................................................ 59 2. Budet unijny wspófinansujcy WPR a PROW 2014-2020.......................................... 60 3. PROW 2014-2020 a dotychczas realizowane programy pomocy dla rolnictwa ............ 67 4. Uwagi kocowe i wnioski............................................................................................... 71 Bibliografia .......................................................................................................................... 76 Analiza polityki wspierania rolnictwa w Rosji .................................................................... 78 mgr Magorzata Bukowska 1. Uwagi wstpne ................................................................................................................ 78 2. Przemiany strukturalne w rolnictwie rosyjskim ............................................................. 79.

(7) 3. Zmiany poziomu i struktury produkcji rolnej ................................................................. 82 4. Handel rolno-spoywczy ................................................................................................ 86 5. Wsparcie rolnictwa ......................................................................................................... 88 Aneks ................................................................................................................................... 96 Bibliografia .......................................................................................................................... 99.

(8) Wstp Strategie i kierunki rozwoju rolnictwa europejskiego (1). Materiay do syntezy s zbiorem prac, finansowanych ze rodków zadania badawczego 41041. Jest to jedno z czterech zada, realizowanych jako temat I „Uwarunkowania i wyzwania rozwoju sektora ywnociowego w Polsce na tle tendencji wiatowych”, bdcy czci Programu Wieloletniego 2011-2014 „Konkurencyjno polskiej gospodarki ywnociowej w warunkach globalizacji i integracji europejskiej”. Zbiór skada si z czterech opracowa. W trzech przeanalizowano niektóre aspekty propozycji Wspólnej Polityki Rolnej po roku 2013, natomiast w czwartym polityk wspierania rolnictwa rosyjskiego w okresie od „pierestrojki” do chwili obecnej. Praca powicona rolnictwu rosyjskiemu jest kontynuacj analiz, które ukazay si w publikacji Wsparcie rolnictwa w wybranych krajach2, take wykonanej w ramach zadania badawczego 4104. Omówiono w niej sytuacj rolnictwa piciu krajów – Australii, Nowej Zelandii, Brazylii, Chin i Ukrainy – które zaliczono do grupy pastw, udzielajcych swemu rolnictwu stosunkowo niewielkiego wsparcia. Kolejnym analizowanym pastwem jest Rosja, która w ostatnich kilkunastu latach dokonaa ogromnego wysiku, zarówno organizacyjnego, jak i finansowego. Jego ostatecznym celem jest przeksztacenie rosyjskiego rolnictwa w nowoczesny dzia gospodarki. Jest to oczywicie proces, który bdzie trwa dziesiciolecia, ale ju obecnie wzrost produkcji rolnej jest wyra ny i najprawdopodobniej trway. Aktualna i przysza sytuacja rolnictwa rosyjskiego ma ogromne znaczenie dla rolnictwa polskiego. Zasadnicz kwesti jest odpowied na pytanie, czy Rosja pozostanie w dugim okresie duym, a by moe nawet systematycznie rosncym, rynkiem zbytu polskich artykuów rolno-spoywczych. Nie mona wykluczy , e jest to sytuacja przejciowa i e ju wkrótce Rosja stanie si krajem, który z wielkiego importera netto artykuów rolno-spoywczych przeksztaci si w eksportera netto. Praca M. Bukowskiej jest wanie midzy innymi prób 1. Wstpne wersje publikowanych prac byy prezentowane w 2012 roku dwukrotnie: (1) na konferencji „Propozycje rozwiza WPR 2013+ a konkurencyjno gospodarki ywnociowej i obszarów wiejskich”(Kazimierz Dolny 18-20 czerwca), zorganizowanej przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy, J. Rowiski przedstawi referat „PROW 2014-2020 a rozwój polskiej gospodarki ywnociowej”, prezentacja: http://www.ierigz.waw.pl/aktualnosci/seminaria-i-konferencje/konferencja-kazimierz-dolny; (2) na seminarium (Warszawa 7 grudnia), którego organizatorem by IERiG-PIB, zaprezentowano referat J. Rowiskiego i K. Chmurzyskiej „Strategia »rozwoju« rolnictwa Unii Europejskiej”, prezentacja: http://www.ierigz.waw.pl/aktualnosci/seminaria-i-konferencje/. 2 J. Rowiski, Wsparcie rolnictwa w wybranych krajach, seria „Program Wieloletni 2011-2014”, nr 18, IERiG-PIB, Warszawa 2011. 7.

(9) odpowiedzi na to pytanie. Gównym jednak wtkiem jest wskazanie, e stworzenie nowoczesnej gospodarki rolnej w pastwach postsocjalistycznych jest procesem dugim i trudnym, a przy tym kosztownym. Porównanie osigni rosyjskich z niepowodzeniami ukraiskimi daje w tej kwestii wiele do mylenia. Podstawowym celem zadania 4104 nie jest jednak, jak mona by wnioskowa z poprzedniej publikacji i znajdujcego si w tym zbiorze opracowania o rolnictwie rosyjskim, odpowied na pytanie, jakie s przyczyny, e rolnictwo na niektórych obszarach rozwija si bez pomocy pastwa lub tylko z niewielk pomoc, podczas gdy na innych moe istnie tylko wtedy, gdy jest chronione przed konkurencj zagranicy, a pastwo podtrzymuje dochody rolnicze albo za porednictwem rynku, albo bezporednio za pomoc subwencjonowania z budetu. Podstawowym celem badawczym jest próba zarysowania optymalnej polityki rolnej UE w warunkach globalizacji i nieustabilizowanej sytuacji gospodarczej wiata, charakteryzujcej si midzy innymi zmiennoci midzynarodowych rynków rolnych. Warunkiem koniecznym jest zatem ocena obecnej WPR, a przede wszystkim tej, która bdzie prowadzona w kolejnym okresie programowania (lata 2014-2020). Niestety, cho do 1 stycznia 2014 roku pozosta zaledwie rok, nadal WPR po 2013 roku jest znana tylko w ogólnych zarysach. Tymczasem wiadomo, e o polityce nieraz decyduj szczegóy. Nie jest równie znany budet unijny, przeznaczony na jej finansowanie w latach 2014-2020. Wprawdzie Komisja Europejska opublikowaa jeszcze pod koniec 2011 roku projekty rozporzdze, które s prawnym „oprzyrzdowaniem” WPR po 2013 roku, ale nadal s one dyskutowane. Wiele proponowanych rozwiza jest ocenianych krytycznie, o czym wiadcz cho by opracowane przez Prezydium Rady propozycje poprawek. Naley przypuszcza , e podczas dalszych prac róne zmiany wprowadz pastwa czonkowskie, a przede wszystkim Parlament Europejski. Droga jest zatem duga i najprawdopodobniej wadze Unii Europejskiej zakocz prace nad WPR, która bdzie prowadzona w kolejnym wieloletnim okresie budetowym, najwczeniej pod koniec Prezydencji Irlandii (maj – czerwiec 2013 roku). W tej sytuacji trzy opracowania, powicone WPR po roku 2013, maj charakter wstpny, a za kilka miesicy cz zawartych w nich opinii bdzie nieaktualna. Jednake wiele poruszonych w nich problemów zachowa aktualno . Ponadto dla prowadzonego badania due znaczenie ma pokazanie jak zrónicowane byy odpowiedzi na pytanie, jaka powinna by WPR po 2013 roku. Najprawdopodobniej okae si, e WPR, która bdzie realizowana w latach 2014-2020, bdzie inn polityk ni zarysowana w pierwszych scenariuszach, które ukazay si w latach 2007 i 2009, a take bdzie odbiega w wielu punktach od propozycji Komisji Europejskiej, opublikowanych w 2011 roku. 8.

(10) Dr Janusz Rowiski. Zaoenia Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2014-2020 1. Uwagi wprowadzajce Kada prawidowo prowadzona polityka gospodarcza powinna mie wyznaczony cel strategiczny, stabilny z definicji, konsekwentnie realizowany w dugim okresie (moliwe jest równie, co zdarza si czsto, sformuowanie kilku celów, cho wówczas kady z nich moe by zrealizowany na poziomie niszym od optymalnego). Stabilny powinien by równie system rodków realizacji celu. Stabilno systemu rodków oznacza, e jego korekty s dokonywane moliwie rzadko, a ponadto ograniczaj si do niezbdnych. Rzadkie i ostrone zmiany niewtpliwie uatwiaj prowadzenie dugookresowej polityki ekonomicznej, gdy wówczas podmioty gospodarcze maj czas na znalezienie optymalnej reakcji na wprowadzane zmiany. Nie powinny zatem dziwi czsto wyraane, m.in. w Polsce, opinie, e nieustanne zmiany przepisów szkodz dziaalnoci gospodarczej. Oczywicie zasady stabilnoci celu strategicznego i rodków nie mog by bezwzgldnie przestrzegane, gdy zdarzaj si wyjtkowe sytuacje, spowodowane nieoczekiwanymi zmianami warunków zewntrznych lub wewntrznych. Wówczas konieczne i zrozumiae s szybkie reakcje. Nie powinny one jednak, jeli to moliwe, zaburza przyjtej strategii i rodków jej realizacji. Zasady stabilnoci celu strategicznego i systemu rodków jego realizacji powinny by przestrzegane równie, a moe nawet przede wszystkim, w polityce rolnej, poniewa rolnictwo jest t dziedzin gospodarki, która nie lubi zmian i w której proces dostosowania do zmienionych warunków zewntrznych moe trwa znacznie duej ni w innych dziaach gospodarki. Przyczyny powolnej reakcji rolnictwa s rónorodne. Wynikaj one nie tylko z warunków naturalnych, w tym dugich, niekiedy kilkuletnich lub jeszcze duszych cykli produkcyjnych, ale take m.in. z niewielkiej mobilnoci wszystkich trzech czynników produkcji (ziemi, pracy i kapitau), czstego braku rodków na sfinansowanie niezbdnych zmian dostosowawczych czy wreszcie niechci rolników, zwaszcza starszych, do podejmowania ryzyka. W rezultacie proces dostosowywania gospodarstwa rolnego do zmiany warunków zewntrznych, w tym take do nowych przepisów, czsto trwa kilka lat, a niekiedy jeszcze duej.. 9.

