Marcin Spyra
ART. 35. WYŁĄCZENIE POTRĄCENIA
Niemogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności:
1) niepodlegające zajęciu;
2) o dostarczenie środków utrzymania;
3) wynikające z czynów niedozwolonych;
4) których potrącenie jestwyłączoneprzez przepisy szczególne.
A. Podstawy regulacji
A. l. Analiza prawnoporównawcza - źródła Przepis odpowiada obowiązującemu art. 505 k. c.
A.1. 1. Europejskie prawo umów
W europejskim prawie umów analogiczne regulacje zawierają PECL (art. 13:102 i 13:107), DCFR (art. III 6: 103 i art. III 6: 108) i przedprojekt Gandolfi(art. 132 ust. 4). Wszystkiete regulacjewykluczają potrącenie wie rzytelności w razie wykluczenia możliwości potrącenia w umowie. Wymie nione propozycje europejskiego prawa umów ograniczają także potrącenie wierzytelności wynikających z czynówniedozwolonych. W tym zakresie róż nią się jednak istotnie. PECL i DCFR wykluczają potrąceniedokonane wobec wierzytelności wynikającej z umyślnego czynu niedozwolonego (art. 13: 107 [c] PECL i art. III 6:108 [c] DCFR). Oznacza topozbawienie zarzutu potrą
cenia dłużnika, którego zobowiązanie powstało w wynikuumyślnego delik- tu. Poszkodowany w wyniku takiego deliktu może skorzystać z możliwości potrącenia. PrzedprojektGandolfi wyklucza potrącenie,jeżeli którakolwiek wierzytelność wynika zczynu niedozwolonego. Różnesątakże rozwiązania dotyczące wierzytelności, których istnienie i treść nie zostały ostatecznie ustalone. PECL (art. 13:102) i DCFR (art. III 6:103) wykluczają potrącenie takich wierzytelności jedynie wtedy, gdyby mogło tonaruszyćinteresydru
giej strony, przy czym domniemywa się, że takie zagrożenie nieistnieje, je
żeli obydwie wierzytelnościwynikają z tegosamegostosunku prawnego. Na gruncie przedprojektu Gandolfi wierzytelności, których istnienie i treść nie zostały ustalone, nie nadają siędo potrącenia. Nie spełniają one kryterium płynności (liquidité)256. Dodatkowo przedprojekt wprost wyklucza potrące nie wierzytelności, której istnienie zostało w uzasadniony sposób zakwe
stionowane przez drugą stronę. PECL i DCFR wykluczają także potrącenie wierzytelności, które niepodlegają zajęciu. Przedprojekt Gandolfi wyklucza także potrącenie roszczenia o zwrotrzeczy oddanych na przechowanie albo do używania. Żadna z propozycji regulacji europejskiego prawa umów nie wyklucza potrącenia wierzytelności alimentacyjnych. Komentarze wska zują, że ochrona wierzyciela alimentacyjnego nie jest wykluczona. Twórcy propozycji zakładają jednak, że wynika ona z całkowitego lub częściowego zakazu zajęcia takichwierzytelności257.
256 Por. w odniesieniu do treści tego pojęcia na gruncie prawa włoskiego orzeczenia wło
skiego Corte Suprema di Cassazione z 18 kwietnia 1966 r. nr 961, z 17 marca 1981 r. nr 1543, z 13 maja 1987 r. nr 4423.
257 Por. pkt B komentarza do art. III 6:108 DCFR.
258 H. Koziol, D. Welser, Bürgerliches..., s. 103.
259 M. Holoub, J. Fiala, J. Bickovskÿ, Obcanskÿ..., s. 511, M. Skârovâ [w:] O. Jehlićka, J. Svestka, M. Skârovâ (red.), Obëanskÿ..., s. 861.
