Redaktor naczelny – Jacek Oleksiejuk
Z-ca redaktora naczelnego – Joanna Kalecińska Redaktor naukowy – Marian Kowalewski Redaktor naukowy – Stanisław Piekarski Sekretarz – Karolina Gołębieska
Redaktorzy tematyczni:
Ekonomia - Maciej Łuczak
Turystyka - Anna Pawlikowska-Piechotka Rekreacja - Ewa Kozdroń
Rozwój regionalny - Anna Mazurkiewicz–Pizło Redaktor językowy - Maria Jolanta Sidorowska
Redaktor językowy tekstów anglojęzycznych - Tobi Hunt Redaktor statystyczny - Michał Obukowicz
Redaktor wersji internetowej - Anna Wypych
Rada Redakcyjna
Wiesław Alejziak (Kraków, Polska)
Peter Čuka, - (Uniwersytet pedagogiczny w Krakowie, Polska) Igor Cherkasov (Mińsk, Białoruś)
Stanisław Faliński (Warszawa, Polska)
Patricia Geraldo de Lima (Birmingham, Wielka Brytania) Rod Gilbert (Birmingham, Wielka Brytania)
Edmundas Janiskas (Kowno, Litwa)
Ejgil Jespersen - (University College Zealand, Dania) Juan-Carlos Luis-Pascal (Madryt, Hiszpania)
Ludwik Mazurkiewicz (Warszawa, Polska) Jolanta Mogiła – Lisowska – (Warszawa, Polska) Michał Lenartowicz (Warszawa, Polska)
Mariusz Lipowski (Gdańsk, Polska) Simon Pajaujiene (Kowno, Litwa) Olivier Saissi (Toulon, Francja) Robert Santoro (Bari, Włochy) Biruta Svagzdiene (Kowno, Litwa) Janusz Soboń (Szczecin, Polska) Irena Valantine (Kowno, Litwa)
Adres:
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie ul. Marymoncka 34, 00-968 Warszawa
Adres e-mail: t.i.r@wp.pl
http://www.awf.edu.pl/wtir/nauka/czasopismo-turystyka-i-rekreacja
tom 13/2016 nr 1
Akademia Wychowania Fizycznego
Józefa Piłsudskiego w Warszawie
ISSN 1895-3700
©Copyright by Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
Wszystkie prawa zastrzeżone
Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości lub części bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione
Opracowane na podstawie oryginalnych tekstów dostarczonych przez Autorów
WYDAWNICTWO AWF WARSZAWA ul. Marymoncka 34a, 00-968 Warszawa
Projekt okładki – Waldemar Dorcz Autor zdjęcia – Adam Guszkowski
Wydanie tomu sfinansowano ze środków prywatnych
Nakład 100 egz.
Druk i oprawa: Edytor 360 Sp. z o.o.
Spis treści / Contents
Agnieszka Bołdak, Agata Stefanowska, Michał Niwiński
Turystyka aktywna jako czynnik rozwoju turystyki, na przykładzie Islandii………6
Peter Čuka
Main Trends in Tourism Industry in Slovakia………..16 Małgorzata Gałązka
Aktywność turystyczno-rekreacyjna polonii irlandzkiej………24 Marta Galwas
Stan wiedzy turystów na temat bezpieczeństwa podczas podejmowania zimowej pieszej turystyki górskiej w Tatrach Polskich………...32 Justyna Pacelt, Wojciech Szeligiewicz
Czy zakwity glonów odstraszają? wyniki ankiet wśród użytkowników wybranych akwenów w Polsce……39 Emilia Marks, Joanna Kalecińska
Możliwości rozwoju różnych form turystyki na obszarach wiejskich………43 Artur Kieszek, Agata Kałko
Atrakcyjność rekreacyjna Kopca Szczęśliwickiego w przestrzeni miejskiej Warszawy………53 Jakub Mosz,
Akt kibicowania jako praktyka czasu wolnego. ………58 Niedzielska Ewa, Leś Anna, Kowalik Norbert
Wybrane zachowania zdrowotne w stylu życia pracowników spółki komunikacji medialnej……….67 Jacek Oleksiejuk
Społeczeństwo obywatelskie w polityce rozwoju lokalnego– 25 lat doświadczeń w Polsce………75 Anna Pawlikowska-Piechotka, Natalia Łukasik
Sport i rekreacja jeździeckie - uwarunkowania rozwoju ośrodków jazdy konnej w regionie Mazowsza…88 Barbara Pędraszewska-Sołtys
Problematyka podejmowana na łamach czasopisma „Rekreacja Fizyczna” u progu lat siedemdziesiątych XX wieku………105 Agata Stefanowska
Analiza procesu zarządzania ryzykiem w projekcie Mini Recreation Olympic "RecreaOlympic"……….112 Ejgil Jespersen
Toward universal design for movement – tourism for all in Westspace, Denmark ……….120
Agnieszka Bołdak1, Agata Stefanowska1, Michał Niwiński2
1Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie; Wydział Turystyki i Rekreacji
2 Szkoła Główna Handlowa; Kolegium Ekonomiczno - Społeczne
Turystyka aktywna jako czynnik rozwoju turystyki, na przykładzie Islandii Active tourism as a factor for tourism development on the example of Iceland
Streszczenie
Turystyka aktywna należy do najszybciej rozwijających się gałęzi turystyki na świecie. Jednym z krajów, który oparł strategię rozwoju i promocji turystyki właśnie na turystyce aktywnej, jest Islandia.
Celem niniejszej pracy jest analiza znaczenia turystyki aktywnej w rozwoju gospodarki turystycznej Islandii oraz przedstawienie jej najważniejszych form uprawianych na wyspie.
Do najbardziej popularnych aktywności fizycznych uprawianych przez turystów w badanej destynacji należą piesze wycieczki i trekking, konne wycieczki, czy wyprawy na skuterach – wszystkie umożliwiające poznanie miejscowej przyrody. Druga grupa aktywności związana jest ze środowiskiem wodnym, należy do niej nurkowanie, rafting, a także wyprawy morskie w celu obserwacji miejscowej fauny. Dodatkowym atutem jest bogata oferta organizatorów turystyki, którzy często oferują wycieczki w niewielkich grupach, z możliwością dostosowania programu do indywidualnych potrzeb klienta, choć wyspa umożliwia również uprawianie turystyki ekstremalnej i kwalifikowanej przez bardziej samodzielnych turystów.
Turystyka aktywna i przygodowa, obok turystyki zrównoważonej, stała się głównym produktem turystycznym Islandii, będącym przedmiotem licznych kampanii promocyjnych, a segment turystów zwanych „zamożni poszukiwacze przygód” jest najbardziej pożądanym. W Polsce, gdzie turystyka aktywna również staje się coraz bardziej popularna, Islandia jest na razie mało popularnym celem podróży, głównie z powodu bariery cenowej.
Słowa kluczowe: turystyka aktywna, turystyka przygodowa, rozwój, Islandia, Abstract
Active tourism is one of the fastest growing branches of tourism in the world. Iceland is one of the countries that has based its strategy on tourism development and promotion on active tourism. The purpose of this paper is to analyze the importance of active tourism in the development of Iceland's tourism economy and to present its most important forms cultivated on the island. The most popular physical activities by tourists in the studied destination include hiking and trekking, horseback riding, or scooter trips - all for exploring local nature. The second group of activities is related to the aquatic environment, including diving, rafting as well as sea tours to observe the local fauna. An additional advantage is the rich offer of tour operators, who often offer small group tours, with the possibility to tailor the program to the individual needs of the client, although the island also allows for extreme tourism and qualified by more independent tourists.