(11) Unia Europejska (UE) niestety nie przestrzega zasady prowadzenia stabilnej Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Ponad pi dziesicioletnia jej historia wiadczy o nieustajcych zmianach. Niewtpliwie byy one konieczne w pierwszym dziesicioleciu, gdy sze pastw, które utworzyy Europejsk Wspólnot Gospodarcz (EWG), zdecydowao si na organizacj wspólnego rynku rolnego. Nie mona równie negowa ich zasadnoci w latach siedemdziesitych, gdy Sicco Mansholt uzupenia instytucj wspólnego rynku rolnego o mechanizmy regulujce wysoko produkcji oraz stara si stworzy unijn polityk struktur rolnych. Natomiast ju w przypadku programu Ray Mac Sharry’ego, który zapocztkowa zmian podstawowego mechanizmu regulacyjnego, mona mie wtpliwoci, gdy oba mechanizmy regulacyjne, zarówno stary, jak i nowy, maj zarówno wady, jak i zalety. Mechanizm stary – wysokie ceny wewntrzne, utrzymywane za pomoc ochrony na granicy, uzupenianej w razie potrzeby interwencjami na rynku unijnym i subwencjami eksportowymi – sta si w sytuacji coraz wikszych nadwyek rolnych instrumentem zbyt kosztownym oraz zakócajcym warunki wymiany na rynkach midzynarodowych. Mechanizm nowy – patnoci bezporednie – pocztkowo by rekompensat finansow (wewntrzne ceny regulowane po wprowadzeniu patnoci bezporednich znacznie obniono, w lad za nimi nastpia obnika cen rynkowych; rolnikom uzupeniano straty, które ponosili z tego powodu). Pó niejsze formy patnoci bezporednich, nie zwizane z produkcj (ang. decoupled), przestay peni funkcj rekompensaty, a zaczy stawa si form renty gruntowej, wypacanej rolnikom ze rodków publicznych. Aby je uzasadni , opracowano teori dóbr publicznych, które „wytwarzaj” rolnicy, ale nie otrzymuj za nie zapaty; std konieczno signicia po rodki budetowe. Ponadto uzaleniono wypat patnoci (lub ich czci) od przestrzegania przepisów o ochronie rodowiska (ang. cross-compliance – prowadzenie gospodarki rolnej zgodnie z zasadami ochrony rodowiska naturalnego, w tekcie uywa si skróconego okrelenia „zgodno rolnictwa ze rodowiskiem”; termin z niewiadomego powodu powszechnie tumaczony na jzyk polski jako „zasada wzajemnej zgodnoci”). Wiadomo, e jedn z przyczyn wprowadzenia patnoci bezporednich byy postanowienia Rundy Urugwajskiej GATT. Nasuwa si zatem pytanie, czy UE powinna dopuci do sytuacji, w której jej polityka rolna jest w tak szerokim zakresie regulowana przez spoeczno midzynarodow za porednictwem wiatowej Organizacji Handlu. (Wpyw spoecznoci midzynarodowej nastpuje za porednictwem negocjowanych podczas rund negocjacyjnych „Porozumie w sprawie Rolnictwa”). Efektem s nie zawsze korzystne zmiany na rynkach rolnych UE. Rezygnacja z mechanizmu wysokich cen wewntrznych i ochrony. 10.

(12) na granicy bya niewtpliwie jedn z najwaniejszych przyczyn destabilizacji rynków rolnych UE w ostatnich kilku latach. Okresem szczególnie czstych zmian bya pierwsza dekada obecnego stulecia („Program Fischlera”, korekty w 2003 roku, zmiany wprowadzane w wyniku analizy „Health Check” –„kontrola zdrowia”). Wiele z nich nie byo koniecznych, a reforma rynku cukru bya niewtpliwie szkodliwa dla niektórych pastw czonkowskich, w tym take dla Polski. Nasuwa si wrcz przypuszczenie, e przynajmniej niektóre z nich byy po prostu efektem ambicji Komisarzy do spraw Rolnictwa. O tym, e obecny Komisarz Damian Ciolos równie chciaby si znale. na licie reformatorów WPR, wiadczy cho by nastpujcy fragment podpisanego przez niego wstpu do raportu, w którym prezentowano wyniki dyskusji publicznej na temat unijnej polityki rolnej w latach 2014-2020: „Rok 2013 bdzie nowym kamieniem milowym w historii WPR. Przez 50 lat europejska polityka rolna oywiaa projekt europejski. Bya to polityka skrojona na miar nie tylko rolników, lecz wszystkich obywateli Europy. Jest wana dla nas wszystkich. WPR jest Twoj polityk. Europejskie rolnictwo dba o bezpieczestwo ywnociowe obywateli i godne warunki ycia rolników. My wiemy, e wyywienie obywateli Europy jest wci wielkim wyzwaniem. Ale to nie wszystko. WPR dba równie o krajobraz, miejsca pracy, rodowisko, zmiany klimatyczne i rónorodno biologiczn. Nadszed czas, w którym nasza generacja musi ponownie napisa ten projekt wasnymi sowami i zawierajcy nasze cele. To bdzie najwaniejsze moje zadanie jako Komisarza. Dzisiaj, spoeczestwo europejskie staje wobec nowych wyzwa ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych, które Komisja bdzie rozwizywa za pomoc strategii „Europa 2020”. Rolnictwo bdzie na pierwszej linii wielu tych wyzwa. Musimy zmobilizowa ca nasz energi, aby przezwyciy przeszkody na drodze zrównowaonego rolnictwa i produkcji ywnoci. Jestem przekonany, e WPR jest dla Europy waciwym narzdziem umoliwiajcym wzrost zielony, zrównowaony, oparty na innowacjach i wiedzy (ang. smart) oraz zapewniajcy rozwój caemu spoeczestwu, równie osobom, które dotychczas znajdoway si poza nurtem rozwojowym (ang. inclusive)”1.. 1. Dotychczas okrelenie „smart” tumaczono jako „inteligentny”, chocia, przynajmniej w jzyku polskim, pojcie inteligencji jest zastrzeone dla istot ywych, zarówno ludzi, jak i zwierzt, i trudno mówi o „inteligentnym rozwoju”. Natomiast za polski odpowiednik okrelenia „inclusive” uznano sowo „wczajcy”, które jest niezrczne. W tekcie oba okrelenia przetumaczono opisowo, starajc si odda ich sens merytoryczny. 11.

(13) To megalomaskie wyznanie Ciolosa jest okolicznociowym, ale chyba nie przypadkowym tekstem. Potraktowane powanie niepokoi. Czy rzeczywicie obecnie trzeba „ponownie napisa ten projekt’? Czy „nasze cele” s tak odmienne od dotychczasowych, e w kolejnym siedmioleciu WPR ma by realizowana w opozycji do obecnej. Byoby to bardzo niebezpieczne, gdy oznaczaoby zerwanie cigoci tej wanej czci polityki gospodarczej i spoecznej Unii Europejskiej. 2. Ogólne cele WPR 2014-2020 Prace koncepcyjne, majce odpowiedzie na pytanie, jaka WPR ma by realizowana w drugiej poowie obecnej dekady, rozpoczto ju w poowie poprzedniej dekady. W roku 2007 ukazao si sfinansowane przez Komisj Europejsk (KE) Dyrekcj Generaln Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich obszerne studium pod tytuem Scenar 2020 na temat rolnictwa i wiata wiejskiego w roku 20202. Jego kolejna, rozszerzona i uaktualniona wersja, zatytuowana Scenar 2020-II, zostaa opublikowana w 2009 roku3. Jej wykonawcami byli pracownicy trzech renomowanych instytucji: (1) European Centre for Nature Conservation (ECNC), (2) Landbouw Economisch Instituut (LEI) oraz (3) Leibniz – Zentrum fur Agrarforschung e.V. (ZALF). Zwaszcza holenderski Landbouw Economisch Instituut, majcy sw siedzib w Wageningen, naley do czoowych europejskich rolniczych uczelni i orodków badawczych. Kierownikiem zespou by P. Nowicki, który kierowa równie prac Scenar 2020, autorzy i konsultanci pochodzili z pastw Europy Zachodniej, przede wszystkim z Holandii i Niemiec. Scenariusze, co z naciskiem przypominaj autorzy, nie s prognozami, gdy nie odpowiadaj na pytanie „co bdzie”, lecz jedynie na pytanie „co moe by ”. Rozrónienie to jest bardzo istotne, przede wszystkim dlatego, e scenariusze su innym celom. Ich autorzy mog pozwoli sobie na wiksz swobod i wiadomie przygotowywa dla celów analitycznych scenariusze, które odbiegaj od rzeczywistych warunków lub takie, o których wiadomo, e nie bd realizowane z rónych powodów, zarówno ekonomicznych, spoecznych, jak i politycznych.. 2. P. Nowicki i in., Scenar 2020 – Scenario Study on Agriculture and the Rural World, DG AGRI Contract No 30-CE-0040087/00-08, Brussels 2007. 3 P. Nowicki i in., Scenar 2020-II – Update of Analysis of Prospects in the Scenar 2020 Study. Preparing for Change, Contract No. 30-CE-0200286/00-21, European Commission, Directorate General Agriculture and Rural Development, Brussels 2009. 12.