260 W. Fikentscher, A. Heinemann, Schuldrecht..., s. 173.
261 S. Cigoj, Teorija..., s. 432.
262 A. Koller, Th. Guhl [w:] Th. Guhl, Das Schweizerische..., s. 303.
263 Kodeks francuski ogranicza tę zasadę do wierzytelności alimentacyjnych.
264 Co do obowiązywania takiego zakazu w prawie austriackim por. § 293 ust. 3 EO i H. Ko
zioł, D. Welser, Bürgerliches..., s. 103; co do zakazu potrącenia roszczeń, które nie mogą być dochodzone przed sądem w prawie szwajcarskim A. Koller, Th. Guhl [w:] Th. Guhl, Das Schweizerische..., s. 300.
A.1.2. Krajowe porządki prawne
Wszystkie przebadane porządki prawne przyjmują, że dopuszczalność potrącenia ma charakterdyspozytywny. Strony mogą wykluczyć potrącenie określonej wierzytelnościw umowie lub w ogóle wykluczyć potrąceniewsto
sunkach między nimi. Większość porządków prawnych nie wyrażatej zasa
dy wprost, aleprzyjmuje ją jakokonsekwencje zasadydyspozytywnegocha
rakteru przepisów dotyczących sposobu wykonania zobowiązań (np. prawo austriackie258, czeskie259, francuskie, niemieckie260, słowackie, słoweńskie261 i szwajcarskie262). Ta sama reguła obowiązuje w prawie amerykańskim i angielskim. W niektórych porządkach prawnych wyłączenie potrącenia może być dokonane nie tylko w umowie stron, ale także przezjednostronne oświadczenie o zrzeczeniu się zarzutu (art. 126 szwaj. OR, art. 1246 pkt 4 wł. c.civ.). Zbadaneporządki prawne wykluczają także potrącenie wierzy telności, które nie podlegają zajęciu lub nie mogą być dochodzone w postę powaniu sądowym (art. 200 pkt 1 chorw. ZOO, §581 ust. 1 zd. 2 i ust. 2zd.
1 cz. i słowac. ObćZ, §395 BGB, art. 1293 pkt 3 fr. c. civ. 263, art. 1147 pkt 3 rum. c. civ., art. 316 pkt 1 słów. OZ, art. 1246pkt 3 wł. c.civ.)264. Z wyklucze niem potrącenia roszczeń niepodlegających zajęciu wiąże się także zakaz
Marcin Spyra
potrącenia roszczeń alimentacyjnych. Niektóre porządki prawne wiążą te dwie kategorie, wykluczając potrącenie wyłącznie tych roszczeń alimenta cyjnych, które nie podlegają zajęciu (art. 1293 pkt 3 fr. c.civ.). Inne wyklu czają w ogóle potrącenie tych roszczeń, jeżeli źródłem ich powstania jest ustawa (np. art. 200 pkt 5 chorw. ZOO, art. 316 pkt 5 słów. OZ). W prawie szwajcarskim o wykluczeniupotrącenia nie decyduje źródło powstania rosz
czenia alimentacyjnego, ale fakt, że jego spełnienie jest konieczne dla utrzy mania uprawnionegoi jego rodziny (art. 125 pkt 2 OR). Inne prawodawstwa niewykluczają potrącenia roszczeń alimentacyjnych lubjedynieograniczają taką możliwość(por. np. §581 ust. 4 czes. i słowac. ObćZ).
Większość zbadanych porządków prawnych wyklucza lub ogranicza możliwość potrącenia roszczeń wynikających z czynów niedozwolonych.
Prawo niemieckie wyklucza potrącenie roszczeń wynikających z umyślnie dokonanego czynu niedozwolonego (§394 BGB). Inne systemy ujmują ten zakaz węziej, wykluczając potrącenie roszczenia windykacyjnego wynika
jącego z czynu niedozwolonego polegającego na bezprawnym pozbawieniu właściciela władania rzeczą (§ 1440 ABGB, art. 200 pkt 2 chorw. ZOO, 1293 pkt 1 fr. c.civ., art. 1147 pkt 1 rum. c.civ, art. 316 pkt 2 słów. OZ, art. 125 pkt 1 szwaj. OR, art. 1246 pkt 1 wł. c.civ). Wiele kodeksów wyklucza tak że potrącenie roszczenia o zwrot rzeczy oddanej na przechowanie (§ 1440 ABGB, art. 200 pkt 2 chorw. ZOO, 1293 pkt 2 fr.c.civ., art. 1147 pkt2rum.