Active tourism and adventure tourism, in addition to sustainable tourism, has become Iceland's main tourist product, which is the subject of numerous promotional campaigns, and the segment of tourists known as "wealthy adventurers" is the most desirable. In Poland, where active tourism is also becoming more and more popular, Iceland is currently not a popular destination, mainly because of price barriers.
Key words: Active tourism, adventure tourism, development, Iceland
Wstęp
Na rynku europejskim, również w Polsce, w ostatnich latach można zaobserwować modę na aktywny tryb życia, który wiąże się również ze wzrostem popularności turystyki aktywnej,
związanej często z przeżyciami ekstremalnymi.
Wyjazdy aktywne i „ekstremalne” znajdują się na trzecim miejscu pod względem popularności ofert turystycznych, a tym samym stają się jedną z najważniejszych nisz na rynku (Adamczyk 2011).
Turystyka aktywna stanowi jedną z najszybciej
rozwijających się form turystyki właśnie dlatego, że charakteryzuje się podejmowaniem różnego rodzaju aktywności fizycznej ukierunkowanej na rozwój sprawności fizycznej i poprawę zdrowia (Tomik, Hadzik i Cholewa, 2012). Według Bończaka (2013) istotna w niej jest nie tylko aktywność fizyczna, ale również intelektualna.
Turyści nie muszą odznaczać się tak wysokim przygotowaniem jak uczestnicy turystyki kwalifikowanej, duże znaczenie odgrywają natomiast walory poznawcze oraz wędrówka w środowisku przyrodniczym.
Istotne jest, że w turystyce aktywnej nie jest wymagana całkowita samodzielność turysty ani kwalifikacje. Może on liczyć na pomoc organizatora, skorzystać z usług przewodnika, instruktora lub specjalnego ośrodka zajmującego się wybraną przez niego dyscypliną (Kaganek 2015). Również tradycyjne formy aktywności, wyróżniane do tej pory głównie jako rodzaje turystyki kwalifikowanej, nie zawsze są uprawiane ze znawstwem, pasją i świadomością właściwą turystyce kwalifikowanej sensu stricto (Mokras- Grabowska 2015a). Wiele form aktywności turystycznych, które można zaliczyć do szeroko pojmowanej turystyki aktywnej, stanowi często jedynie rodzaj jednorazowej atrakcji, mającej na celu tzw. podniesienie adrenaliny (Mokras- Grabowska 2015a).
Turystyka aktywna (ang. active tourism) to pojęcie najszersze i nadrzędne. Do podstawowych rodzajów turystyki aktywnej zaliczane są:
turystyka przygodowa, ekstremalna oraz kwalifikowana (specjalistyczna) (Mokras – Grabowska 2015b; Tomik, Hadzik i Cholewa, 2012). Poniżej przedstawiono podstawowe różnice między tymi pojęciami. Turystyka kwalifikowana to „najwyższa forma specjalizacji turystycznej.
Uprawianie jej wymaga specjalnego przygotowania psychofizycznego, zahartowania na trudy, umiejętności zachowania się w środowisku naturalnym i w obiektach turystycznych, a w niektórych przypadkach potwierdzonej przez właściwe organizacje umiejętności posługiwania się sprzętem turystycznym (rowerem, żaglówką, nartami, sprzętem do nurkowania, sprzętem wspinaczkowym itp.) (Kisiel 2015, za:
Łobożewicz, 1983, s. 7–8). Według Kaganka (2015), można przyjąć, że turysta, który uprawia formy turystyczne przypisywane turystyce kwalifikowanej, ale nie spełnia wszystkich
warunków przez nią stawianych, jest turystą aktywnym.
Turystyka przygodowa (ang. adventure tourism) z kolei, pierwotnie odnosiła się do podróży, których głównym celem było odkrywanie i poznawanie mało znanych regionów świata i kultur, wędrówki po bezdrożach w trudnych warunkach przyrodniczych i korzystanie ze skromnej bazy noclegowej (Cieślik, Siembida, Kościej, Górecki 2014, za: Czerwiński 2006).
Obecnie pojęcie to oznacza również komercyjne, zorganizowane wyprawy z przewodnikiem, gdzie główną atrakcję stanowi aktywność na otwartej przestrzeni, odbywająca się w naturalnych warunkach terenowych, która wymaga sportowego lub podobnego sprzętu i dostarczająca emocji uczestnikom wyprawy (Buckley, 2006, s.1).
Turystyka ekstremalna (ang. extreme tourism) podobnie jak turystyka przygodowa oznacza rodzaj plenerowej turystyki aktywnej, w której głównym motywem jest element ryzyka oraz silnych wrażeń (Mokras-Grabowska 2015b, za: Bończak 2013, s. 60). Oznacza uprawianie ekstremalnych form rekreacji (sportów ekstremalnych). Często towarzyszy jej wyczerpanie fizyczne, a także wysokie ryzyko utraty zdrowia, a nawet życia. Uczestnicy tej formy turystyki doświadczają często granic odporności psychicznej i fizycznej (Mokras- Grabowska 2015b).
Rozwój rynku turystyki aktywnej w ostatnich latach związany jest również z rozwojem sprzętu turystycznego oraz kształtowaniem „mody na bycie aktywnym”, dlatego liczba form aktywności wyróżnianych w jej obrębie wzrasta.
Zjawisko to jest szczególnie charakterystyczne dla krajów Europy Zachodniej i USA, gdzie rozwija się popyt na przygodowe i ekstremalne formy turystyki. Moda wywołana chęcią ucieczki od codzienności związana jest z poszukiwaniem oryginalnej destynacji turystycznej, a także niecodziennych rodzajów aktywności (np. skok na bungee, nurkowanie z delfinami) (Mokras- Grabowska 2015a, za: Niezgoda 2013, s. 90).
Islandia, jako potencjalny cel podróży dla turystów aktywnych, spełnia oba wymogi. Jest to oryginalna destynacja turystyczna na tle innych krajów europejskich, znacznie różniąca się pod względem klimatu, przyrody i krajobrazów, a także środowiska kulturowego. Równocześnie jest to miejsce ze zróżnicowaną ofertą turystyki
aktywnej. Dostępna jest bogata oferta organizatorów turystyki, ale wyspa stwarza również doskonałe warunki dla uprawiania turystyki ekstremalnej i kwalifikowanej przez bardziej samodzielnych turystów.
Celem niniejszej pracy jest analiza znaczenia turystyki aktywnej w rozwoju gospodarki turystycznej Islandii oraz przedstawienie najważniejszych form turystyki aktywnej uprawianej na Islandii, które dzięki pewnej unikalności w skali światowej, a zarazem przygotowaniu doskonałej oferty, stały się ważnymi produktami turystycznymi zarówno z punktu widzenia ekonomicznego jak i promocji kraju. Przyczynkiem do podjęcia tematu był pobyt w Holar University - Islandia, w ramach programu Mobilność Studentów i Pracowników Uczelni Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego (FSS).
W pracy zastosowano metodę analizy materiałów literaturowych oraz własnych obserwacji dokonanych podczas pobytu na Islandii (autorzy odbyli objazd studialny po Islandii Północnej z przedstawicielem uczelni goszczącej), popartych wywiadami przeprowadzonymi z organizatorami turystyki aktywnej na wyspie.
Islandia – specyfika rozwoju turystycznego Turystyka to gałąź islandzkiej gospodarki, która ma coraz większe znaczenie. Obecnie stała się bardziej dochodowa niż przemysł rybny, czy produkcja aluminium (Óladóttir 2015). Co więcej, w ciągu ostatnich 20 lat, turystyka Islandii rozwijała się szybciej niż światowa turystyka (Northern Sights… 2013). Jej znaczenie zaczęło odgrywać szczególną rolę zwłaszcza po kryzysie ekonomicznym 2008 roku, który istotnie wpłynął na gospodarkę kraju (Becker 2011). Rolę turystyki potwierdzają m.in. przychody od turystów zagranicznych, które w okresie 2010-2014 wzrastały rokrocznie średnio o 20%. Liczba osób zatrudnionych w szeroko pojętym przemyśle turystycznym wzrosła z kolei w tym czasie aż o 37,6% (Óladóttir 2015).