(14) W opracowaniu Scenar 2020-II zaprezentowano trzy scenariusze rozwoju sytuacji do roku 2020 – podstawowy (ang. reference scenario), konserwatywny (ang. conservative scenario) i liberalny (ang. liberalization scenario). Scenariusz konserwatywny stanowi kontynuacj WPR, prowadzonej w latach 2007-2013 z pewnymi, stosunkowo niewielkimi zmianami. Scenariusz podstawowy jest równie kontynuacj, cho znajdujce si w nim zmiany s powaniejsze. Wreszcie w scenariuszu liberalnym zaoono likwidacj wszystkich form ochrony rynku wewntrznego – cznie z cami importowymi – a take wsparcia dochodów rolniczych (zniesienie patnoci bezporednich). Badanie scenariuszowe (odpowied na pytanie „co moe by ”) przeprowadzono dwoma metodami. Pierwsz byy modele symulacyjne i inne analizy ilociowe. Miay one na celu zobrazowanie moliwych zmian produkcji rolniczej, dochodów rolniczych i sytuacji na rynkach rolnych w poszczególnych regionach. Modele w razie potrzeby uzupeniano analizami jakociowymi i opiniami ekspertów. Metoda ta miaa charakter makroekonomiczny i charakteryzowaa sytuacj w caej UE-27. Ze wzgldu na zrónicowanie przestrzenne rolnictwa i sytuacji spoeczno-ekonomicznych uzupeniy j analizy SWOT, wykonane dla wszystkich pastw czonkowskich i ponad 850 regionów. Podstawowe zaoenia i parametry wyjciowe wszystkich trzech scenariuszy zostay przez autorów precyzyjnie sformuowane (tabela 1). Niewtpliwie najwaniejsz cech wspóln jest zaoenie, e budet WPR w cenach staych bdzie w latach 2014-2020 niszy ni w okresie 2007-2013. W scenariuszach konserwatywnym i podstawowym budet w cenach biecych pozostawiono na takim samym poziomie jak w latach 2007-2013. Jednake ze wzgldu na inflacj budet w cenach staych 2007 roku4 byby a o 20% niszy. W zaoeniach scenariusza liberalnego budet w cenach staych obniono o 75%, a w cenach biecych o 55%, co nie dziwi ze wzgldu na likwidacj patnoci bezporednich. Kolejn cech wspóln jest prorozwojowy charakter wszystkich scenariuszy. wiadczy o tym przeznaczenie znacznie wikszych ni w okresie 2007-2013 rodków na rozwój obszarów wiejskich (w scenariuszu podstawowym o 105%, konserwatywnym o 45%, a liberalnym o 100%). Równoczenie w scenariuszach podstawowym i konserwatywnym obniono kwoty ogóem (w cenach biecych), zarezerwowane na wypat patnoci bezporednich (w podstawowym obnika wynosi 30%, a w konserwatywnym 15%). W scenariuszu liberalnym, jak ju stwierdzono, patnoci bezporednie zostay zlikwidowane. We wszystkich sce4. W opracowaniu Scenar 2020-II za ceny stae przyjto ceny 2007 roku. Poniewa opracowanie zakoczono w 2009 roku, by to ostatni rok, który mona byo przyj za rok odniesienia. 13.

(15) nariuszach przyjto zatem inne ni obecnie proporcje midzy rodkami przeznaczonymi na wspieranie dochodów rolniczych a wspomagajcymi rozwój obszarów wiejskich. W scenariuszach podstawowym i konserwatywnym wyra nie zmniejszono w porównaniu z okresem 2007-2013 zarówno udzia, jak i wysoko rodków wspierajcych dochody rolnicze, a zwikszono udzia i wysoko rodków przewidzianych na sfinansowanie rozwoju regionów wiejskich (w scenariuszu liberalnym bezporednie wsparcie dochodów nie istnieje, wic dominuj rodki na rozwój regionów wiejskich). Takie proporcje wiadcz o zaoeniu we wszystkich trzech scenariuszach, e WPR w okresie 2014-2020 bdzie w znacznie wikszym stopniu ni obecnie polityk prorozwojow. W scenariuszach podstawowym i konserwatywnym, w których utrzymano instrument patnoci bezporednich, zaoono ujednolicenie systemu patnoci; obecnie obowizujcy w „nowych” pastwach czonkowskich System Jednolitej Patnoci Obszarowej (ang. Single Area Payment Scheme – SAPS) byby zlikwidowany i zastpiony istniejcym w „starych” pastwach czonkowskich Systemem Patnoci Jednolitej (ang. Single Payment Scheme – SPS). W obu scenariuszach zaoono take zmniejszenie zrónicowania wypacanych patnoci. W scenariuszu podstawowym przyjto radykalne zaoenie, ujednolicajc wysoko patnoci w przeliczeniu na jednostk uytków rolnych w skali Unii Europejskiej. W scenariuszu konserwatywnym zaoono jedynie ujednolicenie w skali pastwa czonkowskiego. Brak jest informacji, czy w scenariuszu konserwatywnym zaoono „spaszczenie” zrónicowania wysokoci patnoci istniejcego obecnie midzy pastwami czonkowskimi. Analizujc zakres i metodologi Scenar 2020-II nabiera si nieodpartego wraenia, e jego celem byo udzielenie moliwie precyzyjnych, dobrze uzasadnionych za pomoc „twardych” danych, odpowiedzi na wane pytania, a nie przygotowanie, cho by w postaci scenariuszowej, pierwszej wersji programu WPR na lata 2014-2020. Nad takim charakterem opracowania niewtpliwie czuwa Komitet Sterujcy (ang. Steering Committee), powoany przez KE, aby kontrolowa prace nad opracowaniem, i uprawniony do wydawania obowizujcych zalece.. 14.

(16)

(17) . podstawowy Ograniczenie budetu WPR o 20% w cenach staych, na dotychczasowym poziomie w cenach biecych Rynek zrównowaony, z interwencyjnymi zapasami publicznymi na poziomie 2% spoycia wewntrznego (przy wyszych zapasach obnia si ceny wsparcia) bez kompensacji System interwencji zaproponowany w „Health Check” W wysokoci równowacej rynek. Scenariusz konserwatywny Ograniczenie budetu WPR o 20% w cenach staych, na dotychczasowym poziomie w cenach biecych Wprowadzenie w ycie po roku 2013 tych postanowie „Health Check”, które nie zostay wprowadzone. System interwencji. System interwencji zaproponowany w „Health Check” W wysokoci zaproponowanej w „Health Poziom interwencji Check” Patnoci bezporednie (PB) Wprowadzenie systemu jednolitych Wprowadzenie systemu SPS we wszystkich patnoci (Single Payment Scheme – SPS) pastwach w 2013 roku. Likwidacja zróniwe wszystkich pastwach w 2013 roku; cowania wysokoci patnoci na jednostk powierzchni w skali pastwa (ang. flat rate), Jedna wysoko patnoci w przeliczeniu przy pozostawieniu zrónicowania midzy na jednostk powierzchni we wszystkich pastwami; pastwach; Uzalenienie od produkcji zgodnie Cakowite uniezalenienie patnoci od z propozycj „Health Check”; produkcji (ang. full decoupling); Obnienie patnoci bezporednich o 15% Obnienie patnoci bezporednich o 30% (w cenach biecych) (w cenach biecych) Rozwój obszarów wiejskich Zwikszenie EFRROW o 105%a Zwikszenie EFRROW o 45%a Porozumienie WTO oparte na propozycjach Porozumienie WTO oparte na propozycjach Handel midzynarodowy Falconera Falconera Zakoczenie rokowa i wprowadzenie w ycie Zakoczenie rokowa i wprowadzenie w ycie Inne kwestie handlowe umów dwustronnych oraz Economic umów dwustronnych oraz Economic Partnership Agreement (EPA) z pastwami Partnership Agreement (EPA) z pastwami Mercosur i z Indiami Mercosur i z Indiami 10% udzia biopaliw w bilansie paliw w 2020 10% udzia biopaliw w bilansie paliw w 2020 Biopaliwa roku roku a zwikszeniu EFRROW towarzyszy zwikszenie wspófinansowania przez pastwa czonkowskie i osoby prywatne ródo: P. Nowicki i in., Scenar 2020-II – Update of Analysis of Prospects in the Scenar 2020 Study. Preparing for Change, Commission, Directorate General Agriculture and Rural Development, Brussels 2009.. Polityka rynkowa. Budet 2014-2020. Wyszczególnienie. Contract No. 30-CE-0200286/00-21, European. 10% udzia biopaliw w bilansie paliw w 2020 roku. Zniesienie wszystkich ce importowych i kwot taryfowych, likwidacja subwencji eksportowych. Zwikszenie EFRROW o 100%a Zniesienie wszystkich ce importowych. Zniesienie patnoci bezporednich. Brak interwencji. Brak interwencji. Brak interwencji. liberalny Ograniczenie budetu WPR w cenach staych o 75%, a o 55% w cenach biecych. Tabela 1. Zaoenia i parametry wyjciowe scenariuszy analizowanych w opracowaniu Scenar 2020-II.