c.civ, art. 316 pkt 2 słów. OZ, art. 125 pkt 1 szwaj. OR, art. 1246 pkt 2 wł.
c.civ). Prawo chorwackie i słoweńskie łączą te dwa rozwiązania. Jak to już wskazano, wykluczają one potrącenie roszczenia o zwrot rzeczy bezprawnie zabranej lub oddanej na przechowanie. Wykluczają także potrącenie rosz
czenia o naprawienie szkody wynikającej z umyślnie popełnionego czynu niedozwolonego (art. 200 pkt 3 ZOO i art. 316 pkt 3 OZ) i dodatkowopotrą
cenie roszczeń wynikającychz czynu niedozwolonegopowodującego uszczer bek zdrowia lub śmierć poszkodowanego (art. 200 pkt 4 ZOO i art. 316 pkt 4 OZ). W prawie angielskim z reguły nie można przedstawić do potrącenia wszystkich roszczeń odszkodowawczych. Wynika to nie tyle z przyczyn po- litycznoprawnych ile z faktu, że w większości wypadków nie są one kwali
fikowane jako roszczenia o odpowiednim stopniu płynności (liquidity), ze względu na trudność w precyzyjnym ustaleniu ichtreści265.
205 U. Magnus [w:] S. Lieble (red.), Das Grünbuch zum Internationalen Vertragsrecht, München 2004, s. 213.
Niekiedy zakazy potrącenia wynikają z dążenia do ochrony praw osób trzecich. Prawo francuskie i rumuńskie wyrażają ogólną zasadę niedopusz
czalności potrącenia, które naruszałoby prawa osób trzecich (art. 1298 zd.
1 fr. c.civ., art. 1152 zd. 1 rum. c.civ.). Prawo włoskie zakazuje potrącenia wierzytelności, na której ustanowiono użytkowanie lub zastaw (art. 1250 wł.c.civ.). Inne zbadane regulacje nie zawierają takich ograniczeń.
Szczególną regulację w kodyfikacjach cywilnych zajmuje niekiedy potrą
cenie roszczeń wynikających ze stosunków publicznoprawnych. W prawie austriackim §1441 zd. 2 ABGB, a w niemieckim §395 BGB ograniczają możliwośćich potrącenia do przypadków, w których zobowiązanie i wierzy- 205 *
telność podmiotu prywatnego odnoszą się do tego samego stationis fisci266. Prawo szwajcarskie w ogóle wyklucza potrącenie wobec roszczeń o charak terze publicznoprawnym (art. 125 pkt 3 OR).
266 W. Fikcntscher, A. Heinemann, Schuldrecht..., s. 173-174.
267 Jako wyjątek można wskazać §581 ust. 2 czes. i słowac. ObćZ, które konstytuują za
kaz potrącenia wierzytelności o wniesienie wkładu.
268 M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie..., s. 164-167; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowią
zania..., s. 335. Por. jednak T. Wiśniewski [w:] G. Bieniek, Komentarz..., t. II, s. 622, który zdaje się wykluczać taką możliwość.
Wszystkie zbadane porządki prawne zawierają takżewiele innych zaka
zów lub ograniczeń potrącenia dotyczącychszczególnych sytuacji prawnych.
Do najważniejszych z nich należą ograniczenia potrącenia w postępowa
niu upadłościowym, prawie pracy, a także potrącenie roszczeń o wniesie
nie wkładów do spółki kapitałowej. Przypadki te, podobnie jak w prawie polskim, nie zostały uregulowane wogólnej regulacji potrącenia, ale w ak
tach prawnych dotyczących dziedzin prawa, których te szczególne wypadki dotyczą267.
A.2. Uzasadnienie regulacji i założenia prawnopolityczne A.2.1. Umowne wyłączenie potrącenia
Proponowany przepis nie wskazuje na możliwość umownego wyłącze
nia możliwości potrącenia. Wprowadzenie takiego zapisu nie jest koniecz ne. Dotychczas dopuszczalność umownego wyłączenia była akceptowana przez przeważającą część doktryny268. Także analiza porównawcza innych kodyfikacji prowadzi do wniosku, że wprowadzenie takiego przepisunie jest konieczne. Nie ma także potrzebywprowadzania do prawa polskiego insty
tucji zrzeczenia się zarzutu potrącenia w drodze czynności jednostronnej.