Od początku XXI wieku zaobserwować można również wzrost liczby turystów zagranicznych przybywających na Islandię (średnio o 9,3% rocznie). W sumie w 2014 roku liczba turystów zagranicznych była trzykrotnie wyższa niż w roku 2000 (Óladóttir 2015).
Analizując sezonowość turystyki, należy
stwierdzić, że najbardziej popularne są miesiące letnie, przede wszystkim lipiec i sierpień, jednak w ciągu ostatnich lat zaobserwowano istotny wzrost liczby turystów w miesiącach zimowych.
Przykładowo, w 2014 roku, w lecie Islandię odwiedziło 42,2% wszystkich turystów, zimą 28,9%, natomiast jesienią 16%, a wiosną tylko 13% (Óladóttir 2015). Wzrost liczby turystów w miesiącach zimowych może być związany ze wzrostem popularności dedykowanych tej porze roku wyjazdów krótkookresowych oraz wzrastającą liczbą turystów zatrzymujących się podczas dłuższych lotów transferowych (Promote Iceland… 2013).
Biorąc pod uwagę pochodzenie turystów, dominują przyjezdni z Wielkiej Brytanii i USA a następnie z Niemiec, Francji i Norwegii. Jeśli chodzi o turystów z Polski, w 2014 na lotnisku Keflavik, głównym porcie lotniczym Islandii, wylądowało ich 19,315 tysięcy (Óladóttir 2015).
Na podstawie analizy obłożenia bazy noclegowej można określić, jakie regiony Islandii są najbardziej popularne wśród turystów.
Najbardziej popularnym obszarem wyspy jest Reykjavik i jego najbliższa okolica, tu odbyło się ponad 46% wszystkich noclegów w 2014 roku.
Pozostałe noclegi odbyły się w innych częściach Islandii, gdzie do bardziej atrakcyjnych obszarów należało południe wyspy, potem północ, następnie wschód, najmniej noclegów stwierdzono na północnym-zachodzie wyspy (Óladóttir 2015, Promote Iceland… 2013). Należy jednak podkreślić, że wzrost liczby turystów obserwuje się we wszystkich regionach kraju, choć w regionie stolicy jest on najszybszy (Promote Iceland… 2013).
Według badań Islandzkiej Organizacji Turystycznej, wśród turystów zagranicznych nieznacznie dominują kobiety, średnia wieku to około 40 lat, z wysokim lub średnim dochodem w rodzinie. Dla ponad 80% odwiedzających głównym powodem przyjazdu są wakacje, a wybór destynacji często wiąże się ze środowiskiem naturalnym wyspy, dlatego też turyści często wybierają aktywności rekreacyjne związane z przyrodą i wysoko je cenią (Óladóttir 2015). Według badań przeprowadzonych przez The Boston Consulting Group (BCG), segment turystów zwanych „zamożni poszukiwacze przygód” (ang. affluent adventurers), jest drugim segmentem pod względem wielkości na wyspie.
Równocześnie należy on do najbardziej pożądanej grupy odwiedzających pod względem możliwości rozwoju turystyki. Ten typ turysty jest atrakcyjny, ponieważ decyduje się na dłuższy pobyt, a także jest skłonny wydać więcej, by lepiej poznać otaczające go środowisko (wydaje nawet 40%
więcej niż turysta masowy) (Northern Sights…
2013).
Według badań przeprowadzonych przez PKF Accountants and Business Advisers (Promote Iceland… 2013), Islandia jest idealną destynacją dla turystyki przygodowej i specjalistycznej, w jej szerokim rozumieniu. Oferuje ona szeroki wachlarz produktów i usług w tym zakresie, począwszy od wycieczek pieszych, przez jazdę konną, nurkowanie, po obserwację wielorybów czy ptaków. Islandia jest uznawana za jedną z trzech wiodących destynacji turystycznych w rozwiniętym świecie (obok Szwajcarii i Nowej Zelandii). Jedną z zalet islandzkiej gospodarki turystycznej jest istnienie wielu mikro- lub małych przedsiębiorstw oferujących szeroką ofertę innowacyjnych przygodowych i outdoorowych produktów turystycznych (Promote Iceland…
2013).
Wśród różnych form turystyki aktywnej turyści najczęściej wymieniają: kąpiele w basenach lub naturalnych kąpieliskach geotermalnych, oglądanie zorzy polarnej, wyprawy na lodowiec (m.in. organizowane na skuterach śnieżnych), wycieczki statkiem (m.in. w celu obserwacji wielorybów), wycieczki i trekking na koniach, wycieczki i trekking po górach (Tabela 1). Według badań przeprowadzonych przez PKT (Promote Iceland… 2013) na uwagę zasługuje również obserwacja ptaków, czy wędkarstwo/ myślistwo.
Tabela 1. Aktywności fizyczne uprawiane przez turystów, w trakcie pobytów na Islandii.
Aktywność fizyczna Lato (%)
Zima (%)
Baseny geotermalne 59,1 61,6
Oglądanie zorzy polarnej 0,5 42,8 Wyprawa na lodowiec,
wycieczka na skuterach śnieżnych
13,7 17,7
Kąpiel w naturalnym kąpielisku 25,1 17,5 Oglądanie wielorybów 27,5 17,4
Jazda konna 14,2 10,5
Trekking z przewodnikiem, wycieczka w góry
15,3 9,6
Inne aktywności ‘przygodowe’ 6,9 6,6
Zwiedzanie jaskiń 4,9 5,0
Wycieczki statkiem (poza oglądaniem wielorybów)
16,1 4,7
Źródło: (Óladóttir 2015, s.15).
Turystyka aktywna jako produkt turystyczny Islandii
Islandia to kraina wyjątkowa, zarówno z punktu widzenia historycznego, przyrodniczego czy socjologicznego. Wszystkie te elementy sprawiają, że wyspa ta, mimo że nie rozpieszcza klimatem i należy do najdroższych na świecie, jest coraz chętniej i częściej wybieranym miejscem wyjazdów turystycznych. Wydaje się, że to niezwykłe walory przyrodnicze, jak góry, wulkany, lodowce, wodospady czy jaskinie, przyciągają najwięcej odwiedzających - w dużej mierze entuzjastów mocnych wrażeń, dla których Islandia jest prawdziwym rajem.
Z pewnością do podstawowych form turystyki aktywnej uprawianej na Islandii należą piesze wędrówki i trekking, które są od dawna popularnym zajęciem zarówno wśród mieszkańców jak i osób odwiedzających wyspę (Mason, 2007). Mimo rosnącego zainteresowania innymi aktywnościami outdoorowymi (np. jazdą na rowerze, czy jazdą na skuterach śnieżnych), piesze wędrówki nadal zachowują swoją popularność (Ólafsdóttir, Runnström, 2013).
Piękne szlaki można znaleźć we wszystkich częściach kraju. Krajobraz jest niezwykle zróżnicowany, o dużych powierzchniach pokrytych kolorowymi górami, polami lawy, lodowcami, gorącymi źródłami czy pustyniami czarnego piasku. W niezwykle bogatej ofercie znajdują się zarówno trasy jedno- jak i kilkudniowe, a wśród nich światowej sławy 53 - kilometrowy szlak Laugavegur prowadzący w pobliżu wulkanu Eyjafjallajökull (znanego z erupcji w 2010 r.), lodowca, pól lawowych i źródeł termalnych. Jest on uważany za jedną z najbardziej spektakularnych tras turystycznych na świecie.