(18) Oczywicie w krótkim tekcie nie jest moliwa prezentacja wszystkich wyników badania. Dwie kwestie wydaj si najwaniejsze. Pierwsz jest odpowied na pytanie, jakie byyby skutki otwarcia rynków rolnych UE. Odpowiedzi na to pytanie udziela scenariusz liberalny, o niezwykle radykalnych zaoeniach (por. tabela 1), bdcych w rzeczywistoci likwidacj WPR. Jego realizacja byaby bowiem równoznaczna z niemal penym wczeniem unijnych rynków rolnych w system rynków midzynarodowych. Tymczasem nawet najbardziej zajadli krytycy WPR, negocjujcy Porozumienie w sprawie Rolnictwa Rundy Milenijnej WTO, nie domagaj si likwidacji ochrony na granicy celnej UE i zniesienia patnoci bezporednich, uzupeniajcych dochody rolników pastw czonkowskich. S bowiem wiadomi, e dania takie byyby po prostu nierealistyczne, gdy doprowadziyby do takiego ograniczenia rolnictwa na obszarze Wspólnoty, do którego ani wadze UE, ani pastwa czonkowskie nie dopuszcz. Dochód rolniczy w cenach staych, uzyskiwany w przypadku wprowadzenia w ycie scenariusza liberalnego, byby w roku 2020 o okoo 29% niszy ni w roku 2002, przy czym bardzo silny wpyw na jego zmniejszenie miaaby likwidacja patnoci bezporednich, a znacznie mniejszy obnika wpywów ze sprzeday. Jest oczywiste, e w tych warunkach rolnictwo UE przegraoby walk konkurencyjn nie tylko na rynkach midzynarodowych, ale równie na rynku wewntrznym ze wszystkimi konsekwencjami tej sytuacji. Z przedstawionego w Scenar 2020-II rachunku symulacyjnego wynika, e po wprowadzeniu w ycie scenariusza liberalnego import rolny ogóem (surowce rolinne i zwierzce oraz artykuy przemysu rolno-spoywczego) spoza obszaru Wspólnoty zwikszyby si w 2020 roku w porównaniu z 2007 rokiem o okoo 135 mld USD, a eksport tylko o okoo 30 mld USD5. Byaby to zasadnicza zmiana pozycji UE w midzynarodowym handlu rolno-spoywczym, gdy staaby si najprawdopodobniej najwikszym wiatowym importerem netto artykuów rolno-spoywczych. Tymczasem obecnie saldo obrotów UE t grup towarów z pastwami trzecimi jest ujemne, ale w latach 2000-2012 na ogó wynosio poniej 20 mld USD rocznie, a tylko raz, w 2008 roku, przekroczyo barier 30 mld USD. Poniewa popyt wewntrzny UE, cho by ze wzgldu na niewielkie zmiany liczby ludnoci, wzronie nieznacznie, tak gwatowny, przeszo trzykrotny wzrost ujemnego salda, spowodowany zwikszeniem importu, oznaczaby wypieranie produkcji rolniczej pastw czonkowskich take z rynku wewntrznego. Równie przy przyjciu zaoe i parametrów scenariuszy – konserwatywnego i podstawowego – utrwalaaby si 5. Scenar 2020-II…, op. cit., Wykres 3.5. Decomposition of the change in exports between 2007 and 2020 in agri-food trade EU-27, Reference and Liberalization scenario, in billion USD oraz Wykres 3.6. Decomposition of the change in imports between 2007 and 2020 in agri-food trade EU-27, Reference and Liberalization scenario, in billion USD, s. 75. 16.

(19) pozycja UE jako importera netto artykuów rolno-spoywczych, ale wzrost importu z pastw nie bdcych czonkami Wspólnoty i wysoko ujemnego salda obrotów z nimi byyby znacznie mniejsze (wzrost eksportu o 6 mld USD, a importu o okoo 55 mld USD). Jest wic bardzo prawdopodobne, e znaczenie UE jako importera netto artykuów rolno-spoywczych wzronie. Nastpi to jednak dopiero po zakoczeniu Rundy Milenijnej WTO i dalszej liberalizacji midzynarodowego handlu artykuami rolno-spoywczymi. Jak wiadomo nowe Porozumienie w sprawie Rolnictwa zostao ju wynegocjowane, a UE zgodzia si na dalsze, bardzo powane ustpstwa. Poniewa jednak rokowania s prowadzone na zasadzie „dopóki wszystko nie jest uzgodnione, nic nie jest uzgodnione”, konieczne jest osignicie porozumienia w innych dziedzinach, na co bynajmniej si nie zanosi. Runda Milenijna ju jest najdusz rund negocjacyjn i nikt nie omiela si obecnie poda daty jej zakoczenia. O tym, e WPR prowadzona zgodnie z zaoeniami i parametrami scenariusza liberalnego byaby niekorzystna dla rolnictwa unijnego, wiadcz równie inne wyniki analizy. W wyniku jej wprowadzenia w ycie produkcja ogóem (surowce rolnicze i przetwórstwo) wzrosaby w 2020 roku o okoo 3% w porównaniu z rokiem 2007 (w scenariuszu podstawowym wzrost wyniósby 4%), w tym produkcja rolinna o 2,5% (w scenariuszu podstawowym wzrost o 14%). Natomiast zwierzca zmniejszyaby si o 0,5% (w scenariuszu podstawowym wzrost o okoo 2%). W tym samym okresie przy wprowadzeniu w ycie scenariusza liberalnego powierzchnia uytków rolnych zmniejszyaby si o 6% (przy realizacji scenariuszy – podstawowego i konserwatywnego zmniejszenie byoby minimalne). Scenariusz liberalny naley zatem traktowa jako konstrukcj, której nikt nie odway si wprowadzi w ycie. Zagadk zreszt pozostaje, dlaczego analizowano ten scenariusz, poniewa powszechnie wiadomo, e rolnictwo przynajmniej czci pastw UE reprezentuje bardzo wysoki poziom techniczny, ale jest niewydolne ekonomicznie. Wyniki analizy nie wnosz zatem nic nowego. Czyby chciano jeszcze raz potwierdzi dobrze znane i doskonale udokumentowane, m.in. za pomoc danych FADN, wyniki wczeniejszych analiz? Drug podstawow kwesti, któr sprawdzano w badaniu Scenar 2020-II by problem patnoci bezporednich i podziau rodków unijnych na wspomagajce dochody rolnicze (pierwszy filar) i rozwój obszarów wiejskich (drugi filar). Scenariusze podstawowy i konserwatywny maj niektóre zaoenia identyczne (wysoko budetu, zasady prowadzenia handlu midzynarodowego, system interwencji, udzia biopaliw w zuyciu paliw) bd niewiele rónice si (polityka rynkowa, róne kwestie handlowe). Natomiast inaczej w kadym z nich zostay ustalone zaoenia i parametry odnoszce si do patnoci bezporednich w latach 2014-2020 (por. tabela 1). Oba scenariusze zakadaj zmniejszenie 17.

(20) patnoci bezporednich nie tylko w cenach staych, ale równie w biecych (w scenariuszu podstawowym o 30%, a w konserwatywnym o 15%). rodki zwolnione zwikszyyby rodki wspófinansujce programy rozwoju obszarów wiejskich. Jednym z zaoe scenariusza podstawowego jest wprowadzenie w roku 2013 systemu jednolitych patnoci (ang. Single Payment Scheme – SPS) we wszystkich pastwach czonkowskich – jest to zmiana, która zmusi „nowe” pastwa czonkowskie, które wypacaj patnoci zgodnie z zasadami systemu jednolitych patnoci obszarowych (ang. Single Area Payment Scheme – SAPS), do zmian organizacyjnych oraz przede wszystkim najprawdopodobniej do zastpienia systemów informatycznych, umoliwiajcych zarzdzanie patnociami bezporednimi nowymi systemami). Efekty WPR, prowadzonej zgodnie z zaoeniami scenariusza podstawowego nie róniyby si istotnie od prowadzonej wedug scenariusza konserwatywnego. Natomiast, jak ju wczeniej stwierdzono, rolnictwo unijne byoby wówczas w znacznie korzystniejszej sytuacji ekonomicznej ni przy wprowadzaniu w ycie scenariusza liberalnego. Jednake prowadzenie w okresie 2014-2020 WPR, dysponujcej rodkami na poziomie niewiele odbiegajcym od wsparcia w latach 2007-2013, jedynie utrzymuje dochodowe i produkcyjne status quo na obecnym w zasadzie poziomie. Cay okres 2007-2020 jest zreszt okresem tak powolnego rozwoju rolnictwa i gospodarki ywnociowej UE, e mona mówi o stagnacji w skali Wspólnoty. Przy przyjciu zaoe scenariuszy podstawowego i konserwatywnego, które mogyby by realnymi podstawami programu WPR na lata 2014-2020, nastpioby wic dalsze osabienie pozycji ekonomicznej rolnictwa unijnego. Konsekwencj byaby równie coraz gorsza sytuacja dochodowa rolników w porównaniu z pracujcymi w innych dziaach gospodarki. Jak wynika z dwóch dokumentów programowych Komisji, z których pierwszy opublikowano pod koniec 2010 roku6, a nastpny pod koniec 2011 roku7 razem z pakietem piciu rozporzdze8, regulujcych szczegóowo zasady funk6. The CAP towards 2020. Meeting the food, natural resource and territorial challenges of the future, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, European Commission COM(2010) 672 final, Brussels, 18.11.2010. Dokument dostpny pod t sygnatur na stronach internetowych UE w zbiorze Euro-lex równie w jzyku polskim w bardzo kiepskim tumaczeniu. 7 Impact Assessment. Common Agricultural Policy towards 2020. Assessment of Alternative Policy Options, Commission Staff Working Paper. SEC(2011) 1153 final/2, Brussels 20.10.2011. 8 (1) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council establishing rules for direct payments to farmers under support schemes within the framework of the common agricultural policy, European Commission, COM(2011) 625 z 12.10.2011; (2) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council establishing a common organization of the markets in agricultural products (Single CMO Regulation), European 18.