Interesy uczestników stosunków prawnych objętych zakresem ewentual nego potrącenia w wystarczający i jednoznaczny sposób chroni możliwość umownego wyłączenia lub ograniczenia możliwości potrącenia.
A.2.2. Wykluczenie potrącenia roszczeń niepodlegających zajęciu
Wierzytelności nieulegające zajęciu nie mogą być przedmiotem egze kucji. Potrącenie jest namiastką przymusowego wykonania zobowiązania.
W związku z tym te same racje, które przemawiają za wyłączeniem okre
ślonej wierzytelności spod egzekucji, uzasadniają także niedopuszczalność umorzenia takiej wierzytelności w drodze potrącenia.
A.2.3. Wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania
Zakaz potrącenia wierzytelności z tytułu środków utrzymania wynika z dążenia do zapewnienia uprawnionemu możliwości realnego otrzymania świadczenia koniecznego dla jego funkcjonowania. Decydują tutaj przede wszystkim względy humanitarne. Propozycja, w ślad za obecną regulacją, nie ogranicza zakresu zastosowania tego zakazuwyłącznie do roszczeń wy
Marcin Spyra
nikających z ustawy269. Propozycja utrzymuje w ten sposób szerokie ujęcie zakazu potrącenia. Odrzucono zarówno kryterium źródła powstania zobo
wiązania, jak i ograniczenie zakazu do roszczeń koniecznych dla utrzyma
nia uprawnionegoi jego rodziny. Z punktu widzenia uprawnionego otrzyma nie świadczeń wynikających ze stosunku umownego (np. umowy dożywocia) może być równieistotnedla utrzymania,jak otrzymania alimentów wynika
jących z ustawy. Odrzucenie kryteriumniezbędnościświadczenia dla utrzy
mania uprawnionegojako granicy zakazu potrącenia wynika z dążenia do ochrony pewności obrotu prawnego. Jest to kryterium szczególnie nieostre.
W istocie strony do czasu rozstrzygnięcia sądu nie mogłyby ustalić, wjakim zakresie doszło do umorzenia wzajemnychwierzytelności.
269 M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie..., s. 150.
270 M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie..., s. 151; K. Zagrobelny [w:] E. Gniewek (red.), Ko
deks..., s. 867; K. Zawada [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks..., t. II, s. 1192.
271 M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie..., s. 151-152.
272 R. Cooper, T. Ulen, Law..., s. 289 i n.; S. Shavell, Economic..., s. 178-179.
A.2.4. Roszczenia z czynów niedozwolonych
Zakaz potrącenia roszczeń wynikających zczynu niedozwolonego wyni
ka z prewencyjnej i represyjnej funkcji prawa deliktowego270. Konieczność realnego wykonania zobowiązania przez dłużnika deliktowego ma być do datkową dolegliwością wpływającą na ocenę ryzyka związanego z popeł
nieniem czynu niedozwolonego. Jest to punkt widzenia akceptowany także w propozycjach europejskiegoprawaumów oraz w wielu obcych porządkach prawnych. W literaturze postulujesię niekiedy złagodzenie obecnejregulacji.