Ryc. 1. Trekking na szlaku Laugavegur;
źródło: www.secretearth.com
Noclegi odbywają się w górskich chatach położonych w pobliżu szlaków, częściej zaś w namiotach, na dość licznych polach kempingowych wokół tras. Biwakowanie w środowisku naturalnym jest zabronione w obrębie rezerwatów oraz nie zalecane w okolicy, głównie z powodu ochrony przyrody. Wiele dróg w górach jest dostępnych jedynie dla pojazdów z napędem 4x4 i otwartych jedynie w sezonie letnim, od czerwca do września.
Górskie wycieczki można odbywać prywatnie lub skorzystać z usług firm posiadających gotowe oferty. Większość z nich proponuje kilkuosobowe wyprawy z przewodnikiem. Często na dłuższe trasy istnieje możliwość wypożyczenia niezbędnego ekwipunku, włączając w to buty, namiot, śpiwór czy plecak. Istnieje też zwykle możliwość przygotowania zindywidualizowanej oferty dopasowanej do potrzeb, oczekiwań i możliwości klienta - wtedy może ona obejmować dodatkowe środki transportu, jak np. śmigłowiec czy skuter, przewodnictwo specjalistów w wąskich dziedzinach (jak wulkanologia czy geologia) oraz wiele innych, niestandardowych usług mających na celu maksymalizację wrażeń i pełną satysfakcję klienta.
Bez wątpienia ogromną atrakcją turystyczną Islandii i wyjątkowym przeżyciem jest wspinaczka i trekking po jednym z kilku lodowców. Ta forma aktywności praktykowana jest niemal wyłącznie pod okiem przeszkolonego przewodnika. Wycieczki organizowane są przez cały rok i obejmują różne trasy w zależności od poziomu doświadczenia i możliwości turystów.
Najbardziej popularną destynacją jest największy w Europie lodowiec Vatnajökull, położony na wschodzie wyspy. Większość wypraw
realizowanych jest w formie jednodniowej, gdzie po krótkiej odprawie i wprowadzeniu rozpoczyna się kilkugodzinny spacer po lodowcu, podczas którego turyści poznają niepowtarzalny krajobraz i formacje lodowca, szczeliny, grzbiety czy wodospady. Raki i czekany są zazwyczaj dostarczane, istnieje też możliwość wypożyczenia ciepłych górskich butów. Dla osób szukających nieco mocniejszych wrażeń przygotowano również wyprawy na skuterach śnieżnych, quadach, w psich zaprzęgach, czy na nartach ciągniętych przez motorowe sanki.
Rycina 2. Trekking po lodowcu
www.destination31.com
Jednak lodowiec można zwiedzać również na inne sposoby. Jednym z nich jest pływanie kajakiem, amfibią lub łódką po lodowcowej lagunie powstałej w wyniku topnienia lodu.
Turysta ma okazję z bliska podziwiać góry lodowe płynące wolnym nurtem w kierunku morza, usłyszeć dźwięk pękającego lodowca, zobaczyć czarny pył - pozostałości po wybuchach wulkanów, znajdujących się pod powierzchnią lodowca.
Dla osób, którym oglądanie lodowca z powierzchni ziemi nie wystarczy, przygotowano możliwość zwiedzania go niejako od środka.
Kolejną wyjątkową atrakcją Islandii są jaskinie lodowe, czyli podziemne korytarze położone we wnętrzu lodowca, utworzone w wyniku działania gorących źródeł. Turyści mogą cieszyć się widokiem niesamowitego niebieskiego koloru jaskiń, będącego efektem braku występowania w nich pęcherzyków powietrza, co w następstwie powoduje załamanie fal świetlnych w paśmie niebieskim i zielonym. Gdy lodowiec przesuwa się choć o milimetr, w jaskini słyszalne są odgłosy łamania się lodu. Zwiedzanie jaskiń lodowych, z
powodu zapadania się w wyniku topnienia, odbywa się jedynie w okresie zimowym.
Wycieczki organizowane są wyłącznie pod opieką przewodnika, który dba zarówno o bezpieczeństwo turystów, jak też o zachowanie miejsca w możliwie nienaruszonym stanie.
Miłośników speleologii czeka jeszcze jedna atrakcja. Islandia jest bowiem jednym z niewielu miejsc na świecie, gdzie istnieje możliwość zwiedzania wnętrza komory wulkanicznej. Jednym z najpopularniejszych i uważanych za najbardziej spektakularny jest Thrihnukagigur (Krater Trzech Szczytów) - uśpiony wulkan, którego ostatnia erupcja miała miejsce ok. 4000 lat temu.
Wyjątkowość tego miejsca polega na tym, iż komora magmowa, zwana sercem wulkanu nie została zasklepiona przez zastygającą lawę.
Wnętrze zachowane zostało w doskonałym stanie, a kilka lat temu zostało przystosowane do ruchu turystycznego. Specjalna platforma linowa zwozi turystów wąskim tunelem do komory wulkanu, na głębokość 120 metrów. Tam mają oni okazję podziwiać pełen kolorów labirynt tuneli, szczelin i wąwozów oraz trzy olbrzymie, monumentalne komnaty, których powierzchnia często porównywana jest z trzema pełnowymiarowymi boiskami do koszykówki, a wielkość wnęki jako mogąca zmieścić statuę wolności. Cała wyprawa trwa zwykle kilka godzin, włączając w to wspinaczkę z przewodnikiem na szczyt wulkanu, spacer w jego wnętrzu i powrót. Minimalny wiek zalecany dla zwiedzających to 12 lat.
Doskonałą alternatywą dla wycieczek pieszych czy samochodowych, jednocześnie pozwalającą na bezpośredni kontakt z dziewiczą przyrodą Islandii, są wycieczki i wyprawy na grzbiecie islandzkiego konia. Szlaki konne zlokalizowane w Islandii cieszą się światową sławą (Ollenburg 2006) i dużym zainteresowaniem wśród turystów. Szacuje się, że około 15-18%
odwiedzających Islandię korzysta z tej formy podczas pobytu na wyspie, a najczęściej z turystyki konnej korzystają turyści niemieckojęzyczni, kobiety, w wieku 31-50 lat (Helgadottir i Sigurdardottir, 2008). Koń islandzki to unikatowa rasa niewielkich, bardzo wytrzymałych koni, które pojawiły się na wyspie wraz z pierwszymi osadnikami 1100 lat temu i obecnie rasa ta jest uznawana za jedną z najczystszych i nieskażonych (koń, który raz opuścił Islandię nie może już wrócić). Konie
islandzkie znane są jako jedyne w Europie poruszające się pięcioma rodzajami chodów. Ten dodatkowy chód specjalny, czyli czterotaktowy tölt, jest niezwykle wygodny dla jeźdźca, ponieważ zawsze przynajmniej jedna noga konia znajduje się na ziemi. Z uwagi na niewielkie rozmiary i niezwykle łagodne usposobienie, konie te mogą być dosiadane nawet przez dzieci i osoby, które nie mają żadnego doświadczenia w jeździectwie. Właściciele stadnin i firm turystycznych proponują wycieczki konne o niezwykle zróżnicowanym wachlarzu, w zależności od oczekiwań turystów: od 1 - 2 godzinnych, aż po 10 – dniowe, jednak dominują wycieczki nie dłuższe niż 1 dzień (Helgadottir i Sigurdardottir, 2008). Wycieczki połączone są z podziwianiem nieskażonej i niedostępnej w inny sposób przyrody i panoramicznych widoków, odwiedzaniem tradycyjnych gospodarstw, czy nauką przetrwania w trudnym terenie.
Rycina 3. Wycieczka konna wzdłuż fiordu.