(21) cjonowania WPR w latach 2014-2020, propozycje KE s bardzo odlege od zaoe i parametrów przyjtych w opracowaniu Scenar 2020-II. Omawiane scenariusze s zatem rzeczywicie tylko analizami sprawdzajcymi „co by byo gdyby”. Po zapoznaniu si z nimi KE opracowaa wasn, odmienn od sprawdzanych za pomoc Scenar 2020-II, propozycj WPR 2014-2020, któr po raz pierwszy zaprezentowaa w krótkim, pitnastostronicowym Komunikacie, opublikowanym 18 listopada 2010 roku (niektóre, najwaniejsze fragmenty Komunikatu przytoczono na dalszych stronach w ramce). Istotne znaczenie dla zobrazowania ogólnych zaoe, przedstawionych przez KE ma jednak przede wszystkim pó niejszy, obszerny dokument „Ocena wpywu” (ang. Impact Assessment9), w którym wiele problemów sformuowano inaczej ni w Komunikacie. Impact Assessment opublikowano jako dokument towarzyszcy pakietowi propozycji Komisji, przedoonych innym instytucjom Wspólnoty. Komisja wyjania w nim, jak WPR powinna prowadzi UE po 2013 roku i dlaczego Komisja zdecydowaa si zaproponowa szczegóowe rozwizania, znajdujce si w pakiecie. Nie powinno zatem myli znajdujce si na pierwszej jego stronie owiadczenie, e jest to jedynie raport, nie przesdzajcy, jakie decyzje podejmie Komisja. Zosta on bowiem wanie opublikowany wraz z jej decyzjami, bo nie mona inaczej traktowa propozycji znajdujcych si w piciu rozporzdzeniach. W Impact Assessment stwierdzono, e unijne rolnictwo staje wobec wikszych wyzwa ni dotychczas, przede wszystkim ze wzgldu na: (1) trudnoci ekonomiczne, którymi s pogorszenie terms of trade i pogorszenie konkurencyjnoci przy tendencji do dalszej liberalizacji wiatowych rynków rolnych, (2) rosnce zagroenia rodowiskowe (utrata biorónorodnoci i zmiany klimatyczne), (3) konieczno utrzymania atrakcyjnoci i ywotnoci niezwykle zrónicowanych obszarów wiejskich pastw UE-27. Wyzwania te powoduj, e w strategii Europa 2020 sformuowano nastpujce, dugookresowe cele strategiczne przyszej Wspólnej Polityki Rolnej:. Commission, COM(2011) 626 z 12.10.2011; (3) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on support for rural development by the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD), European Commission, COM(2011) 627 z 12.10.2011; (4) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on the financing, management and monitoring of the common agricultural policy, European Commission, COM(2011) 628 z 12.10.2011; (5) Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council amending Council Regulation (EC) No 1234/2007 as regards the regime of the single payment scheme and support to vine-growers, European Commission, COM(2011) 631 z 12.10.2011. Na stronach internetowych Unii Europejskiej znajduj si polskie tumaczenia wszystkich piciu dokumentów. 9 Dokument Impact Assessment nie zosta przetumaczony na jzyk polski, dlatego te w tekcie uywa si wycznie tytuu angielskiego. 19.

(22) 1. Wspieranie: (a) opacalnej produkcji zdrowej i bezpiecznej ywnoci za pomoc wpywajcych na dochody instrumentów rynkowych (stworzenie moliwoci zwikszania wartoci dodanej przez rolników, poprawa funkcjonowania i poprawa konkurencyjnoci „acucha” poday ywnoci, zapewnienie rolnikom interwencji w postaci instrumentu „sieci bezpieczestwa”, gdy ceny spadaj nadmiernie), (b) zrównowaonej konsumpcji, (c) poprawy konkurencyjnoci gospodarstw rolnych (innowacje, modernizacja, zwikszenie efektywnoci stosowanych zasobów, agodzenie trudnoci produkcyjnych na obszarach, majcych niekorzystne warunki naturalne) oraz (d) dziaa ograniczajcych zmienno dochodów rolniczych i zapobiegajcych ich spadkowi poniej okrelonego poziomu (uzupenianie dochodów subwencjami budetowymi, zarzdzanie ryzykiem). 2. Zapewnienie zrównowaonego zarzdzania zasobami naturalnymi (wod i gleb) i rodowiskowymi dobrami publicznymi (wiejsk przestrzeni i biorónorodnoci) dziki: (a) zapobieganiu zmianom klimatycznym, (b) przygotowaniu rolników do gospodarowania w warunkach zmian klimatycznych, (c) wspieraniu „zielonego” wzrostu za pomoc innowacji i ograniczania degradacji rodowiska przez rolnictwo. Dziaania te s czci zrównowaonego wzrostu europejskiej gospodarki, a ich celem jest gospodarka o niskiej emisji CO2, rozwój bioekonomii i ochrona rodowiska. 3. Wspieranie zrównowaonego rozwoju terytorialnego i rozwoju wiejskich regionów na obszarze caej UE przy zachowaniu strukturalnego zrónicowania systemów gospodarki rolnej i zapewnieniu wspierajcego ekonomiczne zrónicowanie i atrakcyjno obszarów wiejskich pozytywnego wpywu rolnictwa na inne dziedziny wiejskiej gospodarki, a innych dziedzin na rolnictwo (mechanizm znany pod angielsk nazw spill – over). Na poziomie operacyjnym realizacja tych trzech celów wymaga zdaniem Komisji zmiany obecnej WPR zgodnie z nastpujcymi zasadami: 1. Skoncentrowanie rodków WPR na wzrocie produkcyjnoci i konkurencyjnoci rolnictwa dziki: a) poprawie funkcjonowania systemu doradztwa i organizacji sieci zrzeszajcych rolników, doradców, pracowników nauki, inne osoby dziaajce w sferze ywnociowej oraz konsumentów. Celem sieci jest prowadzenie bada oraz transfer innowacji, a take pozyskiwanie rodków, umoliwiajcych realizacj projektów, zapewniajcych rozwój obszarów wiejskich; b) wspieraniu wspólnych, poprawiajcych konkurencyjno inicjatyw rolników i osób, dziaajcych w innych segmentach acucha ywnociowego, majcych na celu efektywne stosowanie zasobów, a take prace nad nowymi produktami, nastpnie wprowadzanymi na rynek; c) upowszechnianiu instrumentów zarzdzania ryzykiem; 20.

(23) 2. Poprawa skutecznoci instrumentów WPR chronicych rodowisko i zapobiegajcych zmianom klimatycznym za pomoc: a) zwikszenia liczby typów obszarów wiejskich, które s zobowizane do ochrony rodowiska i zapobiegania zmianom klimatycznym; b) skaniania rolników i pastwa czonkowskie do stosowania rónych, dobrowolnych dziaa chronicych rodowisko; 3. Poprawa skutecznoci i efektywnoci prowadzonej polityki w wyniku: a) zmiany zasad wsparcia za pomoc patnoci bezporednich; patnoci bezporednie powinny sprawiedliwej wspiera dochody i skuteczniej wpywa na popraw stanu rodowiska; b) ograniczenia zrónicowania wsparcia istniejcego midzy pastwami czonkowskimi i rolnikami; c) ograniczenia administracyjnej biurokracji, obciajcej rolników i zarzdzajcych, przy zachowaniu jej efektywnoci i skutecznoci. Cele i zasady ich realizacji wedug Komunikatu Komisji opublikowanego 18.11.2010 roku Cele i zasady ich realizacji zostay we wczeniejszym o blisko rok Komunikacie sformuowane inaczej ni w Impact Assessment. Wprawdzie dokument pó niejszy w pewnym sensie „kasuje” wczeniejszy, ale ze wzgldu na studialny i wstpny charakter opracowania „Wspólna Polityka Rolna w latach 2014-2020”, zdecydowano si przytoczy niektóre fragmenty Komunikatu. Trzy podstawowe cele strategiczne sformuowano w Komunikacie nastpujco: 1. Zapewnienie Europejczykom bezpieczestwa ywnociowego w dugim okresie, dziki zachowaniu na obszarze UE potencjau produkcyjnego, funkcjonujcego zgodnie z zasadami rolnictwa zrównowaonego. Ponadto wspóuczestniczenie w zaspokajaniu rosncego popytu wiatowego na ywno ; 2. Wspieranie takich systemów rolnictwa, które zapewni Europejczykom zrónicowany asortyment ywnoci wysokiej jakoci i o duej wartoci odywczej, produkowanej zgodnie z przepisami o ochronie: (a) rodowiska i zasobów wodnych, (b) zdrowia i waciwego traktowaniu zwierzt, (c) rolin oraz (d) zdrowia ludzi. Waciwe wykorzystywanie zasobów naturalnych przez rolnictwo jest wanym sposobem zachowania wiejskiego krajobrazu, a ponadto zapobiega utracie rónorodnoci biologicznej oraz agodzi skutki zmian klimatycznych, a take uatwia dostosowanie si do nich; 3. Zachowanie zdolnych do ycia miejscowoci, dla których rolnictwo jest wan dziaalnoci gospodarcz, zapewniajc mieszkacom zatrudnienie, a dalsze ich istnienie przynosi korzyci gospodarcze, spoeczne i rodowiskowe. Znaczne ograniczenie lokalnej produkcji rolnej prowadzioby do zuboenia krajobrazu, miaoby niekorzystny wpyw na emisj gazów cieplarnianych, a konsumenci mieliby mniej zrónicowan ofert ywnoci. rodki realizacji wymienionych celów strategicznych polegaj na zapewnieniu: 1. opacalnoci produkcji ywnoci w wyniku: (a) wpywania na dochody gospodarstw rolnych i ograniczanie ich zmiennoci, przy uwzgldnieniu, e wahania cen i dochodów oraz ryzyko produkcyjne s w rolnictwie wiksze, a dochody rolników i opacalno produkcji na ogó nisze ni w innych dziaach gospodarki;. 21.