Wskazuje się napotrzebę ograniczenia zakazu potrąceniado wierzytelności z tytułu umyślnie popełnionych czynów niedozwolonych. Pozostałe postacie deliktów ze względu na znacznie mniejsze natężenie elementów moralnie nagannych miałyby być zwolnione spod zakazu potrącenia271. Proponowa
ny przepis nie uwzględnia tych postulatów. Przesądziło o tym przekonanie, że prewencyjna funkcja prawa deliktowego nie ogranicza się wyłącznie do moralnejoceny czynów wywołujących szkodę. Celem prawa deliktowego jest także przeciwdziałanie zachowaniom, które mogą doprowadzić do powsta nia zachowań nieefektywnych ekonomicznie. Zadaniem prawa deliktowego jest między innymistymulowanie zachowańuczestników obrotu, w celu mi nimalizacji prawdopodobieństwapowstania szkódwywołanych przezniedo- łożenie należytej starannościlub szkody, wynikających z ryzyka związane
go z niektórymi szczególnie niebezpiecznymi aktywnościami człowieka272. Dolegliwość wiążąca się z niedopuszczalnością potrącenia jest skierowana nie tylko wobec sprawców umyślnych deliktów. Jest ona częścią systemu instytucji, które mają skłaniać do zwiększenia nakładów, które uczestnicy obrotu podejmują w celu uniknięcia wypadku wywołującego szkodę w ma
jątku osóbtrzecich.
Za wykluczeniem potrącenia roszczeń deliktowych przemawia także dą
żenie do uniknięcia sytuacji, w której strony same, bezprawnie będą windy- kować swoje wierzytelności, potrącając następnie przysługujące imwierzy
telności z wierzytelnościami drugiej strony ztytułu czynów niedozwolonych popełnionych przy windykacji.
A.2.5. Wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne
Propozycja w liście wierzytelności niepodlegających potrąceniu zacho wuje odesłanie do innych szczególnychprzypadków wskazanych w ustawie.
Taka redakcja proponowanego przepisu ma wskazywać na zasadę dopusz
czalności potrącenia wierzytelności. Proponowany przepis nie ma być pod stawą dla formułowania ogólnych zasad i analogii prowadzących do zakazu potrącenia wierzytelności, niewskazanych w ustawie ani w umowie stron.
Wprawdzie w literaturze pojawiła się interpretacja tego przepisu, zgodnie z którą wykluczaon także autonomię stron w zakresie konstytuowania za kazów potrącenia273. Wobec przeważającego stanowiska literatury, które odrzuca taką interpretację, w propozycji nie zdecydowano się zmieniać do tychczasowej redakcji przepisu.
2,3 T. Wiśniewski [w:] G. Bieniek, Komentarz..., t. II, s. 622.
A.2.6. Brak ochrony użytkownika i zastawnika
Propozycja w ślad za obowiązującą regulacją nie wyklucza potrącenia wierzytelności,naktórej zostało ustanowione użytkowanie, zastaw lub inne prawa osoby trzeciej. Dopuszcza się w ten sposób możliwość naruszenia praw osób trzecich w wyniku potrącenia. Nie ma przy tym znaczenia, czy skuteczność potrącenia przypada przed czy popowstaniu prawa osobytrze
ciej. Ustanowienie zastawulub użytkowania na wierzytelności nie wymaga zgody dłużnika. W związku z tym ustanowienie tych praw nawierzytelno ści niepowinno pogorszyć sytuacjidłużnika. Istotnym ograniczeniem praw dłużnika byłby w takiej sytuacji zakaz potrącenia. Propozycja nie wyklu
cza także dokonania potrącenia przez wierzyciela, który ustanowił prawa osoby trzeciej na wierzytelności przedstawianej do potrącenia. Propozycja unika tym samym sytuacji, w której uprawnienie do potrącenia przysługi
wałoby tylko jednej ze stron wzajemnych relacji zobowiązaniowych. Takie rozwiązanie nie mogłoby skutecznie chronić interesów zastawników i użyt kowników, którzy byliby narażeni na wykonanie prawa potrącenia przez dłużnika obciążonej wierzytelności. Jedynym skutkiem asymetrii w przy
znaniu uprawnień dopotrącenia obciążonej wierzytelności byłoby uprzywi
lejowanie jej dłużnika, który według swojego wyboru mógłbywykonaćswoje zobowiązanie przez potrącenie lub zażądać realnego wykonania zobowią
zania przez drugą stronę. Takie ukształtowanie zakazu potrącenia byłoby aksjologicznie niespójne.