Źródło: Fot. A. Bołdak
Choć mogłoby się wydawać inaczej, również zimne wody Islandii stanowią atrakcyjne miejsce do uprawiania sportów wodnych, zwłaszcza nurkowania. Dzieje się to głównie za sprawą niebywałej czystości i przejrzystości wody, a także wyjątkowości wyspy pod względem geologicznym oraz przyrodniczym. Islandia jest jedynym wypiętrzonym ponad powierzchnię
oceanu fragmentem Grzbietu
Środkowoatlantyckiego, który stanowi granicę między płytami kontynentalnymi. I to właśnie Silfra, czyli szczelina między eurazjatycką i północnoamerykańską płytą tektoniczną,
uznawana jest za jedno z najciekawszych miejsc nurkowych na świecie. Woda wypełniająca szczelinę należy do najczystszych wód naturalnych na naszej planecie, a średnia widzialność wynosi 100 m. Mimo, że woda ma stałą temperaturę 2-4°C, chętnych do nurkowania w krystalicznej wodzie, na głębokość kilkudziesięciu metrów między skalnymi ścianami Europy i Ameryki nie brakuje.
Innym, unikalnym na skalę światową, produktem turystycznym Islandii jest nurkowanie wokół podwodnych geotermalnych stożków, znajdujących się na dnie morskim w najdłuższym islandzkim fiordzie Eyjafjörður, na głębokości od 18 do 70 metrów. Stożki stanowią ujście gorącej geotermalnej wody ze związkami krzemu i magnezu, które osadzając się na przestrzeni tysięcy lat stworzyły te wyjątkowe formy.
Najprawdopodobniej jest to jedyne miejsce na świecie, gdzie formy takie są dostępne dla nurkowania rekreacyjnego, gdyż zazwyczaj występują na znacznie większych głębokościach na dnie oceanów. Najokazalszy i najbardziej znany z dostępnych stożków - Strýtan, to 55-metrowy stożek, z którego górnej części, znajdującej się 15 metrów pod powierzchnią, wypływa do oceanu około 100 litrów słodkiej wody o temperaturze 75°C na sekundę. Mieszanie się wody z fiordu z wodą wypływającą z gejzera daje niepowtarzalny efekt rozmycia. Oferta nurkowania przeznaczona jest zwykle dla osób doświadczonych, z uwagi na surowe i wymagające warunki otoczenia. Dla mniej zaawansowanych amatorów podwodnych przygód Islandia umożliwia także nurkowanie z maską i fajką w wielu innych ciekawych, ale mniej wymagających miejscach, jak np. jeziora i rzeki, które też często oferują unikalne wrażenia z uwagi na wszechobecną aktywność geologiczną wyspy - oczywiście nurkowania te również odbywają się zazwyczaj w suchych skafandrach zabezpieczających przed wychłodzeniem organizmu w zimnej wodzie.
Rycina 4. Nurkowanie we fiordzie Eyjafjörður.
Źródło: Fot. A. Bołdak
Ci, którzy wolą nie zanurzać się bezpośrednio w wodach oceanu, mogą wybrać się na kilkugodzinny rejs, podczas którego mogą obserwować żyjące w naturalnym środowisku różne gatunki wielorybów, fok (Granquist i Nilsson, 2016), delfinów czy symbol Islandii – maskonura (Becker, 2011). Dla bardziej żądnych wrażeń przygotowane są wyprawy łodzią poza koło podbiegunowe.
Zwieńczeniem dnia wypełnionego aktywnością może być kąpiel w jednym z gorących basenów lub kąpielisk termalnych na świeżym powietrzu, gęsto rozsianych na terenie całej wyspy, bardzo popularnych również wśród mieszkańców. Wśród nich znajdziemy zarówno te naturalne, bezpośrednio zasilane podziemnymi źródłami, pachnące siarką i bogate w minerały oraz sztuczne - często pięknie położone, jedynie podgrzewane energią termalną. Woda ma zwykle temperaturę 38–42oC, co pozwala na przyjemny relaks i odprężenie nawet, gdy temperatura powietrza oscyluje w okolicach zera.
Warto zauważyć, że sezon turystyczny na Islandii trwa dość krótko, bo od końca maja do początku września. Za to w tym czasie słońce prawie nie zachodzi, a więc czasu do efektywnego wykorzystania jest bardzo dużo. Wiele firm, w swojej ofercie posiada wycieczki lub zwiedzanie atrakcji także w nocy, co z pewnością nie tylko urozmaica wachlarz propozycji, ale pozwala im na maksymalizację zysku i utrzymanie poza wysokim sezonem czy w czasie zimy. Jednak również na czas zimowy Islandczycy przygotowali ofertę - oglądanie zjawiska zorzy polarnej. W tym celu organizowane są specjalne wyprawy, które cieszą się popularnością wśród turystów z całego świata.
Dyskusja
Islandia, po kryzysie gospodarczym, który nastąpił w 2008 roku, zmieniła plany dalszego rozwoju. Turystyka stała się dominująca gałęzią gospodarki, jednak ze względu na położenie wyspy oraz nieprzystępny klimat, jej rozwój wymagał opracowania przemyślanej strategii.
Pierwszym zagadnieniem było zwiększenie dostępności obszaru - krokiem milowym w tej kwestii było otworzenie dużego, międzynarodowego lotniska Keflavik, które z jednej strony służy jako miejsce międzylądowania dla lotów międzykontynentalnych (co motywuje turystów do zrobienia kilkudniowej przerwy w dalszej podróży właśnie w Islandii), jak również umożliwiło nawiązanie współpracy z tanimi liniami lotniczymi i uruchomienie wielu nowych i często tańszych połączeń lotniczych z innymi krajami europejskimi.
Drugim zagadnieniem było określenie kierunku rozwoju turystyki. W tym czasie w Europie Zachodniej i w USA (skąd pochodzi większość turystów zagranicznych) coraz popularniejsza stawała się moda na bycie aktywnym, a w konsekwencji obserwowano rozwój różnych form turystyki aktywnej, zarówno tych ekstremalnych, jak również bardziej dostępnych, wymagających opieki instruktora, wypożyczenia sprzętu, itp. Islandia jest miejscem, gdzie każdą z tych form turystyki można uprawiać.
Dzięki naturalnym i wyjątkowym krajobrazom, przyrodzie i klimatowi, wyspa przyciąga turystów potrzebujących nowych doświadczeń. Turystyka aktywna i przygodowa, obok turystyki zrównoważonej, stała się głównym produktem turystycznym Islandii, będącym przedmiotem licznych kampanii promocyjnych, a segment turystów zwanych „zamożni poszukiwacze przygód” jest najbardziej pożądanym.
Obecnie turyści odwiedzający Islandię często wybierają aktywności rekreacyjne związane z przyrodą i wysoko je cenią. Dużą zaletą dla turysty aktywnego jest fakt, że usługi oferują często mikro- lub małe przedsiębiorstwa, dzięki czemu wycieczki odbywają się w niewielkich grupach, a dodatkowo istnieje możliwość dostosowania oferty do indywidualnych potrzeb klienta, co nie jest możliwe w innych rejonach świata, gdzie turystyka przybiera postać bardziej masową.
W Polsce również rośnie zainteresowanie turystyką aktywną, jednak Islandia nie jest popularnym celem wyjazdów Polaków. Jednym z ograniczeń na pewno są ceny obowiązujące na Islandii. Trzeba jednak zauważyć, że wyspa staje się dla nas coraz bardziej dostępna. Od kilku lat tanie linie lotnicze oferują bezpośrednie przeloty z Gdańska na lotnisko Keflavik, a od maja 2016 ten sam przewoźnik uruchomił również bezpośrednie połączenie z Warszawy. Koszt przelotu to jednak nie jedyna bariera - ceny pożywienia, noclegów czy transportu na wyspie są znacznie wyższe niż te występujące nie tylko w Polsce, ale także w większości krajów europejskich.