(24) (b) poprawy konkurencyjnoci sektora rolnego i zwikszenia jego udziau w wartoci dodanej przez acuch ywnociowy (rolnictwo ze wzgldu na rozdrobnion struktur i gorsz organizacj ma mniejsza si przetargow ni inne ogniwa acucha ywnociowego). Ponadto rolnicy europejscy maj sab pozycj konkurencyjn na rynku wiatowym, gdy obowizuj ich ustanowione przez spoeczestwo europejskie wysokie standardy dobrostanu zwierzt, jakoci ywnoci (z gwarancjami, e ywno jest bezpieczna dla konsumentów wcznie) oraz ochrony rodowiska; (c) rekompensowania utrudnie produkcyjnych na obszarach o niekorzystnych warunkach naturalnych (na obszarach tych wystpuje znacznie wiksza skonno do rezygnacji z produkcji rolniczej). 2. zrównowaonego gospodarowania zasobami naturalnymi i dziaa zapobiegajcych zmianom klimatycznym, polegajcych na: (a) wspieraniu zrównowaonych systemów produkcji i zaspokajaniu rosncego popytu na rodowiskowe dobra publiczne (wiele korzyci spoecznych, uzyskiwanych dziki dziaalnoci rolniczej, nie jest waciwie wynagradzanych za pomoc mechanizmów rynkowych); (b) wspieraniu „zielonego” wzrostu poprzez stosowanie rozwiza innowacyjnych, wymagajcych nowych technologii, nowych produktów, zmian w procesach produkcyjnych; (c) wspieraniu nowych rodzajów popytu, zwaszcza wynikajcego z rosncego znaczenia bioekonomii; (d) ograniczaniu zmian klimatycznych i przystosowywaniu rolnictwa do zmieniajcego si klimatu. Poniewa rolnictwo jest szczególnie wraliwe na zmiany klimatu wspieranie przystosowania rolnictwa do skrajnych warunków pogodowych moe ograniczy niekorzystny wpyw zmian. 3. zrównowaonego rozwoju terytorialnego: (a) wspierajcego zatrudnienie i istniejce struktury spoeczne na obszarach wiejskich; (b) wzmacniajcego gospodark wiejsk i wspomagajcego jej dywersyfikacj, umoliwiajc mieszkacom pene wykorzystanie posiadanych moliwoci i zasobów lokalnych; (c) wspierajcego zrónicowanie strukturalne systemów rolniczych, poprawiajcego sytuacj maych gospodarstw i rozwijajcego rynki lokalne (w Europie zrónicowanie struktur gospodarstw rolnych i systemów produkcji zwiksza atrakcyjno regionów wiejskich). Realizacja tych celów wymaga utrzymania pomocy dla rolnictwa i regionów wiejskich. Dlatego te polityka rolna musi by prowadzona na poziomie europejskim, zapewniajcym uczciwe warunki prowadzenia dziaalnoci rolniczej, dziki wspólnym celom, zasadom i przepisom. Ponadnarodowa polityka rolna umoliwia równie lepsze wykorzystanie rodków budetowych ni polityki krajowe. Poza wspólnym rynkiem wiele innych celów mona lepiej zaprogramowa na poziomie ponadnarodowym. Nale do nich spójno pastw czonkowskich i regionów, problemy rodowiskowe, wykraczajce poza jedno pastwo i wyzwania ogólne takie jak zmiany klimatyczne, gospodarowanie wod, biorónorodno , zdrowie zwierzt i ich waciwe traktowanie, bezpieczna ywno , bezpieczne pasze, zdrowotno rolin, zdrowie ludzi i ochrona konsumentów. Z komunikatu wynika, e WPR bdzie prowadzona w latach 2014-2020 w obecnych, instytucjonalnych strukturach finansowych i programowych. Bdzie wic utrzymany jej podzia na dwa filary. Z filaru pierwszego bdzie wypacane wsparcie rolnikom (patnoci bezporednie). Znajd si równie w nim stosunkowo niewielkie rodki, przewidziane na interwencje rynkowe, przede wszystkim chronice rolników w warunkach kryzysowych, powodujcych due obniki cen rynkowych (instrument znany pod nazw „siatki bezpieczestwa” – ang. safety net). W filarze drugim znajduj si rodki przewidziane na wspófinansowanie programów rozwoju rolnictwa i regionów wiejskich, przede wszystkim „nowych” pastw czonkowskich. ródo: Opracowanie wasne na podstawie: The CAP towards 2020. Meeting the food, natural resources and territorial challenges of the future, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, European Commission, COM(2010) 672 final, Brussels, 18.11.2010.. 22.

(25) Omówione cele i rodki ich realizacji zostay rozwinite w Impact Assessment w formie scenariuszy. Jest to kontynuacja metody, zastosowanej w opracowaniach Scenar 2020 i Scenar 2020-II, ale przy wprowadzeniu innych parametrów wyjciowych. Znajdujce si w Impact Assessment scenariusze, omówione w skrócie w pkt. 3, stanowi podstaw dalszych, wci jeszcze nie zakoczonych prac nad WPR po 2013 roku. 3. Scenariusze10 3.1. Uwagi ogólne Komisja Europejska zaprezentowaa w Impact Assessment trzy nastpujce scenariusze WPR po 2013 roku: 1. Konserwatywny (ang. adjustment scenario), którego celem jest ograniczone dostosowanie WPR do aktualnej sytuacji, polegajce na utrzymaniu tych jej instrumentów, które funkcjonuj prawidowo, i skorygowaniu tych, które mogyby dziaa lepiej. Proponowane zmiany s ograniczone do niezbdnych, a istniejcy charakter polityki rolnej zachowany. 2. Integracyjny (ang. integration scenario), którego celem jest poprawa efektywnoci WPR, przede wszystkim za pomoc lepszego powizania istniejcych i nowych elementów. Przewiduje si równie wprowadzenie wanych zmian. 3. Liberalny (ang. re-focus), ograniczajcy zakres interwencji WPR do dziaa chronicych rodowisko naturalne i zapobiegajcych zmianom klimatycznym. Zakada si w nim, e zachowanie poziomu produkcji nie wymaga wsparcia, a atrakcyjno obszarów wiejskich i zrównowaony rozwój terytorialny powinno si osign za pomoc innych polityk Wspólnotowych. Wszystkie trzy scenariusze maj charakter przekrojowy. W kadym z nich przypisano kademu z wymienionych w poprzednim punkcie trzech podstawowych celów strategicznych11 odmienne znaczenie i zaoono inny zakres koniecznej interwencji. Scenariuszami referencyjnymi s scenariusze: (1) status quo,. 10. Punkt 3. Scenariusze zosta opracowany na podstawie: Impact Assessment…, op. cit. Nie jest to tumaczenie niektórych, najwaniejszych fragmentów tekstu angielskiego, lecz ich omówienie. W razie jakichkolwiek wtpliwoci czytelnik powinien sign do oryginau, znajdujcego si na stronach internetowych UE. 11 S nimi: 1. zapewnienie opacalnoci produkcji ywnoci, 2. zrównowaone gospodarowanie zasobami naturalnymi i zapobieganie zmianom klimatycznym oraz 3. zrównowaony rozwój terytorialny. 23.

(26) w którym nie uwzgldniono cech negatywnych prowadzonej obecnie WPR i (2) „braku polityki”, powodujcy powane problemy dochodowe i rodowiskowe. W scenariuszu konserwatywnym zaoono zgodny z obecnie prowadzon polityk umiarkowany wzrost funduszu rozwoju obszarów wiejskich kosztem rodków pierwszego filara (patnoci bezporednie), natomiast nie przewidziano istotnych zmian obecnie prowadzonej polityki. W scenariuszu integracyjnym nie przewiduje si przesunicia rodków z filara pierwszego do drugiego. Jest to scenariusz w porównaniu z konserwatywnym bardziej zrównowaony, a przy tym przywizujcy wiksze znaczenie do problemów rodowiska, finansowanych z pierwszego filaru (tzw. zazielenienie). W scenariuszu liberalnym przewidziano powane ograniczenie rodków budetowych, gdy zaoono rezygnacj ze wsparcia rynkowego i likwidacj patnoci bezporednich. Równoczenie zaproponowano znaczne zwikszenie rodków, wspófinansujcych rozwój obszarów wiejskich. W scenariuszach nie uwzgldniono midzy innymi nastpujcych instrumentów polityki rolnej, gdy oceniono, e maj niewielkie znaczenie dla realizacji celów WPR, s niezgodne z ogólnym kierunkiem jej reformy albo niemoliwe do wprowadzenia ze wzgldów politycznych: 1. Powizanie cen interwencyjnych podstawowych produktów rolnych z kosztami produkcji. Relacje midzy kosztami operacyjnymi produkcji rolniczej a przychodami s na obszarze UE gaziowo wyra nie zrónicowane, a tendencje, wystpujce w zakresie kosztów produkcji, ujawniaj si z opó nieniem. Jednake podstawowa trudno polega na gro bie ponownego wystpienia ryzyka nieefektywnego funkcjonowania jednolitego rynku artykuów rolno-spoywczych. Trudno byoby wówczas osign korzyci zwikszajc produktywno gospodarstw rolnych, a równoczenie nastpioby pogorszenie ich konkurencyjnoci ze wzgldu na moliwo niewaciwej alokacji zasobów i nadmiernej produkcji w niektórych regionach. 2. Wprowadzenie antycyklicznych patnoci. Popierajcy to rozwizanie argumentuj, e utrzymujce si wysokie ceny produktów rolnych powoduj, i maleje obecnie potrzeba wsparcia bezporedniego. Dlatego te w takich okresach naley je ogranicza . W argumentacji tej pomija si, e ceny rodków do produkcji rolnej, rosnce ostatnio szybciej ni ceny artykuów rolnych, równie pozostan na wysokim poziomie i wobec tego wysokie ceny rolne nie musz wiadczy o wysokich dochodach rolników. Pogarszajce si w ostatnich latach terms of trade sektora rolnego znacznie ograniczyy mare dochodowe rolników.. 24.