MarcinSpyra
A. 2.7. Brak zakazu potrącenia roszczenia o zwrot rzeczybezprawnie za branych lub oddanych na przechowanie
Propozycja nie wprowadza zakazu potrącenia roszczeń o zwrot rzeczy bezprawnie zabranych lub oddanych na przechowanie. Przepis taki uznano za niepotrzebny. Bezprawny zabór lub przywłaszczenie rzeczy należy kwa
lifikować jako czyn niedozwolony, co wyklucza potrącenie także na gruncie obowiązującej regulacji. W odniesieniu do depozytu prawidłowego potrące nie wyklucza fakt, że przedmiotem zobowiązania jest przedmiot oznaczony co do tożsamości. Depozytariusz nie może w związku z tym przedstawić do potrącenia jednorodzajowej wierzytelności. W odniesieniu do depozytu nieprawidłowego nie wydaje się, aby wyłączenie możliwości potrącenia było rozwiązaniem optymalnym. „Sakralizację” zobowiązania do zwrotu przed miotu depozytu, w sytuacji, w której jest on oznaczony wyłącznie co do ga tunku, należy uznać za nieuzasadnioną. W takiej sytuacji deponentowi nie przysługuje roszczenie o zwrot konkretnych przedmiotów. Jego roszczenie może być zaspokojone przez świadczenie jakichkolwiek przedmiotów odpo
wiedniegogatunku. W sytuacji gdysam zobowiązany ma świadczyć depozy tariuszowi określonąilość przedmiotówtego gatunku, nie ma powodów, aby konstytuować jego prawo dorealnego otrzymania przedmiotu świadczenia.
B. Komentarz
B.l. Cel i znaczenie regulacji
Celem przepisu jest ochrona niektórych kategoriiwierzycieli przez umoż
liwienie im wyboru między dochodzeniem realnego wykonania zobowią zania a dokonaniem potrącenia. Za rozstrzygnięciem o objęciu określonej kategorii wierzytelności takim typem ochrony przemawiają różne motywy, poczynając od dążenia do spójności rozwiązań z przepisami o wyłączeniu spod egzekucji, przez ochronę uprawnień alimentacyjnych po prewencję w prawie deliktowym.
Praktycznie przepis ma największe znaczenie w sytuacji, w której dłuż nik strony pozbawionej prawa do potrącenia jest niewypłacalny lub grozi mu niewypłacalność, a także w sytuacji, wktórej dłużnik pozbawiony pra wa potrącenia nie ma możliwości dochodzenia swojej wierzytelności tak szybko jak jego wierzyciel.
B.2. Kontekst regulacji - zakres zastosowania
Zakaz potrącenia ukonstytuowany przez proponowany przepis znajduje zastosowanie zarówno w wypadku potrącenia wierzytelnościw postępowa
niach egzekucyjnym, upadłościowym, jak i poza tymi postępowaniami.
W kontekście propozycji regulacji skutków naruszenia zobowiązania omawiany przepis nie gwarantuje całkowicie możliwości realnego uzyska nia świadczenia. Może temu stanąć na przeszkodzie ograniczenie dopusz
czalności realnego dochodzenia roszczenia wynikającez art. 11:4 propozycji.
W kontekście instytucji potrącenia należy przypuszczać, że będą to jednak rzadkie przypadki. Świadczeń pieniężnych lub świadczeń oznaczonych co do gatunku niezwykle rzadko będą dotyczyć przypadki niemożliwości lub nadmiernej trudności w spełnieniu świadczenia. Mało prawdopodobne, aby takie świadczenia mogły mieć charakter osobisty.
B.3. Wykładnia
Zachowanie dotychczasowego brzmienia przepisu pozwala na uwzględ
nienie dotychczasowej wykładni art. 505 k.c. Przepis wyklucza potrącenie wskazanych wierzytelności przezich dłużnika. Nie pozbawia natomiast ta kiej możliwości ich wierzyciela.
Pojęcie roszczeń niepodlegających zajęciu należy interpretować w kon
tekście norm opostępowaniu egzekucyjnym, które mogą mieć zastosowanie do określonego roszczenia. Nawet w odniesieniu do roszczeńpodlegających prawu polskiemu nie zawsze właściwe będą przepisy polskiego kodeksu po stępowania cywilnego. O miejscuegzekucjiz wierzytelności decyduje raczej miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika wierzytelności, a w wypadku wierzytelności z dokumentów bardziej miejsce położenia dokumentu niż prawo, któremu dana wierzytelność podlega.