Niewątpliwie za unikalne i wysokiej jakości produkty turystyczne Islandii trzeba zapłacić wysoką cenę. Oczywisty wpływ na to ma ogólnie wysoki poziom cen - jest on przeciętnie prawie 3 razy wyższy na Islandii niż w Polsce (dla porównania poziom cen we Francji, jako dość drogim przedstawicielu państw Europy Zachodniej, jest 2 razy wyższy niż w Polsce).
Jednak jak wynika z obliczeń autorów opracowania, ceny usług turystycznych wykazują jeszcze wyższe względne różnice. Porównanie cen jednodniowej wycieczki konnej pokazuje już prawie 4-krotną różnicę Islandii względem Polski (podczas gdy w przypadku Francji nadal jest to ogólna 2-krotność). Na przykładzie pojedynczego nurkowania zaś względna różnica dochodzi nawet do 7-krotności względem Polski (podczas gdy dla Francji spada poniżej 2-krotności). Co prawda w przypadku nurkowania tak duże różnice można częściowo tłumaczyć trudniejszymi warunkami, które wymagają inwestycji w bardziej zaawansowany sprzęt oraz dość ograniczoną konkurencję na małym lokalnym rynku, jednak oba badane przykłady turystyki aktywnej wyraźnie pokazują, że branża turystyczna pracuje na znacznie wyższym poziomie cen niż średnio cała gospodarka Islandii. Potwierdza to fakt nastawienia się na zamożnego globalnego klienta i pozycjonowanie tych usług w segmencie premium.
Nie musi to zawsze oznaczać tak wysokich marż.
Obserwacje poczynione na miejscu pokazują, że baza kosztowa również może być wyższa niż możnaby się przeciętnie spodziewać. Zwracają uwagę duże inwestycje w marketing, w tym liczne i dopracowane materiały drukowane oraz strony internetowe, a także działania wielu islandzkich firm turystycznych, które proaktywnie poszukują
klientów za granicą - jak na przykład obecność jednej z firm nurkowych na targach nurkowych w Polsce. Ponadto daje się zauważyć duże inwestycje w infrastrukturę i bazę sprzętową - turysta przybywający na Islandię może nie posiadać żadnego wymaganego sprzętu, a firmy organizujące aktywną turystykę są gotowe zapewnić każdy rodzaj specjalistycznego wyposażenia (z odpowiednim do warunków ubiorem włącznie) w pożądanym rozmiarze, wysokiej jakość i nienagannym stanie. Istotnym elementem bazy kosztowej produktów turystycznych na Islandii są zapewne także ponadprzeciętne koszty pracy ludzkiej. Daje się to zauważyć między innymi poprzez zabiegi czynione dla ich ograniczenia - jak na przykład łączenie roli kierowcy autokaru i pilota wycieczki dzięki zastosowaniu zestawu słuchawkowego czy zatrudnianie młodych obcokrajowców do obsługi ruchu turystycznego.
Mimo wyraźnego nastawienia na klienta zamożnego Islandia nie musi jednak być twierdzą nie do zdobycia dla przeciętnego turysty, w tym również z Polski - ma swój urok przyciągania również dla segmentu studentów. Przy odpowiednim planowaniu i wysiłku włożonym w organizację wyjazdu można również znaleźć sposoby, które pozwolą na zmieszczenie się w znacznie skromniejszym budżecie. I tak ceny noclegów - dość wysokich z uwagi na ograniczoną podaż, mocno zaznaczoną sezonowość i bardzo ograniczoną dostępność alternatyw, takich jak namioty czy campery, z uwagi na warunki atmosferyczne i oddalenie wyspy - można ograniczać korzystając z szerokiej oferty adaptowanych na mini-campery multivanów zapewniających noclegi oraz transport, wynajmując na miejscu samochody do bardziej ekonomicznego podróżowania czy nawet poruszając się po wyspie rowerami.
Wydaje się, że Islandczycy niezwykle trafnie i w sposób przemyślany przygotowali ofertę turystyczną. Ceny większości atrakcji są zdecydowanie wyższe niż w innych krajach, lecz dzięki skutecznym działaniom marketingowym oraz wysokiej jakości usług, turystyka stała się jedną z głównych gałęzi gospodarki tego kraju. Z pewnością dzieje się tak za sprawą dużej liczby stosunkowo niewielkich firm, które nastawione są na zamożnego klienta indywidualnego. Taka sytuacja wymusza swego rodzaju konkurencję - a
dzięki temu oferta staje się znacznie ciekawsza, łącząca atrakcje lub poszerzana o dodatkowe, nietypowe, usługi, dostosowane do najbardziej wymagających klientów.
Piśmiennictwo
1. Adamczyk J. (2011): Turystyka ekstremalna– popularność i niewykorzystany potencjał, Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 13. Zeszyt 3 (28) /2011: 253-259.
2. Becker, E. (2011): Growth and Vitality:
Th Promise and Risk of Iceland's Tourism Industry, Post-crash Iceland: opportunity, risk and reform. Paper 10: 95-104.
3. Buckley R. (2006): Adventure Tourism, Biddles Ltd: King’s Lynn.
4. Cieślik E., Siembida A., Kościej A., Górecki A. (2014): Turystyka przygodowa w świetle opinii badanych polskich turystów przygodowych – zarys problemu, Journal of Agribusiness and Rural Development, 4(34) 2014, 53-67
5. Granquist S.M., Nilsson P- Å. (2016):
Who's watching whom? An
interdisciplinary approach to the study of seal-watching tourism in Iceland, Journal of Cleaner Production, 111 (2016) ,471- 478
6. Helgado´ttir G., Sigurðardo´ttir I. (2008):
Horse-based Tourism: Community, Quality and Disinterest in Economic Value, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, Vol. 8, No. 2, 105–121
7. Johnson J. i Godwin I. (2006): Ice Climbing, [w]: R. Buckley (red.):
Adventure Tourism, Biddles Ltd: King’s Lynn, 245-259.
8. Kaganek K. (2015): Różnorodność pojęć w zakresie aktywnego uprawiania turystyki, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B.
Włodarczyk (red.): Wczoraj, dziś i jutro turystyki aktywnej i specjalistycznej, PTTK „Kraj”: Warszawa, 26-38
9. Kisiel M. (2015): Nurkowanie jako forma turystyki aktywnej i jej wpływ na środowisko przyrodnicze, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.):
Wczoraj, dziś i jutro turystyki aktywnej i specjalistycznej, PTTK „Kraj”: Warszawa, 103-115.
10. Kozak M.W. (2015): Wyzwania przed turystyką jeździecką w Polsce, [w:] A.
Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.): Wczoraj, dziś i jutro turystyki aktywnej i specjalistycznej, PTTK „Kraj”:
Warszawa, 143-152.
11. Mason P. (2007): Visitor Management in Protected Areas of the Periphery:
Experiences from the Both Ends of the Earth, [w:]D.K. Müller, B. Jansson (red.) (2007): Tourism in peripheries.
Perspectives from the Far North and South, Athenaeum Press: Gateshead, 154-174.
12. Mokras – Grabowska J.(2015a):
Różnorodność metod teoretycznych i form podejść w turystyce aktywnej, Warsztaty Z Geografii Turyzmu, tom 6, wyd.
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 117–129.
13. Mokras – Grabowska J.(2015b): Turystyka aktywna – zagadnienia terminologiczne i klasyfikacje, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.): Wczoraj, dziś i jutro turystyki aktywnej i specjalistycznej, PTTK „Kraj”: Warszawa, 11-25.
14. Northern Sights: The future of tourism in Iceland (2013): The Boston Consulting Group
15. Ollenburg C. (2006): Horse riding, [w:] R.
Buckley (red.): Adventure Tourism, Biddles Ltd: King’s Lynn, 305-323.