(27) Zdaniem Komisji wprowadzenie omówionych propozycji, byoby równoznaczne z rezygnacj z rynkowego charakteru zmian dokonywanych w rolnictwie UE w ostatnich dwóch dziesicioleciach. Decyzje produkcyjne rolników byyby wówczas wypaczone ze wzgldu na niejasne sygnay rynkowe. Ponadto nie byoby moliwe zakwalifikowanie patnoci bezporednich powizanych z cenami do „zielonego pudeka”, co by zburzyo stanowisko negocjacyjne UE w rokowaniach Rundy Milenijnej.. 3.2. Scenariusz konserwatywny Wedug scenariusza konserwatywnego kontynuacja silnych stron obecnej WPR i eliminacja najwaniejszych saboci mogaby by osignita w wyniku: (1) poprawy funkcjonowania obecnych instrumentów rynkowych, (2) rozwizania powanego problemu podziau patnoci bezporednich midzy pastwa czonkowskie bez naraania na szwank roli patnoci jako instrumentu wspierajcego dochody rolników i poprawiajcego dostpno podstawowych dóbr publicznych oraz (3) umiarkowanego wzrostu rodków wspierajcych rozwój obszarów wiejskich. Uproszczenie i usprawnienie funkcjonowania istniejcych instrumentów rynkowych nastpioby dziki dostosowaniu systemu do aktualnej sytuacji. Wsparcie rynkowe pozostaoby na obecnym poziomie, a „oprzyrzdowanie” rynkowe, w tym rodki ochrony na granicy, nie ulegoby w zasadzie zmianie. Stosunkowo niewielkie modyfikacje polegayby na: 1. usprawnieniu funkcjonowania instrumentów interwencyjnych i klauzul ochronnych w wyniku ich zespolenia w jeden instrument; 2. rezygnacji z kwotowania cukru i izoglukozy w roku gospodarczym 2015/16 lub 2017/18; 3. rezygnacji z zasady stanowicej, e na rynkach pszenicy mikkiej, masa i chudego mleka w proszku dokonuje si „automatycznych” zakupów interwencyjnych, do momentu, gdy osign poziomy kwot interwencyjnych. System interwencyjny na rynkach tych produktów dziaaby zgodnie z procedur przetargow (ang. tender); 4. wsparciu prywatnego magazynowania masa, woowiny, wieprzowiny, baraniny, misa koziego, cukru i oliwy z oliwek oraz (nieobowizkowo) mleka chudego w proszku i wókna lnu. System Jednolitej Patnoci (ang. Single Payment Scheme – SPS) byby podstawowym instrumentem, wspierajcym dochody rolników i zapewniajcym 25.

(28) poda podstawowych dóbr publicznych. Równoczenie celami WPR byyby (1) denie do poprawy efektywnoci oraz (2) ograniczenie zrónicowania wysokoci patnoci bezporednich midzy pastwami czonkowskimi i rolnikami. Cele te mona osign za pomoc jednej z nastpujcych metod: a) ograniczania zrónicowania patnoci. Wówczas patnoci bezporednie, które bd otrzymywa w przeliczeniu na jednostk powierzchni wszyscy rolnicy we wszystkich pastwach czonkowskich, byyby blisze jednolitej stawce (ang. flat rate) ni obecnie; b) podejcia „pragmatycznego”, zapewniajcego, e rolnicy we wszystkich pastwach czonkowskich bd otrzymywa patnoci bezporednie w przeliczeniu na jednostk powierzchni w wysokoci niewiele niszej od patnoci przecitnych w UE (np. 80% lub 85% patnoci przecitnych); c) zastosowania „obiektywnych” kryteriów ekonomicznych i rodowiskowych, na podstawie których nastpowaby podzia rodków, przeznaczonych na wypat patnoci bezporednich midzy pastwa czonkowskie (kryteria byyby oparte na powizaniu poday produktów rolnych z poda dóbr publicznych); d) poczenia podejcia „pragmatycznego” z „obiektywnym” i ustalenia w ten sposób algorytmu podziau patnoci bezporednich midzy pastwa czonkowskie. Ponadto zostaaby zmieniona zasada zgodnoci dziaalnoci rolniczej ze rodowiskiem (ang. cross-compliance) i wprowadzone nowe przepisy zapobiegajce zmianom klimatycznym. Pozostayby take patnoci z tytuu chowu krów mamek, owiec i kóz. Polityka rozwoju obszarów wiejskich byaby prowadzona zgodnie z zasadami „Health Check” (umiarkowany wzrost rodków, przeznaczonych na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich przy utrzymaniu budetu caego WPR na niezmienionym poziomie). rodki, zwikszajce budet sucy rozwojowi, byyby przeznaczone na ochron rodowiska (zapobieganie zmianom klimatycznym, regulacja stosunków wodnych, zachowanie biorónorodnoci, wsparcie produkcji energii odnawialnej, wspieranie dziaalnoci innowacyjnej).. 3.3. Scenariusz integracyjny W przypadku realizacji scenariusza integracyjnego nastpiaby poprawa efektywnoci WPR dziki wzmocnieniu siy przetargowej producentów oraz korektom przepisów o patnociach bezporednich. Patnoci bezporednie po 26.

(29) zmianach lepiej speniayby funkcj rodka uzupeniajcego dochody rolnicze, a take lepiej suyy ochronie rodowiska wiejskiego i skuteczniej zapobiegay zmianom klimatycznym. Wzrost efektywnoci WPR byby równie wynikiem lepszej koordynacji polityki rozwoju obszarów wiejskich z innymi czciami WPR i z pozostaymi politykami wspólnotowymi. Mona bowiem lepiej rozwizywa problemy dochodowe rolników czc patnoci bezporednie z instrumentami rynkowymi, a kwestie rodowiskowe dziki powizaniu rodków, wspierajcych rozwój regionów wiejskich, ze rodkami wypacanymi w postaci patnoci bezporednich. Poprawa skutecznoci instrumentów rynkowych polegaaby (poza ich uproszczeniem oraz usprawnieniem) na wzmocnieniu siy przetargowej rolników dziki korzystniejszym umowom i przejrzystoci caego acucha ywnociowego. Celem byaby poprawa dochodów rolniczych w wyniku zwikszenia udziau rolnictwa w wartoci dodanej wytwarzanej przez acuch ywnociowy. Udzia rolników w organizacjach rolniczych byby nadal dobrowolny, ale istniej trzy moliwoci wspólnych dziaa rolników na wiksz skal ni obecnie. 1. Elastyczna wspópraca pobudzajca i uatwiajca zgodn z przepisami unijnymi wspóln produkcj i sprzeda, w tym poczenie rodków produkcji (w spódzielniach), racjonalizacj sprzeday i/lub integracj pionow z nastpujc po rolnictwie czci gospodarki ywnociowej. 2. cilejsza wspópraca, polegajca na wykorzystaniu uznanych przez pastwa czonkowskie organizacji rolniczych i wielogaziowych – grup producentów i zwizków grup producentów. Przepisy o zwizkach grup producentów byyby wzorowane na istniejcych przepisach regulujcych funkcjonowanie zwizków grup producentów owoców i warzyw. Wspierane byyby grupy producentów wszystkich gazi rolnictwa regulowanych rozporzdzeniem o wspólnym rynku rolnym. 3. Regulowana wspópraca, bdca rozszerzeniem cilejszej wspópracy. Mogaby ona polega na midzy innymi na wspólnym negocjowaniu cen przez grup producentów. W systemie patnoci bezporednich konieczne byoby uzyskanie lepszej równowagi midzy celami ekonomicznymi a rodowiskowymi (midzy innymi ze wzgldu na niewielkie obnienie rodków w cenach staych). Mona by j osign dziki: a) korekcie podziau midzy pastwa czonkowskie ogólnej kwoty budetu unijnego, przeznaczonego na wypat patnoci bezporednich. Pastwa, otrzymu-. 27.