Pojęcie roszczeń o dostarczenie utrzymania należy interpretować szero
ko. Należą do nich roszczenia wynikające z ustawy (alimenty), jak i z umo
wy (roszczenia z tytułu umowy renty, dożywocia itd.).
Konstrukcja przepisu nie wyklucza jego redukcji teleologicznej. W sto
sunku do niektórych dotychczasowych postulatów literatury zabieg ten winien być dokonywany ostrożnie. I tak np., jeżeli obydwie strony są zo bowiązane z tytułu dokonanych czynów niedozwolonych, rzeczywiście brak uzasadnienia dla zakazu potrącenia. W kontekście wskazanych wyżej (pkt A. 2.4.) motywów legislacyjnych nie ma natomiast podstaw do zróżnicowania sytuacji dłużnika deliktowego, który popełnił czyn umyślnie oraz dłużni
ka, który dopuścił sięniedbalstwa274. Dokonując takiej interpretacji, należy także zwrócićuwagę na drugą funkcję przepisu, jakąjest przeciwdziałanie bezprawnej „prywatnej” egzekucji roszczeń.
B. 4. Przykłady
274 Co do tych postulatów por. M. Pyziak-Szafnicka, Potrącenie..., s. 152.
1. A - pisarz zamieszkały w Krakowie, jest dłużnikiem B - GmbH z Wiednia, na kwotę 10000 zł z tytułu odszkodowania za niewykonanie umowy. Jednocześniez tytułu udzielonej licencji na prawa autorskie jestjej wierzycielem na kwotę 5000 zł. Dlaobu wierzytelności właściwe jestprawo polskie. B chce potrącić wzajemne wierzytelności.
[O możliwości potrącenia wierzytelności przysługującej A w kontekście kryterium dopuszczalności jej zajęcia w postępowaniu egzekucyjnym bę
Marcin Spyra
dzie rozstrzygać prawo austriackie. Egzekucja z wierzytelności Awzględem B jest możliwa na terytorium Austrii],
2. A przez nieostrożność doprowadził do zalania mieszkania należące go do B i zniszczenia znajdujących się tam stylowych mebli i siedemna
stowiecznych grafik. Straty oszacowano na 80000 zł. B niedługo później jadąc samochodem, uszkodził przez nieostrożność zaparkowany samochód należący do A.
[Potrącenie wzajemnych roszczeń mimo ogólnej reguły zakazu potrąca nia wierzytelności deliktowych jest dopuszczalne. Żadne z roszczeń podle
gających potrąceniu nie zasługuje na większą ochronę w zakresie ich real
nego wykonania].
3. A przez nieostrożność doprowadził do zalania mieszkania należące
go do B i zniszczenia znajdujących się tam stylowych mebli i siedemnasto wiecznychgrafik. Straty oszacowano na 80000 zł. B nie mogącdoczekaćsię naprawienia szkody przez A, zabrał mu na poczet odszkodowania kolekcję monet antycznych, twierdząc, żepotrąca jejwartość z należnego mu odszko
dowania.
[Potrącenie roszczenia odszkodowawczego z roszczeniem o zwrot zabra
nych monet nie jest możliwe ze względu na brak jednorodzajowości rosz czeń. Nie wyklucza to potrącenia umownego].
4. A przez nieostrożność doprowadził do zalania mieszkania należącego doB i zniszczenia znajdujących się tam stylowych mebli i siedemnastowiecz nych grafik. Straty oszacowano na 80000 zł. Bnie mogąc doczekać się na prawienia szkody przez A, zabrałpodstępem należące do niego pieniądze.
[Potrącenie roszczenia odszkodowawczego z roszczeniem o zwrot zabra
nej kwoty nie jest możliwe. Dopuszczalność takiego sposobu rozliczenia le galizowałaby bezprawną windykację dokonaną przez B. Nie wyklucza to potrącenia umownego].