16. Óladóttir O.Þ. (2015): Tourism in Iceland in Figures. April 2015, Icelandic Tourist Board
17. Ólafsdóttir R., Runnström M.C. (2013):
Assessing hiking trails condition in two popular tourist destinations in the Icelandic highlands, Journal of Outdoor Recreation and Tourism 3-4 (2013): 57– 67
18. Promote Iceland. Long-term strategy for the Icelandic tourism industry (2013): PKF.
Accountants and business advisers.
19. Tomik R., Hadzik A., Cholewa J., (2012):
Turystyka aktywna w materiałach
promocyjnych województw w Polsce, [w]:
A.Rapacz (red.): Wyzwania współczesnej polityki turystycznej. Problemy polityki turystycznej, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego We Wrocławiu, nr 259, 15-23.
20. http://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCo de=CPL
Agnieszka Bołdak agnieszka.boldak@gmail.com
Peter Čuka,
Pedagogical University of Cracow, Institute of Geography, Poland
Main Trends in Tourism Industry in Slovakia
Abstract
The article analyzes the main trends of tourism industry in Slovak republic. Slovakia holds a large potential for tourism industry. The question is unaware of this potential benefit Slovakia ? .... Or Slovakia is not typical "tourist country" ? The article analyzes the main trends of tourism industry in Slovak republic. Slovakia holds a large potential for tourism industry. The question is unaware of this potential benefit Slovakia ? .... Or Slovakia is not typical "tourist country" ? Tourism in Slovakia is an important sector of economy. Although it does not belong to the key industry the revenues from international tourism form a considerable part of a state budget. In this section we would like to present Slovak tourism in terms of macroeconomic statistics.
Assessment of Conditions and Factors for Tourism Development Tourism in Slovakia has extraordinary favourable geographical, natural, cultural, and historical potential. The state of transport infrastructure and infrastructure of tourism industry are of a lower level. Besides that, Slovakia does not have a direct approach to the sea. Localization Preconditions and Factors for Tourism Development.
The first precondition for tourism development, especially foreign tourism is localization. In the centre of European political, economic and cultural environment, especially in the past, as a part of Great Moravia, Hungary, Austria and Czechoslovakia an interesting and unique character of a cultural country had been created. The culture of the country and its social environment had been influenced by colonization according to the Valachian law (immigration of the Valach´s in the 14–17th – centuries), then according to the German law (immigration of the Saxons in the 18th century, the Polish influence (the region of Spiš had been a part of Poland from 1412 to 1772). There had been also Hungarian influence and up to the year 1939 the Jewish influence. At present, the country experiences the Romany national and ethnical influences (according to Matlovič, 2005, p. 332, there are 787 Romany settlements in Slovakia; many of them, e.g. Žehra, Letanovce, Poráč, Veľká Ida, Richnava and some others are located in the areas attractive for tourism).
The beneficial and transit localization of the region during the Medieval Age on the so-called Czech route, Via Magne and Halič trade route created varied national character of the main Slovak towns. In 1910 Bratislava had 15% of Slovaks, 40% of Hungarians, 42% of Germans and 11% of Jewish people. In Košice there were 15% of Slovaks, 75% of Hungarians, 7% of Germans, and 16% of Jewish people. Nitra had 30% of Slovaks, 59% of Hungarians, 10% of Germans, and 23% of Jews; Prešov had 40% of Slovaks, 49%
of Hungarians, 9% of Germans, and 18% of inhabitants of Jewish nationality. The inhabitants of Spišská Nová Ves were made of 48% of Slovaks, 33% of Hungarians, 17% of Germans, and 7% of Jews; Komárno had 4% of Slovaks, 89% of Hungarians, 6% of Germans and 3% of Jewish people (Matoušek, 1922, p.
223). This multicultural character of the Slovak towns was, to a large extend, erased after the year 1945.
The present location of Slovakia is determined by the political position at the edge of the Shengen territory (98 km border with Ukraine) and expends the territory of the EU and the territory of the European monetary union at 107 km border with Austria. Motorways are the key transport lines, whereby the motorway D1 from Bratislava leads to Vienna A4 in the southwest, to Prague D2 in the west, to Žilina D1/E75 in the northeast. The motorway D1 is connected with the rapid road R1 to the route E71 via Nitra, D1/E via Poprad, Prešov and along D1/E50 to Košice. Almost the whole route from Bratislava to Banská Bystrica is connected by the motorway D1/E75/E78, R1. The motorway sections, the total length of which is approximately 550 km (including 4 tunnels, the longest is one Branisko – 4 820 m, the largest city tunnel is Sitina in Bratislava on the motorway D2 which is about 1 440 m long). Rapid routes R1/R2/E58 run via South Slovak Basin and connect Bratislava with Košice by the southern route.
The airports in Bratislava, Piešťany, Sliač, Žilina, Poprad and Košice have the status of international airport. However, only Bratislava and Košice airports have, besides the season charter flights, regular airline connection (ČSA via Praha).
The main railway route is Košice – Bohumin railroad which connects Prague and Košice. Bratislava joins this route via Považie region.
Slovakia possesses extraordinary attractive natural beauties from the point of view of tourism.
Every 30 km of the air line the countryside is varied. Lowlands (from 94 m above sea level to 300 m above sea level) make up approximately 41% of the relief. The Podunajská lowland is the largest one and is a part of the Panonian basin. The Podunajská lowland is being strongly utilized agriculturally and industrially. A unique ecosystem can be found on Žitný Island (Žitný ostrov). The island closes the largest European river The Danube and Malý Dunaj (the Small Danube). The highlands in Slovakia – from 301 m above sea level to 2 655 m above sea level are of a very varied character geologically and geomorphologically. This variety is made of innumerable number of shapes, forms, breathtaking experiences and extraordinary panoramas. A stunningly attractive views are the panorama of the Kriváň peak (2 494 m a.s.l.) in the High Tatra Mountains, the Prašivá Massif (1 651 m a.s.l.) in the Low Tatras, the Rozsutec Massif (1 609 m above sea level) in the Kriváň Small Fatra (Krivánska Malá Fatra), and also panoramas of the canyons in Kvačianska Valley (Kvačianska dolina) and Prosiecka Valley (Prosiecka dolina) in Chočské Hills (Chočské vrchy), the canyons of Spiš and Gemer Karst, including numerous waterfalls in the Suchá Belá, Geravy, in the Big and Small Sokol and many more. There are nine natural parks in Slovakia: the Tatra National Park, the Pieninský National Park, the Low Tatras National Park, the Slovak Paradise National Park, the Small Fatra National Park, the Large Fatra National Park, the Muránska Basin National Park, the Poloniny National Park and the Slovak Karst National Park.
Overall, according to sources and data of SACR - Slovak Tourism Board (Slovenská agentúra pre cestovný ruch) in Slovakia there exist 27 thermal establishments with higher importance. This importance is either national or international. 16 of them belong to the group of all year opened establishments and 11 of them to seasonal establishments operating in summer season. Into the ,,Top 5 all year opened thermal parks in Slovakia we included Aquacity Poprad, Aqua Park Tatralandia, Gino Paradise Bešeňová, Meander Park Oravice and Termálne kúpalisko Vadaš. Three of them are located in Žilina region, one in Prešov region and one in Nitra region.
In addition, Slovakia has 27 spas.
All indicators of tourism - however are stagnating or only slightly increasing trends…….
Keywords: quantitative analysis of Slovak tourism, delphi analysis od Slovak tourism industry, trends of Slovak tourism industry
Research hypotheses are as follows: tourism in Slovakia is growing; foreign tourism especially from neighboring states represents a stable clientele; the tourist infrastructure is oversized; the image of Slovakia is still a weakness for foreign tourism; foreign tourism is more important than domestic.