(30) jce patnoci bezporednie w przeliczeniu na jednostk powierzchni nisze ni 90% redniej unijnej, zmniejszyyby t rónic o 1/3; b) podziaowi patnoci na kilka czci. Skadayby si one z: x. podstawowego wsparcia dochodu rolnika w postaci „paskiej stawki” (ang. flat rate). Ta cz , do której byby uprawniony kady rolnik, byaby dzielona w równej wysokoci na jednostk powierzchni midzy wszystkich uprawnionych rolników. W pastwach, w których obowizuje regionalizacja patnoci bezporednich, „paska stawka” byaby regionalnie zrónicowana;. x. kwoty uzupeniajcej dochód w regionach o niekorzystnych warunkach naturalnych. Ta cz byaby wypacana na wniosek rolnika;. x. „patnoci zielonej” („zazielenienia”; ang. greening), obowizujcej na caym obszarze UE, wypacanej, jeli rolnik chroni rodowisko naturalne metod ponadstandardow. W UE obowizuje wzmiankowana ju kilkakrotnie zasada zgodnoci dziaalnoci rolniczej ze rodowiskiem (ang. cross-compliance), polegajca na obowizku przestrzegania przepisów o ochronie rodowiska, znajdujcych si w rozporzdzeniach i dyrektywach unijnych;. x. wsparcia „zwizanego” (ang. coupled), otrzymywanego na wniosek rolnika, prowadzcego niektóre gazie rolnictwa.. Wysoko otrzymywanego przez rolnika podstawowego wsparcia dochodów, uzupenienia dochodów w regionach o niekorzystnych warunkach naturalnych oraz wsparcia „zwizanego” byaby ograniczona (ang. capping), przy czym ograniczenie byoby progresywne. Wysoko progów ograniczajcych (progiem byaby kwota nalenych patnoci bezporednich, obliczonych wedug ogólnie obowizujcej stawki, pomniejszona o pace wypacone pracownikom najemnym oraz wszystkie ponoszone przez pracodawc dodatkowe koszty pacowe) i progresja ogranicze wymagayby dodatkowych ustale. Wsparcie byoby ograniczone do „aktywnych rolników”. Powinni otrzymywa je rzeczywicie pracujcy w rolnictwie, w tym take majcy zajcie poza rolnictwem (problem wedug Impact Assessment wymaga szczegóowych ustale, zalenych od tego, jak zostanie zdefiniowany „aktywny rolnik”). Specjalny system wspierania drobnych rolników za pomoc uproszczonej ryczatowej kwoty, zastpiby ogólnie obowizujcy rolników system patnoci bezporednich. Drug grup, objt specjalnym systemem wsparcia byliby „modzi rolnicy”, rozpoczynajcy prac w rolnictwie. Wysoko wsparcia byaby. 28.

(31) oparta na wielkoci gospodarstwa/liczbie uprawnie i przecitnej wysokoci patnoci bezporednich, wypacanych w pastwie czonkowskim. Wspófinansowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich byoby utrzymane (w cenach staych) na obecnym poziomie natomiast rodki unijnego budetu byyby dzielone midzy pastwa czonkowskie wedug algorytmu, uwzgldniajcego cele polityki. Konieczne byoby jej podporzdkowanie celom strategii Europa 2020, którymi s: innowacyjno , ochrona rodowiska i zapobieganie zmianom klimatycznym, w tym za pomoc zrównowaonej produkcji energii odnawialnej. Ponadto rozwój obszarów wiejskich byby podporzdkowany nastpujcym szeciu priorytetom: (1) Transfer wiedzy, (2) Konkurencyjno i ywotno gospodarstwa, (3) Organizacja acucha ywnociowego i zarzdzanie ryzykiem, (4) Ochrona i poprawa stanu ekosystemów zalenych od rolnictwa i lenictwa, (5) Gospodarka niskoemisyjna i efektywniejsze wykorzystanie zasobów, (6) Wzrost zatrudnienia i rozwój obszarów wiejskich. Niezbdna byaby lepsza koordynacja programu z innymi funduszami. W programie rozwoju obszarów wiejskich wiksze ni obecnie znaczenie miayby dziaania wspierajce innowacyjno . Pomocy udzielaaby instytucja „European Innovation Partnership” (EIP), której celem byaby poprawa efektywnoci unijnego rolnictwa (osiga wicej przy niezmienionym koszcie). Jej dziaanie polegaoby midzy innymi na stworzeniu „siatki innowacyjnej”. Polityka rozwoju obszarów wiejskich wspieraaby równie ochron rodowiska i zapobiegaaby zmianom klimatycznym, przede wszystkim formuujc nowe zadania w tej dziedzinie. Dziaania rolnorodowiskowe peniyby nadal kluczow rol we wszystkich programach rozwoju obszarów wiejskich. Realizacja scenariusza integracyjnego spowodowaaby wzrost znaczenia zrównowaonego rozwoju terytorialnego. Szczególne znaczenie miaoby skoordynowanie w postaci Wspólnych Ram Strategicznych (Common Strategic Framework) programów wszystkich funduszy, inwestujcych w regionach wiejskich – Europejskiego Funduszu Rolnego na rzez Rozwoju Obszarów Wiejskich (European Agricultural Fund for Rural Development), Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund), Funduszu Spójnoci (Cohesion Fund), Europejskiego Funduszu Spoecznego (European Social Fund) i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (European Maritime and Fisheries Fund).. 29.

(32) Tabela 2. Scenariusze – podstawowe rónice Podstawowa charakterystyka scenariusza Konserwatywny Kontynuacja silnych stron WPR i poprawa funkcjonowania sabych. Instrumenty rynkowe. Patnoci bezporednie. Rozwój obszarów wiejskich. Zmniejszenie liczby i uproszczenie istniejcych instrumentów; Wspieranie zgodnej z zasadami konkurencji wspópracy rolników. Zmiana zasad podziau. Umiarkowany wzrost budetu przeznaczony na wsparcie konkurencyjnoci/innowacyjnoci i/lub ochrony rodowiska. Integracyjny Lepsze powizanie finansowania WPR z celami. Zmniejszenie liczby i uproszczenie istniejcych instrumentów; Zwrócenie uwagi na acuch poday ywnoci i wzmocnienie siy przetargowej rolników. Zmiana zasad podziau; nowy charakter patnoci; „zazielenienie”; wzrost znaczenia zgodnoci rolnictwa ze rodowiskiem; ograniczenie wsparcia najwikszych gospodarstw: specjalne wsparcie drobnych rolników i modych rolników. Zmiana podziau midzy pastwa czonkowskie; innowacyjno ; zapobieganie zmianom klimatycznym i ochrona rodowiska jako priorytety; lepsze powizanie z celami strategicznymi UE i wspólna strategia z innymi funduszami. Liberalny Ograniczenie interwencji WPR do spraw rodowiskowych i zapobiegajcych zmianom klimatycznym. Likwidacja. Stopniowe ograniczanie prowadzce do likwidacji. Znacznie zwikszone wsparcie; zwrócenie szczególnej uwagi na zapobieganie zmianom klimatycznym i ochron rodowiska. ródo: Impact Assessment. Common Agricultural Policy towards 2020. Assessment of Alternative Policy Options, Commission Staff Working Paper, SEC(2011) 1153 final/2, Brussels, 20.10.2011.. 3.4. Scenariusz liberalny (re-focus scenario) Realizacja zaoe scenariusza liberalnego spowodowaaby znaczne ograniczenie zakresu prowadzonej WPR. Scenariusz jest oparty na zaoeniu, e ceny rolne utrzymaj si w dugim okresie na wysokim poziomie, oznaczajcym wysokie dochody rolników i powodujcym, e wsparcie dochodów rolniczych bdzie zbyteczne. Zostayby zatem zniesione wszystkie istniejce instrumenty rynkowe, poza klauzulami uruchamianymi w warunkach powanych zakóce. Zniesienie patnoci bezporednich nastpowaoby stopniowo w latach 2013-2020, aby rolnictwo mogo agodnie dostosowa si do funkcjonowania bez nich. Polityka rozwoju obszarów wiejskich byaby ograniczona do ochrony rodowiska i przeciwdziaania zmianom klimatycznym. Nastpioby znaczne zwikszenie przekazywanych pastwom czonkowskim rodków wspierajcych rozwój obszarów wiejskich i znaczne uproszczenie systemu zarzdzania nimi.. 30.

(33) 4.. Porównanie skutków realizacji scenariuszy. Celem wszystkich trzech scenariuszy jest zrównowaone, szybciej dostosowujce si do zmieniajcych warunków i coraz bardziej konkurencyjne rolnictwo, bdce czci ywotnych obszarów wiejskich. Róni si one kombinacjami rodków, za pomoc których ten cel ma by osignity. Tabela 3. Porównanie spodziewanych skutków realizacji scenariuszy Rodzaj efektów. Ekonomiczne. Spoeczne. rodowiskowe Uproszczenie. Efekt Wzrost produkcji Konkurencyjno (dugookresowa/krótkookresowa) Odporno na kryzys Zatrudnienie Dochód Zrównowaenie terytorialne Zakres przestrzenny Ukierunkowane rodki Zrównowaenie dugookresowe ×. konserwatywny +++. Scenariusz integracyjny ++. liberalny +. ++/+. +/++. +++. ++ +++ +++ ++ ++ + ++ ++. +++ ++ ++ +++ +++ ++ +++ +. + + + + + +++ + +++. Uwagi: +++ scenariusz przynoszcy najwiksze efekty; ++ scenariusz znajdujcy si na drugim miejscu; + scenariusz o najmniejszych efektach. ródo: Impact Assessment. Common Agricultural Policy towards 2020. Assessment of Alternative Policy Options, Commission Staff Working Paper, SEC(2011) 1153 final/2, Brussels, 20.10.2011.. Efekty ekonomiczne Scenariusz konserwatywny polega na kontynuacji obecnych tendencji. W krótkim okresie zostaby zachowany potencja produkcyjny rolnictwa, ale w duszym nastpioby zmniejszenie produkcji rolniczej ze wzgldu na ograniczenia rodowiskowe, brak inwestycji produkcyjnych oraz niskie kwalifikacje rolników. Siatki bezpieczestwa byyby skuteczne w okresach zagroe, ale nie byoby ochrony przed czynnikami, które przyczyniaj si do kryzysu w rolnictwie. W scenariuszu integracyjnym znajduj si instrumenty, dziki którym moliwe byoby zwikszenie produktywnoci za pomoc innowacji oraz wykorzystania wyników bada naukowych. Realizacja scenariusza umoliwiaby równie zwikszenie siy negocjacyjnej rolników za pomoc dziaa proefektywnociowych i wspierajcych uzyskiwanie wyszej wartoci dodanej przez gospodarstwa rolne; dotychczas znaczenie przywizywano jedynie do negocjacji cenowych. Realizacja scenariusza liberalnego spowodowaaby przyspieszenie przeksztace strukturalnych prowadzce do poprawy opacalnoci produkcji duych 31.