The research is based on different research methods. Current trends of tourism were evaluated in three ways.
a) The first is a long-term observation and empirical research (the author is focused on the issue for more than 25 years).
b) The second is quantitative monitoring.
Statistical data we obtained mainly from Eurostat and statistics.sk.
c) The third is using the Delphi method. We asked seven leading Slovak experts in tourism to valorize selected elements determining trends in tourism. We used the evaluation scale ranging from 1 to 10 points and experts assigned points. They determined the importance of these elements for a positive development (trends) of tourism in Slovakia.
Experts evaluated seven factors: Domestics tourism, foreign tourism, regional development for tourism, tourism infrastructure, marketing position of Slovak Republic in European (and Word tourism market), transit development and tourism services.
In the second part of the question the experts were asked to write down the seven most
significant features which characterize trends of tourism in Slovakia.
Our empirical research (first method) has shown that tourism in Slovakia has undergone several stages of development. We can differentiate these phases of tourism in Slovakia:
1. The period from 1993 - 1998 was a period of transformation. The period is characterized by the transition from state controlled economy to entrepreneurship (including tourism industry).
Though, during the transition there have been many dysfunctional solutions, for example, via the privatization of hotels, catering services and tourist service facilities, they fell into the hands of unqualified persons with bad business plan. This period is also the period of creation of the Slovak Republic. Foreign tourists were more aware of the former Czechoslovakia and thus independent Slovakia had to re-form its image.
2. The period from 1999 to 2007 was a period of consolidation growth. While in the years 1993 - 1999 the number of hotels ranged from 220 to 400, in the period from 1999 to 2000, this figure was from 400 to 600 in each year (statistics.sk). There was a significant increase in the number of departures of Slovaks abroad.
In the years 1993 - 1999 it was of 11.2 million tourists to 22.9 million tourists; in the period 1999 - 2007 this indicator has stabilized above 20 million per year (year 2007 it was 23.8 million - statistics.sk). Growth and consolidation of Slovak tourism also benefited from Slovakia's accession to the EU in 2002.
This has opened the possibility of EU Structural Funds also within the tourism industry.
3. 2007 - present – it is the period of the transnational capital in the tourist markets in Slovakia. Financial groups such as J&T or PENTA or exceed their financial expansion in the nineties in other industries and have started to invest in tourism. Example is the Hotel Kempinski Hight Tatras *****, Doubletree by Hilton Košice****, Grand Hotel River Park and Luxury Collection Bratislava, Crowne Plaza**** as well as other investments in health resorts and tourism infrastructure in Slovakia (including investments in lifts and cableways in mountain resorts). In 2009 Slovakia joined the eurozone. This had a twofold effect: 1) After the devaluation of local currencies in Poland, the Czech Republic and Hungary, we have become more expensive for the majority of neighboring countries. 2) Participation in the eurozone supported domestic outbound tourism. Traditional Slovak tourist destinations.
Analysis and research findings
Analyses of arrivals of foreign tourists show the dominance of traditional tourist arrival destinations - the Czech Republic, Austria and Germany. An important destinations include 1) by the number of tourists: Germany, Australia, USA, France, 2) by the length of overnight stays: Russia, Canada and Belgium.
Chart1. Inbound Tourism of the Slovak Republic 2013.
Country
Innbound arrivals foreign tourist
Stay days
Average days of stay days Australia 27076 27161 1
Austria 46361 59535 1,3
Belarus 489 1590 3,3
Belgium 103 423 4,1
Canada 168 916 5,5
Czech rep. 4974 16796 3,4
Danemark 76 196 2,6
Espania 1120 1236 1,1
Finland 200 1183 5,9
France 14171 17396 1,2
Germany 14636 38746 2,7
Greece 6825 26454 3,9
Hungary 1334 3122 2,3
Israel 112 798 7,1
Italy 2046 2951 1,4
Latvia 985 3331 3,4
Lithuania 1439 1829 1,3
Nederland 291 536 1,8
Norway 778 3429 4,4
Poland 2005 7274 3,5
Romania 886 3506 4
Russia 3605 14522 4
Slovenia 202 406 2
Sweden 1450 3241 2,2
Swiss 6360 6876 1,1
Ukraine 14873 68816 4,6
United
Kongdom 581 4373 7,5
USA 14736 17612 1,2
Source: Slovak statistic Office 2015.
Analyses of departure of domestic tourists show the dominance of traditional departures to the Czech Republic, but important locations remain Austria, Croatia, Turkey, Spain and Italy. More recent destinations may include Bulgaria, Montenegro, Dominican Republic and France.
Chart 2. Outbound tourism of the Slovak republic in 2013.
Austria 19395 61509 3,2
Belgium 514 1823 3,5
China 481 5581 11,6
Czech rep. 6206 20177 3,3
China 481 5581 11,6
Danemark 296 776 2,6
Espania 21935 186 344 8,5
Finland 336 1396 4,2
France 11322 63365 5,6
Germany 2616 10672 4,1
Greece 53898 525978 9,8
Hungary 6664 15331 2,3
Italy 53380 424106 7,9
Nederland 718 3155 4,4
Norway 500 2812 5,6
Poland 4686 8822 1,9
Romania 87 477 5,5
Russia 909 4659 5,1
Slovenia 430 2316 5,4
Sweden 390 1906 4,9
Swiss 845 4951 5,9
Ukraine 48 197 4,1
United Kongdom 1015 41810 4,2
USA 1829 16809 9,2
Bulgaria 60086 572843 9,5
Montenegro 2640 21711 8,2
Bosnia Herceg. 2252 21711 8,2
Croatia 114 748 893178 7,8
Island 494 3255 6,6
Malta 1583 16827 10,6
Portugal 1283 5981 4,7
Brasil 124 495 3,7
Dominican Rep. 1259 11018 8,8
Mexico 993 12039 12,1
Cuba 1790 24032 13,4
Egypt 27462 297823 10,8
South Africa 173 1553 9
Tunisia 23327 241170 10,3
Turkey 84375 791652 9,4
Source: Slovak statistic Office 2015.
In the stage after 2007 after the entry of transnational capital into the Slovak tourism the quantitative development of tourism is relatively stable.
The balance of tourism turnover in this period was always positive
Chart 3. Financial balance of tourist industry in Slovakia
Source: eurostat.eu
The share of domestic tourists reached stable values about 60%.
Chart 4. Ratio domestics and foreign tourists 2007 - 2012 (in %)
Source: eurostat.eu
The most important countries which dominate in the visit rate of Slovakia do not change in the long term and the highest number of tourists is from the Czech Republic.
Chart 5. Top 5 countries of foreign tourism in Slovak republic
Source: eurostat.eu
By application of the Delphi method, we confirmed the importance of marketing positions in the international market. Measurement of international brand of countries placed Slovakia at 59th position.
Chart.6 National Brand Index 2014-2015 Positioning
in brand Country
1 Japan
2 Swiss
3 Germany
4 Sweden
5 Canada
6 Norway
7 USA
8 Australia
9 Danmark
10 Austria
45 Poland
59 Slovak Republic
Source: www.futurebrand.com/cbi/2014, 05.09. 2015.
The most of experts consulted indicated improved brand position of Slovakia. Five out of the eight experts has assigned the highest number of points (10) to a marketing position of Slovakia, the other two experts has assigned 9 points. As the second most ranking factor for the development was indicated regional tourism development and ultimately the development of transport infrastructure for tourism.
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000
receipts
costs
balance in tourist industry
0 20 40 60 80
2007 2008 2009 2010 2011 2012
dometics tourists foreign tourists
0 5000000 10000000 15000000
Czech rep.
Poland Germany Ungarn Austria
